ר׳ שלמה הערצאג / שלא שינו את לשונם

[ידען]

מע קען עכט מאכן צוויי אשכולות, איינס פון ר׳ שלמה׳ן און איינס פון די נושא פון שלא שינו את לשונם.

ר׳ שלמה׳ס נאמען האב איך געזען ביי די חוזק פון די כינוס אז ער גייט רעדן דארט, און אויך נחום רז״ב דערמאנט איהם אסאך מאל.

ער האט יעצט ארויסגעגעבן א ספר אין אידיש וועגן רעדן די ענגלישע שפראך און פארשטייט זיך אז די וואס רעדן עס זענען נישט געווען פון די וואס לא שינו את לשונם.

די שאלה וואס איך וויל וויסן איז, האט מען אין מצרים נישט גערעד די גוישע שפראך?

איינער וואס רעד ענגליש איז נישט פון די וואס טוהן צואיילען די גאולה?

אביסל קלרקייט please.

[משה געציל]

דאס איז א אמעריקאנע משוגעת, וועלכע חסידישע איד פון אונגארען האט נישט גערעדט א פליסיגע אונגאריש? א חבר מיינער פארציילט מיר אז ווען ער איז געווען אמאל אין אונגארען און געהערט איינעם רעדן אונגאריש איז ער געווען זיכער אז ער איז א אידיש קינד...
און בנוגע שלא שינו את לשונם, ווער זאגט אז לשונם מיינט די קולטארע שפראך ווי אידיש? לדעתי מיינט לשונם די וועג ווי אזוי מען האט גערעדט, פונקט ווי מלבוש טייטשט די וועג פון קליידען, מען איז געגאנגען אנגעטוהן באשיידען (עס איז נאך געווען פאר די דזשי. ענד דזשי עפאכע וואס יעדער מיז גיין אנגעטוהן מער ווייניגער די זעלבע, און איינער וואס גייט שוין מיט א גרויען רעקעל האט שוין פייגלעך אין קאפ), אזוי אויך לשונם באציט זיך אויפן איידעלען וועג וואס מען האט גערעדט.

[משה געציל]

נאך א באווייז אז דאס רעדן בלויז אידיש איז אן אמעריקאנער משוגעת, פרובירט אייך פארצושטעלן ווען הרה"ק ר' אייזיקל קאלובער זי"ע קומט ווען היינט ארויס מיט זיין ניגון סאלא קאקאש אויף ענגליש, איר ווייסט וואס די רעאקציע וואלט געווען? איך גלויב אז הפגנת גריל אן לי, ושכנו הונדרעט און עלעעוו, פרעס טראק, וכו', וואלט געווען בלויז טועמי' פון וואס עס וואלט זיך דא איבערגעדרייט, אזש ס'הייסט א מנהיג בישראל קומט ארויס מיט א ניגון אויף ענגליש?

[זר זהב]

סאלא קאקאש האט ער נישט געמאכט, ער האט עס אפגעקויפט פון א גוי און אריינגעברענגט צו די הייליגע זייט.

[משה געציל]

סאלא קאקאש האט ער נישט געמאכט, ער האט עס אפגעקויפט פון א גוי און אריינגעברענגט צו די הייליגע זייט.

נישט דאס איז געווען מיין פוינט, שטעלט אייך פאר ער קויפט אפ א ענגלישע ניגון און ברענגט עס צו די הייליגע זייט.

[יידל]

אגב, נישט סאלא קאקאש נאר גלות גלות האט ער אנגעבליך אפגעקויפט פון א גוי. סאלא קאקאש איז געווען אן אייגענע קאמפאזיציע. אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

[משה געציל]

אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

איז ווי אזוי פארענטפערט מען דאס פארען היינטיגען אינגען אכשר דרניקע'ס, העכער זאכען? מען טאר נישט פרעגען? הוראת שעה?

[יידל]

אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

איז ווי אזוי פארענטפערט מען דאס פארען היינטיגען אינגען אכשר דרניקע'ס, העכער זאכען? מען טאר נישט פרעגען? הוראת שעה?

איך האב אמאל געפרעגט מיין חבר, א פרומער אינגערמאן א בר דעת, האט ער מיר געזאגט אז ענגליש האט א ספעציעלע טומאה און אויך דעמאטלס האט די דלת העם נאר פארשטאנען שפת העם משא"כ היינט איכשר דרא ב"ה.

[זר זהב]

אגב, נישט סאלא קאקאש נאר גלות גלות האט ער אנגעבליך אפגעקויפט פון א גוי. סאלא קאקאש איז געווען אן אייגענע קאמפאזיציע. אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

איך מיין אז דו מאכסט א ריזיגן טעות. ס'איז ברייט באקאנט אז סאלא קאקאש האט ער אפגעקויפט פון א גוי א פאסטעך. - אויף יו טוב קענסטע זעהן א גויעשע זינגערין לייגט אראפ סאלא קאקאש מיט אלע טעמים.

[געפילטע פיש]

איך שטעל מיך פאר אז דאס איז געשען ווען די אירופעישע יודען זענען געקומען אויף די "טריפה'נע" אמעריקע, און די עלם האט זייער מורא געהאט אז זיי וועלען אמעריקאנעזירט ווערן ממילה האבן זיי זיך מתבדל געווען פון יעדע זאך וואס האט צו טוהן מין אמעריקאנע קולטור, און די רבנים'ס כסדרדיגע האקן אויף די טמא'מע אמעריקאנע גאסן וכדו' האט נישט צוגעהאלפן צום מצב, זענען מיר געבליבן סטאק אין ניינטינט סענטרי יוראפ, ווי די זיידעס האבן געקענט נאסטאלגיעזירן (נישט דא אזא ווארט, איך ווייס) אויף די גולאש וואס מ'האט געגעסן אין הוידי-נאנאש מיט א פיינעם שליבאוויץ, אבער די אייניקלעך טארן חלילה נישט פארכאפט ווערן אין גלות אמעריקע.

[שרייבער]

אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

איז ווי אזוי פארענטפערט מען דאס פארען היינטיגען אינגען אכשר דרניקע'ס, העכער זאכען? מען טאר נישט פרעגען? הוראת שעה?

איך האב אמאל געפרעגט מיין חבר, א פרומער אינגערמאן א בר דעת, האט ער מיר געזאגט אז ענגליש האט א ספעציעלע טומאה און אויך דעמאטלס האט די דלת העם נאר פארשטאנען שפת העם משא"כ היינט איכשר דרא ב"ה.

זאג נאר, ער פילט די טומאה אויך? אפשר איז דא א ביכל מיט א ליסט פון זאכן וויפיל אונסעס טומאה ס'האט?
וואס עפעס איז ענגליש מער טמא ווי אונגאריש
א קאטש א פייע נעקי

[יידל]

אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

איז ווי אזוי פארענטפערט מען דאס פארען היינטיגען אינגען אכשר דרניקע'ס, העכער זאכען? מען טאר נישט פרעגען? הוראת שעה?

איך האב אמאל געפרעגט מיין חבר, א פרומער אינגערמאן א בר דעת, האט ער מיר געזאגט אז ענגליש האט א ספעציעלע טומאה און אויך דעמאטלס האט די דלת העם נאר פארשטאנען שפת העם משא"כ היינט איכשר דרא ב"ה.

זאג נאר, ער פילט די טומאה אויך? אפשר איז דא א ביכל מיט א ליסט פון זאכן וויפיל אונסעס טומאה ס'האט?
וואס עפעס איז ענגליש מער טמא ווי אונגאריש
א קאטש א פייע נעקי

זאג נאר, דו שפירסט די קדושה פון שבת? מ'דארף נישט פילן כדי צו וויסן אז עס איז טמא. אז רבנים זאגן אז ענגליש איז טמא גלייבט ער עס באמנוה שלימה.

[שרייבער]

איי העוו ניוס פאר יו
איך שפיר מיך אנדערש אין א שבת'דיגן טאג ווי אין א וואכנדיגן טאג

ווידער ווען איינער רעדט ענגליש און דער צווייטער אונגאריש שפיר איך נישט קיין שום חילוק

אפשר צייכנסטו ביטע א מראי מקום ווי רבנים זאגן אז ענגליש האט א ספעציעלע טומאה

[יואליש]

סאלא קאקאש האט ער נישט געמאכט, ער האט עס אפגעקויפט פון א גוי און אריינגעברענגט צו די הייליגע זייט.

האט ער באצאלט פארן קנין? אדער קענען נאך די אייניקלעך פונעם מאדיאר אונז אלע אנקלאגן פאר קאפירייט רעכטן?

[משולם שטיינפעלד]

אגב, נישט סאלא קאקאש נאר גלות גלות האט ער אנגעבליך אפגעקויפט פון א גוי. סאלא קאקאש איז געווען אן אייגענע קאמפאזיציע. אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

באקאנט די מעשה מיט סאטמאר רבי זי"ע וואס האט זיך אויסגעדרוקט א ווערטל איבער דעם ענגלישן איבערטייטש פון דאך. אז מען ווארט אויפן רוף...

[ידען]

אגב, נישט סאלא קאקאש נאר גלות גלות האט ער אנגעבליך אפגעקויפט פון א גוי. סאלא קאקאש איז געווען אן אייגענע קאמפאזיציע. אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

באקאנט די מעשה מיט סאטמאר רבי זי"ע וואס האט זיך אויסגעדרוקט א ווערטל איבער דעם ענגלישן איבערטייטש פון דאך. אז מען ווארט אויפן רוף...

וואס איז די מעשה?

[משולם שטיינפעלד]

ער איז געווען אמאל ביי א קבלת פנים, פרעגענדיג אויף וואס מען ווארט צו גיין צו די חופה, האט מען אים געזאגט אז מען ווארט אויפן רוף (roof), די חופה איז געווען אינעווייניג, און מען האט געדארפט עפענען די דאך.

האט די רבי געזאגט וואס אינדערהיים איז געווען א שלאק, איז אין אמעריקא א רב...

עס איז דא פון יעדע רבי און אדמו"ר ווערטליך אויפן ענגלישן שפראך.

[מענטשעלע]

ער איז געווען אמאל ביי א קבלת פנים, פרעגענדיג אויף וואס מען ווארט צו גיין צו די חופה, האט מען אים געזאגט אז מען ווארט אויפן רוף (roof), די חופה איז געווען אינעווייניג, און מען האט געדארפט עפענען די דאך.

האט די רבי געזאגט וואס אינדערהיים איז געווען א שלאק, איז אין אמעריקא א רב...

עס איז דא פון יעדע רבי און אדמו"ר ווערטליך אויפן ענגלישן שפראך.

איך האב עס געהערט אויפן ציעלימער רב

[זר זהב]

קען זיין ווייל דער צלימער רב איז געווען באקאנט מיט זיינע ענגלישע ווערטליך. אבער די ROOF מעשה האב איך אויך געהערט אויפן סאטמאר רבי.

[משה געציל]

אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

אפשר קען דאס אריינגיין אינעם גדר פון "נשתכחה תורת הבעל שם"...

[איך אויך]

. אז איר וועט ליינען אין שיח זקנים וועט איר זיך צענדליגע מאל אנשטויסן אין פעלער ווען גדולי תלמידי הבעש"ט האבן זיך אויסגעדרוקט במתק לשונם אין פוליש/רוסיש/ראמעניש.

ווילסט רעדן רוסיש/רומעניש ווער שטערט דיר? אפשר וועט זיך יאנקי לעמער קומען לערנן אפאר ניגונים ביי דיר, קענסט אפילו רעדן שלמה גאמבאריש אויב עס שמעקט דיר.

[עסן עסט'זיך]

ס'איז אן עקסטערע זאך, אבער אז מרעדט שוין
כ'מיין אז דער סאטטטמאר רבי האט געמאכט זייער קאורני דזשאוקס, די אלטעע דור חסידים האבין עס זייער אינדזשויט אבערר צווישן אונז גערעדט, נישט נאר יולי לעבעוויטש נאר אפילע חיים שמעלצאר פאקט אים איין. פארשטייטזיך אז ס' נעמט נישט אוועק פון זיינע אנדערע גרויסע מעלהס, זכותו יגן עלינו

[גדעון]

ער איז געווען אמאל ביי א קבלת פנים, פרעגענדיג אויף וואס מען ווארט צו גיין צו די חופה, האט מען אים געזאגט אז מען ווארט אויפן רוף (roof), די חופה איז געווען אינעווייניג, און מען האט געדארפט עפענען די דאך.

האט די רבי געזאגט וואס אינדערהיים איז געווען א שלאק, איז אין אמעריקא א רב...

עס איז דא פון יעדע רבי און אדמו"ר ווערטליך אויפן ענגלישן שפראך.

איך האב עס געהערט אויפן ציעלימער רב

אויב נישט געזאגט האט ער עס געקענט זאגן, דער צעהלימער רב איז באקאנט מיט אזאנע תורות