קורצע שטריכען אויף די הגדה

[מוח שליט]

מה נשתנה - אין אנו מטבילין אפי' פעם אחת. וואס טוט זיך מיט קעטשאפ?
הלילה הזה כולו מרור. לאו דוקא, מען האט דאך יעצט געגעסן כרפס. עס איז טאקע דא וואס זאגען "עס איז מצוה צו עסען מרור". כרפס איז נישט קיין מצוה, נאר א מנהג, (איך הער).
שבכל הלילות אנו אוכלין בין יושבין ובין מסובין, הלילה הזה כולנו מסובין. עס איז דאך פארקערט, א גאנץ יאר נאר זיצעדיג, היינט סיי זיצעדיג און סיי אנגעלאנט.
כמובן זענען די שאלות נאר כדי אריינצוברענגען א רוח, א vibe, פון פרעגן שאלות. קיינער פרעגט דאס נישט אלס אן עכטע שאלה. האלב פון די זאכען האט מען אפי' נאך נישט געטוהן.

די רוח פין פרעגען איז מעורר תמיה. מיר ווייסן דאך אז די גאנצע ענין פון אמונה איז דוקא נישט פרעגען קיין שאלות. והנה דא איז פונקט פארקערט, די גרעסטע דרגא בן איז א חכם. און וואס איז זיין חכמה? אז ער פרעגט שאלות. ווייזט זיך אויס אז עכטע אמונה קען מען איבערגעבען דוקא דוקא דוקא ווען מען איז שטארק מחשיב דאס פרעגן שאלות. נישט נאר איז פארשווייגען א קינד'ס שאלות א סתירה צו אמת'ע אמונה, נאר פשוט דאס נישט מאכען א מצב רוח פון פרעגען שאלות איז שוין אויך א פראבלעם. ועד כדי כך, אויב נאך דיין אוועקשטעלען א מצב פון פרעגען, האט דיין קינד דאך נישט געפרעגט, ער איז א שאינו יודע לשאול, די שוואכסטע דרגא קינד אין די הגדה, דעמאלט את פתח לו, עפען אים אויף דעם קאפ צו פרעגן.

ליל התקדש חג איז די נאכט פון אמונה, די נאכט פון איבערגעבען אמונה פאר די קינדער. מען טוט אלע מיטלען, מען טוט מאדנע זאכען, אלעס מיטן ציל אז דאס קינד זאל אריינגיין אין frame of mind פון פרעגען שאלות.

[מוח שליט]

דער חכם ווייסט וואס מען טוט. ער ווייסט אז דאס זענען עדות און דאס זענען חקים וכדו'. ער וויל וויסן וואס די כוונה איז, פארוואס מען טוט דאס. דער תם וויל נאר וויסען וואס מען טוט דא. ער וויל וויסען וואס, נישט פארוואס.
תם איז גאנץ מיט די זאך, ער שטייט נישט אינדערויסען ווי אן אבזערווער. ער איז כל כולו אינעווייניג. ער וויל פשוט וויסן וואס. מה זאת. ער איז נישט דער בן חכם. דער חכם וויל דוקא פארשטיין.

אף אתה אמור לו כהלכות הפסח, אין מפטירין אחר הפסח אפיקומן. געהערט א פשט. די הלכה פון אין מפטירין אחר הפסח איז ווייל מען וויל אז די קרבן פסח זאל זיין דער געשמאקע מאכל, דער אפיקומן. נאכל על השובע באופן של געשמאקע סענדווידש מיט מצה אין אביסעלע שארפ'ס דערצו, (עיין אוהח"ק עה"ת). זאגט דא דער בעל הגדה אז דיין שפראך צו אים זאל זיין כהלכות הפסח, אזוי ווי די צורה פונעם קרבן פסח. דהיינו א זיסע און געשמאקע שמועס. איז דאס די עכטע פשוט פשט? העלפט מיך ביטע.

דער רשע איז ווען, והיה כי יאמרו אליכם בניכם מה העבודה הזאת לכם [שמות יב כו]. די גאנצע צורה - די לשון אמירה, ער פרעגט נישט - ער זאגט, ווי אויך די נוסח השאלה, איז באופן אז איידער וואס ווען איז ער זיך נישט משתייך צום גאנצען ענין.

[בן תמליון]

ווער האט אפאר שיינע תורה'לעך, ווערטלעך אןיף די הגדה נאכצוזאגן פאר די קינדערלעך? עוד מעט ופנה יום.

[זר זהב]

ווי א שירעם נאך א רעגן

[פוןדעסטוועגןדאך]

דער חכם ווייסט וואס מען טוט. ער ווייסט אז דאס זענען עדות און דאס זענען חקים וכדו'. ער וויל וויסן וואס די כוונה איז, פארוואס מען טוט דאס. דער תם וויל נאר וויסען וואס מען טוט דא. ער וויל וויסען וואס, נישט פארוואס.
תם איז גאנץ מיט די זאך, ער שטייט נישט אינדערויסען ווי אן אבזערווער. ער איז כל כולו אינעווייניג. ער וויל פשוט וויסן וואס. מה זאת. ער איז נישט דער בן חכם. דער חכם וויל דוקא פארשטיין.

אף אתה אמור לו כהלכות הפסח, אין מפטירין אחר הפסח אפיקומן. געהערט א פשט. די הלכה פון אין מפטירין אחר הפסח איז ווייל מען וויל אז די קרבן פסח זאל זיין דער געשמאקע מאכל, דער אפיקומן. נאכל על השובע באופן של געשמאקע סענדווידש מיט מצה אין אביסעלע שארפ'ס דערצו, (עיין אוהח"ק עה"ת). זאגט דא דער בעל הגדה אז דיין שפראך צו אים זאל זיין כהלכות הפסח, אזוי ווי די צורה פונעם קרבן פסח. דהיינו א זיסע און געשמאקע שמועס. איז דאס די עכטע פשוט פשט? העלפט מיך ביטע.

זייער שיינע נקודות. אבער אזויווי דו האסט געפרעגט פאר מיינונגען אויב זענען דיינע ווערטער פשוט פשט, וועל איך דיר געבן מיין ארימע מיינונג.
פשוטו של ענין משמע לי אז די חכם פון די הגדה איז דער בריסקער תלמיד חכם. ער וויל וויסען דעטאלען, ער וויל פשוט וויסען אלע הלכות פונקטליך. דערפאר ענטפערט מען אים אלע הלכות פון פסח. ער איז נישט קיין רמב"ם-פילוסוף חכם, ער וויל נישט וויסען דעם פארוואס, ער איז א גמרא-הלכה חכם. דער בעל הגדה איז פון יענע תקופה לכאורה.
מיט דעם אלעם בין איך מסכים אז די גאנצע רוח פון די סדר וואס איז זייער פארנומען מיט והגדת לבנך, איז זייער שטארק באופן אז דאס קינד זאל פרעגען. ער זאל נישט סתם מיטפארן מיטן באן.

[קאווע טרינקער]

איך קען נישט צוגיין צום יום טוב אן מזכה זיין אונזערע פריינד מיט THE טעם פארוואס מ'גייט באלד עסן מצה.

[קאווע טרינקער]

עמוד ב'--- א גוט יום טוב

[מוח שליט]

ר אע"פ, דו ביסט גערעכט. דער ואמר לו כהלכות הפסח מיינט בפשטות אז מען זאגט אים די הלכות.
זעה דא אז לויט די גירסא פון ירושלמי ענטפערט מען דעם תירץ פון "הלכות הפסח... אפיקומן" פאר דעם תם/טיפוש.
אויך באמערק אז אונזער מקור וואס איז די מכילתא שטייט בהלכות הפסח, נישט כהלכות הפסח.
עיי' בהמשך שם ווי ער ברענגט פינעם של"ה ווי ער איז תולה אונזער וויכוח צו די חכם איז א פילוסוף אדער א תלמודיסט, לפי די נוסח פון ירושלמי אדער מכילתא.
דא האסטו די דברי השל"ה הקדוש.

ספר השל"ה הקדוש - מסכת פסחים - דרוש ג' לשבת הגדול שחל בפרשת מצורע (כט)
והנה בסודות האלה דבר גדול הוא חכמת החכם בארץ ישראל שהיא לשון הקודש, ובערכו תם בבבל וקורא לו טיפש, ובפילפול דהוויות אביי ורבא חכמת החכם בבבל, ובערכו תם בארץ ישראל. וכבר נודע כי סדר האגדה שלנו סודרה בבבל, והא לחמא עניא יוכיח שמסודר בלשון תרגום, ואז חכם מה הוא אומר הוא הפלפול בהנגלה וכמו שכתבתי, ואז התשובה אין מפטירין כדפירשתי. וזה החכם הוא תם בענין ידיעת הסודות בערך החכם שבארץ ישראל, מכל מקום בעת שלומדם ומעיין ושואל ואומר מה זאת, והוא מסמן הדברים שהזכיר החכם עדות וחקים ומשפטים דרך שאלה, והאמת שקאי אכל התורה, ושואל מה זאת, שיתלה התורה שהיא נצחיית במצרים, והיא חקירה הנ"ל. על כן התשובה בחוזק יד הוציאנו ה' ממצרים, והוא כדפירשתי תלוי בשם יהו"ה לכל האותות והמופתים. והנה בבבל הורגל יותר בפלפולים הנגלים, על כן אמר ומאריך מה העדות והחקים והמשפטים כו' ומפלפל כדפירשתי, ובעת שלומד מה שאינו הורגל דהיינו הסודות, אומר בקיצור מה זאת, אף שקאי על עדות וחקים ומשפטים כדפירשתי. אמנם תני ר' חייא הוא בארץ ישראל, ושם הרגל החכמה יותר בהסודות והמיעוט בפלפול, ממילא דברי החכם שם הם דברי התם בבבל, ובאת שם בארץ ישראל התשובה על החכם דהתם כמו על התם דהכא, ועל התם דהתם כמו על החכם דהכא ודו"ק:

מיר זענען אבער אלע מסכים אז די צורה פון והגדת לבנך איז אז דער זון זאל נתעורר ווערען בתמיה, ער זאל פרעגן וואס גייט פאר, פארוואס טוט מען די זאכען. אמונה איז דוקא יא פרעגן.

[הפך_בה]

ישר כוח ר' קאווע.
איך וויל גיין אין דיינע דרכים און נאכזאגען א גיט ווארט פאר אונזערע חברים דא.
די מצוה דרבנן פון עסען בהסיבה איז א יחידותדיגער מצוה. עס איז נישט דא נאך מצות וואס זענען מחייב וויאזוי מיין גוף זאל זיין אויסגעשטעלט בשעת עשיית המצוה דאורייתא. זאגט ר' לייב מינצברג אז דאס נעמט זיך פשוט פון די תורה. די פסוק זאגט נעליכם ברגליכםומקלכם בידכם. אויך אן אינטערסאנטע זאך, מען זאגט אונז פונקטליך וויאזוי מען זאל זיין אנגעטוהן וכדו' בשעת עשיית המצוה. אוודאי איז די פשטות אז די תורה זאגט, עטץ וועט עסען די קרבן פסח ווען עטץ וועט שוין זיין אינגאנצען איינגעפאקט גרייט צו גיין. אבער חז"ל האבען אפגעטייטשט די כוונה פון די צורה אז די ענין איז א דרך חירות. די גרעסטע דרך חירות פאר די אידן אין מצרים איז דאס ווייזען אז מיר זענען שוין אויפען וועג ארויס. מיר זענען שוין מיט די וואנדער שטעקן אין די האנט, אין מיט די שיך אנגעטוהן גרייט צום נסיעה. איז דאך פשוט אז בזמן שישראל שרויים באדמתן איז די דרך חירות דוקא צו זיצען ווי א מלך בהסיבה. חז"ל האבען נישט ערפינדען די מושג פון געבן אינסטראקשענס וויאזוי מיר זאלען זיין אויסגעשטעלט בשעת אכילת קרבן פסח. דאס האבען די חז"ל געזען מצד דעם פסוק. והבן.

[מוח שליט]

ר' קאווע טרינקער,
איינע פון די קשיות פון רב קורמאן איז אז אויב מען איז נישט ארויס ביינאכט, נאר ווי עס שטייט אין פסוק בעצם היום הזה, דאן פארוואס זאגט די פסוק כי לא חמץ כי לא יכלו להתמהמה? ביז דעם נעקסטען טאג אינמיטן טאג איז דאך דא צייט גענוג?
ער וויל פון דעם ברענגען א ראי' צו זיין אינטערסאנטע חידוש אז דאס זענען געווען די מתבוללים.
לענ"ד איז דאס נישט קיין קשיא. איך וויל זען וויפל צייט ער האט צו באקן חלות א נאכט פאר ער מיט זיין גאנצע משפחה, ציהט זיך אריבער צו א צווייטע מדינה. אויך איז מסתבר אז זיי האבען שוין פארלאזט די דירות ביינאכט, און שפאצירט ביזען גרעניץ. דארט זענען אלע אידן זיך צאמגעקומען אנשים נשים וטף, און מען האט אנגעהויבען די רייזע בעצם היום. עס איז פשוט אז די זאכען געדוירען נישט קיין רגעים. צוזאמצונעמען אזא מחנה איז א קונץ אז עס זאל געדוירען אזוי שנעל ווי אפאר שעה.
דאס איז אויך די פשוטע סיבה פון נעליכם ברגליכם ומקלכם בידכם. זיי האבען שוין געדארפט האבען אלע רענצליך איינגעפאקט נאך איידער זיי עסען די קרבן פסח.
אולי איז דאס א ביאור אויף די הויפט קשיא זיינער וואס באמת פרעגן דאס אלע ראשונים. ווי קען די תורה זאגן אז "לא חמץ, כי לא יכלו להתמהמה", מען איז דאך שוין געווען מצווה ועומד נישט צו עסען אדער פארמאגען חמץ?
קען זיין אז די צורת הצווי בכלליות איז געווען אז די גאנצע חגיגה פון עסן די קרבן פסח זאל זיין מיט א מוראדיגע איילעניש. מען זאל עס מאכען צלי, נישט קאכען, ווייל קאכען געדויערט לענגער ווי בראטען. מען זאל עס עסן נעליכם ברגליכם ומקלכם בידכם, נישט זיך אראפזעצען צו א לאנגע סעודה. ווי אויך זאגט די תורה אז די ברויט וואס מען באקט דעמאלט זאל מען נישט ווארטען ווילאנג עס וועט יערן. מען זאל עס באקען מצה, נישט חמץ. דאס איז די כוונת התורה גאנץ אנהייב ווען עס איז געזאגט געווארען צו משה. מען דארף עסן אלעס שנעל, מען דארף קאכען און באקן אויף א שנעלע וועג, אלעס ווייל עס איז נישטא קיין צייט, מען טרייבט ארויס.
אמת, די תורה איז נישט מאריך דאס ערשטע מאל מסביר צו זיין די כוונת הדברים. נאר שפעטער ביים עצם סיפור הדברים זאגט די פסוק אז מען האט געבאקען די ברויט אויף די שנעלע וועג ווייל מען האט דאך נישט געקענט זיך זוימען, וואס דאס גופא איז געווען די צווי ה'. מען זאל באקן אלעס שנעל ווייל עס איז נישטא קיין צייט.
טייל ראשונים זאגען אן ענליכע מהלך. זיי זאגען אז די תורה האט געגעבן דעם צווי בבחינת נבואה על שם העתיד. כלומר אז מען האט מצווה געווען צו מאכען א זכר נאך איידער עס איז געשעהן די פאקט אויף וואס די זכר איז געווידמעט. דער באשעפער האט געוואוסט אז דאס וועט פאסירן, און האט שוין פון פריער מצווה געווען צו מאכן א זכר אויף דערויף. דאס איז אביסעל שווער מען מאכט א זכר אויף א מאורע שעדיין לא היה ולא נברא. אויך איז נאך אלץ אביסל שווער די לשון הקרא. וויאזוי זאגסטו אז "לא חמץ" ווייל "כי לא יכלו להתמהמה", זיין זענען דאך געווען מצווה ועומד. וואס איך בין דא מוסיף נופך איז אז עס איז א פשוטע ענין פון טעמא דקרא. דער אייבערשטער האט מתחלה שוין געזאגט פאר כלל ישראל אז מען דארף קאכן און באקן שנעל ווייל עס איז נישטא קיין צייט, ווייל מען וועט ארויסטרייבען, וכך הוה. די פסוק דערציילט אז עס איז נישט געווען מעגליך צו באקן חמץ מען האט געטריבען טאקע אזויווי די תורה האט פאראויס געזאגט.
למשל ווען עס וואלט געשטאנען קלאר אין די תורה, ביים צווי צו משה, אז מען זאל באקען מצה ווייל עס וועט נישט זיין קיין צייט ווייל מען וועט טרייבען וכו'. איז דאך זייער גלאט אז די תורה זאל דערנאך מאמת זיין די אויבערשטע ווערטער און זאגען אז כך הוה, אז עס איז טאקע נישט געווען מעגליך צו באקן חמץ ווייל כי גרשו. איז הוא הדין והוא הסברא אפי' ווען די תורה זאגט נישט קלאר ארויס די טעם. נאר טאקע דורך די ווערטער ביים סיפור גופא דעובדא, זעהט מען די כוונה תחלה. מסתמא האט דער אייבערשטער מפרש געווען פאר משה רבינו און פאר כלל ישראל די כוונה שוין מתחלה.

[מוח שליט]

איך בין נישט איבערצייגט אז מיינע ווערטער זענען עפעס גרויסע חידושים. איך שרייב נאר כדי יוצא צו זיין די מצוה פון שרייבען חידושי תורה חול המועד מכח דבר האבד.
די הגדה קוקט אויס איז געווען אויסגעשטעלט אז איינער זאגט הויעך און אלע אנדערע הערן צו. ער זאגט ברוך המקום, און מען ענטפערט ברוך הוא. ער זאגט ברוך שנתן תורה לעמו ישראל,, און מען ענטפערט ברוך הוא. ברוך שומר הבטחתו לישראל, און מען ענטפערט ברוך הוא. קומט אויס אז א יחיד וואס זאגט די הגדה שטימט נישט צו זאגן די "ברוך הוא'ס".[דער ברוך הוא וברוך שמו לפני ברכת המזון, וואס א יחיד זאגט נישט, איז אויך די פשט אז עס גייט ארויף אויף "אים" וואס מען האט יעצט געלויבט בברכת הזימון. וועגן דעם זאגט דאס נישט קיין יחיד].
והיא שעמדה - כלומר, דאס אז דער אייבערשטער איז שומר הבטחתו לישראל. מסתמא איז די כוונה די הבטחה פון לא מאסתים ולא געלתים לכלותם.
וירא את ענינו - זו פרישות דרך ארץ. איך קלייב א פעטיציע אז מען זאל דאס ארויסנעמען. זענען מיר דען נישט העכער פון אזעלכע ביליגע גשמיותדיגע רצונות? קען דען זיין אז דאס מיינט אז מען פייניגט אונז?
וואס האבן ר' אליעזר און ר' עקיבא געטוהן כל אותו הלילה? זיי האבען געדרשנט וויפל מכות עס איז געווען אין מצרים און ביים ים. ר' אליעזר האלט אז עברה וזעם איז א פירוש אויף חרון אפו. עס שטייט דאך נישט עברתו וזעמו. עס שטייט חרון אפו און דערנאך שטייט עברה וזעם וכו'. מיינט דאך דאס איז די אלע זענען דעטאלען אין "זיין" חרון אף. ר' עקיבא האלט אז נאך אלעם איז דאך די כלליותדיגע נאמען חרון אף, איז דאך דאס א נקודה בפני עצמו וואס איז נישט נכלל אין די פרטים פון עברה וזעם וכו'. The whole is more than the sum of its parts.
אילו קרע לנו את הים ולא העבירנו בתוכו בחרבה. אילו קרבנו לפני הר סיני ולא נתן לנו את התורה. די בעל הגדה וויל ארויסברענגען אלע חלקים פון די טובות המקום. ער זאגט דאס אויף א פאעטישען אופן, בצורת דיינו. די צורה פון דיינו שטימט נישט מיט יעדען פאל. אבער דערפאר האט ער דאך דעם פאעטישען לייסענס. למעשה איז דאך דאס עקסטערע חלקים, אע"פ וואס איינס אנעם צווייטען איז א ברכה לבטלה.

[טאמבל סאס]

האבעך געזען נאכברענגען...

Sent from my SM-G903F using Tapatalk

[ציבעלע-קיגל]

הלילה הזה כולו מרור

מען זאגט נישט כולו מרור, מען זאגט הלילה הזה מרור

[טאמבל סאס]

סטוטצעך קעפ און פיס אין די פירושים, תילי תילי פשטים, וויאזוי די צוווייטער העלפט פון די מעשה ברבי אליעזר - דהיינו ר' אלעזר'ס ענטפער/סטעיטמענט איבער זכירת יצימ"צ בלילה - האט צוטוהן מיט די ערשטע העלפט מעשה, וויאזוי סדינט דער מגיד'ס פוירפעס צום שטיקל בעפאר אדער נאך די מעשה - היינו עבדים היינו אדער יכול. איז דא דערויף פירושים פון דער אברבנאל, גאולת אברהם, ר' אברהם דאנציגער ביידע מתלמידי הגרא און בית הלוי פון בריסק מרפסין איגרא. אלע שיינע תורות. כבין זיי אלע מציע. קומט דער רמב"ם און לייגט צו איין ווארט: אמר 'להם' ראב"ע און אלץ פאלט שיין אין פלאץ. צו סאיז אן סטעיטמענט צו די רבותינו צו אן ענטפער צו תלמידיהם קען מען שוין דן זיין אבער א המשך איז עס און א דרך ארוכה האבען מיר זיך געשפארט. (געהערט ביי א שיעור)

Sent from my SM-G903F using Tapatalk

[טאמבל סאס]

Screenshot_2016-04-26-22-25-48-1.png

Sent from my SM-G903F using Tapatalk