ידיעה ובחירה - פראקטיש גערעדט

[יאיר]

נו ערנסט גערעדט, וואו קען זיין אז אויף די פעולה פון כפירה, קיין עונש. און אויף "שמחה" - דער פועל יוצא דערפון - יא?

רבי חסדאי איז איבערצייגט אז אויף אמונה איז זיכער נישט דא קיין בחירה. ווי איז דען מעגליך פאר א איד וואס האט געזען יציאת מצרים נישט צו גלייבן אין גאט? און ווי איז מעגליך פאר איינעם וואס וואקסט אויף אין 2012 ווען יעדער לאכט פון די תורה צו גלייבן אין אידישקייט? מ'קען דאך אבער נישט איגאנצן פטר'ן דעם כופר, מוז ער אויסזוכן עפעס אן הינטער טיר. האט ער געטראפן, בומפס, פארוואס פרייסטו דיך? זאל דיר כאטש פארדריסן אז דו קענסט נישט גלייבן ווי אלע ערליכע אידן. אויף דעם איז זיין עונש. אודה ולא אבוש אז כ'האב נישט דורכגעטון געהעריג זיין שיטה ממקורו. אור ה' איז פון די שווערסטע ספרי חקירה אין יהדות.

[מאטי]

און אז איך האב דיר שוין דא אויף אן אינטערוויו דאס האב איך אויבן געשריבן

איך מיין אז מ'דארף פארשטיין וויאזוי געשעט מחשבה? דהיינו וואס געשעט פאר איך טראכט אז איך זאל טראכטן וואס איך גיי טראכטן? און ווי כ'האב אויבן בארירט, אז דער נקודת הבחירה איז נישט אין די מעשים ווייל די האנט פאלגט דאך נאר דעם מח וואס פאלגט די מחשבה. במושכל ראשון איז מחשבה - וואס דארט ליגט די נקודת הבחירה - א יש מאין, וואס נאר גאט קען מאכן.

קען דען א מענטש מחליט זיין וואס ס'זאל אים בייפאלן?

לאמיר זאגן איך האב יעצט א מחשבה צו טוען אן עבירה, דער ערשער נקודת המחשבה וואס פאר דער נקודה איז גארנישט געווען [יש מאין] איז דא א בחירה דערויף? ווען? פארן טראכטן איז דאך נישטא וואס בוחר צו זיין
, ווידער בשעת די מחשבה בין איך דאך געצווינגען צו טראכטן וואס דער יש מאין'דיגער מחשבה זאגט מיר צו טראכטן און פון דארט איז כלי מעשה גומרים.

וועסטו זאגן, לערן מוסר ספרים וועט דיר בייפאלן צו טון מצוות!

יא! אבער די מחשבה וואס איז מחליט צו לערנען מוסר ספרים אדער אנצנעמן אז דו האסט א פוינט, דארף מקדים זיין מיין בחירה כדי איך זאל מחליט זיין צו לערנן מוסר.
ויש להאריך....

שמעקט דאס פון דיטערמאניזם?

[יאיר]

איך זע אז דו פרובירסט צוצוקומען דערצו. אבער כ'פארשטיי נישט פונקטליך די שאלה. אפשר איז דער מחשבה פון א יש מאין די תוצאה פון מיין בחירה? דהיינו, מיין נשמה איז בוחר וועלכע מחשבות זי זאל באשאפן יש מאין? (נישט אז איך פארשטיי ווי אזוי אזא זאך קען זיין, איך פרעג נאר לדברך אז ס'איז דא אזא זאך ווי א מחשבה ממש יש מאין).

[מאטי]

אויב 30 4 גיי איך טראכטן אז איך וויל גיין אין גראסערי, איז 29 4 שייך צו בוחר זיין פארקערט?

[יאיר]

אויב 30 4 גיי איך טראכטן אז איך וויל גיין אין גראסערי, איז 29 4 שייך צו בוחר זיין פארקערט?

אויב מחשבות ווערן באשאפן יש מאין, אן קיין שום פריערדיגע סיבה, יא.

[מאטי]

אבער דער סיבה איז דאך אויך געקומען דורך א מחשבה וואס האט גורם געווען אז סזאל זיין א סיבה.

[יאיר]

אבער דער סיבה איז דאך אויך געקומען דורך א מחשבה וואס האט גורם געווען אז סזאל זיין א סיבה.

דעמאלט איז עס נישט קיין יש מאין. ביסטו א געהעריגע דעטערמיניסט. וועלקאם טו די קלאב.

[הקטן]

איך האב נאך נישט געענדיגט סעם העריס אבער ביז דערווייל שטעלט ער צוזאם א "וואלקען" מיט א "בוחר". דאס מאכט אזויפיל סענס ווי פרעגן אויף "פייער" פין די חקי הטבע פין "וואסער"
ער איז גערעכט אז עס איז מעגליך אז דער סירעל קילער האט נישט קיין בחירה ביי די 30סטע וויקטאם פינקט ווי איך האב נישט געהאט קיין בחירה אייער נעכטען אויף מיין לייגען תפילין, אבער דאס זאגט בכלל נישט אז איך האב אויף גארנישט קיין בחירה.

נישט אויף אלעם וואס מיר טוען זענען מיר בעה"ב, מיר געפינען זייער אסך מאל לא היה .. ראים לאותו מעשה אלא להורת ...

סוף פסוק, צו איז דא א סיבה פארוואס איך זאל בוחר זיין אז A זאל פירן צו B אנשטאט צו C? אדער איז די בחירה געטון געווארן אן קיין שום סיבה, סתם על לא דבר?

ניין, נישט על לא דבר, די סיבה פארוואס די ביסט בוחר בטוב איז ווייל דו ווילסט זיין ווויל, די ווילסט בוחר זיין בטוב, ווייל גאט האט דיר געזאגט ובחרת בחיים. ע"כ נייגסטו דיין רצון לטוב. sam זאגט אז דו קענסט דאס נישט טוען, אבער ער האט נישט קיין פראף דעראויף אויסער די פראף וואס ער ברענגט פין א סיריעל קילער וואס האט טאקע נישט קיין בחירה.
דאס אז איך האב אמאל נישט קיין בחירה ווי אזוי איך זאל טראכטען זאגט בכלל נישט אז איך האב קיינמאל נישט קיין בחירה וויאזוי איך זאל טראכטען. דאס אז איך האב נישט קיין בחירה אויף אפארזאכן זאגט בכלל נישט אז איך האב נישט קיין בחירה אויף גארנישט . חז"ל האבן דאס געשריבען ווען זיי האבן אנערקענט די פאקט אז ס'דא אזא מציאות, ווען זיין האבן געזאגט די מציאות פין "תחילתו ברצון וסופו באונס" .

נייגען א רצון קאסט כח און אויף דעם באקימסטו שכר. דיין בחירה האט נישט געהאט מיט קיין מזל אין די מינוט, דאס האט "יאיר" אליין געטוען. יאיר, יא דו! נישט דיין שכל (דיין שכל איז נישט דו, דיין קאנשעס, דיין רצון, דיין נפש, דיין וואט עווער דאס ביסטו - דיין שכל איז סך הכול א געצייג א tool וואס דו ניצט, וועל דו מאכסט ליבע ניצטו נישט אייביג דיין שכל)

איך ווייס נישט פון וואו דו נעמסט אז ס'איז נישטא קיין זייטיגע סיבה פארוואס עי זאל פירן צו בי אנשטאט צו סי.

פין משה רבינו, סעם העריס זאגט אז ער האט א באווייז אז סנישט דא אזא זאך, די בארדען אויף פראף ליגט אויף אים ביז דערוויל איז ער אויפגעקימען מיט א "לא ראינו", לא ראינו אינו ראיה!

א געלונגענער פסיכאלאג וואס קען דורכזען דיין מוח וועט דיר אויך קענען פאראויסזאגן גענוי לויט דיינע תכונות הנפש און לויט דיין היינטיגע גיסטע אויב דו גייסט אינזין האבן דעם לשם יחוד אדער נישט.

צו מאכן זיין קעס דארף ער ברענגן אזא געלונגענער פסיכאלאג וואס קען אייביג אלעס צוטרעפן - אויב נישט איז דאס סערקילער ריזעניג. ער זאגט אזוי ווייל ער האלט אזוי משה רבינו וועט עם זאגן אז א געלונגענער פסיכאלאג וועט נישט וויסען וואס איך גיי טוען.

יאיר, לויט ר' חסדאי קרשקשׂ'ס בחירה, איז דיר אויך שווער?

סארי פאר מיין איגנערעס, ווער איז דאס?
איך זעה נישט וואס איז די חיליק פון רצון צו שמחה, האסט סך הכול געריקט די באל

היתכן? די פּעולה פון שמחה איז נאך אסאך ווייניגער בחירה מאטעריאל. אפילו הקטן וועט מודה זיין. דער רבי שרייט... לאך נישט!! און דאן לאכט מען נאך שטערקער!

איך האב טאקע נישט געהאט קיין בחירה, איך האב נישט געקענט סטאפען צו לאכן - אבער אין די בעק אף מיי מיינד האט א קול אט אף נא ווער געזאגט "דריי דיך חאטש אויס, אז דו רבי זאל זיך נישט פארשעמען" אין איך האב בוחר געווען, ניין, גייט מיך נישט אן! ועל אלה אני בוכיה

[יאיר]

ניין, נישט על לא דבר, די סיבה פארוואס די ביסט בוחר בטוב איז ווייל דו ווילסט זיין ווויל, די ווילסט בוחר זיין בטוב, ווייל גאט האט דיר געזאגט ובחרת בחיים. ע"כ נייגסטו דיין רצון לטוב. sam זאגט אז דו קענסט דאס נישט טוען, אבער ער האט נישט קיין פראף דעראויף אויסער די פראף וואס ער ברענגט פין א סיריעל קילער וואס האט טאקע נישט קיין בחירה.

מיר גייען דא ארום אין סירקלס. אויב עס איז דא אן אינהערענט סיבה אין מיר פארוואס איך בין בוחר, און דאס איז ווייל איך וויל זיין וואויל, דעמאלט מיינט דאס אז איך האב נישט קיין בחירה. איך טו עס ווייל די רצון הטוב שבי צווינגט מיר אזוי. בקיצור, ענטפער מיר די איינע שאלה, וואס מאכט א מענטש "וועלן זיין וואויל" און וואס מאכט א מענטש "וועלן זיין שלעכט"?

[יאיר]

עס זעט נישט אויס ווי איינער דא אין קאווע שטיבל גיבט א דעמן אויב עס איז יא אדער נישט דא בחירה. דער עולם לעבט און לאכט און וויינט.

[הקטן]

איך טו עס ווייל די רצון הטוב שבי צווינגט מיר אזוי

דו שטעלסט אראפ א כלל אז איך קען נאר עפעס טוען אויב בין איך געצווינגען, און דערנאך מיט דעם כלל פרעגסטו.
ניין, יאיר האט כוחת הנפש וואס הייסט "בחירה" יאיר קען בוחר זיין עקסערסייזען זיין בחירה און נישט פאלגען זיין evil inclination אדער יא פאלגן. דו האלסט אבער אז כדי דאס צו טוען אין באקימען שכר דארף דאס קימען מיט אן הקדמה און הסכמה פין יאיר'ס cognition. און אויב נישט הייסט דאס על לא דבר.

דו סיבה פארוואס דו האלסט אזוי קען זיין איז, ווייל דו איידענטופייסט יאיר מיט יאיר'ס cognition, און נישט מיט יאיר'ס נפש. למעשה האט דיין נפש די כח, און בוחר זיין קאסט כח, אין אויב ניצט יאיר די כח קימט פאר יאיר שכר. איך מיין די שוועריקייט דאס צופארשטיין נעמט זיך פין נישט קלאר ארויסהאבען ווער איז דאס יאיר

[יאיר]

למעשה ביסטו מיר שולדיג אן ענטפער, וואס מאכט אז דער נפש - אדער ווי אזוי דו ווילסט עס רופן - זאל בוחר זיין צו הרג'ענען. אויב עס איז נישט פארהאן עפעס וואס מאכט עס זאל בוחר זיין, איז לדעתי השפלה די תוצאה פון די בחירה א יש מאין. א זאך אן א סיבה. אויב איז עס די "כוחות הנפש" וואס דו רופסט בחירה, דעמאלט איז דאס ווייטער עפעס א סיבה. איך זע נישט ווי אזוי דו פארענטפערסט דאס מיט'ן איינטיילן דעם מענטש אויף נפש און קאגנישאן. למעשה איז די געזעץ פון קאוז און עפעקט ווייטער גילטיג, רוף עס בחירה, רוף עס כוחות הנפש, רוף עס קאגנישאן, און קאוז און עפעקט ביסטו דאך מודה אז עס איז מבטל בחירה.

[הקטן]

אמת, ס'איז א יש מאין! און ווער זאגט אז דיין נפש קען נישט? ווייל א וואלקען האט גאט געמאכט אז דאס דארף האבן א קאוז?
קען גאט מחליט זיין אן א קאוז? סתם, איך וויל מיך מאכען א וועלטעלע? אן קיין שום סיבה מקדמת
דיין "כוחת הנפש" איז נישט די סיבה פארוואס די ביסט בוחר דאס איז סך הכול די כוח וואס די ניצט בוחר צו זיין - נעם א בעטערי לדגמא, די בעטערי איז נישט די סיבה פארוואס די fan דרייד זיך, די בעטערי איז די כח מיט וואס די fan דרייד זיך, די בעטערי קען פינקט אזוי באלייכטען א flash light. כן הדבר הזה דיין נפש האט די כח בוחר צי זיין בטוב און אויך די כח בוחר צו זיין ברע.
אמת, אז די בעטערי דארף צוקימען צי א מענטש - א סיבה - פארוואס ער זאל שיינען און נישט דרייען, דאס איז אלס ווייל א בעטערי איז נישט קיין חלק אלוה ממעל, אבער דיין נפש יא!

יעצט אז דו ווילסט קענסטו פרעגן, נא, וואס האט גאט פון נעמען א שטיקעל גאט אין אים געבען אטינאמיע, מיט א כח פין באשאפען א יש מאין, וואס זאל אנקימען מיט הארוואניע, אין ווערט זיין צו באקימען דעראף שכר, אין אים דערנאך טאקע געבען שכר? (אפשר איז דאס א חלק פון דיין ידיעה שאלה)
דאס איז חלק ב'

פארשטייט איינער וואס איך שרייב? אויב יא, שאקעל דיין קאפ

[יאיר]

אה, דאס האב איך געוואלט הערן. א דאנק פאר'ן ארויסברענגען מיט א קלארקייט. בחירה, לויט דיר, מיינט אז מענטשן באשאפן זאכן יש מאין, אזוי ווי גאט. דו ביסט מדמה מיין לייגן תפילין צו גאט'ס באשאפן די וועלט.
יעצט איז מיין שאלה, צו איז שייך צו געבן שכר פאר גאט פאר'ן באשאפן אזא שיינע וועלט יש מאין? איך פרעג נישט וואס גאט פארדינט פון דעם שפיל פון באשאפן נאך א גאט און אים געבן שכר (כאטש איך פארשטיי נישט ווי אזוי דאס ארבעט), איך פרעג פארוואס ס'קומט זיך פאר גאט שכר פאר'ן טון עפעס יש מאין, אן קיין שום אייגענע אנשטרעגונג.

[הקטן]

איך האב נישט געזאגט אז א חלק אלוה ממעל - א קליינע גאט - מיט לימעטעט אטינאמיע קען באשאפען וועלטן. סדא אסך חולקים פין צווישען "גאט" און "חלק אלוה ממעל". איינע פין די חליקים זענען אז פאר גאט האט דאס נישט געקאסט קיין עפערט און כח און פאר דעם חלק אלוה ממעל קאסט דאס כח און אנשטרעגונג. ווען די נייגסט דיין רצון צי לייגען תפילין ווען די ביסט אין א דילעמע, אדער ווען די האסט א שטארקע urge צו פארשעמען דיין חבר ביסטו ווערט שכר -

מיין שאלה צו דיר איז. אויב איז דא א גאט, קען ער אהער שטעלען אזא מצואות? אדער Sam Harris לאזט נישט.


וואס גאט האט דערפין איז א באזינדער שאלה

[הקטן]

אויב 30 4 גיי איך טראכטן אז איך וויל גיין אין גראסערי, איז 29 4 שייך צו בוחר זיין פארקערט?

אויב מחשבות ווערן באשאפן יש מאין, אן קיין שום פריערדיגע סיבה, יא.

מיז זיין אז אלע מחשבות ווערן באשאפען די זעלבע וועג? אדער איז מעגליך ס'דא יש מאין'דיגע אין אויך אזאלעכע מחשבות וואס זענען א פועל יוצא פין א פריערדיגע מחשבה אדער אן אנדערע גורם?

אין קבלה (וואס איז אן אנדערע דיסיפלין) איז דא אזא מישג פין חכמה וואס איז חכמה מאין תמצא ס'אויך דא כתר וואס דאס איז העכער\טיפער ווי חכמה.

[מאטי]

אויב 30 4 גיי איך טראכטן אז איך וויל גיין אין גראסערי, איז 29 4 שייך צו בוחר זיין פארקערט?

אויב מחשבות ווערן באשאפן יש מאין, אן קיין שום פריערדיגע סיבה, יא.

מיז זיין אז אלע מחשבות ווערן באשאפען די זעלבע וועג? אדער איז מעגליך ס'דא יש מאין'דיגע אין אויך אזאלעכע מחשבות וואס זענען א פועל יוצא פין א פריערדיגע מחשבה אדער אן אנדערע גורם?

אין קבלה (וואס איז אן אנדערע דיסיפלין) איז דא אזא מישג פין חכמה וואס איז חכמה מאין תמצא ס'אויך דא כתר וואס דאס איז העכער\טיפער ווי חכמה.

הקטן ממנ״פ ביסטו אין פעקל אויב איז די מחשבה א פועל יוצא פון פריער, דאן קומט יאיר צו לויפן שרייען אז די סיבה פון פריער - צו א ממשות׳דיגער צו א פסיכישער רצון - נעמט אוועק בחירה חופשית.
זאגסטו ווידער אז דער מחשבה איז א נייער יש מאין, דאן קומט מאטי צולויפן פרעגן ווי איז שייך בוחר צו זיין?. ביפאר דער מחשבה איז דאך נישטא וואס בוחר צו זיין! בשעת די מחשבה, עקספיריענסעס איך א יש מאין ווי קען איך אפילו בוחר זיין . אלזא קרח מכאן וקרח מכאן.

איך וויל אויפטון א חידוש, אבער ווארפט מיר נישט ארויס פון דא!

באמת! איז נישטא קיין בחירה, נאר סך הכל איז דא אן אילוזיע אז איך האב א בחירה.

דאכט זיך מיר ר׳ שלום שוואדראן דערציילט א מעשה, ווי איינער איז יעדן טאג געגאנגען צום הויפט גאס קאנטראלירן דעם פארקער. ווען ס׳איז געווארן ״גרין״ דאן האט ער געוויזן ״גייטס״, ווען ס׳איז געווארן ״רויט״ האט ער געוויזן סטאפ״ מיינענדיג אז אלע פאלגן אים...

לעניננו; מיר אלע האבן אן אריינגעבויטן איינרעדעניש אז מיר זענען בוחר,אויף אזוי ווייט אז אפילו נאכן אייך אויסזאגן דעם סוד, פילט איר נאך אלס ווי איר קענט בוחר זיין .והא ראיה, איך מאך אויף די לייט ווען איך וויל, ווייל איך וויל ס׳זאל זיין ליכטיג. איך מאך אים צו ווען ס׳געפעלט מיר. איך קאנטראליר די זאך פונקט ווי דער נעבאכ׳דיגער פארקער טרייבער. און ס׳לאזט זיך הערן אז פארן ״וועלן״ בוחר זיין ברע ׳אינעם אילוזיע׳ קומט עונשים, הגם באמת איז דא א רעד לייט גרין לייט סיסטעם.

[יאיר]

איך האב נישט געזאגט אז א חלק אלוה ממעל - א קליינע גאט - מיט לימעטעט אטינאמיע קען באשאפען וועלטן. סדא אסך חולקים פין צווישען "גאט" און "חלק אלוה ממעל". איינע פין די חליקים זענען אז פאר גאט האט דאס נישט געקאסט קיין עפערט און כח און פאר דעם חלק אלוה ממעל קאסט דאס כח און אנשטרעגונג. ווען די נייגסט דיין רצון צי לייגען תפילין ווען די ביסט אין א דילעמע, אדער ווען די האסט א שטארקע urge צו פארשעמען דיין חבר ביסטו ווערט שכר -

מיין שאלה צו דיר איז. אויב איז דא א גאט, קען ער אהער שטעלען אזא מצואות? אדער Sam Harris לאזט נישט.


וואס גאט האט דערפין איז א באזינדער שאלה

אלזא, דו גלייבסט אין איין אייזן-שטארקע גאט און אין זעקס ביליאן קופער-שטארקע געטער? איך מיין עס גאר ערנסט. דער שפראך איז ביי מיר גענצליך פרעמד. יואיל נא להודיעני.
אבער אויסער דעם, ברגע דו ביסט מגביל דעם חלק אלוק ממעל, פאלט דאך אוועק דיין גאנצער מהלך אז ער באשאפט יש מאין, ווייל ס'איז נישט מאין, ס'איז לויט זיינע כוחות. וא"כ נפל פיתא בבירא והדרא קושיא לדוכתיה, ונכתב ונחתם בטבעת הכופר אין להשיב.
אנטשולדיגט מיין שפראך, איך האב א נטיה צו אריינגיין אין די כלים נאך חצות הלילה. נישט סתם כלים, נאר כלים מכלים שונים.

[מאטי]

יאיר, האט דען נישט גאט א יכולת צו באשאפן נאך געטליכע כוחות אז א מענטש זאל קענען יש מאין׳נען איה״נ ער קען דאס יעדע רגע אוועקנעמען אבער ווילאנג ער לאזט, פארוואס דען נישט. דו מאכסט סך הכל אן עמוציאנאלע קעיס ווען דו זאגסט 6 ביליון געטער.

[יאיר]

יאיר, האט דען נישט גאט א יכולת צו באשאפן נאך געטליכע כוחות אז א מענטש זאל קענען יש מאין׳נען איה״נ ער קען דאס יעדע רגע אוועקנעמען אבער ווילאנג ער לאזט, פארוואס דען נישט. דו מאכסט סך הכל אן עמוציאנאלע קעיס ווען דו זאגסט 6 ביליון געטער.

גאט קען שטארבן?

[מאטי]

שטארבן איז א לימיטעשן, און אויב גאט קען נישט שטארבן כדי צו בלייבן אנלימיטעד מאכט אים דער נישט קענען שטארבן פאר א כל יכול און נישט פאר א מוגבל. גאט קען נישט שטארבן = מוגבל, איז בלויז א ווערטער שפיל, ווייל מיר זענען צוגעוואוינט אז נישט קענען, הייסט מוגבל.

[יאיר]

שטארבן איז א לימיטעשן, און אויב גאט קען נישט שטארבן כדי צו בלייבן אנלימיטעד מאכט אים דער נישט קענען שטארבן פאר א כל יכול און נישט פאר א מוגבל. גאט קען נישט שטארבן = מוגבל,איז בלויז א ווערטער שפיל ווייל מיר זענען צוגעוואוינט אז נישט קענען הייסט מוגבל.

אז גאט קען נישט באשאפן זעקס ביליאן שוואכע געטער מאכט אים אויך פאר א כל יכול. הקטן איז נישט דער ערשטער אויפצוקומען מיט דעם געדאנק, אין דעם אור אלטן מיטל מזרח זענען די בני אלים געווען א גאנגבאר ארטיקל.

[מאטי]

למעשה קען גאט יעדע רגע אוועקנעמען דעם כוח פון די 6 ביליון יש מאין׳נ׳קערס. דוגמת ער קען שטארבן אבער ער קען זיך צוריק לעבעדיג מאכן עני טיים. דאס מאכט אים נישט אויס אנלימיטעד.