ידיעה ובחירה - פראקטיש גערעדט

[יאיר]

הוגה, ווי עס זעט מיר אויס רופסטו אן סיבה ומסובב נאר מאטעריאליסטישע זאכן. אויב איינער האלט מיר איינגעשפארט אין תפיסה און צווינגט מיר צו לייגן תפלין האב איך טאקע נישט בחירה, אבער אויב האב איך תפילין אין מיין האנט, האב איך דאך א ברייטע בחירה יא אדער נישט צו לייגן תפילין.
אבער לאמיתו של דבר איז דאס נישט ריכטיג. אויב איך האב א פסיכאלאגישע סיבה פארוואס איך שפיר אז איך "מוז" לייגן תפילין, איז דאס פונקט אזוי אי בחירה ווי ווען מען שפארט מיר איין אין תפיסה און מען צווינגט מיט כח צו לייגן תפילין. ס'איז דא די פסיכאלאגישע פחד וואס צווינגט מיר צו לייגן תפילין ווייל מען האט מיר אריינגעבאקן אז אויב נישט גיי איך באקומען גיהנם, איך האב נישט קיין ברירה. ווייל לעיני בשר זעט אויס אז דער מענטש דרייט באקוועם ארויף די רצועות מרצונו הטוב מיינט נאכנישט אז עס איז נישטא א טיף באהאלטענע סיבה פארוואס ער "מוז" עס טון, און די סיבה קען מען אפילו אפטמאל פאראויסזען. לאמיר יעצט מאכן א פרעדיקשאן: הקטן (אויב איז ער אן ערליכער איד א ירא שמים) וועט לייגן תפילין מארגן צוליב עפעס א פסיכאלאגישע סיבה וואס רופט זיך מיט'ן שם הכולל "יראת שמים" (אין דעם איז נכלל פחד, מאראל, און לאגיק). אויב מארגן וועט הקטן צוריקקומען באריכטן (נאך מנחה!) אז ער האט געלייגט תפילין, דאן קען דאס ווערן א געהעריגע סייענטיפישע געזעץ פון קאוז און עפעקט, יראת שמים מאכט אז מענטשן זאלן לייגן תפילין. יעצט איז לייגן תפילין אויס בחירה. ס'איז פשוט א רעזולטאט פון די סייענטיפישע לאו פון יראת שמים.

[הוגה]

[tag]יאיר[/tag], איך האב שוין געהערט דער טענה אפאר מאל אבער איך פארשטיי עס בכלל נישט. איך מיין אז עס איז א טעות. לאמיר זאגן אז מיין זון פרעגט מיך אויב ער מעג עסן קענדיס. איך וויל אים נישט הייסן וואס צו טון ווייל איך וויל אז ער זאל זיך אויסלערנען צו מאכן די ריכטיגע choice על דעת עצמו. זאג איך אים '' דו קענסט טון וואס דו ווילסט, אבער געדענק אז קענדיס איז נישט גוט פאר די ציין''. איך גיי ווייטער. יעצט האט מיין זון נאך א בחירה לגבי עסן קענדיס אדער נישט? אודאי יא. אפשר האב איך אים פארגרינגערט די נסיון אבער ער קען נאך בוחר זיין.

הקטן האט געהעריג א ברירה נישט צו לייגן קיין תפילין, גארנישט וועט געשעהן צו אים. איי ער האט יראת שמים וואס מאכט אים לייגן תפילין? סך הכל מיינט עס אז די באשעפער וויל אים נישט אויספראואווען מיט דעם. דו טענה'סט אז אויב ער האט א סיבה צו לייגן תפילין הייסט שוין נישט אז ער האט א בחירה, מהיכן דנתני?

[יאיר]

דו טענה'סט אז אויב ער האט א סיבה צו לייגן תפילין הייסט שוין נישט אז ער האט א בחירה, מהיכן דנתני?

א וואלקן האט א בחירה נישט צו אראפנידערן איר וואסער? אדער דו זאגסט אז וויבאלד ס'איז דא א סיבה פארוואס זי "מוז" אראפנידערן וואסער האט זי נישט קיין בחירה?

[הוגה]

דו טענה'סט אז אויב ער האט א סיבה צו לייגן תפילין הייסט שוין נישט אז ער האט א בחירה, מהיכן דנתני?

א וואלקן האט א בחירה נישט צו אראפנידערן איר וואסער? אדער דו זאגסט אז וויבאלד ס'איז דא א סיבה פארוואס זי "מוז" אראפנידערן וואסער האט זי נישט קיין בחירה?

א וואלקן האט בכלל נישט קיין אפציע צו האלטן די וואסער. משא''כ הקטן האט יא די אפציע נישט צו לייגן קיין תפילין. איי פארוואס לייגט ער למעשה יא, ווייל ער האט נישט קיין נסיון נישט צו לייגן. איך קען אסאך הקטן'ס גרויסע יראי שמים וואס האבן איין מאל ביודעים אויסגעלאזט תפילין. זיי האבן שוין מן הסתם תשובה געטון אויך

[לעיקוואד]

הוגה, שא, זאג נישט אויס פאר מוהר"ר הקטן ווי גרינג דאס איז נישט צו לייגען תפילין איין טאג אדער אפילו אפאר טעג, איינע פון די זאכען וואס מאכען עם לייגען תפילין יעדער טאג איז דאס אליינס וואס ער איז זיכער ער האט נישט קיין בחירה דערויף. ודו"ק היטב.

[הקטן]

שכח לעקוואד און הוגה - היינט איז שוין מיין תפילין לייגען און די פענסטער פון בחירה און איך וועל באקימען דערפאר עטוואס שכר. הגם די צדדים זענען נאך נישט 50\50. אויב וואלט איך געווען א וואלקען וואלט איך זיכער יא געלייגט תפילין, היינט אבער אלס "בוחר" איז מיין פענסטער ווי איך קען בוחר זיין פין 40 ביז 60. ביי 55 הייסט שוין א שווערע ניסון ביי 58 א זייער א שווערע ניסון, 60 איז שוין די טיפינג פוינט דארט האב איך שוין נישט קיין בחירה אין איך קען מער נישט לייגען, נעכטען בין איך געווען אינטער 40 און איך האב אויך נישט געהאט קיין בחירה אויף הנחת תפילין, היינט ב"ה נאך הוגה'ס טשעלענדש האלט איך ביי א 43 (שכר, קליינע שכר)

וואס פארשטייט א וואלקען

[kliger]

.

[kliger]

ער איז מסביר ווי הרב יאיר

http://www.youtube.com/watch?v=pCofmZlC72g

[הקטן]

kliger, נאכן ליינען הקטן רעדט ער נאך sam harris צו דער זאך. אויב יא זיי ביטע מסביר, נישט מאך א היט און ראן

[יאיר]

שכח פארען הערה אויף מיין שרייבן. איך האב דאס מוסיף געווען

יעצט א יעדע זאך וואס איינער איז בוחר האט א סיבה פארוואס ער האט בוחר געווען אבער די סיבה האט נישט געדארפט צו פירען נאר צו איין outcome.
משל למה הדבר דומה דו dow jones industrial average איז געפאלען מיט 200 פוינטס, דו סיבה דערפין איז ווייל דו פעדס האבען געשניטען interest rates - נא א פיינע סיבה. פאריגע וואך איז דו dow ארויף - פארוואס ? ווייל די פעדס האבן געשניטען אינטרעס רעטעס.

אין אנדערע ווערטער די געזעץ פין בחירה גייט B נעמעט זיך פין מכח A אבער A האט פינקט אזוי געקענט פירן צו C - ווער האט גענייגט A צו פירען צו B דאס איז געטין געווארן דארך אינזער שטארקער אייגענארטיגע "בוחר"

סוף פסוק, צו איז דא א סיבה פארוואס איך זאל בוחר זיין אז A זאל פירן צו B אנשטאט צו C? אדער איז די בחירה געטון געווארן אן קיין שום סיבה, סתם על לא דבר? מיין שוועריקייט יעצט איז נישט מיט דעטערמיניזם, נאר מיט דעם גאנצן ענין פון בחירה, מיר קוקט דאס אויס ווי עפעס א לופטיגע דמיון פון טון זאכן על לא דבר אויף וואס מען באקומט שפעטער שכר ועונש געוואנדן לויט ווי אזוי מיין בחירה האט געהאט מזל זיך אויסצושפילן יענע מינוט.
אויסער דעם, איז סעם העריס לכאורה גערעכט. איך ווייס נישט פון וואו דו נעמסט אז ס'איז נישטא קיין זייטיגע סיבה פארוואס עי זאל פירן צו בי אנשטאט צו סי. פונקט ווי אן עקאנאמיסט וועט דיר קענען מסביר זיין גענוי פארוואס שניידן די אינטערעסט רעיטס קען אמאל העכערן די סטאקס און אמאל נידערן די סטאקס. א געלונגענער פסיכאלאג וואס קען דורכזען דיין מוח וועט דיר אויך קענען פאראויסזאגן גענוי לויט דיינע תכונות הנפש און לויט דיין היינטיגע גיסטע אויב דו גייסט אינזין האבן דעם לשם יחוד אדער נישט.

[מאטי]

יאיר, לויט ר' חסדאי קרשקשׂ'ס בחירה, איז דיר אויך שווער?

[יאיר]

יאיר, לויט ר' חסדאי קרשקשׂ'ס בחירה, איז דיר אויך שווער?

אויבנאויף נישט. אבער כמדומה לי אז רבי חסדאי זאגט אז מ'וועט באקומען אן עונש נישט אויף די כפירה, נאר אויף די שמחה דערפון. פון דעם זעט מיר אויס אז ער איז נישט געווען קיין עכטע דעטערמיניסט, ווייל לויט סעם העריס איז אויף די שמחה אליין אויך נישטא א בחירה.

[מאטי]

היתכן? די פּעולה פון שמחה איז נאך אסאך ווייניגער בחירה מאטעריאל. אפילו הקטן וועט מודה זיין. דער רבי שרייט... לאך נישט!! און דאן לאכט מען נאך שטערקער!

[יאיר]

היתכן? די פּעולה פון שמחה איז נאך אסאך ווייניגער בחירה מאטעריאל. אפילו הקטן וועט מודה זיין. דער רבי שרייט... לאך נישט!! און דאן לאכט מען נאך שטערקער!

אבער מאטי, ער גלייבט דאך נישט אז דער רבי שרייט!

[מאטי]

אינעם נמשל איז "כפירה" דער רבי וואס שרייט זיי בשמחה, ניין?

יאיר האט געשריבן:
אבער כמדומה לי אז רבי חסדאי זאגט אז מ'וועט באקומען אן עונש נישט אויף די כפירה, נאר אויף די שמחה דערפון.

[יאיר]

אינעם נמשל איז "כפירה" דער רבי וואס שרייט זיי בשמחה, ניין?

יאיר האט געשריבן:
אבער כמדומה לי אז רבי חסדאי זאגט אז מ'וועט באקומען אן עונש נישט אויף די כפירה, נאר אויף די שמחה דערפון.

כ'האב געמיינט אז אין דעם נמשל לאכט דער כופר פון דעם גרויסן גאט וואס בייזערט זיך אז מען גלייבט נישט אין אים.

[מאטי]

יא יא! און אויף דעם דאזיגן לאכן גיט מען אים אן עונש, לויט ר' ח'ק ?

[יאיר]

יא יא! און אויף דעם דאזיגן לאכן גיט מען אים אן עונש, לויט ר' ח'ק ?

יא, ריכטיג. כ'האב סתם געמאכט א וויץ פריער. גיב א שמייכל, דער עיקר איז אז אידן לאכן און זענען פרייליך. נישט דאס וויל גאט?

[מאטי]

[יאיר]

:lol:

פריי דיך נישט אזוי, דו האסט דאך נישט קיין בחירה, דו ביסט סתם א מאשין וואס מ'האט אנגעשטעלט צו לאכן.

[מאטי]

נו ערנסט גערעדט, וואו קען זיין אז אויף די פעולה פון כפירה, קיין עונש. און אויף "שמחה" - דער פועל יוצא דערפון - יא?

[יאיר]

נו ערנסט גערעדט, וואו קען זיין אז אויף די פעולה פון כפירה, קיין עונש. און אויף "שמחה" - דער פועל יוצא דערפון - יא?

רבי חסדאי איז איבערצייגט אז אויף אמונה איז זיכער נישט דא קיין בחירה. ווי איז דען מעגליך פאר א איד וואס האט געזען יציאת מצרים נישט צו גלייבן אין גאט? און ווי איז מעגליך פאר איינעם וואס וואקסט אויף אין 2012 ווען יעדער לאכט פון די תורה צו גלייבן אין אידישקייט? מ'קען דאך אבער נישט איגאנצן פטר'ן דעם כופר, מוז ער אויסזוכן עפעס אן הינטער טיר. האט ער געטראפן, בומפס, פארוואס פרייסטו דיך? זאל דיר כאטש פארדריסן אז דו קענסט נישט גלייבן ווי אלע ערליכע אידן. אויף דעם איז זיין עונש. אודה ולא אבוש אז כ'האב נישט דורכגעטון געהעריג זיין שיטה ממקורו. אור ה' איז פון די שווערסטע ספרי חקירה אין יהדות.

[מאטי]

און אז איך האב דיר שוין דא אויף אן אינטערוויו דאס האב איך אויבן געשריבן

איך מיין אז מ'דארף פארשטיין וויאזוי געשעט מחשבה? דהיינו וואס געשעט פאר איך טראכט אז איך זאל טראכטן וואס איך גיי טראכטן? און ווי כ'האב אויבן בארירט, אז דער נקודת הבחירה איז נישט אין די מעשים ווייל די האנט פאלגט דאך נאר דעם מח וואס פאלגט די מחשבה. במושכל ראשון איז מחשבה - וואס דארט ליגט די נקודת הבחירה - א יש מאין, וואס נאר גאט קען מאכן.

קען דען א מענטש מחליט זיין וואס ס'זאל אים בייפאלן?

לאמיר זאגן איך האב יעצט א מחשבה צו טוען אן עבירה, דער ערשער נקודת המחשבה וואס פאר דער נקודה איז גארנישט געווען [יש מאין] איז דא א בחירה דערויף? ווען? פארן טראכטן איז דאך נישטא וואס בוחר צו זיין
, ווידער בשעת די מחשבה בין איך דאך געצווינגען צו טראכטן וואס דער יש מאין'דיגער מחשבה זאגט מיר צו טראכטן און פון דארט איז כלי מעשה גומרים.

וועסטו זאגן, לערן מוסר ספרים וועט דיר בייפאלן צו טון מצוות!

יא! אבער די מחשבה וואס איז מחליט צו לערנען מוסר ספרים אדער אנצנעמן אז דו האסט א פוינט, דארף מקדים זיין מיין בחירה כדי איך זאל מחליט זיין צו לערנן מוסר.
ויש להאריך....

שמעקט דאס פון דיטערמאניזם?