דער מיטאס פון אויטענטישע אידישקייט

[יידל]

עקסטרעמען עקסטרעפאלאציע האב איך נישט געמיינט בודהיזם, נאר דיין טענה אז פון מיין טענה קומט אויס אז אידישקייט איז גארנישט.

[ממרום שלח אש]

עקסטרעמען עקסטרעפאלאציע האב איך נישט געמיינט בודהיזם, נאר דיין טענה אז פון מיין טענה קומט אויס אז אידישקייט איז גארנישט.

דאס איז שוין גארנישט קיין עקסטרעפאלאציע, נישטאמאל אינטערפאלאציע, עס איז די עסענץ פון דיין מסקנה.

אויב אלעס איז אויטענטיש, וואס איז עס?

[יידל]

נעם א משל גרינצייג זופ. דער מענטש וואס האט דאס ערצייגט האט אריינגעלייגט אסאך רעטעך מיט אביסל טאמאטאס, זיי געבראטן אויפן פלאם און דערנאך אריינגעמישט אין א שאל הייס וואסער און דאס גערופן "גרינצייגן זופ". שפעטער האט מען אנגעהויבן צולייגן פארשידענע גרינצייגן, ווי סעלערי, מייערן און אוגערקעס. צוביסלעך האט מען אויפגעהערט אריינלייגן רעטעך, און שפעטער, אויך טאמאטעס. אין די זעלבע תקופה האט מען אויך אנגעהויבן קאכן די גרינצייג אין די הייס וואסער, נאכן זיי בראטן עקסטער. א תקופה שפעטער האט מען ערזעצט די סעלערי מיט גרין-בינס און נאך שפעטער האט מען צוריקגעברענגט די סעלערי און ארויסגענומען די אוגערקעס. עס איז געווען אין יענע תקופה ווען מ'האט גענצליך אפגעלאזט דעם בראטן בעפאר'ן אריינלייגן אין די הייס וואסער. יעצט, קענסטו מיר ביטע אנווייזן וועלכע פון די צענדליגע רעסעפיס איז דער "אויטענטישער" גרינצייג זופ? און אז קיין איינע פון זיי איז נישט אויטענטיש מיינט דאס אז גרינצייג זופ פארמאגט בכלל נישט קיין דעפעניציע?
(פארשטייט זיך אז אלעס וואס איך שרייב דא איז פרי דמיוני און איז לצורך משל בעלמא)

[ממרום שלח אש]

מרא דעלמא, גרינצייג זופ איז א "לשון בני אדם"

וואספארא פארגלייך צו א רעליגיע?

חוץ מזה קען מען עס דעפינירן אלץ א זופ מיט גרינצייג דערינען.

ולפי זה איז א פרוכט זופ נישט אויטענטיש.

און אוודאי אויב ווילסטו גיין אדעת הממציא הראשון איז נאר זיין ווערסיע אויטענטיש

[יידל]

רעליגיע איז לשון שמים? איך וועל ציטירן דעם מאמר החכם:

אבער, איך בין עומד על דעתי אז אידישקייט - פונקט סיי וועלכע אנדערע מענטשליך באשעפענע מושג, דארף און קען דעפענירט ווערן (ההדגשה ניתוספה על ידי - יידל)

דער מושג - פונקט ווי דער מושג פון גרינצייג זופ - איז פושט צורה ולובש צורה, הכל כפי הדור וכפי הפראקטעצירער.

[דעת תורה]

ממרום, ווער האט דיר געזאגט אז די תרבות, די קולטור פון די גרופע וואס האלט די תורה - אויך באקאנט מיטן נאמען "אידן" - מוז זיין קאנסטענט? די תורה און די מצוות, זענען. די קולטור, מהיכי תיתי?

[מאטי]

לכאורה אויטענטישע אידישקייט איז דאס וואס גאט וויל, רצון השם.
שטעלט זיך די פראגע נו וואס וויל דער אייבישטער ? איך טראכט אז אויב גלייבן מיר אז ס׳איז נאר דא א תכלית פון וועלט באשאף ווילאנג ס׳איז דא א אידישע פאלק וואס טוט רצון השם (אויטענטיש אזוי צו האלטן?) איז לאגיש צו טראכטן אז לא נתנה תורה למלאכי השרת, און ס׳קען נישט זיין אז מיר און אנדערע אידן ווייסן נישט וואס אויטענטישע אידישקייט מיינט א.ג. רצון השם.
אויב אזוי וויל איך מציע זיין אז וואס דער גראדער שכל זאגט אן נגיעות אז דאס איז רצון השם איז מסתם רצון השם.
אויב בין איך נישט גערעכט , האב איך נישט קיין שום לאגישע סברה פארוואס די וועלט איז באשאפן געווארן. און אז ס׳איז נישט דא קיין לאגיק אין וועלט באשאף איז סאך ווייניגער לאגיש ווי מיין פריערדיגע טענה.

[שמעקעדיג]

דאס גאנצע שמועס און צוחושעניש קומט פון נישט קוקען אויף די הויפט איידענטיטעט פון א איד די תורה,פון דארט פארמען אונז אויס אונזער איידענטיטעט,און נישט פון קיין שום אנדערע פלאץ.
יידל איך וואלט דער מייעץ געווען ארויסצונעמען א חומש דברים און לערנען לערן אביסעל נביא שופטים,שמואל,מלכים.
די אויבערשטער שרייט די ואבדיל אתכם נאכאמאל און נאכאמאל.
ווילסט לעבן ווי א גוי, ווילסט לעבן חיי הפקר גיי געזונטערהייט פליז לאז די תורה און יודישקייט צורוה.

....טו מיר א טובה, די תורה און אידישקייט דארף נישט דו זאלסט זיך אננעמען פאר זיי באופן פון אד האמינום אטאקעס. תורה מונחת בקרן זוויות, וכל מי שרוצה ליטול יבוא ויטול, אן קיין רעקאמענדאציעס פון איינגעמיירעט.

איך באוואונדער יידלס איינגעהאלטענע ווערטער, דברי חכמים בנחת ישמעון, מענה רך ישיב חמה, מען קען זיך אסאך לערנען.

יידל, אתה יודוך אחיך!

[בדחן]

עס האט אבער אויך גאר שטארקע חסרון, איך וועל געבן איין דוגמא מיט א פרט וואס ער האט געשריבען אינעם ערשטע תגובה פינעם אשכול, און דערנאך עטליכע מאל דערמאנט אין די אשכול:

וואס הייסט "לאו דוקא"? דוקא ודוקא! מענדעלסאן (או ממשיכי דרכו) האט געוואלט גענוי דאס, א איד וועלכע קען לייענען און רעדן שפת המדינה, ער איז גענוג באהאווענט אין וועלטליכע ענינים זיך צו קענען פארשטיין מיט א גוי. דיין דעפעניציע פון "נאענטקייט מיט די גוי" איז פיל מער פארגעשריטן ווי מענדעלסאן'ס, מענדעלסאן וואלט זיך געפריידט ווען די אידן בימיו וואלטן געווען ווי די פרומסטע חסידים היינט.

דאס הייסט אין אנדערע ווערטער, דער זעלבער אינגערמאן וועלכער קען זיך אויסדרוקן אויף משה מענדלסאן און נפתלי הירץ וויזל מיט א ברייטן, שוימיגן "ימח שמו וזכרו", פערסאניפירט - אין א זין - דעם אידיאלער איד וואס מענדלסאן און וויזל האבן געוואלט זען. איך האב שוין געשריבן דעם נקודה אפאר מאל דא אין קאווע שטיבל אז פון די צענדליגע זאכן וואס די משכילים האבן געוואלט איינפירן אין כלל ישראל, האבן זיי געווינען מיט כמעט אלעס. פון א ארגאניזירטער חינוך סיסטעם ביז בתי חינוך לבנות, פון ספרים אין אידיש ביז ספרים אין ענגליש,....

מיין נקודה איז, מען קען זיך טאג און נאכט טענה׳ן וואס עס איז יודשקייט און וואס עס איז די רצון השם, מען קען אבער נישט איבערשרייבען היסטאריע, און קיינער היינט בדורינו קען זיך נישט קריגען מיטען חת״ס ותלמידו.

דאס אז מענדלסאון ימ״ש איז געווען פון די מייסדי - אדער מייסד - תנועת השכלה איז באקאנט, דאס אז ער איז געווען קען תורת השם און ער האט געהאלטען אז מען דארף נישט טיען נאר מצוות מעשוית אבער נישט אלע תרי״ג מצוות איז אויך באקאנט, דאס אז ער מיט זיינע נאכפאלגער האבן געקעמפט פאר די יוגענט זיי אויסצורייסען פון יודשקייט און אריינברענגן השכלה אוועקצוגיין פון תורת השם איז אויך באקאנט, דאס אז זיינע קינדער האבן זיך געשמד׳ט איז גוט באקאנט, אז אלע וואס זענענן געגענאגענן מיט די משכילים זענענן געווארען אויסגעריסן פון יודשקייט איז אויך גוט באקאנט,

יידל ווייסט די היסטאריע בעסער ווי יעדעם איינעם דא, שטעלט זיך די פראגע; וואס פארדינט ער מיטען שרייבען ליגענט?
עס איז אמת אז עס איז נישט דא קיינער וואס קען זיך זיך דא פארמעסט מיט יידל מיט וויסענשאפט אדער זיין שריפט, און עס איז בכלל נישט דא די מאגען דא פאר א ערענסטע טיפע אמת׳ע דיסקאשען איבער די נושא צילוב אפאר פארשטענדליכע סיבות, די עיקר סיבות איז 1) עס איז כמעט נישט דא ווער עס קען געבן ריכטיג די צד שכנגד, 2) גאר ווייניג שרייבער זענענן וויליג צו גיין קעגן שטראם, און דאס גיבט אים די אויבערהאנט צו שרייבען דערוועגן אן א טאלאנטש, אבער איז עס דען ווערט א ארקענוג? איז עס דען א קונץ?

איך בין אלל די וועי פאר יידל, אבער אין די אשכול האט ער געמאכט א סילוף איינס און די וועלט, עס איז זייער אנזעבאר, עס האט באמת נישט קיין בארעכטיגטע סיבה, און עס איז נישט דא ווער עס זאל עס אויסגראדען, און דערפאר איז זיין איידל שרייבען אין דעם אשכול באמת נישט קיין אייטעם ווערט צו ארקענענן, ענדערש שרייבען ווייניגער איידל, אבער מער אמת.

[יתרו]

בדחן, יידל האט דיר געשאנקען אן אן עווערד אין דעם מימיני מיכאל אשכול גיי כאפ א בליק.

[יידל]

אשפ"ג.

כדי נישט צו פארדרייען דעם אשכול וועל איך אום גאט'ס ווילן עפענען מארגן א באזונדערן אשכול איבער מענדלסאן.

--
יתרו האקט

[בדחן]

בדחן, יידל האט דיר געשאנקען אן אן עווערד אין דעם מימיני מיכאל אשכול גיי כאפ א בליק.

די תגובה ברענגט גאר גוט ארויס מיין פוינט, אז אפגעזען צו מען האט א מיינוג אדער נישט, צו מען פארשטייט אדער נישט, וועט מען גיין מיטען שטראם און פארדאמען ווער עס זאגט אנדערש,

ייש״כ יתרו פאר צוהעלפן און מסביר זיין מיינע ווערטער,

[נולד מאוחר]

לכאורה אויטענטישע אידישקייט איז דאס וואס גאט וויל, רצון השם.
שטעלט זיך די פראגע נו וואס וויל דער אייבישטער ? איך טראכט אז אויב גלייבן מיר אז ס׳איז נאר דא א תכלית פון וועלט באשאף ווילאנג ס׳איז דא א אידישע פאלק וואס טוט רצון השם (אויטענטיש אזוי צו האלטן?) איז לאגיש צו טראכטן אז לא נתנה תורה למלאכי השרת, און ס׳קען נישט זיין אז מיר און אנדערע אידן ווייסן נישט וואס אויטענטישע אידישקייט מיינט א.ג. רצון השם.
אויב אזוי וויל איך מציע זיין אז וואס דער גראדער שכל זאגט אן נגיעות אז דאס איז רצון השם איז מסתם רצון השם.
אויב בין איך נישט גערעכט , האב איך נישט קיין שום לאגישע סברה פארוואס די וועלט איז באשאפן געווארן. און אז ס׳איז נישט דא קיין לאגיק אין וועלט באשאף איז סאך ווייניגער לאגיש ווי מיין פריערדיגע טענה.

נו וואס זאגט דיין גראדער שכל, וואס וויל גאט?

[יתרו]

בדחן, יידל האט דיר געשאנקען אן אן עווערד אין דעם מימיני מיכאל אשכול גיי כאפ א בליק.

די תגובה ברענגט גאר גוט ארויס מיין פוינט,

ייש״כ יתרו פאר מסביר זיין מיינע ווערטער.

.
יוא וועלקאום.
בד"וו איר זענט נישט ביים פולען זינען.

[שװאגער]

בדחן, יידל האט דיר געשאנקען אן אן עווערד אין דעם מימיני מיכאל אשכול גיי כאפ א בליק.

די תגובה ברענגט גאר גוט ארויס מיין פוינט,

ייש״כ יתרו פאר מסביר זיין מיינע ווערטער.

.
יוא וועלקאום.
בד"וו איר זענט נישט ביים פולען זינען.

אװטש!!

[יתרו]

בדחן, יידל האט דיר געשאנקען אן אן עווערד אין דעם מימיני מיכאל אשכול גיי כאפ א בליק.

די תגובה ברענגט גאר גוט ארויס מיין פוינט, אז אפגעזען צו מען האט א מיינוג אדער נישט, צו מען פארשטייט אדער נישט, וועט מען גיין מיטען שטראם און פארדאמען ווער עס זאגט אנדערש,

ייש״כ יתרו פאר צוהעלפן און מסביר זיין מיינע ווערטער,

און מיין תגובה ברענגט אויך זייער גוט ארויס יידל'ס פוינט אז איר פארדינט דעם עווערד ווייל כדרכך בקודש פארדרייסטו אן אשכול וואס רעדט פון אויטענטישע אידישקייט וואס בדרך אגב רעדט ער מען אויך וועגן מענדעלסאן צו א אשכול וואספארא גרויסע שגץ מענדלסון איז געווען און וואספארא גרויסע צדיק די חתם סופר איז געווען כאילו דאס איז די נושא פונעם אשכל.
און צו שוואגער לעבן אויטש מיר נישט אזוי גלייבט מיר דאס איז א קאמפלימענט פאר בדחן.

[בדחן]

האסט נישט געליינט יידל׳ס ערשטע תגובה - נקודה - אינעם אשכול, און נישט מיין תגובה אויף זיין נקודה,
האסט אבער ערליך פארפולט דיין פלוכט מיטען מוחה זיין און זיך אנעמען פאר יידל, מישען אקמפלישט, און איך גיי נישט מגיב זיין דערויף, אבער פון דא און ווייטער פארדריי נישט די אשכול נאר שרייב דיינע הערות אין אישי, ייש״כ.

[יתרו]

האסט נישט געליינט יידל׳ס ערשטע תגובה - נקודה - אינעם אשכול, און נישט מיין תגובה אויף זיין נקודה,
האסט אבער ערליך פארפולט דיין פלוכט מיטען מוחה זיין און זיך אנעמען פאר יידל, מישען אקמפלישט, און איך גיי נישט מגיב זיין דערויף, אבער פון דא און ווייטער פארדריי נישט די אשכול נאר שרייב דיינע הערות אין אישי, ייש״כ.

איך האב יא געליינט יידל'ס ערשטע תגובה- נקודה. איך האב געליינט דיין תגובה נקודה צום צווייטן מאל.
און יא איך האב ערליך פארפולט מיין פליכט פון אויפדעקן דיין אומצעוואלאזירטע מהלך פון זיך ווכח'נן שלא ממין הטענה.
און ווי לאנג דו פארדרייסט אשכולות ברבים מוז מען מגיב זיין ברבים נישטא קיין ברירה.
און איך גיי נאך יא מגיב זיין אויב ענטפערסטו. קאפטשאו ?

[מאטי]

סקוקט מיר אויס ווי פארדרייען אן אשכול אויף ק״ש איז ערגער ווי הז״ל

[בדחן]

און האסט מגיב געווען דריי מינוט נאכען שרייבען מיין תגובה, און האסט שוין דעמלאטס געהאט געליינט מיין לאנגע תגובה צוויי מאל, און איבער געליינט יידל׳ס לאנגע תגובה......

נאכאמאל.. ייש״כ פאר ארויסברענגן און מיר צוהעלפן און מסביר זיין מיין פוינט, בלייב געזונט.

[נולד מאוחר]

סקוקט מיר אויס ווי פארדרייען אן אשכול אויף ק״ש איז ערגער ווי הז״ל

סטוט זי זעלבע סנעמט זאכן וואס האבן שטארקע און גרויסע פאטענטשאל און הרגט עס אפ.

[יתרו]

און האסט מגיב געווען דריי מינוט נאכען שרייבען מיין תגובה, און האסט שוין דעמלאטס געהאט געליינט מיין לאנגע תגובה צוויי מאל, און איבער געליינט יידל׳ס לאנגע תגובה......

נאכאמאל.. ייש״כ פאר ארויסברענגן און מיר צוהעלפן און מסביר זיין מיין פוינט, בלייב געזונט.

"צום צווייטן מאל" גייט ארויף אויפן ווארט "נקודה" (יעצט ליין איבער מיין תגובה) און יידל'ס תגובה האב איך נישט געזאגט אז איך האב "איבער" געליינט איך האב געזאגט אז איך האב עס געליינט, און איך האב עס געליינט פאר צוויי שעה צוריק און איך געדענק עס גוט. אבער כדרכך בקודש לייגסטו אריין ווערטער אין יענעמ'ס מויל כדי צו קענען נאכדעם אטאקירן.

[געפילטע פיש]

סקוקט מיר אויס ווי פארדרייען אן אשכול אויף ק״ש איז ערגער ווי הז״ל

סטוט זי זעלבע סנעמט זאכן וואס האבן שטארקע און גרויסע פאטענטשאל און הרגט עס אפ.

טאמער איז די פוינט פון די חטא געווען כדי שלא להכחיש יפיה איז עס טאקע זייער ענליך.