איז "טאלעראנץ" א פאנטאזיע?

[הוגה]

[justify]איז "טאלעראנץ" א פאנטאזיע? די שאלה פרעג איך באופן כלליות, נישט אויף א ספעציפישע אופן נאר קוקענדיג אויפן ביג פיקטשער.

בעקבות די שמועס איבער אינטעליגענץ ווס. טאלעראנץ וועלכער קומט ערשט, האב איך אנגעהויבן צו טראכטן פון א חקירה וואס דרייט זיך ארום ביי מיר אין קאפ שוין פאר א לענגערע צייט. וואו מען גייט און וואו מען שטייט הערט מען מענטשן שרייען און בעטן זיך פאר טאלעראנץ און דאך פילט זיך אז עס איז דא היינט אין די וועלט, אין אמעריקא און אין אונזער סאסייעטי דאס ווייניגסטע טאלעראץ ווי ווען אימער. איך ווייס אז איך האב דא געזאגט אפאר שארפע סטעיטמענטס, איך וועל פרובירן צו ערקלערן וואס איך מיין און אויפווייזן. אדרבא אויב קענט איר אויפווייזן פארקערט, בי מיי געסט.

דאס אומה אידן שרייען אז די וועלט דארף זיי מער טאלערירן, די אראבער שרייען די זעלבע, אויך די שווארצע, אויך די שפאנישע וכו'. לענדער פארלאנגען איינער פון די אנדערע אז מען זאל זיי טאלערירן, אירלאנד בעט זיך ביי ענגלאנד, קובא ביי אמעריקא, מדינת ישראל פון פאלעסטינא, סיריע, לבנון, עגיפטן וכו' און ווייס ווערסע, אינדיע און פאקיסטאן איינער פונעם אנדערע. ראסען בעטן זיך איינער ביים אנדערע פאר מער טאלעראנץ. פרויען פארלאנגען מער טאלעראנץ. אידן, מארמאנען, מוסלמענער, קריסטן און אנדערע רעליגיעס פארלאנגען טאלעראנץ. ליבעראלן, און קאנסערוויטיווע ווילן פארשטאנד איינער פון די אנדערע, דיסעיבילד פארלאנגן מער טאלעראנץ. אלע דאמינאציעס פון אידן פארלאנגן מער טאלעראנץ איינער פונעם אנדערען. א.א.וו.

איך וויל קלארשטעלן אז איך רעד נישט דא פון קעמפן פאר געזעצליכע רעכטן און פאר זייער עקזיסטענץ. איך רעד דא פון טאלעראנץ אויף א הומענאטארישע אופן, מענטשן צו מענטש, יליד אשה צו יליד אשה, מען זאל קענען פארשטיין אז אפילו איך קען בשום אופן פארשטיין די אנדערע, און אפילו איך מוז משום איזה סיבה שיהיה דיסעגריען מיט יענעם דאך בין איך גרייט אויסצוהערן יענעמ'ס מיינונג און אים פארגונען צו האלטן אזוי פראסט און פשוט ווייל עס איז זיין רעכט צו האלטן וואס ער וויל.

פארשטייט זיך אז אויב עס קומט אן צו א מצב ווי ביידע ווילן די פארקערטע און מען קען מיט א קאמפראמייז קיינעם נישט צופרידן שטעלן, מעג יעדער צד טון וואס זיי קענען זיך צו באשוצן און זיך צו העלפן געווינען ווילאנג עס איז אויף אן אויסגעהאלטענעם וועג. אבער מען קען געווינען איבער יענעם און יענעם נאך אלץ פארגינען אן אייגענע מיינונג אין די זעלבע צייט.

לאמיך נעמען אפאר משלים. אויב איינער איז קאנווינסד אין די קאנסערוויטיווע שיטות אין פאליטיק, און עס איז אים קלאר אז די ליבעראלער וועלן פירן די וועלט אין די ערד אריין, זאל ער פארשטייט זיך טון וואס ער קען צו האלטן די וועלט ווי מער קאנסערוויטיוו, ער זאל דעבאטירן, פרעדיגן, פראטעסטירן, שרייבן, בלאגן, פאנדרעיזן און פארשטייט זיך גיין וועהלן. דאס מיינט אבער נאך נישט אז ער קען נישט ריספעקטן און טאלערירן זיין ליבעראלער חבר אדער אפאנאנט אלס א מענטש וואס האט א רעכט צו זיין אייגענע מיינונג. און די זעלבע איז פארקערט מיט די ליבעראלער וועלכער וויל אונטערברענגן די קאנסערוויטיווע און ער קען אים נישט דולדן און טאלערירן.

איך האב פארשטייט זיך נישט אזא גרויסע אינטערעסע אין טאלעראנץ צווישן פאליטיקאנטן און מויל מאכער. איך האב בעיקר פארשריבן דער שמועס צוליב דברים העומדים על הפרק במחנינו.

עס זענען דא אזוי פיל גרופעס אין כלל ישראל מינים ממינים שונים אז עס איז נישט מעגליך אויסצורעכענען אלע ווייל יכלה הזמן והם לא יוכלו, אבער דאך דא האט איר אפאר.

אשכנזים, ספרדים, תימנים, פרענקן, מאראקאנים, גרוזינער, חסידים, ליטווישע, ישיבה'שע, אמעריקאנער, ארטאדאקסישע, מאדערן ארטעדאקס, קאנסערוויטיוו, רעפארם, ריוויזעניסט, פלורעליסט, גאליציאנער, פוילישער, רוסישע, אונגארישע, יעקעשע, אויבערלאנדער, מאנסיער, שטאטישער, דארפישער, קנאים, ציונים, אגידיסט, מזרחישע, פארפרומטער, אפגעפארענער, בעלי תשובה, ארימע, רייכער, בעלי בתים, ארבייטער, בני תורה, באיאן, סאטמאר, באבוב, בעלז, ספינקא, מלאכים, קלויזענבורג, צאנז, גור, וויזניץ, ספינקא, סקווירא, דעעש, ועוד, ועוד. (די לעצטע פאר קענט איר נעמען און צוטיילן אין דריי.)

קען א קנאי, אדער א נטורי קרתא פארשטיין אז די מתנחל איז אויך א יציר פון די באשעפער און אים פארגינען זיין דעה טראץ דעם וואס די צוויי שיטות קענען בשום אויפן רעקענסיילד ווערן? קען א ארטאדאקסישע איד טאלערירן די רעפארמער ראביי'טע וואס טוט זיך אן א טלית און דאווענט פארן עמוד? און קען א רעפארמער טאלערירן און פארשטיין די ארטאדאקסידער וואס שרייט אז די רעפארמער זענען משומדים? קענען מיר טאלערירן אויפגעקלערטע וואס ווילן גיין אין אן אנדערע דרך, וואס פויקן אין די גאסן אלע אונזערע סודות, און וואס ברענגען אריין איידיעס וואס מיר פרובירן ארויסצוהאלטן? קען אן אויפגעקלערטע אונגערמאן און זיין טייערע רעביצן פון עירמאנט אויפנעמען אזא איידיע אז זיי זאלן קענען טאלערירן און פארגינען די א.ג פארפרומטע טראץ דעם וואס די פארפרומטע האבן צוועלף קינדער און זיין צווינגן אלע ווייבער נישט צו דרייווען און זיך צו שערן די האר.

געווענטליך ווען מען הערט רעדן וועגן טאלעראנץ ביי אונז, רעדט מען וועגן די נרדפים, די מינאריטעט און די ארויסגייענדע זאלן ווערן טאלערירט דורך די רודפים, די מאיאריטעט און די פארבליבענע. מיין שאלה איז וואס טוט זיך מיט דאס פארקערטע? מיר ווייסן אז די וואס שרייען "טאלעראנץ" אז זיי טאלערירן אלע ארום די וועלט, די שאלה איז צו זיי טאלערירן אבער אויך די וואס טאלערירן זיי נישט. פארוואס נישט? מעגן זיי נישט האבן א מיינונג? זאל איך נישט טאלערירן יענעמס שיטה מיך נישט צו טאלערירן? איך פארשטיי אז מען טאר זיך נישט לאזן איבערטרעטן, אבער דאס מיינט נאך נישט אז איך קען יענעם נישט ריספעקטן און טאלערירן.

די וועלט איז באשאפן געווארן אז עס זאל זיין מינים ממינים שונים. די פלאן איז נישט געווען צו האבן איין סטייל מענטשהייט, אלע זאלן זיין ווייסע אמעריקאנער אשכנזישע סאטמארער חסידים (אוי וואס פאר א וועלט דאס וואלט נאר געווען). די קיום העולם איז פון די ברייטע סעלעקשאן פון בריאים און פון די אלע סארט קאלירפולע מענטשן.

מיין שאלה איז צו עס איז בכלל שייך אז עס זאל אמאל זיין ריכטיגע רעספעקט און טאלעראנץ צווישן די גאנצע מענטשהייט, איינער צום אנדערע, חברים און שונאים צוגלייך, אדער אפשר איז אומטאלעראנץ גאר א אינטעגראל קאמפאונענט וואס איז וויכטיג פאר קיום העולם, דאס הייסט אז דאס אומטאלעראנץ ברענגט קנאה ושנאה וואס מאכט אז יעדער גרופע זאל האבן אן שטארקער אינטערעסע זיך צו בויען, און צו בויען א באשיצונג פאר זיך. (אויב איז דאס די אמת דאן לאמיר ארבייטן אויף אומטאלעראנץ.)[/justify]

[הציץ ונפגע]

געווענטליך ווען מען הערט רעדן וועגן טאלעראנץ ביי אונז, רעדט מען וועגן די נרדפים, די מינאריטעט און די ארויסגייענדע זאלן ווערן טאלערירט דורך די רודפים, די מאיאריטעט און די פארבליבענע. מיין שאלה איז וואס טוט זיך מיט דאס פארקערטע? מיר ווייסן אז די וואס שרייען "טאלעראנץ" אז זיי טאלערירן אלע ארום די וועלט, די שאלה איז צו זיי טאלערירן אבער אויך די וואס טאלערירן זיי נישט. פארוואס נישט? מעגן זיי נישט האבן א מיינונג? זאל איך נישט טאלערירן יענעמס שיטה מיך נישט צו טאלערירן? איך פארשטיי אז מען טאר זיך נישט לאזן איבערטרעטן, אבער דאס מיינט נאך נישט אז איך קען יענעם נישט ריספעקטן און טאלערירן.

דאס איז שוין אן אלטע פראגע, די פאראדאקס פון טאלעראנץ. עס איז שוין אמאל דערמאנט געווארן אין קאווע שטיבל.

[לעיקוואד]

עיקר הסובלנות (איך טאלעריר נישט דער ווארט טאלעראנץ, עפעס גרידזשעט עס מיר, אולי צ"ל טאלערענס) אינו אלא אחרי הקדמת הפלורליזם, וי"א אף הניהליזם, המחשבתי. בלא הקדמה זו קשה שתהיה לה קיום נכון אלא בעולם שבו כולם בעלי מידות עצומים.

[לעיקוואד]

איני רואה כל פרדוקס באמירה שאני סובל את כולם חוץ מאלו שאינם סובלניים. הפרדוקס אינו אלא ענין של לקיחת הגדרה וניסוח יותר רחוק ממה שהתכוון בקומון סנס, (כמו רוב כל הפרדוקסים הפילוסופיים). כשאומרים סובלנות מתכוונים לזה ולא יותר. וודאי שאינו סובל את מי שרוצה להרוג אותי.

[הוגה]

אין אנדערע ווערטער (הלכה למעשה) ביסטו - לעיקוואד שוין געקומען צום החלטה אז טאלעראנץ איז א פאנטאזיע, און עס ווערט פשוט גענוצט דורך מענטשן צו פארלאנגען זכיות, סימפאטיע, עמפאטיע וכו'.

ב.ד.וו. איך טאלעריר די פאקט אז דו טאלערירסט נישט דאס ווארט טאלעראנץ טראץ דעם וואס די אידישע שרייבער האבן זיך באנוצט מיט די ווארט פאר לאנגען יארן. (דולדן איז די נענסטע אפטייטש אין אידיש, אבער עס ברענגט נישט עכט ארויס די מיינונג פון tolerance.)

[לעיקוואד]

אין אנדערע ווערטער (הלכה למעשה) ביסטו - לעיקוואד שוין געקומען צום החלטה אז טאלעראנץ איז א פאנטאזיע, און עס ווערט פשוט גענוצט דורך מענטשן צו פארלאנגען זכיות, סימפאטיע, עמפאטיע וכו'.

ב.ד.וו. איך טאלעריר די פאקט אז דו טאלערירסט נישט דאס ווארט טאלעראנץ טראץ דעם וואס די אידישע שרייבער האבן זיך באנוצט מיט די ווארט פאר לאנגען יארן. (דולדן איז די נענסטע אפטייטש אין אידיש, אבער עס ברענגט נישט עכט ארויס די מיינונג פון tolerance.)

לא אמרתי אלא שאין בזה פרדוקס אמיתי להגיד שאני סובל את כל אלו שסובלניים. וסובלנות בכלל לא חייב לכלול מבחינת קומון סנס לסבול את מי שרוצה להזיק לי, או בכלל מי שהולך עם שיטה שמזיקה לאנשים אחרים. לכן למשל אם מציצה בפה הוא עוולה מבחינה רפואית זה נלעג לגמרי לטעון שזה צריך להיות מותר מצד סובלנות, כמו ששום סובלני (לבד איזה חכמים שמאלניים קיצוניים שכתבו כן במאמרים- וגם זה להלכה ולא למעשה) לא סובל גאולת דם בשם הסובלנות.

לא אמרתי מה אני סובר, אני חושב שהחיוב המוסרי הוא חד צדדי ויש חיוב עלי לכבד גם את מי שאינו מכבד אותי, בבחינת הושטת הלחי השנייה. אבל זה ענין מוסרי אישי ולא משפטי ויש לחלק בזה הרבה.


אגב, איך מיין אז די אמתער שורש פון טאלעראנץ ,טאלערענס, ( וואטעווער) , בעולם המערבי איז טאקע דער בארומטען דרשה אויפן בארג, און לעולם מוטשעט מען זיך אין די נוצרישע וועלט זייט דעמאלטס צו פארענטפערן דער רעליגיעזע ווערזיע פון דער טאלערנסץ פרדוקס, וואס זאגט איר צו מיין צושטעל? כבר קדמוני?

[יאיר]

עיקר הסובלנות (איך טאלעריר נישט דער ווארט טאלעראנץ, עפעס גרידזשעט עס מיר, אולי צ"ל טאלערענס) אינו אלא אחרי הקדמת הפלורליזם, וי"א אף הניהליזם, המחשבתי. בלא הקדמה זו קשה שתהיה לה קיום נכון אלא בעולם שבו כולם בעלי מידות עצומים.

טאלעראנץ איז נאך אזא אידישע ווארט ווי אינטעליגענציע און טראנספארטאציע. הצד השוה שבהן אז ס'קומט פון די הייליגע שפראך דייטש וואס אונזערע אור עלטערן האבן גערעדט כדי זיך נישט צו אויסמישן מיט די גויים.

[יאיר]

אגב, איך מיין אז די אמתער שורש פון טאלעראנץ ,טאלערענס, ( וואטעווער) , בעולם המערבי איז טאקע דער בארומטען דרשה אויפן בארג, און לעולם מוטשעט מען זיך אין די נוצרישע וועלט זייט דעמאלטס צו פארענטפערן דער רעליגיעזע ווערזיע פון דער טאלערנסץ פרדוקס, וואס זאגט איר צו מיין צושטעל? כבר קדמוני?

דער אמת'ער שורש איז ואהבת לריעך כמוך. (הגם שיש אומרים שאין המובן כפשוטו, ודי בזה).

[נולד מאוחר]

טאלערענס בעצם מאכט נישט קיין סענס. ס'הייסט איין דעה זאל פארגינען דאס פארקערטע דעה איז נישט מעגליך.
ווי אזוי קען איך טאן עני פעולה וואס איך האלט אז סאיז ריכטיג אויב איז דא א דעה וואס זאגט פארקערט?
סהייסט אויב איז טאלערנץ אמת ביסודו איז אפי' ביי מיר אליינס וואלט איך געדארפט זיין טאלרענט און זאגן כקען נישט העלפן דעם הענדיקעפט, ווייל כדארף חושש זיין צי די שיטה אז הענדיקעפ מענטשען זענען נישט גיט פאר קיום העולם.
אלא מאי טאלערנץ איז נאר אזא פשרה, בעצם מיין דעה קען נישט פארנעמען דאס פארקערטע דעה און וויל עס עוקר זיין. נאר היות סקען דאך זיין אז איין דעה איז זיך טועה קען מען נישט יענעם בפועל עוקר זיין.

[לעיקוואד]

אגב, איך מיין אז די אמתער שורש פון טאלעראנץ ,טאלערענס, ( וואטעווער) , בעולם המערבי איז טאקע דער בארומטען דרשה אויפן בארג, און לעולם מוטשעט מען זיך אין די נוצרישע וועלט זייט דעמאלטס צו פארענטפערן דער רעליגיעזע ווערזיע פון דער טאלערנסץ פרדוקס, וואס זאגט איר צו מיין צושטעל? כבר קדמוני?

דער אמת'ער שורש איז ואהבת לריעך כמוך. (הגם שיש אומרים שאין המובן כפשוטו, ודי בזה).

טאקע דער שרש השרש, אבער מרעדט דאך דא פון ואהבת לשונאך, וואס דאס איז נישט נכלל אין ואהבת לרעך.

[ברוין]

איך האב נישט קיין אנונג וואס דו זאגסט נולד מאוחר

טאלרענץ איז פשוט אז איך טעאליר א צווייטנס מיינוג כאטש איך האלט אדער ווייס אדער קלער אנדערש ס'איז א געמיש פון ענווה און הכנעה וואס מיינט אז אפילו איך וואלט געטון אנדערש אין אזא פאל דאך פארשטיי איך אז נישט יעדער איז איך און איך פארנעם אז א צווייטער טראכט נישט אדער טוט נישט ווי איך

[הוגה]

ווען איך האב געפרעגט די שאלה האב איך נישט געמיינט אריין צו גיין אין די נושא פון אן אינטעלעקטועל שטאנדפונקט, און דן זיין וואס איז די ריכטיגע אפטייטש פון טאלעראנץ, פאראדאקס וכדומה. מיין שאלה איז געווען מער פון א פראקטיקאלער שטאנדפונקט. איז עס א נאטירליכע זאך אז קרית יואל זאל טאלערירן סעם אינדיג? קען מען ערווארטן אז אן אויפגעקלערטע זאל טאלערירן די שטותים און פארמאכטקייט (לויט זיין מיינונג) פון די פארפרומטע? און די זעלבע שאלה איז ביי אלע קאנקורירנדע דאמינאציעס.

איך הייב אן צו טראכטן אז אזא זאך איז נישט נאטירלך. אזוי ווי איך האב געשריבן אויבן, די סארט הנהגות זענען מושרש אין די טבע צו פראמאוטען עקספענשין און עס פעלט זיך אויס מפני קיום העולם.

אפילו ביי די בהמות און חיות איז נישט פארהאנען קיין טאלעראנץ אויסער צווישן מינים וואס דארפן איינער דעם אנדערע פארן קיום.

אויב איז אמת דער הנחה, דאן לאמיר אויפהערן רעדן וועגן טאלעראנץ - וואס איז אן אומנאטירליכע מושג און איז נישט גוט פארן קיום העולם. ענדערש זאל מען יא פאוקעסן אויף אומטאלעראנץ.

[לעיקוואד]

פאר דעם האב איך מסביר געווען אין מיין ערשטע תגובה אויבן (נולד, דא האסטו עס אויף יידיש) אז טאלערענץ איז בעצם נאר א תולדה פון פארשטיין שכלדיג אז סנישטא קיין ריכטיגע שכלדיגע אובייעקטיבישער וועג פון מוכיח זיין אז איין וועג איז אינגאנצען גערעכט און אלע אנדערע זענען שקר. סמוז זיין א הקדמה פון רעלעטיוויזים כדי אז טאלערענץ זאל האבען א קיום. און פארדעם דארף מען קודם אינטעלעגענץ, וואס אזוי פארשטייט מען אז עס איז נאריש זיך איינצורעדן אז נאר דער איין וועג וואס מיין מאמע האט מיר אויסגעלערנט איז אמת ויציב ומוכרח וקדוש, און פארשטיין אז שכלדיג זענען אלע וועגן מער ווייניגער גלייך, און ממילא טאלערירט מען אלע מיני מענטשען און שיטות, ווייל קיינער איז נישט אובייעקטיוו מער גערעכט פונ'ם צוייטען.

משא"כ פאדערן אז מזאל זיך טאלערירען בשעת ואוס יעדער איז איינגערעדט זיכערערהייט אין זיין שיטה און אז יענער איז נישט גערעכט איז זייער שווער און פאדערט למעלה מדרך הטבע'דיגער גוטע מדות. (הגם מקען עס אויך פאדערן אויב וויל מען דווקא).

[יאיר]

אגב, איך מיין אז די אמתער שורש פון טאלעראנץ ,טאלערענס, ( וואטעווער) , בעולם המערבי איז טאקע דער בארומטען דרשה אויפן בארג, און לעולם מוטשעט מען זיך אין די נוצרישע וועלט זייט דעמאלטס צו פארענטפערן דער רעליגיעזע ווערזיע פון דער טאלערנסץ פרדוקס, וואס זאגט איר צו מיין צושטעל? כבר קדמוני?

דער אמת'ער שורש איז ואהבת לריעך כמוך. (הגם שיש אומרים שאין המובן כפשוטו, ודי בזה).

טאקע דער שרש השרש, אבער מרעדט דאך דא פון ואהבת לשונאך, וואס דאס איז נישט נכלל אין ואהבת לרעך.

די שאלה איז וואס רעך מיינט, און וואס ואהבת מיינט. אויב רעך מיינט א איד, און אהבה מיינט אז מען דארף אים לאזן האבן אן אייגענע מיינונג אפילו ס'איז נישט פונקטליך ווי אזוי מיר געפעלט דעמאלט איז דאס יא דער שורש. אבער אויב דו ביסט נאכאלס נישט צופרידן, נא דיר דעם פסוק: כי תראה חמור שונאך רובץ תחת משאו וחדלת מעזוב לו עזוב תעזוב עמו.

[יאיר]

ווען איך האב געפרעגט די שאלה האב איך נישט געמיינט אריין צו גיין אין די נושא פון אן אינטעלעקטועל שטאנדפונקט, און דן זיין וואס איז די ריכטיגע אפטייטש פון טאלעראנץ, פאראדאקס וכדומה. מיין שאלה איז געווען מער פון א פראקטיקאלער שטאנדפונקט. איז עס א נאטירליכע זאך אז קרית יואל זאל טאלערירן סעם אינדיג? קען מען ערווארטן אז אן אויפגעקלערטע זאל טאלערירן די שטותים און פארמאכטקייט (לויט זיין מיינונג) פון די פארפרומטע? און די זעלבע שאלה איז ביי אלע קאנקורירנדע דאמינאציעס.

איך הייב אן צו טראכטן אז אזא זאך איז נישט נאטירלך. אזוי ווי איך האב געשריבן אויבן, די סארט הנהגות זענען מושרש אין די טבע צו פראמאוטען עקספענשין און עס פעלט זיך אויס מפני קיום העולם.

אפילו ביי די בהמות און חיות איז נישט פארהאנען קיין טאלעראנץ אויסער צווישן מינים וואס דארפן איינער דעם אנדערע פארן קיום.

אויב איז אמת דער הנחה, דאן לאמיר אויפהערן רעדן וועגן טאלעראנץ - וואס איז אן אומנאטירליכע מושג און איז נישט גוט פארן קיום העולם. ענדערש זאל מען יא פאוקעסן אויף אומטאלעראנץ.

נאטורליך ציט דער מענטש דוקא יא צו מאראל, וואס איז דער שורש פון טאלעראנץ. קוק נאר ווי ווייט די וועלט האט זיך גערוקט, פון אן עקסטרעמיסטישע מיטל אלטער וואו מען האט גע'הרג'עט און געשאכטן, פארברענט און פארטריבן, צו א דעמאקראטישע לאנד וואו אירע איינוואוינער זענען נבהל ונשתומם פארוואס מ'הייסט זיי אונטערשרייבן אז א געוויסע רעליגיעזע ריטואל קען זיין שעדליך. איך פארשטיי נישט וואס דו ברענגסט א ראיה פון חיות, דער מענטש האט דאך א טיפערע נפש, ער האט פאטענציאל צו גרעסערע השגות.
אבער איך פארשטיי נישט, ווי אזוי פארלאנגסטו אז קרית יואל זאל טאלערירן אינדיג, ווען לויט זיי איז ער פון די מעלים ולא מורידין? מיר האבן דאך אזויפיל ברירות און תירוצים צו עקסקלודן וועמען עס געפעלט אונז נישט מיט די אויסרייד אז די תורה הייסט אים פיינט האבן, אדער גאר אז מען איז נישט מחוייב אים צו ליבן האבן, ווי אזוי איז בכלל מעגליך פאר א פונדאמענטאליסט צו רעספעקטירן יעדן איינעמ'ס מיינונג? קודם וועט דארפן קומען א שינוי אין אינטעליגענציע, פארשטיין דעם חילוק צווישן גלויבן און פאקט, צווישן מאראל און רעליגיע, און ערשט נאכדעם קען מען ערווארטן טאלעראנץ.

[לעיקוואד]

די שאלה איז וואס רעך מיינט, און וואס ואהבת מיינט. אויב רעך מיינט א איד, און אהבה מיינט אז מען דארף אים לאזן האבן אן אייגענע מיינונג אפילו ס'איז נישט פונקטליך ווי אזוי מיר געפעלט דעמאלט איז דאס יא דער שורש. אבער אויב דו ביסט נאכאלס נישט צופרידן, נא דיר דעם פסוק: כי תראה חמור שונאך רובץ תחת משאו וחדלת מעזוב לו עזוב תעזוב עמו.

איך ווייס אויכעט פון דער פסוק חמור שונאך ודרשת חז"ל עליו. דאך לאמיר זיך נישט נארען, די וועלט ווייסט פון דעם ענין פונ'ם דרשה אויפ'ן בארג און נישט פון דער פסוק, בכלל האט דער דרשן דארט עס געסאגט אסאך בעסער און שטערקער ווי עפעס א דרש אויף מצוות טעינה ופריקה. דער חכמה איז נישט צו זאגען עפעס א ווארט די חכמה איז צו מצליח זיין איינפירען עפעס און מאכען א רושם אויף די וועלט מיט א געוויסע מאראלישער טענה, און דאס האט יענער מצליח געווען, [עכ"פ אריינצוברענגען דער מושג אז מזאל רעדן דערפון, טוהן איז שוין שווערער..] פיל מער פון די פסוקים וואס דו ברענגסט , הגם קען זיין ער האט עס גענומען פון דארט.

[שמעקעדיג]

מיין שאלה אויף דעם איז מער תורה'דיג. ווען מען לערנט/לייענט פסיכאלאגיע, איז מען כסדר מדגיש דעם נקודה פון טאלעראנץ צו א צווייטן, און זיין Non-Judgemental, נישט אפ'פסק'ענען יענעם, א.א.וו.
אבער מיר ווייסן אז אוהבי ה' שנאו רע, אויב האט א איד אמת'דיג ליב דעם באשעפער, טוט אים וויי אויף רשעים וואס טוען אים מכעיס זיין. אלע ספרים, אלע צדיקים, זענען פול און רעדן דערפון, און שיטת סאטמאר האט דאס גענומען צו א שטארקן עקסטרעם, ממש אפהאקן מיט יעדן וואס האלט אנדערש, איי יענער האט דאך א שיטה וואס איז אמת לויט זיין קבלה? טאקע היא הנותנת, שאני מינות דמשכי, קענסט נאך פארכאפט ווערן וכו', כ'וויל נישט אריינקריכן דא אין דעם נושא.

אבער מיין שאלה בלייבט קלאר: איז דא א אופן וואס טאלעראנץ קען זיין נגד התורה? אדער קען מען טרעפן א צווישן-וועג?

[שרגא]

לכאורה קען זיין א מעגליכקייט פון א וועלט וואס יעדער טאלערירט איינער דעם אנדערן. טאלערירן מיינט דאך נישט צו העלפן יענעם אדער טוישן עפעס אויף למעשה, נאר סך הכל צו "טאלערירן" יענעמ'ס מיינונג אדער געפירעכץ, אפילו עס איז אנדערש ווי דיר געפעלט.
און עס איז קלאר אז די וועלט האט זיך שוין גערוקט אין דעם ריכטונג, ווייל אומטאלעראנץ ברענגט עווענטועל צו רייבערייען, קריגערייען און מלחמות, און היינט זענען ווייניגער מענטשן און לענדער פארמישט אין מלחמות, מיינט דאס אויטאמאטיש מער טאלעראנץ.
באמת איז דאס מסתמא די זעלבע דעבאטע ווי עס איז דא צי די וועלט וועט אמאל אנקומען צו א פונקט ווי עס וועט מער בכלל נישט זיין קיין מלחמות, וואס עס זענען עקספערטן לכאן ולכאן.
אבער איך האלט אז יא, די וועלט קען אנקומען נישט נאר צו טאלערירן יעדער דעם אנדערן, נאר אפילו צו ליב האבן איינער דעם אנדערן. עס קענען קומען געוויסע זאכן ואוס וועלן טוישן די בליק פון מענטשן, אדער אמאל קען עס זיין א געוויסע סיטואציע וואס פאראייניגט אלעמען קעגן דעם גרעסערן געפאר, וכד'. ווען דאס וועט אנקומען? דאס ווייס איך נישט. אבער וויאזוי דעפינירט מען "משיח'ס צייטן"? וגר זאב עם כבש! טאלעראנץ!

[הוגה]

לעיקוואד, איך הייב אן צו ווערן קאנווינסד אז טאלעראנץ קומט פון אינטעליגענציע. אבער איך האלט מיך נאך אלץ ביי מיינער אז אין א וועלט אן טאלעראנץ קען עקזיסטירן גאר אסאך באהאלטענע אינטעליגענציע וואס מיר קענען נישט נהנה זיין דערפון צוליב די אומטאלעראנץ פון די נאראנים.

אלזא האלט מען יעצט אז טאלעראנץ קען עקזיסטירן נאר דארט וואו עס איז דא און וואו עס איז טאלערירט ריכטיגע אינטעליגענציע.

[שמעקעדיג]

שרגא (ברוך הבא!), וגר זאב עם כבש האט עפעס מיט טאלעראנץ איינגעשטויסן?

[יידל]

שמעקעדיג, דער פולער פסוק איז "וגר זאב עם כבש, ונמר עם גדי ירבץ, ועגל וכפיר ומריא יחדו, ונער קטן נהג בם. ופרה ודוב תרעינה, יחדו ירבצו ילדיהן, וארי' כבקר יאכל תבן. ושעשע יונק על חור פתן, ועל מאורת צפעוני גמול ידו הדה. לא ירעו ולא ישחיתו בכל הר קדשי, כי מלאה הארץ דעה את ה' כמים לים מכסים". לויט געוויסע ראשונים איז עס כפשוטו. אבער דער רמב"ם אין הל' מלכים שרייבט אויף דעם אז דאס מיינט אלוועלטליכע טאלעראנץ:
אל יעלה על הלב שבימות המשיח יבטל דבר ממנהגו של עולם, או יהי' שם חידוש במעשה בראשית, אלא עולם כמנהגו נוהג, וזה שנאמר בישעי' וגר זאב עם כבש ונמר עם גדי ירבץ משל וחידה, ענין הדבר שיהיו ישראל יושבין לבטח עם רשעי העולם המשולים בזאב ונמר, שנאמר זאב ערבות ישדדם נמר שוקד על עריהם, ויחזרו כולם לדת האמת, ולא יגזלו ולא ישחיתו, אלא יאכלו דבר המותר בנחת עם ישראל, שנאמר וארי' כבקר יאכל תבן, וכן כל כיוצא באלו הדברים [הכתובין] בענין המשיח משלים הם, ובימות המלך המשיח יודע לכל לאי זה דבר הי' משל, ומה ענין רמזו בהן. אמרו חכמים, אין בין העולם הזה לימות המשיח אלא שיעבוד מלכיות בלבד.

[הוגה]

יאיר, פון איין זייט ביזטו גערעכט איבער דאס פארמערטע טאלעראנץ אין די וועלט בכלליות און אפשר טאקע קומט דאס צוליב די פארמערטע אינטעליגענציע אזוי ווי לעיקוואד האט ערווענט.

פון די אנדערע זייט זעהט מען אבער א פטרקערטע טרענד, מענטשן אין שטעטליך און קהלות האבן זיך מער פארטראגן ווי היינט. מען האט נישט געפילט די צורך צו מאכן יעדעם אזוי ווי זיך. דאס איז געווען סיי אין די אידישע וועלט און סיי אין די גוי'אישע.

לאמיר גיין איין טריט ווייטער, בשעת וואס אינטעליגענציע ברענגט מער טאלעראנץ, ברענגט עס אין די זעלבע צייט אומטאלעראנץ. למשל, דארוויניזם האט פראמאוטעד דרכים וואס האבן צוגעפירט צו וואס מיר רופן היינט גלאובעליזם, דהיינו טאלעראנץ אין איר העכסטע פארם. פון די אנדערע זייט איז די שיטה פון ריינע ראסע באזירט אויף דארוויניזם.

[יאיר]

די שאלה איז וואס רעך מיינט, און וואס ואהבת מיינט. אויב רעך מיינט א איד, און אהבה מיינט אז מען דארף אים לאזן האבן אן אייגענע מיינונג אפילו ס'איז נישט פונקטליך ווי אזוי מיר געפעלט דעמאלט איז דאס יא דער שורש. אבער אויב דו ביסט נאכאלס נישט צופרידן, נא דיר דעם פסוק: כי תראה חמור שונאך רובץ תחת משאו וחדלת מעזוב לו עזוב תעזוב עמו.

איך ווייס אויכעט פון דער פסוק חמור שונאך ודרשת חז"ל עליו. דאך לאמיר זיך נישט נארען, די וועלט ווייסט פון דעם ענין פונ'ם דרשה אויפ'ן בארג און נישט פון דער פסוק, בכלל האט דער דרשן דארט עס געסאגט אסאך בעסער און שטערקער ווי עפעס א דרש אויף מצוות טעינה ופריקה. דער חכמה איז נישט צו זאגען עפעס א ווארט די חכמה איז צו מצליח זיין איינפירען עפעס און מאכען א רושם אויף די וועלט מיט א געוויסע מאראלישער טענה, און דאס האט יענער מצליח געווען, [עכ"פ אריינצוברענגען דער מושג אז מזאל רעדן דערפון, טוהן איז שוין שווערער..] פיל מער פון די פסוקים וואס דו ברענגסט , הגם קען זיין ער האט עס גענומען פון דארט.

אין דעם ענין ביסטו נישט גערעכט. די אידן זענען געווען די ואיינציגסטע אין מיטל מזרח וואס האבן געפרעדיגט מאראל פאר הונדערטער יארן, אין קיין איינע פון די אור אלטע געזעץ ביכער וועסטו נישט טרעפן אזעלכע הלכות ווי לא תשנא את אחיך בלבבך אדער ואהבת לרעך כמוך, ביי זיי איז דאס געווען א חוב קדוש. שפעטער איז געקומען א איד און האט ווייטער גענומען דעם מעסעדזש פון די תורה און פארשפרייט פאר זיינע חסידים (כאטש וואס ווי היסטאריקער ווייסן היינט זענען רוב פון די וואונדערליכע מאמרים ווי love your enemy און turn your other cheek בכלל נישט געקומען פון אים נאר פון זיינע תלמידים און תלמידי תלמידים) און דערנאך האט פאול עס בעסער פארשפרייט אין די וועלט, און שפעטער האט קיסר קונסטנטין עס נאכמער פארשפרייט דורכ'ן פארוואנדלען די רוימישע אימפעריע אין א קריסטליכע רעליגיע. ווען ישו וואלט געבוירן ביי געצנדינער וואלט ער גאנץ זיכער קיינמאל נישט געזאגט די דרשה אויפ'ן בארג. דאס מיינט אז די תורה איז געווען די ערשטע עס צו פארשפרייטן, און דורך ווייטערדיגע שליחים איז די מעסעדזש פון די תורה פארשפרייט געווארן אין די גאנצע וועלט.