על ראשי שכינת א-ל? איז כדאי צו ליידן ייסורי הספק?

[[NAMELESS]]

אין די וואונדערבארע אשכול "מימיני מיכאל ומשמאלי גבריאל" האט דער שרייבן קונסטלער און חכם בענזשאמין פרענקלין געשריבן א הערליכע מייסטער ווערק, ווי ער האט מייסטערהאפטיג אפגעמאלן די צוויי סארטן קנעכט, די עבדי הזמן:

די לינקע גבריאל'ס וואס אין להם בעולמם אלא די אייפאון בלבד. בענדזשאמין מאלט אים אפ "ער איז פון די יעניגע וואס זייערע ווייבער גייען מיט א טבעת אינעם טבור, און גיב עס נאך א פאר יאר איז ער אויף דר. פילל'ס שאוי און בארעדט אלע פרומע".

און די רעכטע מיכאל'ס וואס קלאפט זיך נאך אין בייכל שישו מעי פון די לעצטע ליל הסדר, ער ווייסט נישט פון קיין חכמות, ער לעבט א פרום לעבן לויט די מאמענטאלע קאפריזן פון זיין סעקטעס טאן געבער. בענדזשאמין טיטולירט אים "ער איז פון די סארט אידן וואס דער יצר הרע האט איבערגעהיפט אזוי ווי דער אייבישטער האט איבערגעהיפט די אידישע הייזער פסח ביי נאכט. ס'איז ביי אים לבו חלל בקרבו. דער יצר הרע איז ביי אים איז טויט. געשטארבן. געפייגערט."

אינמיטן לעבט בענדזשאמין ווי, ער משל'ט זיך אפ, "א אָבל צווישן חתנים. דער מימיני מיכאל איז פריילעך און צופרידן ער האט געשוואוירן טרייהייט פארן רעכטן עקסטרעמע לאגער און קוקט נישט צוריק, ער איז צופרידן מיט זיין אבאמא פאון. און ווילאנג מען דארף נישט עפלייען פאר פוד-סטעמפס אנליין איז אלעס בסדר. דער משמאלי גבריאל איז אויך אויף א הֵיי, ער איז ראשון ורובו אינעם לינקן לאגער, ער לאכט פונעם פרומער מיט אזא מין לאך וואס חז"ל האבן גע'אסר'ט זינט חורבן בית שני. אבער איך בין עפעס נישט אהער און נישט אהין. איך זיץ מיט מיין פאון וואס איז מיט איין פיס אינעם נייעם מילעניום און דער אנדער פיס איז נאך ערגעץ אינעם מיטעל אלטער. ס'איז נישט אויף קידוש און נישט אויף הבדלה. איך קען מיך נישט אידענטיפיצירן נישט מיטן מיכאל און נישט מיטן גבריאל. דער גאנצער מצב דערמאנט מיך אין דאס וואס רבא האט געזאגט פאר זיינע תלמידים: לא איברי עולם הזה אלא ל'אחר' ולא איברי עולם הבא אלא ל'חנינא בן דוסא', אלע אינדערמיט זאלן גיין קלאפן בַּארן..... דעם געפיל וואס די נפילים האבן געשפירט ווען זיי זענען געפאלן פון הימל און געבליבן הענגען צווישן שמים וארץ."


קופערניקוס האט דארטן אריינגעווארפן זיין אמת-שטיינדל ווי פאלגענד:

"דער מיטלסטער איז דער גערעכטער, על ראשו שכינת א-ל, נישט ווייל ער איז מעסיג און האט געקליבן דעם "דרך הממוצע", נאר ווייל ער איז מלא ספיקות.

עמיצער האט אמאל געשריבן "די אמת איז א פיל-שטיינערדיגער מאזאאיק", און ער האט א נקודה, סיי דער מיכאל מימין מהלל, און סיי דער גבריאל משמאל מחלל זענען זיכער, און קלאפן זיך ס'בייכל שישו מעי.

מיכאל איז א עולם הבא פרעסער און גבריאל איז א עולם הזה פרעסער. מיכאל וויל נישט פרעסן אויף די וועלט קיין תאוות, ער ווארט רוהיג אויף יענע וועלט, גבריאל איז אומגעדולדיג ער פרעסט שוין אויף פילע באקן טרייפענע שור הבר און אומגעטליכע לויתן'ס, אבער ביידע אראגאנטע טיפשים ווייסן נישט אז דער אמת איז א מאזאאיק און נישט איין שטיין. מיכאל'ס ראיה אויף זיין אמת איז די בלויע קונטרס ההתחזקות פון זילבערבערג, גבריאל'ס ראיה פאר זיין אמת איז די בלויע מאווי וואס אכל ויאכל עוד, הריב ויריב עוד.

נאר בנימין אינמיטן האט אסאך שטיינער פון אמת. ער קלערט, ער ווייטאגט, ער איז מלא ספקות און יסורים, ער ווייסט גארנישט, ער ווייסט נאר אז ער ווייסט נישט, ער ווייסט נאר אז מיכאל און גבריאל ווייסן נישט, און דאס הארץ טריפט אים בלוט, ער האלט שוין ביי יוסיף מכאוב, פון יוסיף מכאוב וועט ער נאך אנקומען צו יוסיף דעת.

ווען מיכאל וועט ארויפקומען אויבן וועט מען אים לאכן אין פנים זאגנדיג "א שאד אז דו האסט נישט הנאה געהאט אביסל אויף יענע וועלט". ווען גבריאל וועט ארויפקומען אויבן וועט מען אים לאכן אין פנים אריין און זאגן "דו האסט צופיל הנאה געהאט שעפעלע, יעצט לייג זיך איבער". בנימין וועט מען פארלייגן אביסל לעקציעס איבער אמת און ער וועט זאגן "וואו, כ'האב גראדע געטראכט דערפון"!


אין אישי פרעגן מיר טייערע ידידים: איז עס טאקע אזוי, דארף א מענטש לעבן מיט ספיקות, שולד געפילן און ווייטאג? איז נישט בעסער צו זיין א מיכאל, א גבריאל אבער נישט קיין על ראשו שכינת א-ל?

עס איז גאר א גוטע קושיא, א קושיא וואס שניידט עד דכדוכה של נפש.

די אוכלי האיי זענען גליקליך. "מיר האבן א מסורה, מיר ווייסן וואס מיר טוען". די צויבער ווארט "באשערט" ראטעוועט אלעס. אידן זענען נישט קיין מאלעסטערס, וועמען עס איז "באשערט" א בלבול וועט אנקומען אין טורמע, וואס קען מען טון.

אידן דארפן נישט לערנען לימודי חול ווייל וויפיל עס איז "באשערט" וועט מען עניוועיס מאכן.

די שידוכים סיסטעם איז גוט, ווייל עס איז סיי ווי באשערט.

אונזער מסורה איז גוט, די סאטמאר 2013 אפטייטש פון אידישקייט איז די תכלית הבריאה און די ריכטיגע אפטייטש פון אנכי ה' אלקיך, ואידך זיל חמור, גיי הענג זיך.

די גרויליגע ווארט "ביי אונז האט מען" איז גענוג צו אנטון אלע פרויען איין גרויסע גארבעדזש בעג, אלע מענער איין קאפאטע, און אלעס קלאפט.

ווידעראום די גבריאל'ס האקן א טאג אויף פעיסבוך, יעדער גבריאל האט די בעסטע פאן, מען האקט קרעדיט קארטס אויב מען האט נישט געלט, און מען האקט געלט אויב מען האט, מען פילט אן די צייט מיט געשמאקע מואוויס, שיינע ווייבער, פרעסענישן און פיינע פארטיס, און מען לעבט א חיים טובים!

זיין תכלית החיים איז פאן, און זיין תירוץ אויף זיין עולם הזה'דיגן דרך החיים איז "דריי מיר נישט קיין קאפ". ער איז זיכער, ער איז באקוועם און ער ווייסט נישט פון צרות.

די שכינת א-ל אידן פלאגן זיך דא אין שטיבל. עס טוט וויי פארוואס אונזער סיסטעם איז קראנק. עס טוט וויי פארוואס אסאך זאכן מאכן נישט קיין סענס. מיר פרעגן די אייביגע עקזיסטאנציאנאלע קושיות.

די אוכלי האיי איז נאר שווער די קושיא פון עדות שאי אתה יכול להזימה. די אוכלי פארן גייט אן עדות שאי אתה יכול להזימה אין די לינקע פאה, און אונז איז שווער סיי די קושיא פון עדות שאי אתה יכול הזימה און סיי די קושיא וואס איז בוקע ועולה עד לרקיע פארוואס מוטשען מיר זיך מיט הייפאטעטישע קושיות פון עדות און הזמה ווען מיר פלאגן זיך מיט עיקרי העיקרים פון תכלית הבריאה, כוונת הייסורים, אין סוף, צדיק ורע לו, נצחיות, און אזוי ווייטער.

די אוכלי האיי מוטשעט די קושיא פון "פארוואס אכט טאג חנוכה, ווען די נס איז נאר געווען זיבן טאג". אסאך אידן מוטשען זיך "פארוואס צינדן ליכט פאר אלטע ניסים? אין אוישוויץ האט מען אויך געפייערט חנוכה אונטער א פיל גרויזאמערן אנטיוכוס, און צו זעהט איינער אונזער ליכט? גייען אונזערע אייניקלעך צינדן ליכט ווען עוואלושאן וועט זיין קליפ און קלאר פאר קינד און קייט?
די קושיא איז לוינט זיך צו גרונטעווען?
לוינט זיך צו האבן שולד געפילן?
לוינט זיך צו האבן ספיקות?
וועלן מיר אמאל וויסן עפעס עד לעומקה און זיין צופרידן?
די בקשת החכמה פירט ערגעץ אדער איז זי תחלתה יסורים וסופה ייאוש?
איז חכמה און בקשת האמת די תכלית, אדער אפשר איז "אכול ושתה כי מחר נמות" די ריכטיגע מהלך?
די קושיא איז שטארקער, איז שייך פאר א טראכטער צו ווערן א גבריאל אדער מיכאל און אננעמען אלעס מיט א פשטות אן קיין ספיקות?
לאמיר אויסשמועסן די נושא, ווארפט אריין אייער חכמה און לאמיר מלבן זיין די נושא.

[הוגה]

איך בין נישט אנגעקומען צו מגיב זיין ביי בנימין'ס אשכל, אבער עס איז געווען מורא'דיג. און קופערניקס, דו ברענגסט זייער גוט און ריכטיג ארויס דיינע ספיקות איבער ספיקות. עי וואן!

איך האב אסאך צו שרייבן, מחמת קוצר הזמן וועל איך עס מאכן בקיצור.

איך בין אלעמאל מקנא דעם מיכאל פאר זיין רואיגער צופרידענע לעבן, אבער איך וואונטש עס אלע מיינע שונאים. איגנארענס איז ערגער ווי דאס ערגסטע פיין. זיין נארישע שמייכל קומט פון בלויזע איגנארענס. קען זיין אז זיין איגנארענס האט ער זיך בדוקא געקליבן, אבער עס איז פארט איגנארענס.

גבריאל פון די אנדערע צד האט צו א שטארקע גאווה אז ער רעדט זיך איין אז ער האט געפונען די תירוצים. דאס אליינס איז איגנארענס.

אויב אזוי בלייבט אונז נישט איבער מער ווי פרעגן, פרעגן און נאכאמאל פרעגן. טראץ דעם וואס מיר ווייסן אז מיר וועלן קיינמאל קיין ענדגילטיגע ענטפער האבן.

קיין פיין דארף עס נישט ברענגן, ווייל איינמאל מיר ווייסן אז עס איז דא אן ענטפער נאר מיר האבן עס דערווייל נישט דערגרייכט, און ווען מיר וועלן עס דערגרייכן וועט עס אונז אנטפלעקן אן אוצר מלא. ווי אויך ווייסן מיר אז אויפן וועג ארויף קלייבן מיר צוזאם קליינע דיאמאנט שטיינדעלעך דא און דארט. ממילא ווערט די גאצע דזשורני גאר געשמאק.

עד כאן פאר יעצט.

[ברסלבער]

קופער, זייער שיין געשריבן, יישר כח

דו מיט בנימין לייגן אראפ דריי סארט מענטשן א מיכאל, א גבריאל, און דער מיטעלסטער על ראשי שכינת א-ל'ניק.
דער מיכאל וגבריאל האקן א לעבן, און דער לעצטער מוטשעט זיך ארום מיט יסורי ספקות הנפש.

אבער איך קוק עס אן אנדערש, מיר האבן היינטיגע צייטן א נייע תורה, עס ענדעלט אביסל אין די תורה וואס מיר האבן מקבל געווען אויפ'ן בארג סיני, אבער עס איז אויסגעמישט מיט נאך א שפע פון פארשידענע זאכן וואס האבן זיך אזוי אומבאמערקטערהייט אריינגערוקט במחנינו.
יעצט איז דא א מיכאל וואס נעמט אן די נייע תורה כמות שהוא, מיר האבן א מסורה און מיר ווייסן וואס צו טוהן, נאכדעם איז דא א גבריאל וואס האט נישט קיין געדולד צו די גאנצע זאך, ער דראפט אלעס, עס אינטערעסירט אים נישט די תורה בכלל.
אבער די דריטע סוג פון על ראשי שכינת א-ל, איז לדעתי אנדערש, דאס זענען די סארט וואס האבן אפגעמאכט אז זיי זענען גרייט מקבל צו זיין די תורה פונעם אייבערשטן, אבער טאקע נאר די תורה כמות שהוא אן קיין הוספות ותיקונים, נאר אזוי ווי די חכמים האבן עס אונז מסביר געווען, און די סארט האבן לדעתי א בעסערע לעבן פון אלע, ווייל זיי האבן נישט די שולד געפילן וואס כאפן זיך אריין פון צייט צו צייט אין גבריאל'ס מח, "אפשר דאך איז דא א גאט אויף די וועלט, און איך וועל איין טאג דארפן אפגעבן דין וחשבון אויף מיינע מעשים?", און פון די אנדערע זייט זענען זיי נישט אזוי מצומצם ווי די מיכאל'ניקעס, זיי קענען גאנץ גוט האקן א לעבן אויף דער וועלט, ווי לאנג עס איז אין די ראמען פון הלכה.

יעצט דיין סוג וואס דו שרייבסט דא, פאלט נישט אריין אין קיין איינע פון די קאטעגאריעס, די חברה זענען נאך אינמיטן וועג, און ווען זיי וועלן ענדיגן זייערע שטודיעס (האפענטליך פאר די 120) וועלן זיי אנקומען אין איינע פון די ערשטע דריי סוגים, און דעמאלט'ס וועלן זיי זיין געסעטעלט.

זאל איך זאגן אז עס לוינט זיך? איך מיין אז נישט, ווייל ערגעץ ווי דא אין שטיבל האט איינער צוגעברענגט אז עס איז דא א חברה וואס זענען גרייט צו געבן א מיליאן דאלער פאר ווער עס קען אויפווייזן אז עס איז דא עפעס א העכערע כח, און איך מיין אז די חברה דארפן זיך נישט זארגן, זיי וועלן לכאורה בלייבן מיט די געלט אין טאש, אבער דאס איז בכלל נישט קיין ראי' אז עס איז טאקע נישטא קיין העכערע כח, ווייל דער אייבערשטער האט באשאפן די וועלט אז עס זאל זיין א בחירה, און אויב קען מען אויפווייזן קליפ און קלאר אז נאר דער אייבערשטער פירט די וועלט, איז געענדיגט מיט די בחירה.
ממילא ווי גייען די מענטשן אנקומען? זיי גייען חקר'נען א גאנץ לעבן אויב עס איז יא אמת אדער נישט אמת, מיט חקירות וועט ער אנקומען אז מען קען נישט אויפווייזן קלאר גארנישט, אבער ער קען נאך אלץ נישט זיין רוהיג, ווייל אפשר איז יא דא, נאר מען קען עס נישט אויפווייזן, לא ראינו אינו ראי'.
הכלל, ער וועט זיך ארומדרייען מיט יסורים און חקירות זיין גאנץ לעבן, און דאס וועט ער מיטנעמען אין קבר, און האפענטליך דעמאלט'ס וועט ער געוואויר ווערן דעם אמת.

מילא זעה איך נישט די אויפטוה פון דעם חקרן, ער וועט סיי ווי אין ערגעץ נישט אנקומען, די איינציגסטע זאך וואס ער וועט אויפטוהן איז אז ער וועט זיך פארביטערן דאס לעבן.

[שמעקעדיג]

קופערניקוס, דו שניידסט מיט א שארפן מעסער לעבעדיג פלייש.

איך האלט גראדע אינמיטן שרייבן א לענגערע הודעה איבער די ענינים, וועלכע איך האב געוואלט האבן גרייט לכבוד מיין ווערן א חבר הותיק - 5,000, אבער מפני קוצר הזמן האלט עס נאך טיף אינמיטן.

אבער אויף יעצט, א קורץ ווארט וואס כ'האב אמאל געזעהן, און קען צוניצקומען.

געווענליך ווען א מענטש זוכט א זאך וואס ער וויל געפינען, איז ער טרויעריג. ווען ער טרעפט עס ענדליך דאן איז ער פרייליך, יגעתי מצאתי. אנדערש איז אין אידישקייט, אז א מענטש זוכט דעם באשעפער, דעם אמת אין זיין לעבן, אפילו ער האט אים נאכנישט געטראפן, איז ער נאך אלץ פרייליך, ער פילט א סיפוק אז ער איז אן די רייט טרעק. מיט דעם טייטשן צדיקים ישמח לב מבקשי ה', אפילו ביסט נאר א מבקש, האסט נאך נישט געטראפן את שאהבה נפשך, איז נאך אלץ ישמח לב, אלזא דרשו ה' ועוזו, בקשו פניו תמיד, זוכטס ווייטער, דאס זוכן אליין ברענגט שמחה און צופרידנהייט פארן מענטש, השי"ת האט הנאה דערפון.

איין גוטע עצה דערצו איז צו לערנען אסאך ספרי חסידות.

אדם לעמל יולד, זכה וכו', איינער פלאגט זיך צו זיין פון די מבקשי ה', איינער צו האבן א שיינעם הויז, אבער סיי ווי אזוי, די וועלט איז נישט קיין פיקניק.

---

יאנקל האקט. ממש מיינע ווערטער. ברוך שכיוונתי!

[[NAMELESS]]

ביסט א לעכטיגער איד שמעקעדיג, ביסט ממש אנגעקומען צום שלימות האמיתי, צום אחדות הפשוט שאין בה שום פירוד, צום תכלית הידיעה שלא נדע, אז די זעהסט ווי די מיט יאנקל זאגן די זעלבע....

[קינות גירושין]

הרב שמעקי
סבר כוותיה בחדא ופליגא בחדא
יא, פארש ארבעט און די יגיעה ברענגט שמחה
עס מוז אבער נישט זיין דוקא ספרי חסידות סקען אויך זיין ספרי מוסר

[[NAMELESS]]

האבן ספיקות און חוקר זיין איז נישט עפעס וואס מ'טוט נאר בלית ברירה, פארקערט, עס איז א תאוה און ברענגט א געוואלד מיט סיפוק. זע איך נישט דעריבער פארוואס דער על-ראשי-שכינת-אל'ניק זאל האבן יסורי נפש פון די עצם ספיקות און חקירה.

הא לן, והא להו : א חכם ווי יאנקל לעבט א חיים טובים און דערקוויקט זיך מיט מחשבה. איך רעד פון מענטשן וואס זענען האלבוועגס מקנא מיכאל אדער גבריאל און זיי שפירן זיך געפאנגען אין קייטן פון ספיקות, זיי ווילן מחליט זיין אם ה' לכו אחריו, ואם לבעל לבעל, אבער זיי קענען נישט. זיי ווילן מחליט זיין צו זיי האבן דא א תכלית, אדער נישט. מענטשן וואס ווילן אויפטון, אנפילן זייערע טעג, אבער זייערע ספיקות לאזט זיי נישט מחליט זיין וואס טייטשט "אויפטון".

[שמעקעדיג]

הרב שמעקי
סבר כוותיה בחדא ופליגא בחדא
יא, פארש ארבעט און די יגיעה ברענגט שמחה
עס מוז אבער נישט זיין דוקא ספרי חסידות סקען אויך זיין ספרי מוסר

קינות, כ'האב געטראכט דערפון. אבער לענ"ד הגם ספרי מוסר ברענגט שלימות אבער אויך צעבראכנקייט אסאך מאל. ספרי חסידות זענען ע"פ רוב פאזיטיוו און ברענגען ארויס אונזער גרויסקייט, און זיי זענען אפט מסביר אסאך אומפארשטענדליכע קשיות וואס מיר האבן, כאטש טאקע אויף אופנים און בחינות וואס נישט יעדער פארשטייט, אבער עכ"פ זעהט מען אז זאכן האבן חשבונות. ווער רעדט נאך ע"פ קבלה ווערן גאר אסאך זאכן פארענטפערט, אבער מיר האלטן נאך נישט דארט...

אפשר אין אפאר יאר ארום, וועט מען עפענען א נייע אפטיילונג אין קאווע, "עניני קבלה"...

[ברסלבער]

יאנקל, מען רעדט נישט דא פון קיין חקירות איבער עדות שאי אתה יכול להזימה, אזוי ווי קופער האט עס ארויסגעברענגט, מען רעדט פון חקירות אין אידישקייט, יעצט ווי אזוי קען א איד האבן א סיפוק פון די חקירות, עס שטערט דאך זיין גאנצע לעבנ'ס שטייגער, און אויב דראפט ער די אידישקייט האט ער ווייטער יסורים, אפשר האט ער נישט גוט געטוהן.
קענסט אפשר זאגן אז מען האט א חיוב צו זוכן דעם אמת, אבער קיין סיפוק ברענגט עס נישט.
און שמעקעדיג רעדט פון א צווייטע נושא, איינער וואס ווייסט אז זיין ציהל איז אנצוקומען צו א קלארע אמונה און ער דארף נאר די כלים דערצו, אויף דעם קען העלפן ספרי חסידות, און דאס וועט אים געבן סיפוק.

[ידען]

איך טויש ניק צו גבריאל. ער געפעלט מיך זייער שטארק.

מיין ווייב מיכאל שלעפט מיך אבער צוריק און שטיפט מיך ארויף בנימיןס שכינה.

[בן תמליון]

קופערניקעס זאגסט דאך אזוי אמת, מי יתן ואנשקך על מצחך. לגבי דעם עצם דיון ווער איז עדיף, מיכאל וגבריאל אדער דער בין החומות, מיין איך אז מן השכל און מן הנביאים איז דער בעל שכל איז עדיף. אויב איז דער דרך הישר צו לעבן ווי א תרנגול המנקר באשפה און א דבר אחר בצואתו, צו וואס האט דער בורא כל הברואים באשאפן א מין אדם מיט שכל בכלל? עס זאל זיין נאך א פאר ביליאן אייזלען אויף צוויי פוס? אלא מאי דאס מותר האדם מן הבהמה איז דער צלם אלקים וואס גיבט איהם א מעגליכקייט צו טראכטן מה חובתי בעולמי? צו איז להבל יגיעתי? ואס איז דער תכלית וסוף כל המעשים? דער וואס לאזט די ספיקות גיין פריי און שטרעבט כסדר צו זוכן דעם אמת דער איז ועל ראשי שכינת אל בצלם אלקים עשה את האדם.

ווייטער זעה מיר אלע אונזערע ראשונים וגדולים האבן געחקרנ'ט און געזוכט, געשריבן ספרים און געלאזט לדורות אז אויך די דורות הבאים זאלן עוסק זיין דערין. דער הייליקער אבן עזרא וואס האט אנגעשריבן פול מיט ספרים מיט חקירות און איז כסדר מרמז אז עס איז צרות און קיין ענטפערס איז נישטא, שרייבט אין איוב קאפיטל ד' "תכלית האדם בעולם הזה הוא ללמוד חכמה" דאס איז וואס מיר רעדן אז א מענטש איז דא צו לערנען נישט צו לעבן ווי א העפפי סטראבערי.

למעשה זאגט דאך דער רמב"ם "תכלית הידיעה שלא נדע" דאס הייסט קיין תירוצים וועלן מיר נישט געפינען אבער אז מען קומט צו צום מדריגה אז מען ווייסט אז מען ווייסט נישט, אז אלעס איז מוטל בספק דאס איז דער תכלית הידיעה. מיכאל וגבריאל האבן ענטפערס אויף אלעם היפוך התכלית.

[געפילטע פיש]

דער עולם זאגט פיין דא, ס'איז כמעט נישטא וואס צוצולייגן, אבער שטיל בלייבן קען מען דאך נישט, מיין איך אז הגם איגנאראנץ איז בליסס, מיינט נישט אז טראכטן איז צער, ווען דער חכם מכל אדם האט געזאגט יוסיף דעת יוסיף מכאוב איז ער דען געווען א כפוי טובה צום באשעפער וואס האט עם געשאנקען די דעת? חלילה, ער האט אינדזשויט יעדע רגע, וואס איז בעסער ווי טראכטן? ווער דא וואלט אויפגעגעבן זיין שכל כדי צו האבן מער געלט אדער כבוד? איך האף אז קיינער נישט, דאס איז די מענטאלע סאמע העכסטע תענוג וואס מ'קען נאר האבן, לוינט זיך דאס צו פארשפילן פאר אביסל מכאוב? וואס איז שוין די מכאוב? ס'קוועטשט אביסל דא, אביסל דארט, אבער ס'נישט געפערליך, דאס זענען געזונטע שמערצן.

בעצם וואס איז דאס דעת? דעת איז קענען עפעס פון דער נאנט, עס ארויסהאבן, זיין אין טאטש, וידע אדם את חוה, וירא אלקים את בני ישראל וידע אלקים, גאט איז געווען צוזאמען מיט זיי, נאנט ווי מאן און ווייב, א מאן דארף נישט זיין קלוג צו זען ווען זיין ווייב באדערט עפעס, ס'האט נישט מיט חכמה, נישט מיט בינה, דאס זענען העכערע מושגים, דעת איז זיין דא, זיין אין טאטש מיט זיך, מיטן בריאה, מיט גאט, נישט זיין א מיכאל ראבאט וואס ווייסט נישט וואס ער טוט, זיין טראכטן זיין דעת איז פארמשכונ'ט ביים רבי'ן זאל זיין געזונט. ער קען זיין קלוג, ארויסהאבן א קצות, חכמה, בינה, דאס האט ער, אבער זיך אפשטעלן טראכטן וואס בין איך, ווער בין איך, פארוואס בין איך דא? וואס וויל מען פון מיר? דאס האט ער נישט, ער גייט אין די פוסטריט פון זיינע פארגייען און קיין שאלות און קושיות איז נישט דא. הייסט דאס געלעבט? איז דאס א רואיג לעבן? איך בין עם זיכער נישט מקנא.

א צווייטע נקודה, אז אפשר זיצט דער מיכאל אין סיטיפיעלד רואיגער, ער ווייסט אז ער לאזט בשום אופן נישט אריין די אינטערוועש ביי זוך אינדערהיים, ער גייט זיך נישט לאזן פונעם שטן וואס הייסט טעכנאלאגיע, ער איז שטארק ביי זיך, ער האט זיין רבי, זיין מוסד, און עולם גולם צווישן מנחה און מעריב יעדער האלט ווי עם, ס'גייט עם גוט. אבער קוק עם אן ראש השנה, ערב פסח, יום כיפור, הושענא רבה, שובבי"ם, ער איז אויס מענטש, ער וויינט שובבים פאר זיין חטאות נעורים, מיינענדיג אז ס'מיינט רייכערען ציגארעטליך, ראש השנה איז ער אויס מענטש זיך אויסבעטן א גוט יאר, תשובה טוהן פארן זיין פון די תלמידי חכמים מצויין כתרנגולים מיינענדיג ס'איז א נביירע, פסח ביים סדר זארגט ער אויב די ערב פסח מצות זענען נישט געלעגן צו נאנט צו די ערד און ס'איז חמץ געווארן מדין לבוד, ווען ס'קומט צו מצוות און הלכות איז ער אויס מענטש, קיינמאל נישט זיכער, אפשר איז די פלעק אויף זיין אתרוג פסול, אפשר איז עס נישט קיין הדר און אויבן אין הימל גייט ער באקומען א נישט הדר'דיגע היכל, און אזוי איז זיין קאפ פול מיט זארגן.

משא"כ דער בנימין, (עכ"פ איין סארט בנימין) עם איז רואיג, ער ווייסט אז רחמנא ליבא בעי און אז ראש השנה איז א יום טוב נאך פאר ס'איז א יום הדין, ער ווייסט וואס איז א דאורייתא, וואס א דרבנן, וואס א מסורה און וואס א מנהג שטות, ער קען רואיג טוהן זאכן וואס נישט מיכאל און נישט גבריאל קענען טוהן מיט א רואיגע געוויסן. און דאס איז די אלטימאטע רואיגקייט. (כעין זה אמר ברסלבער לעיל, וברוך שכיונתי)

[ידען]

יאנקל, מען רעדט נישט דא פון קיין חקירות איבער עדות שאי אתה יכול להזימה, אזוי ווי קופער האט עס ארויסגעברענגט, מען רעדט פון חקירות אין אידישקייט, יעצט ווי אזוי קען א איד האבן א סיפוק פון די חקירות, עס שטערט דאך זיין גאנצע לעבנ'ס שטייגער, און אויב דראפט ער די אידישקייט האט ער ווייטער יסורים, אפשר האט ער נישט גוט געטוהן.

איך ווייס זייער גוט פון וואס מ'רעדט, און אויף דעם האב איך געשריבן אז אויב די ספיקות און חקירות גייען צו מיט א פרימיטיוון צוגאנג דאן קען עס אוודאי גורם זיין שווערע יסורים. אבער מען מוז נישט האלטן אז אידישקייט איז א "בוגי מען" און אז מ'מאכט א טעות פאלט מען אריין אין כף-הקלע לחרפה ולדראון עולם. עס איז מסתבר אז טראץ די ערנסטע טעותים פון אזעלכע מענטשן ווי האדמו"ר מסאטמאר ז"ל און ברוך שפינאזע זענען זיי ביידע נהנה מזיו השכינה אויב זייערע פארשונגען זענען געווען מיט אן אמת, ובלב שלם.

וואס איז די "ערענסטע" טעותים פון זיי ביידע?

פארוואס שרייבסטו נישט ביי ביידע ז"ל?

איך מיין צו פרעגען אויב ביידע זענען די זעלבע ווייל האסט זיי געלייגט אן להבדיל מן הסתם זענען זיי די זעלבע צדיקים.

[לעיקוואד]

אל תנחמוני הבל.

[לעיקוואד]

איך בין נישט מקנא דער תמים, אבער טאקע פאר דעם בין איך נישט קיין תמים און איך קויף נישט די תנחומי הבל וואס איר שרייבט דא צו מיישב דעת זיין פון דער ספקן וחקרן. יא, עס קרענקט, טוב מוות מחיים זה החכמה תחיה בעליה. עס איז נישטא אויף דעם קיין שום תירוץ. רעדסט ענק נישט איין.

אויך די מהלך פון ברעסלבער (ער איז נישט שולדיג, ער האט א גוטער רבי אויף דעם) איז מיר אביסעל פלאי פלאים, זייט ווען איז דער מטרה אין לעבן לעבן געשמאק און רוהיג? דאס איז וואס שטייט אין דער "אריגענעלער תורה"? מהאט אינגאנצען פארגעסן פון שכחי עמך ובית אביך, פון אוועקווארפען אלע מנעמי תבל פאר א ספק ספיקא פון אביסעל מער אמת? שוין, זעהט אויס איך האב נישט מיטגעהאלטען ווען מען האט געגעבן די תורה. עפעס האב איך פארפאסט און אנשטאטס דעם זיך אנגעהערט מיט מעשיות וועגן אברהם אבינו אין אור כשדים, וכו'. [פארשטייט זיך אז גלייבען אין דער אמתע'ר אריגענעלער תורה איז גארנישט אזוי פשוט און תמימותדיג ווי ער מאכט דאס, און איז בכלל נישט מעגליך אן מיליאנע ספיקות וואס האבען נשט קיין זיכערע פתרון].

[מוח שליט]

לכבוד החכם בחקר הטבע קופערניקעס,

אזוי ווי אסאך האבן דא געשריבן, צער פון חכמה איז ווען מען האט א פאראויס באשטימטער מהלך וואס מען וויל טרעפן, און מען זעהט זיך נישט דארט, ממילא איז מען זייער צובראכן און צושפלינטערט. די רצון איז אנצוקומען אויף איין פלאץ, און די פאקטן ווייזן אים ערגעץ אנדערש.

אויב זאל דער מענטש אקצעפטירן מיט א לייכטקייט וואס די שכל דיקטירט, דאן וועט ער נישט האבן קיין געוויסן ביסען. אויב אים דיקטירט די שכל אז שיטת חאצאצק איז נישט ריכטיג, און אז ער דארף צו טון וואס זיין שכל זאגט אים, פארוואס איז ער בצער, פארוואס עפעס צורודערט. האלט אזוי אין פטור א געשעפט.

יעצט אויב איז חאצאצק גאר א פרומע חומרהדיגע מהלך, האט ער נאך א ריוח צדדי. ער מעג יא קוקען א יו טוב קליפ פון א מצוה טאנץ. ער האט אנדערש פארשטאנען די סוגיא פון תבעל להגמון תחלה. ער קען יא הנאה האבן פון גאר אסאך זאכן וואס דער אייבערשטער האט באשאפען ליהנות בהם בני אדם.

אבער זיין טאטע מאמע ברודער שוועסטער און ווייב זענען אלע געשוואוירענע חאצאצקער חסידים. נו פאר דעם רעדט מען דאך פון א חכם. ער פארשטייט אז מיט דעם וואס ער איז מער חכם פון אנדערע איז בהכרח אנצוקומען צו אנדערע מסקנות. דער גוי אדער פרייער איד וואס איז געווען א קאמוניסט בימי מעקארטיאיזעם, האט אויך פארשטאנען אז חכמה מיינט זיין אנדערש ווי עסטאבלישמענט. ווייסטו דען נישט וואסארא פרייז עס האט געווארט פאר גאליליא פארן האלטן ווי דו? מיין נישט אז עס איז נאר געווען בימים ההם. פרוביר צו האלטן פון חסידות צווישען א באנדע חכמים, און מיר וועלן דעמאלט שמועסן. . פרוביר צו זיין א בייאלעדזשיסט און א פרעסטיזשפולע קאלעדזש און נישט מאמין זיין באמונה שלימה בתורות האבלוציה. כאפ א שמועס מיט Lawrence Summers די געוועזענע פרעזידענט פון הארווארד יונוווערסיטי און ווער געוואויר די פרייז פון זיין א אויבער חכם און זאגען אנדערש ווי עסטאבלישמענט.

פונקט ווי אלע אנדערע לימיטעישאנס וואס א מענטש האט אין זיין מוגבלדיגער לעבן, איז דאס נישט אנדערש. ווינטער איז ביטער קאלט אויפן גאס און זומער איז ביטער הייס. דאס זענען די פאקטן. מען קען זיך אנפעלצען דאס בעסטע וואס מען קען וזה הוא. מען קען זיך איינהילען און פארהוילען פון טאטע מאמע אז מען האלט דווקא אז בחירות איז יא אדער נישט ביהרג ואל יעבור, וזה הוא.

עס קען זיין אז ווייל די סתירות אין דיין געזעלשאפט זענען זייער בולט, דאס האט גורם געווען אז דו זאלסט קוועשטענען אלע הנחות וואס מען האט אריינגעפרעדיגט אין דיר. עס קען זיין אז ווען דו זאלסט געבוירען ווערן אין מער א ליבעראלע שטוב וואלסטו נישט געהאט דעם אינערליכען דראנג צו מטיל ספק זיין אין אלעם. אבער היינט אז דו ביסט אזוי, גלייב איך אז ווי דו וועסט נאר זיין וועסטו מטיל ספק זיין, און מיט רעכט. די עצה איז לעבן דערמיט אזוי ווי מען לעבט מיט סיי וואסארא אנדערע לימיטעישאן. דהיינו לעבן מיט די לימיטעישאן אז דו קענסט נישט זיין אפען מיט אלעם וואס דו טראכסט.

י

[לעיקוואד]

מח שליט, גענוג מיט די פאטערנעליסטישע נארישקייטן, אקעי? דיינע דיבורים זענען זייער שיין אין טעאריע אבער בכלל נישט אמת. אפשר רעדסטו זיך איין אז ס'דא מח שליט על הלב, אבער וויסען זאלסטו לא היו דברים מעולם ולא צריכים להיות דברים מעולם. דא רעדט מען נישט פון קיין פראבלעם פון זיין אנטי-עסטאבלישמענט, און גענוג האבן מיר געהערט די דעמאגאגיע אז אין אנדערע פלעצער איז אויך אזוי.

זאג מיר, מהאט אפשר געצוואונגען דעם כופר בתורת אבולוציה זיך צו גט'ן פון זיין וייב און קינדער, מסביר געווען פאר אלע זיינע געוועזענע חברים אז ער איז שעדליך און מ'טאר נישט רעדן קיין ווארט מיט עם? קאט די קרעפ. איך בין שוין געווען א חסיד צווישן א "באנדע חכמים", א מאמין צווישן א באנדע כופרים, און זיי האבן זיך נישט אויפגעפירט נאנט צו אזויווי מ'פירט זין בחצר הקודש חצאצק מיט ווער ס'איז מטיל ספק בכלל אין דער רבי'ס לאקשען קוגל.

בכל אופן, דא רעדט זיך פון פיל ערנסטערע זאכן, פון אמונות וואס מענטשן בעיסען זייער לעבן, זענען זיך פשוטו כמשמעו מוסר נפש אויף דעם, און די אמונה אין דעם ווערט נתערער. דרייט נישט קיין קאפ מיט ווען דו וואלסט געבוירן געווארן אין א מאדערנער אידיאלער אידישקייט, וואס אגב עקזעסטירט נישט אויפ'ן כדור העולם, נאר במוחם של כמה חכמים שנדמה להם שמוחם שליט על לבם שכותבים באינטרנט, וואלט אנדערש געווען. און אפילו אויב היפאטעטיש יא, מאכט עס בכלל נישט אויס, אין דער מציאות זענען די שאלות אזעלכע וואס זענען נוגע בנפש, און אלע אילו אולי אפשר וואלט האט איז נישט משנה.

[לעיקוואד]

און וועגן אננעמען דאס אלס איינע פון די הגבלות אין לעבן, זאג נאר, ווער עס האט געוואוינט אין דייטשלאנד אונטער די נאציס, אין רוסלאנד אונטער די קאמאניסטען, וואלסטו אויך אזוי געעצה'ט, אדער דו וואלסט זיי געעצה'ט זיך ארויסצוזעהן פון דארט ווי שנעלער, און געטעהנ'ט אז סליגט אויף זיי א חוב מוחה צו זיין אפשר אפילו במסירות נפש? איך פארשטיי איינער וואס מאכט דער פראגמאטישער חשבון אז עס לוינט זיך עם נישט צו זיין אפען און ממילא באהאלט ער זיך, אבער דאס צו נוצען פאר א תשובה ונחמה?? און דו ביסט נאך דער וואס טענה'ט איז אין דער אידיאלישער יידושקייט וואלט נישט געווען די פראבלעם? און א מינוט שפעטער עצה'סט דו צו האלטן דאס מויל פארמאכט?

[מוח שליט]

די נושא איז נישט וואספארא שריט צו מאכען. די נושא איז בנוגע די צער פון די סתירות. איך זאג קלאר אז מען קען לעבן א געשמאק לעבן אפי' מען האלט גאר גאר אנדערע שיטות ווי די ארומיגע. דער אנטי עוואלושינסט איז זייער מצוי אז ער זאל פארלירען זיין פאסטען אדער ווערן איבערגעהיפט ווען עס איז זיין רייע צו באקומען א גערסערע פאסטען. דאס איז נוגע בנפשו. דאס אליינס אז ער ווערט באצייכענט ווי א quack איז ער שוין מחוץ למחנה אין די וועלט פון אקדעמיע, וואס דאס איז זיין לעבן. פארלירען א פרעזידענטשאפט פון הארווארד איז אויך נישט פון די קליינע זאכן.

ר' איד, מענטשען אין די גארער וועלט האבען נישט וויאזוי צו דעקן דעם מארטגעדזש און האבן א 17 יעריגער טאכטער מיט א קינד. דאס איז עפעס א פיקניק? איך פרוביר נישט צו זאגען אז די תורה איז א virginity insurance פאר מיין טאכטער. איך זאג אז די גאנצע וועלט לעבט מיט גאר אסאך שווערע לימיטעישאנס. מען קען שטיין און וויינען דערויף, אדער מען קען הנאה פון די וועלט.

בתור חתימה מעין הפתיחה, מיין פוינט איז אז ייסורי ספק איז נישט אזוי געפערליך.

אגב איך האלט אויך ווי ברסלבער אז דאס וויכסטיגסטע איז צו האבען א גוט לעבן. וואס עפעס לוחם זיין פארן אמת? וואס וועט זיין דעמאלט ווען יעדער וועט שוין וויסען דעם אמת אז די וועלט דרייט זיך ארום די זון? קענסט ענטפערען אז ער וויל נישט לעבן מיט קיין סתירות, און קאנפליקט. אהה, דאס איז דאך די אפטייטש פון א גוט לעבן. א לעבן אן קיין זאכן וואס זענען אים סותר מבית ומחוץ.

[יידל]

עס טוט מיר זייער שטארק וויי, אבער איך וויל מוזן - עכ"פ במקצת - מודה זיין צו דברי לעיקוואד. קיין אוטאפיע איז נישטא. ספיקות טוען וויי. אבער וואס מיינט איר - כ'האב זיך עפעס געקליבן די דעת? כ'האב זיך נישט אויסגעקליבן וואו צו געבוירן ווערן, און כ'האב זיך נישט אויסגעקליבן די ספיקות.

[בענדזשאמין פרענקלין]

קופערניקוס טייערע כ'וועל ארויסלייגן פארן עולם וואס כ'האב דיר געשריבן באישי:

הערליך, הערליך קופערניקוס, א מייסטער ווערק. דא האסטו א ווירטואלע קוש.. איינס פארן רעכטן באק און איינס פארן לינקן באק.. אויף די שטערן וועל איך דיר נישט קושן ווייל דאס איז עקסקלוסיוו פארן טאטן ערב יום כיפור. און אויפן מויל וועל איך דיר אויך נישט מנשק זיין ווייל דאס איז רעזערווירט פארן שכינה לאחר מאה ועשרים ווען ער וועט ארויסנעמען דיין נשמה פונעם גוף העכור. ער וועט דיר געבן אזא קוש אז די נשמה וועט דיר ארויספליען. (עניוועי האסטו מיר אינספירירט צו שרייבן נאך א שטיקל אויף ספיקות אפשר נאך יו"ט).
ישר כח נאכאמאל.

יעצט לגופו של ענין, איז די שאלה צו ס'לוינט זיך צו חקר'נען צו נישט איז קיין סאך נוגע ווייל דער חכם וועט מילא קלערן און ספק'נען צו ס'לוינט יא צו נישט, און דער שוטה וועט ממילא נישט חקר'נען ווייל ער האט נישט מיט וואס.

למעשה האט זיך אבער יא אנטוויקעלט א שמועס (און מסתמא האט קופערניקוס מכוון געווען צו דעם אויך) צו מען קען לעבן געשמאק מיט חקירות און ספיקות אינאיינעם, אדער איז עס א בחינה פון אין אני והוא יכולין לדור בכפיפה אחת.

הוגה זאגט:
אז קיין פיין דארף עס נישט ברענגען, ווייל איינמאל מיר ווייסן אז עס איז דא אן ענטפער נאר מיר האבן עס דערווייל נישט דערגרייכט, און ווען מיר וועלן עס דערגרייכן וועט עס אונז אנטפלעקן אן אוצר מלא. ווי אויך ווייסן מיר אז אויפן וועג ארויף קלייבן מיר צוזאם קליינע דיאמאנט שטיינדעלעך דא און דארט. ממילא ווערט די גאצע דזשורני גאר געשמאק.

הוגה רעדט פון א ענטפער "וואס עס איז זיכער דא" נאר מיר האבן עס דערווייל נישט דערגרייכט און עס איז בלויז א פראגע פון צייט ווען מיר וועלן דערגרייכן און ס'וועט זיין סוף הכבוד לבא. עס זעהט אויס ווי הוגה איז נישט קיין כראנישער ספקן ווייל א געבוירענער צווייפלער רעאגירט צו אזא געדאנק מיט א "כל זה אכניס בקל וחומר", דאס אליינס צו עס איז בכלל דא אן אמת און אויב ס'דא צו מיר וועלן דאס דערגרייכן און אונזער ימי שנותינו פון שבעים שנים איז אויך מוטל בספק און אונטער א גרויס פראגע צייכן.

ברסלבער פירט אויס נאך זיין עסיי:
ממילא זעה איך נישט די אויפטוה פון דעם חקרן, ער וועט סיי ווי אין ערגעץ נישט אנקומען, די איינציגסטע זאך וואס ער וועט אויפטוהן איז אז ער וועט זיך פארביטערן דאס לעבן

ברסלבער זאגט זיין פוינט קליפ און קלאר: רוהיגקייט און שמחה גייט נישט יד ביד מיט חקירות און ספיקות. ווי שוין אויבן דערמאנט איז עס בדרך כלל נישט קיין בחירה פון קיין מענטש צו האבן ספיקות. אדער האט מען אדער האט מען נישט. פון די אנדערע זייט קען איך הערן וואס דו זאגסט אז אויף וויפיל ס'שייך זאל מען זיך אריינשטעקן דעם קאפ ווי א בת היענה און נישט ארויסקוקן צו געוואר ווערן פרישע אינפארמאציע וואס מען וויסט נאך נישט.

שמעקעדיג קאכט אריין און בתוך זיין פייערדיגע דרשה זאט ער :
געווענליך ווען א מענטש זוכט א זאך וואס ער וויל געפינען, איז ער טרויעריג. ווען ער טרעפט עס ענדליך דאן איז ער פרייליך, יגעתי מצאתי. אנדערש איז אין אידישקייט, אז א מענטש זוכט דעם באשעפער, דעם אמת אין זיין לעבן, אפילו ער האט אים נאכנישט געטראפן, איז ער נאך אלץ פרייליך, ער פילט א סיפוק אז ער איז אן די רייט טרעק. מיט דעם טייטשן צדיקים ישמח לב מבקשי ה', אפילו ביסט נאר א מבקש, האסט נאך נישט געטראפן את שאהבה נפשך, איז נאך אלץ ישמח לב, אלזא דרשו ה' ועוזו, בקשו פניו תמיד, זוכטס ווייטער, דאס זוכן אליין ברענגט שמחה און צופרידנהייט פארן מענטש, השי"ת האט הנאה דערפון
און שמעקעדיג פירט אויס מיט פאטאס:
"איין גוטע עצה דערצו איז צו לערנען אסאך ספרי חסידות".

און קינות גירושין לייגט נאך צו:
עס מוז אבער נישט זיין דוקא ספרי חסידות ס'קען אויך זיין ספרי מוסר.

איך מוז אייך זאגן שמעקדיג און קינות עס זעהט נישט אויס אז איר כאפט פון וואספארא ספיקות און קווענקעלנישן מען רעדט דא, מען רעדט נישט פון פראבלעמען אינערהאלב דאס אידישע גלויבן, מען רעדט נישט פון זוכן א משמעות אין לעבן אדער א תירוץ אויף די עשרה הרוגי מלכות! יא אויף דעם איז גוט א תניא, אדער א שטיקל רמח"ל און נאכער איז פקודי ה' ישרים משמחי לב. דא רעדט מען פון חצים ובלסטראות וואס קומט צו פליען פון אינדרויסן פון גיל העולם, ארכילוגיה, עוואלוציע וכו', אויף דעם העלפט א תניא אדער א רמח"ל ווי א טויבן אויף העפיטייטעס.

יענקל אייסערט זיך:
מען מוז נישט האלטן אז אידישקייט איז א "בוגי מען" און אז מ'מאכט א טעות פאלט מען אריין אין כף-הקלע לחרפה ולדראון עולם. עס איז מסתבר אז טראץ די ערנסטע טעותים פון אזעלכע מענטשן ווי האדמו"ר מסאטמאר ז"ל און ברוך שפינאזע זענען זיי ביידע נהנה מזיו השכינה אויב זייערע פארשונגען זענען געווען מיט אן אמת, ובלב שלם.

יענקל אלעס פיין און וואויל ווען מען קען זיין זיכער אז שפינאזא און סאטמערע רב טיילן איין פיס בענקעלע אין גן עדן. דער פראבלעם איז אבער אז איין צד פונעם ספק שרייט אז שפינאזע איז א כופר און חוטא ומחטיא את הרבים ואין לו חלק בעולם הבא. און נישט נאר שפינאזע נאר אלע וואס האלטן ענליך צו אים; איין צד פונעם ספק שרייט אז א ספק אין די מבול אין יציאת מצרים און ביאת משיח אין לו חלק באלקי ישראל. און דאס איז דער צד וואס מאכט דעם מענטש מיט ספיקות אזוי אומבאקוועם און מלא צער יגון ואנחה.

לעיקוואוד און יידל זאגן ענליך. מח שליט ווייס איך נישט גענוי וואס ער וויל. שו"ר אז ער זאגט ענליך צו ברסלבער.

[מוח שליט]

צוויי פשוטע נקודות.
א - ספיקות באדערען נישט. אויב מען האט נישט מורא פון קיין מסקנות.
ב - מסקנות, אפי' אויב עס איז אינגאנצען אנדערש ווי דאס וואס איז אנגענימען ארום דיר, מאכט נישט דאס לעבן אזוי שווער. דאס לעבן איז פול מיט הגבלות, איך דארף מכניע זיין פאר מיין בעה"ב אין ארבעט, מיין ווייב אינדערהיים, חאטש באמת באמת פארשטיי איך בעסער.
דו קענסט דיך דינגען ר' בנימין, אבער ווייס חאטש וואס איך וויל.
אופס, איך זעה דו רעדסט בנוגע מיין ענדליכקייט צו ברסלבער. דאס האב איך געשריבען בדרך אגב. אז איך האלט נישט פון די עבודה זרה וואס רופט זיך בקשת האמת. וואס איז דאס אזוי הייליג? והסברתי אז די גאנצע בקשת האמת איז אז מען "קען פשוט נישט לעבן מיט קיין סתירות". און דאס איז ממש דאס זעלבע ווי צו זאגן אז איך וויל נישט קיינער זאל טון זאכן וואס גייען קעגן מיר. נישט קענען גיין אויף וואקאציע איז א סתירה צו מיין וועזן מצד מציאות הדברים מן החוץ, נישטא קיין געלט וכדו'. נישט לעבן מיטן אמת איז א סתירה צו מיין וועזן מצד פנימיות מחשבתי. ביידע איז קאנפליקט וואס איך וויל נישט. די שוועריקייט פון ביידע איז ביי מיר אונטער איין רובריק. פשוט וועלן האבן א זיס קאנפליקט-לאזע לעבן. מאך נישט פון בקשת האמת עפעס מער הייליג ווי בקשת וואקאציע. וכאמור לעיל איז דאס געווען בדרך אגב על דברי לעיקוואד.

[ידען]

איך טריי צו פארשטיין אבער איך בין ווי די הון פארשטייט וואס מע זאגט ביי די בני אדם.

איך בין שילדיג אז איך פארשטיי נישט?

כאב מיך אליינס גענומען אזא נארישע שכל?