בדחן אינעם אויבענדערמאנטן אשכול האט געשריבן: . . .יידל האט געשריבן:וואס הייסט "לאו דוקא"? דוקא ודוקא! מענדעלסאן (או ממשיכי דרכו) האט געוואלט גענוי דאס, א איד וועלכע קען לייענען און רעדן שפת המדינה, ער איז גענוג באהאווענט אין וועלטליכע ענינים זיך צו קענען פארשטיין מיט א גוי. דיין דעפעניציע פון "נאענטקייט מיט די גוי" איז פיל מער פארגעשריטן ווי מענדעלסאן'ס, מענדעלסאן וואלט זיך געפריידט ווען די אידן בימיו וואלטן געווען ווי די פרומסטע חסידים היינט.יידל האט געשריבן:דאס הייסט אין אנדערע ווערטער, דער זעלבער אינגערמאן וועלכער קען זיך אויסדרוקן אויף משה מענדלסאן און נפתלי הירץ וויזל מיט א ברייטן, שוימיגן "ימח שמו וזכרו", פערסאניפירט - אין א זין - דעם אידיאלער איד וואס מענדלסאן און וויזל האבן געוואלט זען. איך האב שוין געשריבן דעם נקודה אפאר מאל דא אין קאווע שטיבל אז פון די צענדליגע זאכן וואס די משכילים האבן געוואלט איינפירן אין כלל ישראל, האבן זיי געווינען מיט כמעט אלעס. פון א ארגאניזירטער חינוך סיסטעם ביז בתי חינוך לבנות, פון ספרים אין אידיש ביז ספרים אין ענגליש,....
מיין נקודה איז, מען קען זיך טאג און נאכט טענה׳ן וואס עס איז יודשקייט און וואס עס איז די רצון השם, מען קען אבער נישט איבערשרייבען היסטאריע, און קיינער היינט בדורינו קען זיך נישט קריגען מיטען חת״ס ותלמידו.
דאס אז מענדלסאון ימ״ש איז געווען פון די מייסדי - אדער מייסד - תנועת השכלה איז באקאנט, דאס אז ער איז געווען קען תורת השם און ער האט געהאלטען אז מען דארף נישט טיען נאר מצוות מעשוית אבער נישט אלע תרי״ג מצוות איז אויך באקאנט, דאס אז ער מיט זיינע נאכפאלגער האבן געקעמפט פאר די יוגענט זיי אויסצורייסען פון יודשקייט און אריינברענגן השכלה אוועקצוגיין פון תורת השם איז אויך באקאנט, דאס אז זיינע קינדער האבן זיך געשמד׳ט איז גוט באקאנט, אז אלע וואס זענענן געגענאגענן מיט די משכילים זענענן געווארען אויסגעריסן פון יודשקייט איז אויך גוט באקאנט,
יידל ווייסט די היסטאריע בעסער ווי יעדעם איינעם דא, שטעלט זיך די פראגע; וואס פארדינט ער מיטען שרייבען ליגענט?
עס איז אמת אז עס איז נישט דא קיינער וואס קען זיך זיך דא פארמעסט מיט יידל מיט וויסענשאפט אדער זיין שריפט, און עס איז בכלל נישט דא די מאגען דא פאר א ערענסטע טיפע אמת׳ע דיסקאשען איבער די נושא צילוב אפאר פארשטענדליכע סיבות, די עיקר סיבות איז 1) עס איז כמעט נישט דא ווער עס קען געבן ריכטיג די צד שכנגד, 2) גאר ווייניג שרייבער זענענן וויליג צו גיין קעגן שטראם, און דאס גיבט אים די אויבערהאנט צו שרייבען דערוועגן אן א טאלאנטש, אבער איז עס דען ווערט א ארקענוג? איז עס דען א קונץ?
איך בין אלל די וועי פאר יידל, אבער אין די אשכול האט ער געמאכט א סילוף איינס און די וועלט, עס איז זייער אנזעבאר, עס האט באמת נישט קיין בארעכטיגטע סיבה, און עס איז נישט דא ווער עס זאל עס אויסגראדען, און דערפאר איז זיין איידל שרייבען אין דעם אשכול באמת נישט קיין אייטעם ווערט צו ארקענענן, ענדערש שרייבען ווייניגער איידל, אבער מער אמת.
איז לאמיר אלזא נעמען בחדן'ס טענות אחת לאחת אין זיי עקזעמינירן צו זען צו איך האב מסלף געווען אדער זאגאר געשריבן ליגנט אדער בדחן איז דער וואס איז מסלף.
עס איז איראניש אז בדחן שטעלט מיר אראפ אלץ חולק מיט חת"ס ותלמידיו אין די צייט וואס דער מהר"ם שיק, לכאורה די חשוב'סטע תלמיד פונעם חתם סופר, האט געהאלטן מענדלסאהן'ס ביאור אינדערהיים און האט זיך אפילו אנגענומען פארן ביאור ווען זיין רבי דער חתם סופר האט אים פארגעהאלטן דערויף. עס איז שוין אייגענטליך געווען דא א שמועס איבער מענדלסאהן'ס ביאור און דארט האט שוין לעיקוואד צוגעברענגט דעם שטיקל מהר"ם שיק, ותשח"ח לו, איך וועל עס דא איבערלייגן כדי אז די פוילע אידן זאלן אויך קענען וויסן דעם אמת, וילמדו תועים בינה.
עס איז אויך כדאי צו איבערלייגן דא יאיר'ס ווערטער אין יענעם אשכול וועלכע זענען לדעתי קולע אל השערה.
יאיר האט געשריבן:ממי, איך פארשטיי אז מנדלסון איז ביי אונז חרדי'שע אידן אפגעפרעגט, אבער דאס מיינט נאכנישט אז מען קען אים באטיטלען מיט סיי וואספארא שאנד ווערטער. מנדלסון איז געווען א מאמין בה' ובתורתו, און א פולשטענדיגער שומר תורה ומצוות. זיין השקפה איז מעגליך נישט געווען אויסגעהאלטן, און מעגליך אז ס'איז נישט אויסגעהאלטן צו לערנען אין זיין ביאור, אבער דאס מאכט אים נאכנישט פאר א מין.
לאמיר יעצט נעמען בפרטיות דיינע טענות און זען למי החותמת ולמי הפתילים:
בדחן האט געשריבן:דאס אז מענדלסאון ימ״ש איז געווען פון די מייסדי - אדער מייסד - תנועת השכלה איז באקאנט
האב איך געזאגט אנדערש? מענדלסאן איז געווען דער פאטער פון תנועת ההשכלה.
בדחן האט געשריבן:דאס אז ער איז געווען קען תורת השם און ער האט געהאלטען אז מען דארף נישט טיען נאר מצוות מעשוית אבער נישט אלע תרי״ג מצוות איז אויך באקאנט
וואס?! ער איז נישט געווען קיין תורת השם, און דיין זכרון האט דיר גייט פארדרייט, ווייל מענדלסאן האט געהאלטן אז מ'דארף טון אויך מצוות מעשיות. צו ציטירן וויקי:
וויקיפדיה האט געשריבן:בניגוד לכמה מתלמידיו, כגון דוד פרידלנדר, לא היה מנדלסון דאיסט במובן המלא של המילה. לשיטתו, הדת – ובפרט היהדות – מחויבת להחזיק גם במצוות מעשיות.
(בכלל פארשטיי איך נישט וואס "נאר מצוות מעשיות אבער נישט אלע תרי"ג מצוות" מיינט. וועלכע מצוה האט ער געהאלטן אז מ'דארף נישט טון? די מצוות שכליות?)
בדחן האט געשריבן:דאס אז ער מיט זיינע נאכפאלגער האבן געקעמפט פאר די יוגענט זיי אויסצורייסען פון יודשקייט און אריינברענגן השכלה אוועקצוגיין פון תורת השם איז אויך באקאנט
ער האט געקעמפט אריינצוברענגן השכלה (און ווי כ'האב ערווענט אין דעם אויבענדערמאנטן אשכול האט ער אין א געוויסן זין שטארק מצליח געווען). אבער ער האט געקעמפט מ'זאל אוועקגיין פון תורת השם אדער אויסצורייסן דאס יוגנט פון אידישקייט? להד"ם, הייבט זיך נישט אן.
בדחן האט געשריבן:דאס אז זיינע קינדער האבן זיך געשמד׳ט איז גוט באקאנט
איך זע נישט וואס דאס האט א שייכות מיט עפעס וואס איך האב געשריבן אדער סתם אזוי איבער מענדלסאהן ושיטתו, חוץ אלס אינטערעסאנטער היסטארישער פאקטויד. ס'פעלן דען גדולי ישראל וואס די קינדער זענען זיי אראפ פון וועג?
בדחן האט געשריבן:אז אלע וואס זענענן געגענאגענן מיט די משכילים זענענן געווארען אויסגעריסן פון יודשקייט איז אויך גוט באקאנט
וויאזוי איז דאס סותר סיי וואס כ'האב געשריבן איבער מענדלסאהן?
אינטערעסאנט אז וויליאמסבורג וואס איז געגאנגען מיט די משכילים (בנוגע חינוך הבנים והבנות ועוד מאות דברים) איז נישט אויסגעריסן געווארן מיט אידישקייט. און אידישקייט און איטאליע וואס האט געבליעט אונטער די השפעה פון די פרומע משכילים איז עפעס אוועק צו מאכן?
