וויסנשאפטליכע קושיות, רעטענישן, היכי תימצאס און איבעיות

[יידל]

אן אשכול מיוחד פאר וויסנשאפטליכע רעטענישן, חידות, היכי תימצאס, איבעיות, זאכן וואס איר ווילט וויסן (נאר וויסנשאפטליכע, פאר אלגעמיינע זאכן וואס מ'וויל וויסן איז שוין דא אן אשכול), און סתם קושיות.

מיין ערשטע שאלה/רעטעניש/זאך וואס כ'וויל וויסן איז ווי פאלגנד:
פארוואס ווען מ'לייגט א בוך צו א שפיגל, ווערן די ווערטער ארומגעדרייט רעכטס צו לינקס, אבער נישט פון אויבן אראפ?
וואס איז אזוי ספעציעל איבער דעם האריזאנטעל ליניע (דאס הייסט די ליניע וואס לויפט פון לינקס צו רעכטס אדער פארקערט) אז דאס ווערט ארומגעדרייט, אבער די ווערטיקעל ליניע (דאס הייסט די ליניע וואס לויפט פון אויבן אראפ אדער פארקערט) וועט בלייבן די זעלבע?

[ונבנתה העיר]

מסתמא פארשטיי איך נישט די עומק השאלה, אבער לדידי איז עס פונקט ווי די טינט פונעם ביכל זאל זיין נאס און מען רירט עס צו צו אן אנדערען פאפיר, דארט פארשטייסטו אויך נישט, אדער איז עס חלוק פון א שפיגל?

[יידל]

עס איז טאקע די זעלבע זאך, די שאלה איז נאר געבויעט אויף דעם נקודה אז מענטשן כאפן נישט אז א שפיגל קאפירט פארנט צו הונטען (פונקט ווי א נאסע טינט) און נישט רעכטס צו לינקס, ודו"ק.

[משולם שטיינפעלד]

לויט די שאלה, וואלט ווען א מענטש זיך געקוקט אין שפיגל, זיך געדארפט זעהן קאפ אראפ פוס ארויף

[יידל]

נאכן נאכפארשן די זאך האב איך געטראפן אז מיין שפיגל שאלה איז באקאנט (נישט צו באקאנט, אבער דארט ווי עס איז באקאנט, איז עס באקאנט) אלס "דער פעינמאן שפיגל פראבלעם". פעינמאן איז ריכארד פעינמאן, א איד וועלכער איז געווען איינער פון די וועלט'ס מערסט בארימטע סייענטיסטן. ער האט באקומען די נאבל פרייז פאר פיזיקס און ער האט געהאט א גרויס חלק אין דעוועלאפען דעם אטאם באמבע. ער האט אויך געהאט א געשליפן פיסקל מיט א פיינער סענס אף היומאר וועלכע איז אים גוט צוניץ געקומען צו קענען מסביר זיין קאמפליצירטע ענינים אויף א לייכטן אופן.

[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=msN87y-iEx0[/youtube]

איך האב אויך אנדעקט אז איינער האט מייחד געווען א גאנצער וועבסייט צו דעם שאלה, און ער טוט דאס דורך לעומקה ולרחבה.

[יאיר]

לעצטנס איז ארויסגעקומען א בוך: פאראדאקס: די ניין גרעסטע פארהוילונגען אין פיזיקס. דער בוך איז מסביר א רייע פון באקאנטע סייענטיפישע פאראדאקסן און זייערע ענטפערס. ווי למשל אלבער'ס פאראדאקס, פארוואס עס איז נישט אינגאנצן לעכטיג ביינאכט צוליב די טריליאנען שטערנ'ס, אדער די זיידע פאראדאקס, אויב איינער וועט ערפינדן א צייט מאשין און צוריקפארן אין צייט צו ווען זיין זיידע האט נאך געלעבט און אים הרג'ענען, צו וועט ער אויפהערן עקזיסטירן. דער בוך איז זייער קלאר און רייך געשריבן.

[ונבנתה העיר]

מענין לענין, אין א לעפל זעהט מען זיך טאקע פון אויבן אראפ, איך גלויב אז די קוירוועטשער פונעם לעפל בייגן די שטראלן, אבער וואו וואס ווען ווייס איך נישט.

-------

p00p0v3q.jpg

א הערליכע שקיעה, הא? קוקט'ס נאר ווי די רויטע זון שטראלן באלייכטן דעם העל-בלויען הימל...

אה, ס'איז נישט רויט און בלוי?

די חקירה איז שוין מן הסתם אדורכגעפלויגן ביי יעדן אין קאפ: ווער זאגט אז מיר זעהן די זעלבע קאלירן? אפשר וואס איך זעה אין בלוי הייסט ביי דיר גרין, און וואס דו זעהסט אין גרין רופט זיך ביי מיר בלוי, נאר אזוי ווי מען האט אונז ביידע געלערנט אז ווען מען זעהט דאס זאגט מען 'גרין', און ווען מען זעהט דאס זאגט מען 'בלוי', ממילא קריגן מיר זיך נישט ארום וואס איז וואס, אבער באמת זעהן מיר בכלל נישט די זעלבע קאלירן.

איז אזוי, צו זאגן אז באמת זעהן מענטשן דראסטיש אנדערע קאלירן איז לכאורה נישט מסתבר מצד די אפעקטן וואס זיי ברענגן אויפן נפש, דהיינו, אויב זענען מיר ביידע מסכים אז העל-בלוי איז א געשמאקע קאליר און ברענגט א רואיגקייט, און רויט איז א נערוועזע טאנצנדע קאליר, איז דאך לכאורה א ראי' שאין עלי' תשובה אז מיר זעהן ביידע גלייך, כ'מיין, ווען דו זעהסט ווען דעם הימל אין א טיף-רויטן קאליר וואלסטו דאך נישט ארויס אויפן גאס, נישט אזוי?

ניין, אפשר טאקע נישט אזוי, ווער זאגט אז בלוי איז בעצם א רואיגע קאליר און רויט נישט, אפשר איז דאס נאר א פסיכילאגישער אפעקט צו וואס מען האט אונז קאנדישענד פונעם געבוירן אז בלוי ברענגט מיט זיך רואיגקייט וכו', ממילא זעמיר צוריק ביי אל"ף, אפשר זעהסטו גאר א רויטער הימל [וואס איך רוף רויט], נאר אזוי ווי דו האסט אויפגעכאפט פון דיין סביבה אז דער קאליר איז א געשמאקער, ביסטו געווארן קאנדישענד אז עס זאל דיר ברענגן געשמאק?

אינעם ארטיקל וואס איך ברענג אונטן דערמאנט ער בתוך דבריו נאך א פסיכילאגישער\פילאזאפישער צד, ווער זאגט אז ווען מען איז קובע א מציאות דארף מען זיך רעכענן מיט אונזערע אינערליכע איבערלעבענישן? וואס מיין נפש שפירט ווען עס זעהט בלוי און וואס דיין נפש שפירט? ממילא - טענה'ט די סברא - זעהן מיר אלע די זעלבע, ווייל ווילאנג דו רופסט בלוי די זעלבע זאכן וואס איך רוף בלוי, מיר ביידע טיילן עס אפ פון די אנדערע קאלירן און מיר זענען ביידע מסכים אז דאס איז די קאליר פונעם הימל, זעהן מיר דאך טאקע די זעלבע! אט דאס הייסט געזעהן די זעלבע, אפי' אויב אונזער אינערליכע איבערלעבעניש איז אנדערש.

דא איז דער ארטיקל, גאנץ געשמאק.

[יידל]

הערליך אראפגעלייגט, ר' ונבנתה! עיקרן של דברים האב איך שוין געברענגט א צייט צוריק:
http://kaveshtiebel.com/viewtopic.php?p=20758#p20758

[Java]

דער שיינער שמועס וואס האט זיך אנטוויקלט איבער דער "מאנטי האל פראבלעם" האבן מיר אפגעטיילט צו א באזונדערן אשכול.

[ונבנתה העיר]

איך האב זיך שוין עטליכע מאל באגעגענט אין א כלל 'יעדע זאך ריקט זיך פון סדר צו אומ-סדר', און אויב פארשטיי איך גוט איז דאס די Second law of thermodynamics.

מען באציהט זיך צו איהם ווי א 'חוק קדוש', עס האט עפעס די גלאריע פון א חוק בלי טעם, ער שטייט עפעס כשוה בין השוין צווישן די חוקים קדושים וואס שטעלן די יסודות הטבע, גראוויטי, ניוטאן'ס חוקים פון תנועה וכו'.

פארשטיי איך נישט, איז דאס נישט די פשוטע קאמען סענס פון פראבעביליטי? אז מען האט האלץ, איז דאך דא טריליאנען אופנים אז זיי זאלן זיך צוזאמען קומען און נישט פארמירן א טיש און נאר איינס אז יא, אז מאלפעס זאלן אויסקלאפן א שעיקספיער, דארף מען דען נישט טריליאנען מאלפעס און איך ווייס וויפיהל צייט?

דו זאגסט מיר אז ווען איך צוברעך א גלאז גייט עס דוקא פון סדר צו אומ-סדר, דאס איז עפעס א חלות דין אז דער פארעם פון גלאז הייסט סדר און דער פארעם נישט און יעצט קומט עפעס א חוק און ריקט עס דוקא פון דעם צו דעם? פראקטיש איז נאר דא איין פארעם פון טריליאנען וואס דער גלאז וועט זיין ראוי צו טרינקן דערפון, ממילא זענען אייביג די טשענסעס אז ער זאל האבן איינע פון די אלע אנדערע פארעמען, ואדרבא, לאמיר דיר אנצייכענען א פונקטליכע וועג ווי אזוי די שטיקער גלאז זאלן זיך צושפרייטען אויף די ערד - איינע פון די טריליאנע אומ-סדר'דיגע אופנים, וועלן מיר זעהן אויב דו קענסט צוטרעפן אז עס זאל זיך אזוי צוברעכן.

וואט עם איי מיסינג?

[הוגה]

לויט די דוגמא וואס דו ברענגסט רעדסטו פון entropy. דאס איז אן אינטעגראלע קאמפאונענט אין די צווייטע law of thermodynamics, ווי אויך אין אנדערע laws און טעאריעס.

בנוגע דיין שאלה, די laws of nature זענען נישט דייקא קיין חק בלי טעם. אדרבא, רוב פון זיי האבן מאטאמאטישע ערקלערונגען, פונקט ווי דיין פראבעביליטי ערקלערונג. (איך מיין אז פראבעביליטי ווערט טאקע גענוצט אלץ באווייז סיי פאר entropy און סיי פאר thermodynamics.) די פאקט אז ס'האט א מאטאמאטישע חשבון מאכט נאר די געזעץ שטערקער.

דיסקלעימער: מיינט נישט אז איך בין אויסגעקאכט אין סייענס, בכלל נישט. כ'האב פונקט לעצטענס געליינט איבער דער נושא. לאמיר ווארטן ביז יאיר און אנדערע ידענים קומען און גיבן אביסל מער אינפא.

[יאיר]

גוט געזאגט, הוגה. צו מאכן קלארער, די second law of thermodynamics איז א מציאות, יעדער קען דאס זען ביים אראפשטעלן א גלאז הייסע טיי אויפ'ן טיש, נאך עטליכע מינוט וועט די הייסע ענערגיע וואס ליגט אין די טיי זיך אויסמישן אין די לופט און עס וועט ווערן קאלט, און די לופט וואס איז בלויז עטוואס הייס וועט נישט אריינקריכן אין דעם גלאז טיי. די entropy principle זאגט אז די סיבה איז וויבאלד בכלליות וועט שטענדיג ווערן פון סדר אומ'סדר, און נישט פארקערט. יא, עס איז דא אמאל א ווייטע מציאות אז אקסיגען מאלעקולס אין א קליין ווינקל אין די לופט זאלן זיך פונקט אויסשטעלן אויף א שיינער סדר פאר א קורצע צייט, אבער אין ריעל לייף איז די פראבעביליטי לגבי ענערגיע אזוי אסטראנאמיש קליין אז מיר קענען זיין זיכער אז א גלאז טיי וועט אייביג ווערן קעלטער און נישט הייסער.

[הוגה]

דרך אגב, אז מ'רעדט שוין פון די entropy principle. איז דאס נישט קיין סתירה צו עווילושאן און צו די big bang theory?

[יידל]

הוגה, דאס איז א באקאנטע קריעשאניסט טענה. זע דא http://scienceblogs.com/evolutionblog/2 ... econd-law/

[הוגה]

הוגה, דאס איז א באקאנטע קריעשאניסט טענה. זע דא http://scienceblogs.com/evolutionblog/2 ... econd-law/

יישר כח פאר די אינפארמאטיוו ארטיקל. למעשה האב איך אליינס געטראכט אז דאס איז לכאורה די תשובה בנוגע עווילושאן, נעמליך אז די דיקריס אין ענטראפי אויף earth געשעהט צוליב די אינקריס אין ענטראפי אין אנדערע פלעצער אין די יוניווערס כגון די זון אדער אפילו אין אנדערע געלעקסיס. איה''נ קיין proof דערויף קען מען נישט ברענגן אבער עס איז גענוג צו פארענטפערן די ענטראפי פרינציפאל און די צווייטע געזעץ פון טערמאדיינאמיקס. יעצט וועט יעדער (פארשטייט זיך) אננעמען לויט ווי זייער beleif לויטעט.

התינח עווילושאן, וואס טוסטו אבער מיט די ביג בענג טעאריע? דארט איז דאך נאר געווען א דיקריס אין ענטראפי אן קיין שום אינקריס?

[יידל]

מיט די ביג בענג טעאריע בין איך נישט באקאנט, אבער גוגל האט מיר געהאלפן טרעפן דעם ארטיקל http://machineslikeus.com/news/big-bang ... modynamics וועלכע כ'האף אז דו וועסט טרעפן אינפארמאטיוו.

[הוגה]

דאס איז די תירוץ וואס זיי געבן:

The solution here is that because the universe is expanding it keeps getting shifted out of equilibrium, and in the drive to reach a new equilibrium state, you can get pockets of order occurring without violating the second law, because the maximum allowable entropy also keeps increasing.

איך בין קיין סייענטיסט, און איך בין זיכער אז עס פעלט מיר אסאך אינפארמאציע. במושכל ראשון זעהט מיר עס אויס ווי א באבע תירוץ. דאס הייסט אז אין געוויסע פעלער איז דא א יוצא מן הכלל ביי די ענטראפי פרינציפל. ווען? ווען כ'האב נישט קיין אנדערע תירוץ. דאס איז א טיפיקעל רעליגיעזע סטייל תירוץ.

[משה געציל]

א mixer וואס דרייט א טייג כאפט א נפק"מ צו ער דרייט זייגער ווייז צו פארקערט?

[יאיר]

בנוגע עוואלוציע און די צווייטע געזעץ פון טערמאדינאמיקס, דארף מען געדענקען בעיקר צוויי פונקטן:
די אייזערנע ראיות פאר עוואלוציע זענען פונקט גענוג צו איבערצייגן אז עוואלוציע האט פאסירט. דהיינו, קאמפליצירטע באשעפענישן האבן זיך עוואלווד פון פשוט'ערע באשעפענישן וואס האבן זיך עוואלווד פון פשוט'ערע ארגאניזמס און צעלן. די פאסיל רעקארד און די ען עי באווייזן דערויף זענען אוממעגליך צו עקספלעינען אנדערש, און סייענטיסטן קענען זען מיט די אייגענע אויגן ווי אזוי באשעפענישן עוואלוון זיך כסדר. די שאלה איז נאר אויף די מעקאניזם, ווי אזוי ס'האט פאסירט. די סייענטיסטן טענה'ן אז ס'האט פאסירט דורך נאטורליכע סעלעקציע, די אינטעליגענט דעזיין באוועגונג טענה'ט אז ס'האט פאסירט דורך דעם וואס גאט האט זיך אריינגעמישט ביי יעדע שווערע סטעפ און "ארויסגעהאלפן" די פראצעדור פון עוואלוציע. כולי עלמא מודי אבער אז ס'איז געווען עפעס א גורם דערצו, אדער נאטורליכע סעלעקציע, אדער גאט. ממילא קומט די צווייטע געזעץ פון טערמאדינאמיקס בכלל נישט אריין דא.
איין שאלה קען מען יא פרעגן, ווי אזוי די ערשטע צעל איז באשאפן געווארן, אויב עס איז באשאפן געווארן ממש בלויז ביי טשענס, איז דאס טאקע א סתירה מיט די צווייטע געזעץ פון טערמאדינאמיקס. אבער כפי מיטב ידיעתי איז נישטא קיין איין סייענטיסט וואס האלט אז די ערשטע צעל איז פון זיך אליין ארויסגעוואקסן, ס'איז זיכער אז "עפעס" האט פאסירט, צו דורך די שטראלן פון די זון, וכדו' וואס האט געברענגט גענוג ענערגיע אז א געהעריגער צעל זאל באשאפן ווערן, (דאס איז זיכער אז די שטראלן פון די זון האבן געקענט באשאפן חלקים פון א צעל, אמינא עסידס) אדער עפעס אנדערש. און היות מיר האבן נישט קיין איבערבלייבענישן פון יענעם פראצעס, איז עס עס איינגעוויקלט אין א מיסטעריע.
בנוגע די ביג בענג, פארשטיי איך ווייטער נישט. מיר זעען דאך מיט די אייגענע אויגן ווי אזוי די אוניווערס עוואלווט זיך און עס ווערן כסדר באשאפן נייע שטערנס אוןאלטע שטערנס שטארבן, איז דאס איז זיכער אז די אוניווערס האט זיך עוואלווד און האלט זיך נאכאלס אינמיטן עוואלוון. אסטראפיזיקס גיבט זיך אפ מיט די נושא ווי אזוי די פראצעדור ארבעט פונקטליך. ווייטער אויב די שאלה איז ווי אזוי די ביג בענג האט לכתחילה פאסירט, ווי אזוי פון גארנישט איז געווארן א ביג בענג, אויף דעם איז טאקע נישטא קיין געהעריגער תירוץ, כאטש ס'איז דא געוויסע טעאריעס אין זייער אינפענסי.

[הוגה]

@יאיר,
דיין הסבר בנוגע עווילושאן שטימט אזוי ווי איך האב דא געשריבן.

בנוגע די ביג בענג טעאריע, ווי אזוי עס איז געשעהן איז א מילדע שאלה, after all איך מוז נישט האבן אלע ענטפערס היינט. אבער אויב איז עס א סתירה מיט די laws פון די יונעווירס, די זעלבע געזעצן אויף וואס סייענס איז באזירט, דאס איז שוין א שווערע קושיא. ווי אזוי קען מען שטיצן א טעאריע וואס שטומט נישט מיט פאקטן?

[מאטי]

מענין לענין, אין א לעפל זעהט מען זיך טאקע פון אויבן אראפ, איך גלויב אז די קוירוועטשער פונעם לעפל בייגן די שטראלן, אבער וואו וואס ווען ווייס איך נישט.

-------

p00p0v3q.jpg

א הערליכע שקיעה, הא? קוקט'ס נאר ווי די רויטע זון שטראלן באלייכטן דעם העל-בלויען הימל...

אה, ס'איז נישט רויט און בלוי?

די חקירה איז שוין מן הסתם אדורכגעפלויגן ביי יעדן אין קאפ: ווער זאגט אז מיר זעהן די זעלבע קאלירן? אפשר וואס איך זעה אין בלוי הייסט ביי דיר גרין, און וואס דו זעהסט אין גרין רופט זיך ביי מיר בלוי, נאר אזוי ווי מען האט אונז ביידע געלערנט אז ווען מען זעהט דאס זאגט מען 'גרין', און ווען מען זעהט דאס זאגט מען 'בלוי', ממילא קריגן מיר זיך נישט ארום וואס איז וואס, אבער באמת זעהן מיר בכלל נישט די זעלבע קאלירן.

איז אזוי, צו זאגן אז באמת זעהן מענטשן דראסטיש אנדערע קאלירן איז לכאורה נישט מסתבר מצד די אפעקטן וואס זיי ברענגן אויפן נפש, דהיינו, אויב זענען מיר ביידע מסכים אז העל-בלוי איז א געשמאקע קאליר און ברענגט א רואיגקייט, און רויט איז א נערוועזע טאנצנדע קאליר, איז דאך לכאורה א ראי' שאין עלי' תשובה אז מיר זעהן ביידע גלייך, כ'מיין, ווען דו זעהסט ווען דעם הימל אין א טיף-רויטן קאליר וואלסטו דאך נישט ארויס אויפן גאס, נישט אזוי?

ניין, אפשר טאקע נישט אזוי, ווער זאגט אז בלוי איז בעצם א רואיגע קאליר און רויט נישט, אפשר איז דאס נאר א פסיכילאגישער אפעקט צו וואס מען האט אונז קאנדישענד פונעם געבוירן אז בלוי ברענגט מיט זיך רואיגקייט וכו', ממילא זעמיר צוריק ביי אל"ף, אפשר זעהסטו גאר א רויטער הימל [וואס איך רוף רויט], נאר אזוי ווי דו האסט אויפגעכאפט פון דיין סביבה אז דער קאליר איז א געשמאקער, ביסטו געווארן קאנדישענד אז עס זאל דיר ברענגן געשמאק?

אינעם ארטיקל וואס איך ברענג אונטן דערמאנט ער בתוך דבריו נאך א פסיכילאגישער\פילאזאפישער צד, ווער זאגט אז ווען מען איז קובע א מציאות דארף מען זיך רעכענן מיט אונזערע אינערליכע איבערלעבענישן? וואס מיין נפש שפירט ווען עס זעהט בלוי און וואס דיין נפש שפירט? ממילא - טענה'ט די סברא - זעהן מיר אלע די זעלבע, ווייל ווילאנג דו רופסט בלוי די זעלבע זאכן וואס איך רוף בלוי, מיר ביידע טיילן עס אפ פון די אנדערע קאלירן און מיר זענען ביידע מסכים אז דאס איז די קאליר פונעם הימל, זעהן מיר דאך טאקע די זעלבע! אט דאס הייסט געזעהן די זעלבע, אפי' אויב אונזער אינערליכע איבערלעבעניש איז אנדערש.

דא איז דער ארטיקל, גאנץ געשמאק.

פארוואס איז די חקירה לימיטעד צו קאלירן דאס קען געפרעגט ווערן אויף יעדע פון די 5 חושים אויף יעדער געפיל קען דאך זיין אז א צווייטער נעמט אויף גאר אנדערש, ווער זאגט אז דער געפיל שמחה ברענגט ביי א יעדן די זעלבע געפיל? אפשר אן ״א״ קוקט אויס ביי אן אנדערן ווי א ״ב״.
און אויב ווייסן מיר נישט און מ׳וועט קיינמאהל אויסגעפונען איז פונקט ווי קאלירן למאי נפק״מ? און ס׳קען הייסן אז יעדער שפירט די זעלבע.

[יאיר]

@יאיר,
דיין הסבר בנוגע עווילושאן שטימט אזוי ווי איך האב דא געשריבן.

בנוגע די ביג בענג טעאריע, ווי אזוי עס איז געשעהן איז א מילדע שאלה, after all איך מוז נישט האבן אלע ענטפערס היינט. אבער אויב איז עס א סתירה מיט די laws פון די יונעווירס, די זעלבע געזעצן אויף וואס סייענס איז באזירט, דאס איז שוין א שווערע קושיא. ווי אזוי קען מען שטיצן א טעאריע וואס שטומט נישט מיט פאקטן?

עס איז נישט קיין סתירה ווייל קיינער ווייסט נישט וואס איז געווען פאר דעם ביג בענג. קודם מוזטו וויסן אויב ס'איז נישט געווען קיין שום זאך וואס האט געקענט אנצינדן דעם ביג בענג כדי דו זאלסט קענען וויסן אויב דער ביג בענג איז א סתירה מיט די געזעצן וואס זי האט אליין באשאפן.

[יאיר]

@יאיר,
דיין הסבר בנוגע עווילושאן שטימט אזוי ווי איך האב דא געשריבן.

דאס וואס דו האסט געשריבן איז נישט קיין הסבר אויף עוואלושען, ס'איז א הסבר אויף די origin of life. די צוויי זאכן האבן נישט קיין שייכות. איך קען רואיג גלייבן אין די סייענטיפישע הסבר אויף עוואלושען און נישט גלייבן אין די סייענטיפישע הסבר אויף די origin of life, אויף וואס ס'איז נאך באמת נישטא קיין געהעריגע הסבר, ממילא קען יעדער גלייבן וואס ער וויל אן דעם וואס ער זאל סותר זיין סייענס.