על ראשי שכינת א-ל? איז כדאי צו ליידן ייסורי הספק?

[מוח שליט]

א רגע'לע דא.
איך זאג אז ווען מען רעדט דברי חכמה דארף מען נישט רעדן מיט זילזל.
דו זאגסט אז ווען מען אטאקירט מיך דארף איך זיין פון נעלבים ואינם עולבים.
אולי קען מען מחלק זיין איינס פון צווייטען?
ועוד והוא העיקר, איך ווייס קלאר אז איך ווער פראסטרעיטעד ווען איך זעה ווי איינס נאכן אנדערן ווערן אשכולות פארוואנדעלט אין א נארישע גאוה שפיל. איך געדענק נישט צו ווערן באליידיגט מצד מיך מבזה זיין פערסאנעלי. אויך געדענק איך נישט קיין טענטראם מצדי.
אדרבה צייכן מיר ביטע צו.
אזוי ווי איך האב כמה פעמים געשריבן, געב איך די רעכט פאר יעדעם מיך צו צולייגן אויף פיץ פיצלעך. בלי שום טינא בלב כלל וכלל. איך בעט נאר, אויף וויפל מען וויל הארכן מיין בקשה, אז מען זאל עס/מיך/מוח-שליט, דורכטוהן objectively כדי עס זאל זיין לתועלת.

אדרבה, דו דארפסט נישט זיין פון נעלבים ואינם עולבים, דו דארפסט פארדאמען ווי עס פאסט ווען מען איז מזלזל אין אזעלכע שיטות וואס זענען דברי חכמה לדעתך, און מסביר זיין פארוואס ס'איז אזעלכע קלוגע רייד אז מ'וואלט דיר געדארפט פאלן צו די פיס פאר'ן עס מגלה זיין און אודאי נישט פארדאמען. האב נאר נישט קיין טענות ווען אזעלכע וואס זענען מחולק מיט דיר און האלטן אז ס'איז גארנישט אזעלכע דברי חכמה פארדאמען דיינע שיטות גאר שטארק. אין אנדערע ווערטער, דער עצם פארדאמונג איז נישט קיין פראבלעם לשיטתם פון די וואס זענען שטארק מחולק מיט דיר.
איך רעד נישט פון וערן באליידיגט, איך רעד פון רעדן מיט א גאר גרויסע אייפער און שטארקע פארדאמונג. כפי המונח בזכרוני, ואם טעיתי ה' הטוב יכפר בעדי, כי הוא דבר התלוי בשיקול הדעת.

ווער בעט פאלן צו די פיס?????
איך זאג דא אז מען קען מיך באזידלן און טוהן וואס מען וויל. מיין פראסטרעישען איז ווען די נושאים ווערן פארוואדעלט און א גאוה שפיל. מיין טענה אויף זלזול איז אז אנשטאט ענטפערן מיט חכמה, אטאקירט מען יענעם. מאך אן אשכול מיוחד ווי דו אטאקירסט מיך כאוות נפשך הטוב, אבער לאז אז די נושאי האשכול זאלן ווערן געפירט בדרך החכמה. [מיטן ווארט "דו" מיין איך נישט דיך]
דאס גופא צו זלזול און אטאקע איז א גוטע מהלך צו פירן א דיסקוסיע, קען אויך ווערן דעבאטירט בדרך חכמה. אדרבה זיי מיר מסביר פארוואס דו האלטסט דערפון.

[מוח שליט]

בשלמא ווען דו וואלסט געזאגט בערך כמו שכתבתי לעיל אז "עס איז גאנץ גרינג פאר יעדען ספקן אנצונעמן אז מען שטראפט נישט אויף האבן ספיקות, אויב איז מען מקיים תורה ומצות, ווייל מען קען זיך לכאורה נישט העלפן", וואלט איך פארשטאנען.
אבער אז דו זאגסט "על דעת כל הצדיקים שבכל הדורות\ אז סנישטא קיין הוה אמינא דהוה אמינא אז השי"ת וועט מעניש זיין איינער וואס בתום לבו ובזכות רוחו זוכט ער פשוט דער אמת און וויל וויסען צו די גלויבונג אין וואס מהאט עם אויפגעצויגען איז טאקע דער אמת און איז טאקע רצון ה'", הערשט ביי מיר אן אומקלארקייט.
מיין אומקלארקייט נעמט זיך ווייל מיר דאכט זיך אז די "דעת כל הצדיקים שבכל הדורות" איז ממש להיפך. לדוגמא וועלן מיר נעמן א שטיקל אויפגעקלערטע איד'ל [נישט זיך טועה זיין ח"ו מיט אונזער תמימותדיגע יידל דא], הנקרא ר' משה מימוני.

משנה תורה הלכות עבודה זרה הלכה ג' וכל הלאוין האלו בענין אחד הן והוא שלא יפנה אחר עבודת כוכבים וכל הנפנה אחריה בדרך שהוא עושה בו מעשה הרי זה לוקה ולא עבודת כוכבים בלבד הוא שאסור להפנות אחריה במחשבה אלא כל מחשבה שהוא גורם לו לאדם לעקור עיקר מעיקרי התורה מוזהרין אנו שלא להעלותה על לבנו ולא נסיח דעתנו לכך ונחשוב ונמשך אחר הרהורי הלב מפני שדעתו של אדם קצרה ולא כל הדעות יכולין להשיג האמת על בוריו ואם ימשך כל אדם אחר מחשבות לבו נמצא מחריב את העולם לפי קוצר דעתו כיצד פעמים יתור אחר עבודת כוכבים ופעמים יחשוב ביחוד הבורא שמא הוא שמא אינו מה למעלה ומה למטה מה לפנים ומה לאחור ופעמים בנבואה שמא היא אמת שמא היא אינה ופעמים בתורה שמא היא מן השמים שמא אינה ואינו יודע המדות שידין בהן עד שידע האמת על בוריו ונמצא יוצא לידי מינות ועל ענין זה הזהירה תורה ונאמר בה ולא תתורו אחרי לבבכם ואחרי עיניכם אשר אתם זונים כלומר לא ימשך כל אחד מכם אחר דעתו הקצרה וידמה שמחשבתו משגת האמת כך אמרו חכמים אחרי לבבכם זו מינות ואחרי עיניכם זו זנות ולאו זה אע"פ שהוא גורם לאדם לטרדו מן העולם הבא אין בו מלקות.

איך מיין אז דער רמב"ם איז ווייט נישט דער איינציגסטער מיט אזא שיטה.

וואס ברענגסטו מיר דא פון דעם מאדערנעם רמב"ם וועלכער האט זיך פארנומען בלויז מיט אמונה און מוח, און האט געהאלטן אז אריסטו דער פילאזאף וועט זיך געפינען אין עולם הבא, בעת רוב כלל ישראל וועט נישט האבן קיין עולם הבא. כמעט אלע גדולי ישראל זענען געווען מחולק מיט אזא פילאזאפישע הבנה וואס גיבט אזא עקסטרעמע חשיבות פאר דעם מוח. מ'קען קלאר זען אין ש"ס ווי מען באציט זיך כמעט נישט צו עניני אמונה נאר צו מצוות מעשיות. האומר אין תורה מן השמים איז אויף די זעלבע דרגה ווי הלוחש על המכה. און אויב עס זענען פארהאן נאך אזעלכע גדולים איז זייער דעה בטל מצד המציאות והמוחש. ודעתן של מייסדי אומתינו.

עס קוקט מיר אויס אז נישט דא שטעקט דעם רמב"ם'ס מאדערנקייט.
דו האלטסט אז דער פרומער כוזרי איז געווען ביי די מיינונג אז מען זאל דורכטוהן שמא הוא שמא אינו מיט אן אפענעם קאפ. נישט זיין גענויגט אויף קיין שום וועג?
איך גדענק אז רס"ג בספרו שרייבט אז מען זאל נאר חקר'נן נאכדעם וואס מען ווייסט אז כל רוחות שבעולם וועלן אים נישט אוועקרירן פון זיין אמונה. וכן הוא בהרשב"א [און דעם חרם צו לערנען פילוספיא ביז די 25. כפי זכרוני]
חז"ל האבן זיך טאקע נישט געספראוועט מיט דעם גאנצען ענין פון חקירה באמונה. עס איז נאך נישט געווען א שטארקע מציאות בימיהם. א שטייגער ווי די חסידותן למיניהם זאלן שרייבן בנוגע די עוולה פון חקרנ'ן צו זייער דרך איז די ריכטיגע. אז ביסט א חסיד ביסטו דערינן און דו זוכסט נישט צו חקרנ'ן. אדרבה טאקע דער רמב"ם ושאר הפילוספים, ווייל ער איז געווען מודע צו די מאדערנע אנשאוינגען פון חקירה לאמת הדברים, דערפאר האט ער געדארפט ספראווען מיט די שאלה צו יעדער אפרוח שלא נפתחו עיניו קען עוסק זיין אין דעם מאדערענעם מהלך.
צו זאגען אז דעת כל הצדיקים שבכל הדורות איז געווען אז מען מעג רואיג גיין חוקר זיין שמה הוא שמא אינו איז פשוט נישט ריכטיג.
אז מען זאגט ווי יאנקל אז מען דארף קודם זיין קאנווינסד פון א מצווה איידער מען האט צו וועם צו רעדן הער איך א מהלך. אבער זאגן אז דאס איז דעת כל הצדיקים שטימט מיר נישט.

[יאיר]

די מאדערנקייט פון רמב"ם מיין איך דאס וואס ער שרייבט אז אויב מען פארמאגט נאר א ספק פארלירט מען דעם חלק אין עולם הבא. גיין חקר'נען אין גוי'אישע פילאזאפיע ספרים איז שוין א צווייטע סוגיא, און איז זיכער אויך מותר ביי איינעם וואס איז קלאר ביי זיך אז ער האט א פעסטער דעת און ער זוכט דעם אמת למען האמת (וואס ווי די אלע ראשונים האבן געוואוסט אז דער אמת איז אונזער אמונה), ווי למשל, אויב ער איז שוין אלט גאנצע פינף און צוואנציג יאר לויט'ן רשב"א, דער גרויסער מתנגד צו פילאזאפיע. און פארגעסט נישט די שיטה פון רבי חסדאי קרשקש אז אפילו אויב מען ווערט קאנווינסד אז די אמונה איז חלילה נישט אמת וועט מען נישט באקומען אן עונש דערויף נאר אויב מען פרייט זיך דערויף, ווייל מען איז אן אונס. איך מיין אז דאס זענען דברים פשוטים לכל בר דעת.

[הוגה]

איך האב דעם שבת געזעהן אין די משפחה מאגאזין א געוואלדיגע ווארט בשם רבי שלמה וולבה ע''ה, און איך האב געהאלטן אז עס פאסט גוט אריין מיט דעם שמועס.

Apikorsus isn't someone who started thinking heretically, it's someone who at some point stopped thinking

ודפח''ח.


ווער וואלונטירט איבער צו טייטשן?

[יאיר]

אויב דו וועסט מיר געבן צו פארשטיין די געוואלדיגקייט פון דעם ווארט (אויסער די געוואלדיגע איגנאראנץ און גאווה וואס מען זעט דערפון) וועל איך עס גערן איבערטייטשטן.

[לעיקוואד]

יאיר, פארוואס, ער זאגט דאך אז ווער עס טראכט נאך און זיכט תשובות איז נישט קיין אפיקורוס, אדרבה, דער וואס האט אמונה פשוטה און הערט אויף צו טראכטען ער איז אן אפיקורס, וואס קען זיין בעסער פון דעם?

(אגב אין דער חלק ב' פון אגרות וכתבים פון הרב וולבה וואס איז לעצטס ארויסגעקומען האב איך געזעהן אפאר שיינע שטיקלעך השייכים לענין, אז ס'וועט זיין בהישג ידי וועל איך עס ברענגען דא)

[יאיר]

יאיר, פארוואס, ער זאגט דאך אז ווער עס טראכט נאך און זיכט תשובות איז נישט קיין אפיקורוס, אדרבה, דער וואס האט אמונה פשוטה און הערט אויף צו טראכטען ער איז אן אפיקורס, וואס קען זיין בעסער פון דעם?

(אגב אין דער חלק ב' פון אגרות וכתבים פון הרב וולבה וואס איז לעצטס ארויסגעקומען האב איך געזעהן אפאר שיינע שטיקלעך השייכים לענין, אז ס'וועט זיין בהישג ידי וועל איך עס ברענגען דא)

איך האב פארשטאנען אז ער מיינט צו זאגן אז די איינציגסטע וועג ווי אזוי מ'ווערט אן אפיקורס איז ווייל מ'האט אויפגעהערט טראכטן. דהיינו, ס'איז נישט מעגליך אז איינער זאל מיט'ן טראכטן אליין ווערן אן אפיקורס. עפעס אזוי ווי ר' אביגדור מיללער'ס מהלך. אויב איז דאס זיין כונה דעמאלט איז דאס א גאר קרומע מהלך המחשבה. אויב נישט, בעט איך מחילה פון אותו צדיק.

[לעיקוואד]

איך האב סתם מלמד זכות געווען..
דער אמת מיין איך איז לא כדברי זה ולא כדברי זה, מדארף אהערברענגען די גאנצע מקור זעהן וואס ער האט געמיינט.

[איחוד פעלד]

ער מיינט לכאורה וואס יאיר זאגט.

וכן הוא שיטת כמה מן הגדולים, אז נישט די קשיות ברענגען תאוות, נאר די תאוות ברענגען קשיות. והדברים עתיקין.

עס קען זיין אז ביי אסאך אפיקורסים איז עס אזוי, אבער ביי מאמינים, איז עס פיל מער אזוי, כלומר, די תאוות ברענגען אם צו זיין א מאמין, ודוק.

[הוגה]

איך האב עס נישט געזעהן אין קאנטעקסט. איך האב אבער פארשטאנען אז די מימרא איז געזאגט געווארן צו פראמאוטען קשיות וספיקות. און נישט ווי די מנהג איז צו זאגן אז '' דאס איז אן אפיקורסישע קשיא''. נאר לעבן אין איגנארענץ אן קשיות איז אפיקורסות. כך הבנתי.

[מוח שליט]

דאס ווארט איז נישט ר' שלמה וולבה'ס. עס איז שוין אפאר הונדרעט יאר אלט. דער פילוסוף Sir Francis Bacon, די טאטע פון די scientific method, האט דאס שוין געזאגט. וזה לשון קדשו.

[left]It is true, that a little philosophy inclineth man’s mind to atheism; but depth in philosophy bringeth men’s minds about to religion[/left]

מערקווידיג וואס דער מחבר פון אונזער דעקלערעישאן אף אינדעפענדענס האט געזאגט אויף אים.[left]

Thomas Jefferson, the third President of the United States and author of the Declaration of Independence, wrote: "Bacon, Locke and Newton. I consider them as the three greatest men that have ever lived, without any exception, and as having laid the foundation of those superstructures which have been raised in the Physical and Moral sciences"

[/left]

[נולד מאוחר]

איז ער געווען רילידזשעס sir bacon?

[מוח שליט]

איך האב געקוקט אין וויקיפידיע. קודם האב איך געשריבען אז ער איז געווען א פרומע קריסט ווייל אזוי שטייט דא אז ער האט געהאט דריי צילן אין לעבן. איינס דערפון איז צו דינען די Church. איך האב עס פארמעקט ווייל איך זעה דא אז מאנכע טענהן אז ער איז געווען א שטארקע שטיצער פון Rosicrucians. די Rosicrucians זענען געווען שטארקע שטיצערס פון ענלייטמענט און אקעגן דאגמע. ווייס איך שוין נישט פונקטליך וואס ער איז געווען בעצם.
עס איז אינטערסאנט אז עס זענען דא געוויסע היסטאריענ'ס וואס האלטן אז ער איז דער וואס האב באמת געשריבן אלע פלעי'ס פון שייקספיר. אויף דעם איז דאך דא טעאריעס לרחצה.


די אויבענדערמאנטע ווערטער אז It is true, that a little philosophy inclineth man’s mind to atheism; but depth in philosophy bringeth men’s minds about to religion, זאגט ער מכח די טענה הידוע הנקרא Argument of Design. עס איז א טענה וואס די [שפעטערע] טעאריע פון עוואלושען ספארוועט זיך מיט, און מאכט דאס אוועק.
אינטערסאנט אז בתוך הדברים רעדט ער פון די ד' יסודות און אויך פון חומר החמישי. מען האט אמאל געהאלטען אז די הימלן וכל צבאם זענען געמאכט פון חומר חמישי.

מצד שני זעהט מען דא ווי ער רעגט זיך געפערליך אויף superstition. ער זאגט עס איז ענדערש צו זיין אן אטיאיסט ווי צו זיין א מענטש וואס גלייבט אין א גאט אויף א superstitious מהלך.
ער זאגט אז אטיאיזם לאזט חאטש אפן דעם מענטש צו שכל, צו פילוספיה, צו נאטירליכע ערענסטקייט. משא"כ נישט-חכמהדיגע-אמונה הרגעט אפ אלעס.
ומצד שלישי דערמאנט ער נאכאמאל בסוף דבריו אז עס איז אויך דא א נישט-חכמהדיגע אפשיי פון superstition. ווען מענטשען לויפען צו ווייט אוועק דערפון. מען דארף געדענקען נישט אוועקצוווארפען די גוטע חלקים צוזאמען מיט די שלעכטע. [left]

There is a superstition in avoiding superstition, when men think to do best, if they go furthest from the superstition, formerly received; therefore care would be had that (as it fareth in ill purgings) the good be not taken away with the bad; which commonly is done, when the people is the reformer.

[/left]

[הוגה]

ראביי שליט,

הרב וולבה גייט א טריט ווייטער ווי הרב באקאן. באקאן זאגט אז טראכטן און פארשן איז 'נישט' אפיקורסות. הרב וולבה לייגט צו אז נישט טראכטן (א. ק. א. די א. ג. אמונה פשוטה) איז יא אפיקורסות. כך נראה לי.

[מוח שליט]

ראביי הוגה,
כנראה לי אז Bacon וויל זאגן אז ווען מען טראכט גענוג טיף וועט מען נישט זיין קיין אפיקורס. אפיקרוסות קומט פון אביסל מחשבה. עס איז די זעלבע געדאנק וואס דער גרויסער פייטן Alexander Pope האט געשריבען אין יאר 1709,

"A little learning is a dang'rous thing;/Drink deep, or taste not the Pierian spring"

. דהיינו, אדער טרינק טיף פון די מעיינות החכמה, אדער טעיסט נישט קיין איין טראפ.
מיר איז משמע אז ר' שלמה וולבה האט אויך דאס געמיינט.

[פוןדעסטוועגןדאך]

Bacon's מימרא מוז לכאורה קומען פון א מענטש וואס איז מוראדיג זיכער מיט זיך. אזוי ווי יאיר האט געטענהט, עס שמעקט מיט גאוה. Pope, זאגט אסאך בעסער.

[הוגה]

נאך אן אשכול וואס מוז אפגעשטויבט ווערן. Wow!! די דיסקוסיעס פון אמאל.


.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ייש"כ [tag]הוגה[/tag] פאר'ן אויפוועקען.

וואו! איך האב געליינט די גאנצע אשכול אין איין שאס מער וויינגיער. זיצעדיג אין מיין קאר, יעדעס מאל וואס איך האב געווארט אויף א לייט, האב איך נאך א פאר תגובות אריינגעכאפט. אין מילים, פשוט אין מילים. יעדער תגובה צוגעלייגט צום פריערדיגע, יעדער איינער מיט זיין אייגענארטיגע מהלך המחשבה, א שנעלען קורצשלוס ביי [tag]לעיקוואד[/tag] אבער אויך מיט זאכליכע טענות.

איך בין מסכים מיט די וואס האבען דערמאנט אז דער מענטש האט גאנץ א קליינער אויסוואל. דער איז מער ווייניגער געבוירען געווארען א מיכאל און דער א גבריאל און דער א ספקן. דער ספקן קען זיך נישט דערשטיקען פון זיין שאלות און דער פשטן ווערט היבש נערוועז ווען מ'הייבט אן מיט איהם עפעס א ספק. איך האב באמערקט ביים ליינען [tag]שלום דין[/tag]'ס בוך ווי ווייט ס'גייט. אלס יונגער בחור האט ער איינגעזען סקווער און דארט אריינגעטאנצט און קיין צווייפלען. ווען ער איז געווארען 'קלוג', האט ער ווייטער אריינגעשפרינגען אין א נישט רעליגיעזער לעבען. מ'זעט ביי איהם אז דער לעבען פון ספק'ן האט ער נישט קיין וועג איינצושלינגען. ער מאכט אזא אנשטעל אין זיין ווערטער אין די בוך כאילו ער לעבט מיט ספקות, אבער למעשה קען ער נישט דערהייבען דער ספק'דיגען לעבען, און צווישען די שורות איז עס שטארק קענטיג.
איך האב חברים אזוי, וואס זענען דוקא נישט עקסטער פרום און נישט עקסטער פריי, אבער זיי מוטשען זיך מיט ספקות אויף א געפערליכע אופן ווייל זיי קענען נישט לעבען אן דער האפענונג פון אנקומען צו אן אבסאלוטע איינזייטיגע אמת.

איך האב געמאכט א שלום זכר פאר איינער פון מיין קינדער ביי מיר אינדערהיים (ביי אונז פיהרט מען זיך אז דער שלום זכר איז אין שטוב פונ'ם קינד). א שכן איז געקומען און ביים שמועסן האב איך עפעס געלאזט פאלען ווערטער חוזק מאכען פון די הויכע פענסטער'ס פון די לוחמים\מושלים בכיפה אין לעיקוואוד. יענער האט זיך אויסגעדרוקט מיט א פעסטקייט "איך בין א תמים, און אזוי איז גוט צו זיין". אקעי, ביי מיר אין שטוב גיי איך נישט באוואשען א גאסט, אבער ס'איז דארט געזעסען א יונגערמאן, א גאליציאנער טיפ וואס רעדט קורץ און שארף, מיט זיין קאפ אין זיין ביר. ער הייבט אויף זיין קאפ און זאגט "are you saying it's a choice?", כאילו יענער וואלט גערעדט פון דער האמאסעקסואלער באציאונגען. (איך האב איהם געוואלט פרעגען "וואס טוה איך ווען א גרויסע תלמיד חכם זאגט מיר אז ב.מ.ג. טויג נישט? תמימות זאגט מיר מ'דארף פאלגען א ת"ח, אבער תמימות זאגט אויך אז די געוועלדיגער זענען געוואלדיג, וואס טוט מען? איי, די ספקות!). דאס איז דער מעשה. דער תמימות איז א נאטור און דער צווייפלען איז א נאטור, און פארפאלען! גיי רעד זיך אפ אויף דיין האנט צו דיין נאז! אזוי ביסטו און פערטיג.

עכ"פ, זייער א געשמאקער שמועס דא, לאמיר אנהאלטען און אפשטויבען די אלע אשכולות און ווייטער ארומשמועסן די סארט נושאים.

[זבולון]

ליטוואק,
דיינע ספיקות קומען אן ביז די ראשי BMG, אבער אנדערע מוטשען זיך דא מיט חלל הפנוי, רישא-דלא-אתידע סטיל קושיות.
נו, באמת, וואס איז טאקע דער חילוק וואו פונקטליך די ספיקות שטעקן. עס איז אלעס די זעלבע זאך.

איך קען צוויי יידן, וואס ביידע מוטשען זיך מיט ספיקות. איינער האט פראבלעמען מיט זיין קהילה, זיין רבי, זיינע חסידים, וכו׳. דער אנדערע מוטשעט זיך מיט ספיקות אינעם גאנצן סיסטעם בכללות. אבער זיי צוויי פארשטייען זיך עפעס נישט נארמאל, זיי רעדן ביידע פון די זעלבע סארט אדורכגאנגען און נסיונות.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב נישט קיין ספקות אין ב.מ.ג.. ניטאמאל ווערט א שפיי. נאר אזוי איז געווען דער מעשה. ווען איך זאג איהם איך פארשטיי נישט פארוואס צו גלויבען אין קבלה, וואלטען זיין אויערען מסתמא נישט געהערט

[תורה ומדע]

דער אשכול איז ראוי להעלות על שולחן מלכים. ס'האט מיר אבער א חסידישער איד, א גרויסער חקרן פון תל אביב, געזאגט אז איינער וואס האט זיך געדרייט אין רחוב אחד העם האט געזען וואס דאס הייסט א ילוד אשה וואס איז אין ביידע עולמות. א פלא אז די חוקרים באציען זיך נישט דערצו.

[טמיר]

איינער פארשטייט וואס תורה ומדע האט געזאגט?

[תורה ומדע]

מיין כוונה איז צו מען קען נוצען די עבודה פון צדיקים און זייערע סופערנאטיליכע כוחות אפצושטילען די יסורי הספק.