דער מיטאס פון אויטענטישע אידישקייט

[זר זהב]

אפשר, דער וואס שטייט ביים קאונטער דארט האט א צושטרויבעלטער בארד מיט א קראצעדיגע ענגליש

[berlbalaguleh]

א בן מלך גייט נישט אנגעטון ווי א אפגעריסענער. אונז זעמיר אריסטראקאטן

אבער ער איז נאכאלץ א בן מלך. זיין אריסטאקרטישקייט איז פארדעקט מיט א פאר גארבידזש בעגס.

[berlbalaguleh]

מנדל ווייס איז מער אוטענטיש, ער גייט מיט גארביטש בעגס, קיין איין גוי גייט נישט מיט גארביטש בעגס.

ווער איז מענדעל ווייס?

אין באראפארק פלעגט זיך דרייען א איד, די קינדער פלעגן עם רופן מענדל ח...

אבער זיין היימלאנד איז וויליאמסבורג. ווען איך בין געגאנגען אין ישיבה (1965) געדענק איך ר' מנדל דער ח' אלס נארמאלער מענטש, אנגעטון נארמאל חסידיש. ער פלעיגט קומען דאוונען מנחה-מעריב א יעדן טאג.

[berlbalaguleh]

יא! לכאורה לדעתי העניה, א גוישער ניגון וואס ברענגט נישט ארויס צולאזענקייט זעה איך נישט דערין עפעס ראנג. כ'רעד פונעם ניגון אליין נישט פון די זינגערין און די "ענגלישע" ליריקס

לדוגמא. דער ניגון "אידן, אידן, משיח קומט צו גיין". געזונגען דורך מ.ב.ד. שטאמט פון א דייטשע ראק בענד. מיט אנדערע ליריקס, פארשטייצעך.

[berlbalaguleh]

@געפילטע זאגסט איבער מיין פוינט. "מיט די צייט" קען אלעס ווערן אויטענטישע אידיש. און מיט די צייט קען אלעס ווערן גוי'איש. און איך רעד נישט פון "ערפינדען", די ספרים זאגן שוין אז דער גוי ערפינד פאר'ן איד, און ווי ס'שטייט אין חת"ס דאכט זיך אז דער גוי וואס בויעט די בריק וועט קומען בעטן זיין שכר פון ג-ט, וועט אים גט זאגן אז ער האט זיך אינזינען געהאט אפילו ער האט עס אין אמת'ן געבויעט פאר'ן איד.

ס'איז א גמ' אין מס' ע"ז.

[berlbalaguleh]

בעל עגלה, איר וועט זיין סורפרייזד, אבער מענדעלסאן איז געווען א שומר תורה ומצוות און וויזל איז געווען א תלמיד חכם. זיי האט געבאדערט די חינוך נישט די תורה ומצוותיה.

זר, נאכאמאל, דיין narrative פון אויטענטישקיט איז א נערעטיוו וועלכע די חתם סופר ותלמידיו האבן מחדש געווען. פארדעם האט עס בכלל נישט (אדער כמעט נישט)עקזעסטירט. און וואס האט צוזלאזטע מוזיק מיט נישט-אידישקייט. פארוואס איז יא צולאזט און נישט צולאזט א מעסטער בכלל?

קעיס אין פוינט. ראי' לדבריך. ווען מ.ב.ד. מוזיק איז געווען "הייס" האט א "אויטענטישער" איד נישט געלאזט הערן זיין מוזיק. ס'איז געווען וואס "ליפא" איז היינט.

[זר זהב]

יידל, דו פרעגסט ווער האט מחילט געווען וועכלע מוזיק איז מער אויטענטיש אידישלעך. לאמיר ארויסגיין קוקן. וועכע סארט איד טאנצט ביי זרעה חיה וקימא/יודי לה חסדו/אחד יחיד ומיוחד. און ווער נעמט זיך טאנצן ביי שמעלצער'ס ניגונים. דארט ליגט דער ענטפער

[מאראנצןזאפט]

יידל, האסט אמאל געזען א בילד פון מענדלסאן? ער זעט דיך אויס ווי א וויליאמסבורגער איד?
און דאס וואס דו שרייבסט אז מ'פלעגט אמאל גריסן יעדע פרוי איז שווער צו גלייבן, ס'איז נישט אויסגעהאלטן מדינא דגמ'.

[מאראנצןזאפט]

איז די טענה דא אז סאיז בעצם נישטא אזא זאך ווי אויטענטישע אידשקייט, אדער סאיז שייך נאר פערצאפאל האט עס נישט קיינער?
ווען מיר זאלן ווען האבן א דאקאמענטרי פון תקופת מתן תורה וואלטן מיר נישט געהאט אויטענטישע אידשקייט?

ס'איז יא דא א דאקומענטערי פון תקופת מתן תורה. ס'הייסט די מאווי "טען קאמענדמענטס".

ס'נישט קיין דאקומענטרי, א פשוט'ע האליוואוד פילם.

[געפילטע פיש]

יידל, דו פרעגסט ווער האט מחילט געווען וועכלע מוזיק איז מער אויטענטיש אידישלעך. לאמיר ארויסגיין קוקן. וועכע סארט איד טאנצט ביי זרעה חיה וקימא/יודי לה חסדו/אחד יחיד ומיוחד. און ווער נעמט זיך טאנצן ביי שמעלצער'ס ניגונים. דארט ליגט דער ענטפער

אויב דער שבח איד איז דיין מעסטער אויף אוטענטישער אידישקייט וואס איז דריי אהאלב טויזענט יאר אלט, ביזטו טאקע גערעכט.

[berlbalaguleh]

יידל, דו פרעגסט ווער האט מחילט געווען וועכלע מוזיק איז מער אויטענטיש אידישלעך. לאמיר ארויסגיין קוקן. וועכע סארט איד טאנצט ביי זרעה חיה וקימא/יודי לה חסדו/אחד יחיד ומיוחד. און ווער נעמט זיך טאנצן ביי שמעלצער'ס ניגונים. דארט ליגט דער ענטפער

אויב דער שבח איד איז דיין מעסטער אויף אוטענטישער אידישקייט וואס איז דריי אהאלב טויזענט יאר אלט, ביזטו טאקע גערעכט.

ס'איז איינס פון די מעסטערס. נישט דער איינצייגער.

[שמעקעדיג]

כזר זהב וכבערל ועוד, מען קען נישט פארלייקענען די פאקטן. מען קוקט מי ומי ההולכים, און מען זעהט ווער עס גייט וואס. לאמיר אריינגיין אין ביהמ"ד, און קוקן אויף די אידן וועלכע לייגן אראפ א דאווענען, זיי האבן א געפיל צו עפעס העכערס, וועלכע גלעזער זיי גייען? און די באקעס וועלכע שמועסן אין פאליש אדער רייכערן אינדרויסן (יו"ט) א גאנצן דאווענען, ווי אזוי זיי גייען. עס איז די ניגונים, גלעזער, סטיייל בעקישעס, שיך, יו נעים איט.

ס'איז נישט אז איך מאך אוועק א איד ח"ו, יעדער איד איז חשוב, און אודאי אזוי ביים באשעפער, אבער ה' יראה ללבב, מיר קוקן מיטן פליישיגן אויג, און וואס די ערנסטערע אידן גייען (און כ'רעד נישט פון פארפרומטע קעצל גלעזער וואס בלויז געציילטע עקסטרעמיסטן טראגן), לויט דעם פרובירט מען צו זעהן וועלכע גלעזער באלאנגט פאר ערנסטע און וועלכע פאר די נישט-ערנסטע.

[געפילטע פיש]

נאכאמאל, מ'רעדט דא וועגן "אוטענטישע" אידישקייט, נישט וועגן ווער ס'האט פארגלייזטערע אויגן ביי קידוש. ווען דו גייסט ווען מיט דיין מעסטער וואלסטו מעגליך אויסעוועהלט די צדוקים בשעתם, צו גאר די קריסטן בזמן בית שני.

ווי אויך דארפסטו פארשטיין אז אלעס וואס דו זעהסט אין די גלעזער, ווילדע ניגונים און טענץ איז נאר ווייל דאס איז דיין פערספעקטיוו וואס איז נשפע פון דיין סביבה. ווייל דו ווייסט אז די באמעס צופייערען זיך ביי ליפא'ס הייב אויף דיינע הענטעלעך, און די כולל אינגערלייט ווערן לעבעדיג ביי ר' אלימלך'ס טאנץ, אבער א דרויסעדער זעהט נישט קיין חילוק, און ווען ליפא קומט ווען ארויס מיט דעם מאדנע רעבירעב (קרעדיטפרישער) ליפא טאנץ וואלסטו דאס אנגעקוקט פונקט אזוי טשיקאוו. It's all a matter of perspective.

די פוינט איז מיינעך, אז דער פוילישער פאלקא, דער ווינער וואלץ, זענען פונקט אזוי פרעמט פאר אוטענטישע אידישקייט ווי דער אמעריקאנער היפ-האפ אדער ראק ענד ראלל.

[איינגעמיירעט]

דאס גאנצע שמועס און צוחושעניש קומט פון נישט קוקען אויף די הויפט איידענטיטעט פון א איד די תורה,פון דארט פארמען אונז אויס אונזער איידענטיטעט,און נישט פון קיין שום אנדערע פלאץ.
יידל איך וואלט דער מייעץ געווען ארויסצונעמען א חומש דברים און לערנען לערן אביסעל נביא שופטים,שמואל,מלכים.
די אויבערשטער שרייט די ואבדיל אתכם נאכאמאל און נאכאמאל.
ווילסט לעבן ווי א גוי, ווילסט לעבן חיי הפקר גיי געזונטערהייט פליז לאז די תורה און יודישקייט צורוה.

[געפילטע פיש]

די תורה קען מען טייטשען פארשידענע וועגן, אפשר טוסטו מיר א טובה, זיי מיר פונקטליך מסביר ווען מ'זאגט יא ואבדיל (וואס איז נישט קיין ציווי, פונקט ווי והיית משוגע איז נישט קיין מצוה) און ווען נישט, ווי לאנג דארף א זאך זיין אין באנוץ ס'זאל ווערן מותר, און וואס די נ"מ ציווישן די 2013 מאדעל קאר און די 2013 מאדעל גלעזער.

א דאנק.

[בדחן]

די תורה קען מען טייטשען פארשידענע וועגן, אפשר טוסטו מיר א טובה, זיי מיר פונקטליך מסביר ווען מ'זאגט יא ואבדיל און ווען נישט, ווי לאנג דארף א זאך זיין אין באנוץ ס'זאל ווערן מותר, און וואס די נ"מ ציווישן די 2013 מאדעל קאר און די 2013 מאדעל גלעזער.

א דאנק.

איך זע אז מען רעדט אסאך ארום אינעם אשכול איבער די נושה פון הבדלה א איד פינעם גוי, זעט אויס אז דאס איז א עיקר נקודה,

מר. געפילטע, איר פארשטייט די חילוק? איר פארשטייט א חילוק צווישען זיך פערזענליך פיצען מיט בגדים און אויסזען פון א גוי, צו דשאסט דרייווען א לעצטע מאדעל קאר??

[געפילטע פיש]

ניין, אויב עפעס פארקערט, סאך מער צייט און מוח (און געלט) גייט אריין אין אויסוועלן א שיינע מאדעל קאר ווי אין גלעזער, וואס ביידע ווערן געמאכט דורך דעם זעלבען סטייליסט.

איך וויל אבער הערן א כלל. ווען יא ווען נישט,

[איינגעמיירעט]

קודם דארף מען האבען די הרגשה פון וועלען זיין דעם אויבערשטערס און די תורהס א מענטש דערנאך העסטו האבען ווייניגער שאלות

[בדחן]

ניין, אויב עפעס פארקערט, סאך מער צייט און מוח (און געלט) גייט אריין אין אויסוועלן א שיינע מאדעל קאר ווי אין גלעזער, וואס ביידע ווערן געמאכט דורך דעם זעלבען סטייליסט.

איך וויל אבער הערן א כלל. ווען יא ווען נישט,

איך מיין אז איר פארשטייט און ווייסט אז ״צייט און מוח און געלט״. האט גארנישט מיט תורות הבדלה, דערפאר וואנדערט מיר וואס איר האט געמייט צו שרייבען אז עס גאר פארקערט.. און פארוואס איר דערמאנט עס.

הכלל, איך פארשטייט בכלל נישט אז זיך קליידען ווי דעם גוי און זיך פיצען ווי דעם גוי איז בניגוד צו תורות התבדלות און עס ברענגט א התקרבות, משא״כ דרייווען א לעצטע מאדעל קאר איז שוין נישט די זעלבע שטאפעל?

צוריק צו אייער ערשטע פראגע, איר פארשטייט טאקע נישט די חילוק פון זיך צוגלייכען היינט צוטאגס צו דעם סטייל פונעם גוי פון היינט צוטאגס, לעומת זיך צוגלייכען היינט צוטאגס צו דעם סטייל פינעם גוי פון צען יאר צוריק??

[מאטי]

איך פארשטיי די נקודה פון בדחן לגבי דאס זיך צושטעלן צום גוישען סטייל פון היינט 2013. אז הגם אונזער קולטור קען האבן געוויסע ענדליכקייטן צום גוי פון 30 יאהר צוריק קען דאס נאך אלץ אנגערופן ווערן אנדערש פון גוי וויבאלד ביים היינטיגען גוי איז דאס פאריאריגע שניי.איך גלייב אז געפילטע פארשטייט דאס אויך... די שאלה איז איז דאס בלויז א געפיל אזא מחיצה וגדר וחומרה זיך צו האלטן אפגעטיילט ? אדער איז דאס א קראנטע הלכה, מקורות ביטע.

אויך וויל איך קלאר מאכן פון יידל וואס זאגט אז דאס זיך פאראנדערשן פונעם גוי איז סך הכל 200 יאהר אלט פון חת״ס׳ס צייטן, און פאר דעם איז נישט געווען אזא מושג.
די גמרא זאגט סנהדרין עד: אז אפילו ערקסא דמסאני וואס דער גוי צווינגט צו טוישן אויב וויל ער דאס צוליב אידישקייט אדער בשעת השמד דארף מען זיך מוסר נפש זיין. דאס זאגט עפעס יא אז מלבושים מיט אידישקייט האט א שייכות, און אידן זענען געגאנגען אנדערש.

[הוגה]

איך מיין אז די עולם מאכט דא א גרויסע טעות. ווי יידל האט דא שיינערהייט ערווענט, איז נישט שייך צו מגדיר זיין עפעס וואס טוישט זיך מיט די צייטן אלץ אטענטיש. די אפטייטש פון אטענטיש איז ארגינעל, ריין, אומגעטוישט. אלע זאכן וואס ווערן דא איבערגעשמועסט זענען זאכן וואס זענען ווייט פון ארגינעל, ריין און אומגעטוישט.

א.ג. אידישע מוזיק איז ארגינעל? גלעזער? קליידער? איז די חילוק צווישן איינער וואס שאקלט לאנג ביים דאווענען און איינער וואס רייכערט יו"ט געווען די מעסטער ביי די כלל ישראל פון לאנגע יארן צוריק? די זאכן האבן גארנישט מיט אטענטישקייט. קען זיין אז דו קענסט מיר אויפווייזן דאס נחיצות דערפון פאר אונז אדער פארן באשעפער, אטענטיש איז עס אבער נישט.

אויב אזוי איז דאך יידל לכאורה גערעכט, אז דאס גאנצע געשפרעך איבער אטענטיש אידישקייט איז א וועיסט אוו טיים.

איך בין מסכים צו יידל לגבי וואס מענטשן רופן אטענטיש, אז עס איז נישט ריכטיג. איך האלט אז עס איז אבער דייקא יא דא אטענטיש אידישקייט, אבער די מיינונג דערפון איז אנדערש פון וואס די המון עם מיינט.

עס זענען דא חלקים פון די תורה וואס זענען קיינמאל נישט געטוישט געווארן און וועלן קיינמאל נישט געטוישט ווערן, און נאר לגבי די זאכן איז שייך צו זאגן אטענטיש. ולא זו בלבד, נאר לכאורה, ווי מער מען האלט זיך נאר צו די זאכן - אן צולייגן חומרות, מנהגים וגדרים - אלץ מער אטענטיש איז מען.

א שטייגער ווי די יומען ביאינג. ביי בריאת העולם איז ער געווען נאקעט, ווי נאר ער איז געווארן קלוגער האט ער זיך צוגעדעקט מיט בלעטער. ער איז געווארן מער פארגעשריטן האט ער זיך אויסגעלערנט צו בינדן א שמאטע מלמעלה ומלמטה. שפעטער א שמאטע ארומגעוויקלט זיין גאנצע גוף, דערנאך א גארטעל, דערנאך סענדעלס, און אזוי ווייטער ביז ער איז אנגעקומען צו די שפיץ חכמה מיטן טראגן די היינטיגע סטראקעס, פערטל שיך און געפעפעטע הויזן.

יעדער איינער פארשטייט אז בנוגע קליידונג שטייען מיר היינט פיל מער פארגעשריטן און בעסער ווי די פרימיטיווער אדם, נח, אברהם, די שבטי קה, און אפילו ווי אונזערע עלטערן פאר דרייסיג פערציג יאר צוריק. די קליידער זענען שענער, שטערקער, בעסערע פיט, באשוצט פון הוץ און קעלט. אבער למעשה די אפריקאנער שבטים וואס טראגן שמאטעס מלמעלה ומלמטה זענען אבער מער אטענטיש אין דעם געביט. יא, זיי זענען פרימיטיוו אבער אטענטיש.

נחזור לענינו, לגבי אידישקייט איז דאס זעלבע זאך. אידישקייט איז געווארן בעסער און בעסער דורכאויס די יארן. מען האט צוגעלייגט גדרים וסייגים, מנהגים וחומרות, געפילישע זאכן, קבלה ענינים, (איך רעד דא פון די זאכן וואס זענען צוגעלייגט געווארן בכוונה מיט שכל, נישט די שטותים והבלים וואס פארנעמט היינט ליידער א גרויסע טייל פון די א.ג. חרדי'שע רעליגיע.)

למעשה אבער איז דאס נישט אטענטיש אידישקייט, דאס איז אידישקייט מיט צוגעלייגטע מטעמים. דאס איז פונקט ווי די יומען ביאינג מיט סטראקעס און געפעפעטע הויזן, יעדער פארשטייט אז טראץ די געוואלדיגע מעלות און וויכטיגקייט פון געפעפעטע סטראקעס דאך איז די פרימיטיווער אפריקאנער מער אטענטיש.

די זעלבע איז מיט דעם. אפגעזעהן וואס איר האלט לגבי אלע צוגעלייגטע און טוישבארע זאכן אין אידישקייט, זאל עס זיין וויכטיג און קלוג און יסודות הדת און ואבדיל וכו' אטענטיש איז עס נישט. די ווייניגער פון די חומרות, מנהגים וכדומה, די מער אטענטיש.

וויליאמסבורגער אידן (איך כאפ אן וויליאמסבורג טו מעיק עי פוינט, וה"ה לשאר חרדים) קען זיין אז איר זענט דאס מערסטע חשוב'ע אידן בעיני אלוקים, (איך פערזענליך בין נישט אזוי זיכער) אבער אטענטיש זענט איר בכלל נישט!, וכנ"ל.

[לעיקוואד]

דארף מען דא מברר זיין אויב רעדט מען וועגן אריגינעלער יודישקייט, דהיינו מצוות הדת וכו', אדער וועגן אריגענעלער יידישער קולטור, וואס דאס איז כולל ניגונים מאכלים וכו'. דאס זענען צוויי גענצליך באזונדערע זאכען וואס מאנכע, סיי די קנאים וואס פראבירען זיך צו האלטען צו אריגינעלער יידישע ניגונים לבוש וכדו', און סיי סתם מענטשען וואס האבען א נאסטאלאגישער געפיל צו די א"ג אריגענעלער יידשקייט פון וומס"ג זענען זיך טועה און צומישען.

א דריטער זאך אינגאנצען איז דער ענין פון אוטענטישקייט בעצם, פילט זיך היימיש מיט'ן יידישקייט זיינער, ווער ס'זעהט זיך אן אויף עם אז זיין יהדות איז א חלק פון עם און איז נישט עפעס א פרעמדע זאך וואס איז צוגעטשעפעט צו עם. דאס איז אפשר א זאך וואס האט אביסעל צוטוהן מיט די לבוש עסן וכדו', עס איז אבער באמת אינגאנצען אן אנדערע נקודה.

ויש לחקור לגבי כל אחד משלש נקודות אלה בשאלות האשכול. איז לאמיר זאגען בקיצור אויבערפלעכליך.

לגבי היטען די הלכה און השקפה פון די תורה אריגענעל, איז לכאורה נישטא קיין חילוק פון פלעצער און זמנים, און ווער ס'לערנט די תורה און פאלגט איר ער איז דער אריגענעלער יוד. נאר וואס, דא דארף מען חוקר זיין אויב אין דעם גופא איז נישטא קיין שינויים, צו איז די תורה פון חז"ל טאקע די זעלבע ווי די פון תנ"ך, און צו איז די תורה פון די ראשונים ואחרונים די זעלבע ווי די פון חז"ל. דאס זענען היסטארישע מחקר'ישע שאלות וואס מ'רעדט וועגן דעם, אבער למעשה איז זיכער אז ע"פ תורה איז דער אחרון די זעלבער אמת'דיגער מייצג פון די תורה ווי דער תנ"ך יוד, כל עוד זיינע חידושים וכו' זענען בדרכה של תורה, וע"ז נאמר שבעים פנים לתורה וכל מה שתלמיד וותיק עתיד לחדש וכו'.

לגבי די צוייטע, קולטורישע נקודה, איז זייער שווער צו זאגען אז ס'דא בכלל אריגענעלע יידישע עסן, קולטור, טענץ, ניגונים, וכדו'. עינינו הרואות אז דאס וואס מרופט פארצייטיש יידיש היינט איז נישט מער ווי דער גויישער סגנון פון א געוויסע פלאץ אין א געוויסע צייט צוריק, און דאס איז זיכער אז עס האט גארנישט קיין המשכיות צו דער יידישער קולטור פון זמן התנ"ך וחז"ל, וואס זייער קולטור נאיז אויך געווען בערך ווי די ארומיגע שכנים. אמת ס'דא כל מיני הלכות וועגן חוקות הגוי וכו', און די קנאים הענגען זיך שטארק אן אין די אלע אזהרות התורה ורז"ל וועגן זיך דערווייטערן פון גוים וכו' (עי' במיוחד במאמר הר"ש זעליכאוער שובה ישראל), איז דאס נאכאלץ גאר פראבלעמאטיש, און אין די פוסקים טוט זיך א גרויס צומישענעיש וועגן די גדר פון די אלע הלכות למעשה, וועגן די אלע קשיות ועוד, און לכאורה ע"פ הלכה אין לנו אלא מה שמפורש בחז"ל וכו' לאיסור, און צו אסר'ן נאך וועגן אזוינע טעמים איז שווער צו מבסס זיין הלכה'דיג.

די דריטע זאך, זיך פילען היימיש און אריגענעל אין יידשקייט, מיין איך אז ס'איז שווער מכחיש זיין אז על פי רוב איז דאס דא ביי "היימישע יודען" פיל מער ווי ביי מער מאדערנע סארטן. קען זיין דאס איז נישט מער ווי געפילען, אבער איך מיין אז א שלום זכר אין א היימיש שטיבל האט פיל מער יודיש טעם ווי אין א מער מאדערנע פלאץ. ווי אויך א דאווענען, א אקדמות, א נשמת, וכו'. אבער דאס איז נאכנישט מחייב גארנישט, און קען זיין ס'איז נאר מיין הרגל, דאך מיין איך שיש דברים בגו ויל"ע בסיבות לזה וכו'.

[הוגה]

די דריטע זאל, זיך פילען היימיש און אריגענעל אין יידשקייט. מיין איך אז סאיז שווער מכחיש זיין אז על פי רוב איז דאס דא ביי "היימישע יודען" פיל מער ווי ביי מער מאדערנע סארטן. קען זיין דאס איז נישט מאער ווי געפילען, אבער איך מיין אז א שלום זכר אין א היימיש שטיבל האט פיל מער יודיש טעם ווי אין א מער מאדערנע פלאץ. ווי אויך א דאווענען, א אקדמות, א נשמת, וכו'. אבער דאס איז נאכנישט מחייב גארנישט, און קען זיין סאיז נאר מיין הרגל, דאך מיין איך שיש דברים בגו ויל"ע בסיבות לזה וכו'.

געפיליש? יא. היימיש? קען זיין. מער אידיש טעם? יש לעיין (על טעם אין להתווכח). אבער "אטענטיש"? מאן דכר שמיה?

קיינער רעדט דא נישט וועגן חייובים, מען רעדט דא לגבי די אפט-גענוצטע פראזע פון "אטענטיש".