ווערטער וואס ווערן גענוצט נישט-ריכטיג

[ישובניק]

לעבהאפט איז אן אדיעקטיוו (שם תואר). ס'איז פונקט ווי מ'זאגט לעבהאפטיג.
צוליב דעם קען מען נישט זאגן א חיות און א לעבהאפט, וכדומה. ס'איז אזוי ווי מ'זאגט "און א לעבהאפטיג".
אויב מ'וויל נישט זאגן לעבן, קען מען כאטש זאגן לעבהאפטיגקייט.

[ישובניק]

בושעווען.

נישט בוזשעווען.

[ישובניק]

לעזן (לייענען) אן ארטיקל.
לייזן א פראבלעם.

[ישובניק]

לעזן (לייענען) אן ארטיקל.
לייזן א פראבלעם.

״לעזן״ ווערט שוין היינט נישט גענוצט פאר לייענען (געוויסע פלעגן עס אמאל נוצן צו פונאנדערטיילן בין קודש לחול: לייענען די תורה; לעזן א בוך). טא, איז נישט געפערליך אז מ׳נוצט עס צו לעזן פראבלעמען.

געפערליך? חלילה. אבער דאס ווארט איז פשוט לייזן.
אבער אפשר קען מען טאקע מחלק זיין: לעזן פאר גשמיות'דיגע פראבלעמען, און לייזן - פון היינט אן - פאר תורה'דיגע פראבלעמען?

[ישובניק]

לעזן (לייענען) אן ארטיקל.
לייזן א פראבלעם.

״לעזן״ ווערט שוין היינט נישט גענוצט פאר לייענען (געוויסע פלעגן עס אמאל נוצן צו פונאנדערטיילן בין קודש לחול: לייענען די תורה; לעזן א בוך). טא, איז נישט געפערליך אז מ׳נוצט עס צו לעזן פראבלעמען.

אינטערעסאנט אויך די האמאנימען:
לייזן א פראבלעם
לייזן טרויבן (איך האב געמיינט אז ס'קומט מיט אן עין, ווער איך געוואויער פון די ווערטערביכער אז נישט)
לייזן א מטבע (אדער געבן צו לייזן)

[ישובניק]

דיקטאטאר און דיקטאטור זענען צוויי ווערטער.
דער ערשטער מיינט דער מענטש, דער מושל.
דער צווייטער איז דער רעזשים.
ווען מ'ניצט דאס ווארט אלס אדיעקטיוו, זאגט מען דיקטאטאריש, נישט דיקטאטוריש.

[געפילטע פיש]

"היפאקראטיע" - נישטא אזא ווארט. דאס ווארט איז היפאקריטסווע.

ווי אויך ווערט דאס ווארט אביוזד און איבערגענוצט אין פלעצער ווי ס'קומט נישט אריין. מ'זעט עס ווערט גענוצט דא אויך דורך געוויסע וואס ווייסן לכאורה נישט די דעפיניציע דערפון.

[ישובניק]

"היפאקראטיע" - נישטא אזא ווארט.

אויך נישט היפאקריזיע.

דאס ווארט איז היפאקריטסווע.

היפאקריטסטווע.

[ישובניק]

היפאקריטסטווע.

פשיהא. די צווייטע ט' איז מיר א חידוש. איך האב יעצט געמאכט א סוירטש אויף דעם "פארווערטס" וועבסייט און געזען אז כאטש "היפּאָקריטסטווע" ווערט דערמאנט פיר מאל, ווערט אבער אויך "היפּאָקריטסווע" דערמאנט צוויי מאל.

כמעט אָן ספק, אז ס'איז א דרוק-פעלער דארט.
ככל הידוע לי, האבן אלע די ווערטער מיט אט-דעם סופיקס, וואס שטאמט אפ פון סלאווישע לשונות, א טית נאכגעפאלגט פון דעם סמך.
צום ביישפיל: רביסטווע, נאכאלסטווע, אידיאטסטווע, הולטאַיסטווע.

[ישובניק]

עס זענען דא היינט וואס שרייבן קאטאסטראפיש, אבסורדע / אבסורדישע, און אויך אויפ'ן אדיעקטיוו פון קאפריז איז דא עפעס א קאפריזנער אויסלייג וואס ליגט מיר איצט נישט אויפ'ן זינען.

דער אריגינעלער אויסלייג פון די ווערטער איז: קאטאסטראפאל, אבסורדאל (אבסורדאלע/ר, אבסורדאלן), קאפריזנע.

[ישובניק]

ס'איז דא א אידיש פאלק און דאס אידישע פאלק.
נישטא אזא פאלק ווי דאס אידיש פאלק.
אז מ'שרייבט דאס, קומט צו דער עין-סופיקס צום אדיעקטיוו: אידישע.

[ישובניק]

באטייליגטע
נישט באטייליגער

[לאדיך אפ]

ישובניק, כ'האב געזען סיי דא און סיי אויף אייוועלט א קוואנדראם וויאזוי מ'שרייבט "באניצער" באנוצער", לשון רבים, לשון יחיד. וואס איז דיין מיינונג?

[ישובניק]

ישובניק, כ'האב געזען סיי דא און סיי אויף אייוועלט א קוואנדראם וויאזוי מ'שרייבט "באניצער" באנוצער", לשון רבים, לשון יחיד. וואס איז דיין מיינונג?

איך פערזענליך בין נוטה צו באנוצער.
ווי מ'זאל עס נישט אויסלייגן, איז אבער נישטא אין דעם קיין חילוק צווישן לשון יחיד און לשון רבים. דער איינציגער חילוק צווישן לשון יחיד און רבים איז אויב מ'וויל צולייגן בלשון רבים א ס' צום סוף.

[ישובניק]

מיר געפעלט אויך בעסער באנוצער. דא אין קאווע שטיבל פלעגט מען נוצן ״באנוצער״ אבער מ׳האט געטוישט צו ״באניצער״. למעשה זע איך אז וויינרייך בעפארציגט מיט א יוד.

אמת. ס'איז פון די זאכן פון אים וואס איך האב נישט ליב.
אגב, באפארצוגט.

[ישובניק]

מיר געפעלט אויך בעסער באנוצער. דא אין קאווע שטיבל פלעגט מען נוצן ״באנוצער״ אבער מ׳האט געטוישט צו ״באניצער״. למעשה זע איך אז וויינרייך בעפארציגט מיט א יוד.

אמת. ס'איז פון די זאכן פון אים וואס איך האב נישט ליב.
אגב, באפארצוגט.

די ו' בין איך מקבל, אבער פאָר סאָם ריזען געפעלט מיר נישט דעם א' אנפאנג ווארט.

אינטערעסאנט, און ביי אנדערע ווערטער ווי אזוי וואלטסטו געשריבן - צום ביישפיל, באזוכן, באוואוסט, באדאנקען, וכדומה - אויך מיט אן עין?

[ישובניק]

ניין. דוקא בעפארצוגט. איך דארף אריינקריכן אין מיין הינטערן-באוואוסטזיין צו פארשטיין פארוואס.

דארט וועסטו עס נישט טרעפן. פרוביר אין אונטערבאוואוסטזיין.

מיר געשיקט זיך אז דאס גאנצע ווארט קלינגט דייטשמעריש, ובכן קלעבט זיך דיר בעסער דער בע-.

[ישובניק]

ניין. דוקא בעפארצוגט. איך דארף אריינקריכן אין מיין הינטערן-באוואוסטזיין צו פארשטיין פארוואס.

דארט וועסטו עס נישט טרעפן. פרוביר אין אונטערבאוואוסטזיין.

ווער האט אייך מגלה געווען אז דער באוואוסטזיין ליגט פון אויבן, און דאס איבריגע פון אונטן. מיר געפעלט צו זאגן אז דער באוואוסטזיין געפינט זיך פארנט, און דאס איבריגע פון הינטן.

דער באוואוסטזיין געפינט זיך אין ערגעץ נישט.
וואס שייך "דאס איבעריגע", איז וואו עס זאל נאר נישט ליגן פיזיאלאגיש (ליגט עס ערגעץ בכלל?), איז עס אבער פילאלאגיש (?) דערווייל אין אונטערבאוואוסטזיין, אין אידיש, ווי אין דייטש.

[ישובניק]

ניין. דוקא בעפארצוגט. איך דארף אריינקריכן אין מיין הינטערן-באוואוסטזיין צו פארשטיין פארוואס.

דארט וועסטו עס נישט טרעפן. פרוביר אין אונטערבאוואוסטזיין.

ווער האט אייך מגלה געווען אז דער באוואוסטזיין ליגט פון אויבן, און דאס איבריגע פון אונטן. מיר געפעלט צו זאגן אז דער באוואוסטזיין געפינט זיך פארנט, און דאס איבריגע פון הינטן.

דער באוואוסטזיין געפינט זיך אין ערגעץ נישט.
וואס שייך "דאס איבעריגע", איז וואו עס זאל נאר נישט ליגן פיזיאלאגיש (ליגט עס ערגעץ בכלל?), איז עס אבער פילאלאגיש (?) דערווייל אין אונטערבאוואוסטזיין, אין אידיש, ווי אין דייטש.

"אונטער" באציט זיך לכאורה נישט צו אן ארט (ביאלאגיש אדער קאנצעפטועל), נאר ווי עס זעט מיר אויס, איז עס דער באדייט פון "סוב", אזוי ווי אויף ענגליש הייסט עס
subconscious
און אויף העברעאיש תת-מודע.

[ישובניק]

דער באוואוסטזיין געפינט זיך אין ערגעץ נישט.
וואס שייך "דאס איבעריגע", איז וואו עס זאל נאר נישט ליגן פיזיאלאגיש (ליגט עס ערגעץ בכלל?), איז עס אבער פילאלאגיש (?) דערווייל אין אונטערבאוואוסטזיין, אין אידיש, ווי אין דייטש.

"אונטער" באציט זיך לכאורה נישט צו אן ארט (ביאלאגיש אדער קאנצעפטועל), נאר ווי עס זעט מיר אויס, איז עס דער באדייט פון "סוב", אזוי ווי אויף ענגליש הייסט עס
subconscious
און אויף העברעאיש תת-מודע.

אה, דאס איז שוין דברים של טעם, ואם קבלה היא נקבל.
וועגן "דער באוואוסטזיין". גראדע פאר'ן שרייבן דעם ווארט האב איך צוריקגעקוקט צי דו האסט שוין ערגעץ אנגעדייט אויף דעם געשלעכט פון "באוואוסטזיין", אבער כ'האב נישט געטראפן. אנשטאט קאנסולטירן וויינרייכ'ן, האב איך מחליט געווען אליין צוצוטיילן א מין פאר דעם ווארט.

אהא, איז דא אויף וואס צו ווארטן פון היינטיגן דור שפראכקענער וואס ברענגען פאראויס די שפראך, נייע טערמינען אין איינקלאנג מיט'ן פארשריט פון דער וויסנשאפט (פסיכאלאגיע, למשל), און מינים פאר ווערטער לויט'ן איינזען, און אפשר לויט דער אנטוויקלונג פון אידיש. איך טראכט אז די סיבה פארוואס באוואוסטזיין איז אנגענומען אלס א דאס - אויסער די געווענליכע הסברים, און אפשר טאקע צוזאמען מיט זיי, רעכענענדיג זיך מיט'ן מין פונעם ווארט אין דער שפראך פון וועלכער אידיש האט איבערגענומען דאס ווארט גרייט צוזאמען מיט'ן מין - איז צוליב דעם וואס עס באשטייט פון "באוואוסט און זיין", און "זיין" איז א דאס (אינפיניטיוו - הווה-ווערב - וואס ווערט גענוצט ווי א שם-עצם), כאטש פאקטיש איז עס שוין געווארן אן אבסטראקטע-זאך באגריף.

ואם קבלה היא נקבל.

נישט קיין קבלה, בלויז א סברא. כ'האב נישט אונטערזוכט אין ערגעץ צי ס'איז טאקע אזוי.

אגב, אויב מ'זאל זיך רעכענען מיט'ן פראגרעס פון פסיכאלאגיע, און "הינטער'ן באוואוסטזיין" ווערט לויט היינטיגע וויסנשאפטלער באטראכט אלס פסיכאלאגיש ריכטיגער ווי אונטערבאוואוסטזיין, און מ'זאל דערפאר וועלן אזוי אנרופן דאס ווארט וואס דריקט אויס דעם באגריף, וואלט געווען אפשר ריכטיג "הינטערבאוואוסטזיין" (אפשר, ווייל איך בין נישט זיכער אז הינטער שמעלצט זיך אין אידיש מיט א זאכווארט אזוי לייכט ווי "אונטער-"), אבער נישט "הינטערן-באוואוסטזיין" (מיט אן ענדע-נון), ווייל אין דעם פאל בלייבט דער "הינטערן" אן אדיעקטיוו וואס ווערט נישט גענוצט ווי א זאכווארט (ס'איז אזוי ווי: הינטער דעם), און אויך קען דעריבער אין דעם פאל נישט קומען דער פאס וואס נעמט צוזאמען די צוויי ווערטער.

[פינטאו]

די שאלה האט מיר געעגבערט אין קאפ די לעצטע טעג, פארוואס טאקע בעפארצוג און נישט באפארצוג?

ביז כ'האב געטראכט, פשוט, ווייל מען זאגט בעפאר און נישט באפאר. בעפארצוג מיינט דאך א פריערע פרעפערענץ, א העכערע פריאריטעט, דאס הייסט, איך וויל איין זאך בעפאר די צווייטע זאך, איז דאך נישט מער ווי גערעכט אז מען זאגט בעפארצוג. פונקט ווי מען זאגט בעפארגרייטונג (אדער בעפארברייטונג).

(היינט איז שוין דאס ווארט בעפאר, כמעט ארויס פון לעקסיקאן. דעריבער וועט מען אפשר מער זען פארצוג, פארגרייטונג, אא"וו.)

[ישובניק]

די שאלה האט מיר געעגבערט אין קאפ די לעצטע טעג, פארוואס טאקע בעפארצוג און נישט באפארצוג?

ביז כ'האב געטראכט, פשוט, ווייל מען זאגט בעפאר און נישט באפאר. בעפארצוג מיינט דאך א פריערע פרעפערענץ, א העכערע פריאריטעט, דאס הייסט, איך וויל איין זאך בעפאר די צווייטע זאך, איז דאך נישט מער ווי גערעכט אז מען זאגט בעפארצוג. פונקט ווי מען זאגט בעפארגרייטונג (אדער בעפארברייטונג).

(היינט איז שוין דאס ווארט בעפאר, כמעט ארויס פון לעקסיקאן. דעריבער וועט מען אפשר מער זען פארצוג, פארגרייטונג, אא"וו.)

ס'איז אן אינטערעסאנטע סברה. אין אנדערע ווערטער, אז דער בע- איז לויט דעם נישט קיין פרעפיקס (צוגעגעבענער פאָרטייל), נאר א טייל פונעם שורש פון ווארט, וואס זאל זיין בעפארצוג, און עס קומט בלויז צו אן ענדע-נון ביים ווערב.
איך בין נישט באקאנט אין דער עטימאלאגיע פון דער דייטשער שפראך, אבער די אויבנדערמאנטע השערה איז פאקטיש נישט ריכטיג, ווייל אין דייטש זאגט מען פארצוג, און נאר פאר'ן ווערב זאגט מען בעפארצוגן; דאס הייסט, אז דער בע- איז יא א פרעפיקס.
בעפארברייטונג איז אויך נישט ריכטיג. דאס ווארט איז פארבערייטונג. בעפארגרייטונג איז גלאט נישט קיין ווארט, און אויך נישט פארגרייטונג, נאר צוגרייטונג.

[פינטאו]

איך הער וואס איר זאגט וועגן דייטש. אריינרעדן וועל איך נישט, איך קען דאס נישט. הארקאווי, און אידיש ווערטער אוצר, שרייבן פארצוג. אין וויינרייך טרעף איך דאס בכלל נישט.

ס'איז זייער אינטערעסאנט וואס איר זאגט אז ביים ווערב זאגט מען בעפארצוגן, אפילו ארגינעל איז דאס בלויז פארצוג. איך וואלט פארשטאנען אז מען זאגט בלויז פארצוגן, אנעם בע-, און נאר די וואס זאגן בעפאר אנשטאט פאר וועלן זאגן בעפארצוג און בעפארצוגן. איך וועל אייך מוזן גלייבן אויפ'ן ווארט. איר זעט אויס צו זיין בעסער באהאווענט אין די ענינים ווי מיר.

בעפארברייטונג איז ווארשיינליך א פארגרייזטע ווערסיע פון פארבערייטונג, און בעפארגרייטונג א גרייז פונעם ערשטן גרייז. (ביידע קען מען טרעפן ביי היימישע שרייבער).