ברוין האט געשריבן:יידל איך באגענוג זיך נישט מיט שרגא'ס תגובה. ביידע פון איך זענען ווערט אלע געלטער. איך ליין מיט דארשט יעדעס ווארט אייערע. שוין לאנג געוואלט אריין ווארפן א גוט ווארט צו אייך, מ'זעהט פון אייערע תגובות אז איר זענט אינטעליגאנטע מענטשען, מענטשען וואס טוען עפעס מיט די אבר וואס ליגט אויפן אקסעל. אבער פון די אנדערע זייט וועט איר אייביג זיך האלטן מיטן גלייך געוויכט און קיינמאל נישט ווייזן אויפגעקלערטקייט לשם אויפגעקלערטקייט. אלזא יידל, איך ווארט אויף דיינע ווערטער אויך.
נו, אין מסרבין לגדול
די אמת איז אז ס'פארקריכט פון אשכול אינגאנצן (אפשר זאל מען אביסל אויסבעסערן די קעפל אדער צעטיילן דעם אשכול) אבער אז מ'רעדט שוין, קען איך דאך שוין אויך אריינווארפן מיינע צוויי גרייצער. די נקודה איז אזוי. ס'דא א סיפור וואס מ'פארציילט אויף ר' חיים סאלאוויטשיק. עס איז געקומען צו אים א געוועזענער תלמיד וואס איז אפגעפארן, האט אים ר' חיים געפרעגט פארוואס ער איז אוועק פונעם אידישען וועג. האט ער געזאגט פאר ר'חיים'ן אז ער האט געהאט קושיות אויף די אמונה. האט אים ר' חיים געפרעגט, ווען זענען דיר די קושיות איינגעפאלן, פאר דו האסט אנגעהויבן גליטשן צו נאך? האט אים דער תלמיד געענטפערט אז נאכדעם. האט ר' חיים געזאגט, ווען דו וואלסט ווען געהאט די קושיות פארדעם, וואלט איך די געענטפערט תשובות אויף זיי. אבער היות דו האסט קודם אנגעפאנגען גליטשן און נאר דאן האסטו אנגעהויבן פרעגן קושיות, איז דאך פשט אז דיינע קושיות זענען תירוצים מיט וואס דו האסט דיך געוואלט פארענטפערן דיין געוויסן פארן אפפארן. נו, האט ר' חיים אויסגעפירט, אויף קושיות איז שייך צו ענטפערן תירוצים אבער אויף תירוצים קען מען קיין תירוצים נישט ענפערן...
הנוגע לנידונינו, ס'זענען דא חברה וואס זוכן צו זיין אויפגעקלערט. אזוינע חברה וועלן זיך ארויפקלעבן אויף יעדע טעאריע, קושיא, און באווייז וועלכע איז סותר די מסורה/מנהגים/אמונה/אונזער סיסטעם/you name it. מיט זיי איז נישט ווערד זיך צו טענה'ן און ס'איז אויסגעווארפן יעדע מינוט. און דער אמת איז אז אזעלכע חברה זענען גאר ערגער ווי עקסטרעמיסטן פון די רעכטע זייט, ווייל עסטרעמיסטן פון די רעכטע זייט האבן געווענדליך די שטיצע פון די סביבה, משא"כ עקסטרעמיסטן פון די לינקע זייט ווערן געווענדליך אויסגעשפיגן פון די סביבה און זענען דעריבער פארביטערט און אנגעווייטאגט. אבער פון די אנדערע זייט זענען דא מענטשן וואס זענען אויפגעקלערט, אבער נישט ווייל זיי זוכן דוקא דאס, נאר ווייל זיי זענען דענקנדע מענטשן מיט די יכולת איבערצוקומען איינגעווארצלטע השקפות וועלכע איז אין זיי אריינגעפרעדיגט געווארן, און זיי האבן די יכולת אליינס צו נוצן דעם מוח און צו צו קומען צו אייגענע מסקנות. געווענדליך וועלן אזוינע מענטשן זיין אפן צו הערן קריטיק אויף זייערע שיטות, זיי וועלן זיין גרייט מסכים צו זיין אז זיי האבן געמאכט א טעות. די מיני מענטשן וועלן נישט גלייך שפרינגן צו א מסקנא אז אלעס וואס מען האט מיך אויסגעלערנט איז שטותים, נאר זיי וועלן פרובירן דורכטראכטן איינמאל און נאכאמאל זען צו עס איז דא אנדערע מעגליכקייטן וואס זיי האבן פארזען.
שרגא מיודעינו איז א פאסיגער דוגמא פאר אזא מענטש. א שטיק צייט צוריק האט יאנקל געלינקט צו אן ארטיקל וועלכע טענה'ט אז שליסל חלה שטאמט פון קריסטן. שמואל הלוי האט דערויף רעאגירט מיט אויפברויז.
שמואל הלוי האט געשריבן:א הייליגער מנהג ביי אידן וואס אסאך חסידישע ספרים רעדן פון דעם (עיין אוהב ישראל אפטא), קומט עמעצער און פרובירט אויפצוווייזן אז ס'שטאמט פון קריסטן, איז ער אפילו ווערד אז מען זאל קוקן אויף זיין זייט און ברענגען זיין ארטיקל?
אט איז וואס שרגא האט געשריבן דאן אין רעאקציע צו שמואל:
שרגא האט געשריבן:ר' שמואל, דו שפילסט סתם אדער דו פרעגסט ערנסט? דו קומסט אמת'דיג מאכן דיין קעיס מיט אן אוהב ישראל מ'אפטא? יו העוו גאט טו בי קידינג מי.
דו האסט נאך טאקע נישט געכאפט אז עס גייט נעמען זייער א קורצע צייט ביז דו גייסט געוואויר ווערן אויף יעדער איינציגער מנהג וואס דיין טאטע האט געטאן אז עס איז פשוט אן איינגערעדטע זאך וואס האט זיך אנגעהויבן צוליב א מיספארשטענדעניש, א טעות סופר, א שלעכטן בחור הזעצער, נשפע געווארן פון גוים אין יענע תקופה, אדער ווייניגסטנס אז טייל גאונים, ראשונים אדער אחרונים האבן נישט געהאלטן דערפון, און אפילו געשריבן שארף דערקעגן, און אויב נישט, דאן פעלט עס נישט אויס לויט די היינטיגע מציאות, אדער שטימט עס נישט לויט די היינטיגע וויסנשאפטלער, אדער איז עס שוין בכלל נישט היינט נוגע ווייל מען האט דאך עס בשעתו אנגעהויבן טאן נאר וועגן די וועטער, די שכינים, די דעמאלטיגע אומבאלעכפעטשיגקייט אדער אנדערע אומשטענדן און סיבות פון יענער תקופה, וכו' וכדו' א.ד.ג. ווי מען וועט דיר אנווייזן אויף די בוך, ארטיקל, בלאג וואס שרייבט א מאמר דערוועגן און ווייזט קלאר אויף די ריכטיגע מציאות'ער. כאטש איין לינק איז ערגעץ זיכער דא אויף סיי וועלכע טעמע וועסט נאר אנרירן.
און ווער נישט אזוי צעשאקלט און שאקירט ווען גענוי די זעלביגע פריערדערמאנטע מהלכים ווערן ארויפגעשטעלט נישט בלויז אויף נארישע מנהגים נאר אויף חומרות, הלכות, דרבנן, דאורייתא'ס און ארויף ביז צו אני מאמין, טאקע די לעצטע און ערשטע אריינגערעכנט.
אויך א תמים, כאטש נאך צען מאל זאגן, מעג כאפן אויפ'ן ווינק...
ביי מיר איז נישט קיין שום ספק (correct me if I'm wrong...) אז שרגא האט שוין דורכגעליינט אסאך אזוינע ביכער, ארטיקלען, בלאגס און האט אויך מקבל געווען דא און דארט פון זיי. אבער די חילוק צווישן אים און א אויפגעקלערטער לשם אויפגעקלערקייט איז אז ער ניצט זיין אייגענעם שכל צו טראכטן אליינס, משא"כ די וואס זייער ווילן צו זיין אויפגעקלערט שטיפט זיי צו גלייך מקבל זיין וואס דער אדער יענער שרייבט און זיין בוך, ארטיקל, אדער בלאג, אבי לנגח די סיסטעם/מסורה/אמונה וכו'.
(איך דארף אויך ארויסברענגן אז יאנקל, וועלכער האט אראפגעברענגט דעם לינק וועגן די שליסל חלה האט קלאר געשריבן אין זיין תגובה אז
אן אינטערעסאנטער
פארש-ארטיקל איז ערשינען לעצטנס וואו שלמה אלפאסא
פרובירט אויפצואווייזן אז דער מנהג שטאמט פון דער קריסטליכער איינפירונג פון "
איסטער ברויט", אויף וועלכע מען פלעגט אין געוויסע מדינות ארויפלייגן א שליסל. אין דער צייט וואס אלפאסא'ס ווערק
קען נישט באצייכנט ווערן אלץ ריכטיג אקאדעמיש, ברענגט ער אבער ארויס אן אינטערעסאנטער היפאטעזע.
ווי מ'קען זען פארמאגט יאנקל אויך דעם געזונטען באלאנץ, און דרוקט אויס זיין סקעפצטיזים איבער דעם אקאדעמישער קרעדענשעלס פון אלפאסא'ס טעאריע, נאר ער ברענגט עס אראפ צוליב די אינטערסאנטקייט דערפון. שרגא'ס תגובה איז נאר געקומען אין רעאקציע צו שמואל'ס אויפברויז)
לא רעב ללחם. לא צמא למים.
