און ניין, דא רעדט זיך נישט פון איינעם מיט א נידעריגן איי-קיו. דא רעדט זיך פון א קלוגן אינגערמאן, א בר-דעת מיטן קאפ אויף די פלייצעס, וואס האט אפט אריגינעלע געדאנקען און מיינונגען. נאר וואס דען? אינעם גאר לעצטן נומער פון "דער שטערן" (חשון ע"ד) איז פארהאן אן ארטיקל איבער מענטשן וואס זענען אויפגעוואקסן צווישן חיות. לויט ווי דער ארטיקל לייגט אראפ, האבן רוב פון די מענטשן זיך נישט געקענט געהעריג איינגלידערן צווישן די מענטשהייט נאכן האבן פארברענגט אין זייער יוגנט צווישן חיות. בעיקר האבן די מענטשן געהאט פראבלעמען מיט רעדן, וויבאלד זיך אויסצולערנען רעדן מוז מען אלץ קינד, און אויב פארפאסט מען דעמאלטס די געלעגנהייט איז גאר שווער זיך אויסצולערנען א נייע שפראך. זוכענדיג איבער דעם נושא אויפן אינטערנעט האב איך געטראפן צענדליגע שטודיעס איבער דעם נושא, וואס באשטעטיגן דעם פאקט אז עס איז זייער שווער אויפצוכאפן א שפראך ווען מען איז שוין ערוואקסן. דערפאר זענען עלטערן געראטן אויסצולערנען זייערע קינדער לכה"פ צוויי שפראכן, און אזוי אויך צו לייענען מיט די קינדער ביכער מיט הויעכע וואקאבולאר כדי די קינדער זאלן אריינעמען ווי מער שפראך אין זיך ווען זיי קענען נאך.
מען דארף נישט מסביר זיין וואס עס איז די חסרון פון נישט קענען שרייבן געהעריג אין קיין איין שפראך און האבן א געצוימטע וואקאבולאר. מיר זענען מיט גארנישט מער פון חיות און בהמות נאר מיט דעם וואס מיר קענען רעדן. ווי איעדע חדר אינגל קען זאגן, זענען פארהאן פיר קאטאגאריעס אויף דער וועלט, דומם צומח חי און מדבר. דאס איז אונזער חשיבות. קומט אויס, אויב אזוי, אז אונזער גאנצער חשיבות איז תלוי אין ווי גוט מיר קענען רעדן. אונזער מחשבה קען נאר גיין אזוי טיף ווי אונזער וואקאבולאר ערלויבט אונז, וויבאלד מחשבות אן ווערטער זענען כנשמות בלי גוף. נו, וואס קענען מיר ערווארטן פון איינער וואס ווייסט נישט וואס מיינט אומציוויליזירט, ראסיזם, ביגאטרי און איגנאראנץ? פארוואס דארפן מיר מיינע חבירים אנקוקן ווי האן אין בני אדם ווען איך זאג זיי אז זייער מיינונג איז סוביעקטיוו, נישט אביעקטיוו? פארוואס זאל א קלוגער חסידישער אינגערמאן מיר פרעגן "וואס מיינט דאס אנאלפאבעט" ווען כ'זאג אים אז מיר זענען א דור פון אנאלפאבעטן? פארוואס זאלן מיר זיך אנליידן בושות יעדע צווייטע וואך ווען אדווערטייזמענטס מיט מאדנע גראמאטישע און אויסלייג טעותים פארן ארום אויף וואטסעפפ אדער ווערן ארויפגעשטעלט דא אויף ק"ש?
א צייט צוריק האט דער חשובער און איידעלער ק"ש מיטגליד @אבטולמוס ארויפגעלייגט אן ארטיקל מיטן קעפל "ווען ריזן פאלן". בתוך הדברים, נאכן אויסרעכענען הגר"ע יוסף און הגרי"ש אלישיב מיט להבדיל קריסטאפער היטשנס און סטיוו דזשאבס, האט אבטולמוס געשריבן די פאלגענדע ווערטער
די אלע דערמאנטע זענען דווקא מענטשן וועלכע איך האב נישט געגליכן, מענטשן מיט נעגאטיווע זיטן וועלכע זענען די ערשטע אויף מיין ליסטע פון מידות פון וועלכע מ'טאר זיך נישט אפלערנען.
א טייערע מיטגליד האט רעאגירט דערויף ווי פאלגנד,
אן אנדערער גאר חשובער קאווע שטיבל קאלעגע האט שארף געשריבןצו לייגן דער אטעיסט היטשענס מיט סטיוו דזשאבס אין איין קאטעגאריע מיט מרן רב אלישיב זצ''ל און מרן הרב יוסף זצ''ל אלס ''מענטשן מיט נעגאטיווע זיטן וועלכע זענען די ערשטע אויף מיין ליסטע פון מידות פון וועלכע מ'טאר זיך נישט אפלערנען'' איז נישט קיין דברים של רשע, נאר ענדערשער דברי טפשות פונעם ערשטן קלאס.
איר ווייסט וואס? די מענטשן זענען גערעכט. צו לייגן הגר"ע יוסף און הגרי"ש אלישיב אין איין קאטאגאריע מיט היטשנס און דזשאבס אלס מענטשן וואס זענען אויף א שווארצן ליסטע צוליב זייערע שלעכטע מידות איז טאקע א געפערליכע זאך. און ווען אבטולמוס וואלט דאס געטאן וואלט איך נישט געוואלט האבן מיט אים קיין פארקער, און אודאי וואלט איך אים נישט געלייקט אויף זיין מייסטערהאפטיגן שטיקל. אבער צום מזל האט דאס אבטולמוס נישט געטון. די צוויי חשובע אידן האבן געליינט עפעס אין אבטולמוס'ס ווערטער וואס איז בכלל נישט דארט געשטאנען, וויבאלד זיי זענען ביידע - לכאורה - אויפגעצויגן געווארן אין היימישע מוסדות ווי מ'האט נישט אויסגעלערנט די תפקיד פון א קאממע.דאס אז א מענטש איז געשטיגן צו ווערן א רועה נאמן און א אב רחמן פאר טויזענטער אידן, אין זיי זעהסטו נאר מידות משחתות, אדזש איר צייכענט זיי אויף א שווארצע ליסטע?
און איך וועל מיך מסביר זיין ברחל בתך הקטנה. אבטולמוס'ס זאץ קען געליינט ווערן צוויי וועגן. מען קען עס ליינען ווי פאלגנד: די פיר מענטשן (הגרע"י, הגריש"א, להבדיל היטשנס, און דזשאבס) זענען מענטשן מיט נעגאטיווע זיטן, און בנוסף לזה זענען די מענטשן די ערשטע אויף אבטולמוס'ס ליסטע די צווייטע וועגן דאס צו ליינען איז ווי פאלגנד: די פיר מענטשן האבן נעגאטיווע זיטן. די נעגאטיווע זיטן למיניהם, זענען די ערשטע אויף אבטולמוס'ס ליסטע פון מדות וועלכע ער וויל נישט האבן. וויאזוי קענען מיר וויסן וועלכע פון די צוויי אבטולמוס האט געמיינט (חוץ פון דעם פאקט אז אבטולמוס דערמאנט קלאר "אויף מיין ליסטע פון מדות")? א פשוט'ער קאממע, כזה "," איז אונז הולך רכיל ומגלה סוד. ווען די זאץ איז ווען ווי פאלגנד:
"מענטשן מיט נעגאטיווע זיטן, וועלכע זענען די ערשטע אויף מיין ליסטע פון..."
דאן ווייסן מיר אז "וועלכע" גיבט א דעסקריפציע אויף די מענטשן-מיט-נעגאטיווע-זיטן. וויבאלד אבער אין אבטולמוס'ס זאץ איז נישטא קיין קאמע, איז קלאר און פארשטענדליך אז די דעסקריפציע וואס פאלגט נאך באציעט זיך אויף די נעגאטיווע זיטן, און נישט אויף די מענטשן וואס האבן זיי פארמאגט.
פארוואס בין איך אזוי מאריך דא? ווייל דאס איז א פשוט'ער ענין פון reading comprehension, פארשטיין וואס מען לייענט, וואס מחמת סיבות שונות זענען מיר אלע - איך און אבטולמוס אריינגערעכנט, במחילת כבוד תורתינו - שוואך דערין. דאס איז אזוי פשוט אז מיין הארץ האט מיר באמת וויי געטון ווען כ'האב געליינט די רעאקציעס אויף אבטולמוס'ס אשכול, און ווי כ'האב טאקע מגיב געווען במקומו.
(במאמר המוסגר, אנדערע אין יענעם אשכול האבן גאר פארגליכן הגר"ע יוסף צו דעב טאמבור שרייבענדיג אז פונקט ווי די א.ג. אויפגעקלערטע ווילן נישט זען ווי מ'באשמוצט טאמבור, ווילן ערליכע אידן נישט זען ווי מ'באשמיצט הגר"ע יוסף, נישט כאפנדיג אז דער צושטעל איז פונקט פארקערט, אבטולמוס'ס נקודה אויף הגר"ע יוסף איז ווי א פרומער וואלט געשריבן אז כאטש דעב טאמבור איז נישט געווען ערליך און איז נישט געווען עמאציאנאל-סטאביל, דאך דארף מען זיך צו איר באציען מיט רעספעקט. אבער דאס נעמט אונז שוין צו גאר א צווייטער לעוועל פון reading comprehension שאכמ"ל).
צוריקצוקומען צום נושא, מיין איך אז מען דארף נישט צופיל ארגומענטירן איבער דעם וויכטיגקייט פון האבן א ברייטע וואקאבולאר. אינטערעסאנטע שטודיעס וועלכע כ'האב געליינט אין די נושא ווייסן צו פארציילן אז אין קולטורן ווי זיי האבן מער דעטאלירטע נעמען פאר קאלירן, זענען די מענטשן פיל מער סענסעטיוו צו קאלירן דיפערענצן. דאס האט מיר דערמאנט פון די פיר קאלירן ווייס ביי נגעים, און די פינף רויטע קאלירן ביי דם נדה. מיר ווייסן נישט וואס די פינף רויטע קאלירן זענען, עס איז אבער גאנץ מעגליך אז ווען מיר האבן באזונדערע נעמען דערפאר וואלט עס ווען נישט פארגעסן געווארן. אנדערע ארטיקלן וואס איך האב געליינט באשרייבן וויאזוי מענטשן וואס האבן מער ווערטער צו באשרייבן זייערע געפילן, זענען געווענליך רואיגערע און פאזעטיווערע מענטשן, וויבאלד זיי קענען זיך גרינג אויסדרוקן און קאמוניקירן זייערע געפילן צו די ארומיגע. דאס וויכטיגקייט פון קענען ליינען און שרייבן איז דאך א פשוט'ער קל וחומר, אן דעם איז דאך מותר אדם מן הבהמה כמעט אין.
אלזא, וואס קענען מיר טון דערצו? דאס הייסט, סיי מיר אלס ערוואקסענע וועלכע האבן שוין מער ווייניגער פארפאסט דעם שיף, און סיי אונזערע קינדער וועלכע גייען יעצט דורך דעם היימישן חינוך סיסטעם און מ'לערנט זיי נישט געהעריג ליינען און שרייבן - וויאזוי קענען מיר ארויפברענגן אונזער וואקאבולער צו בעסער שטאפלן?
צו אלעמען ערשט קען מען נישט גענוג מדגיש זיין דאס וויכטיגקייט פון ליינען. און עס איז וויכטיג - קריטיש וויכטיג - צו ליינען אויסגאבעס וועלכע פרובירן צו נוצן אן אויסגעהאלטענעם גראמאטיק. פערזענליך קען איך ממליץ זיין אויף "דער איד", "די צייטונג", "דער שטערן", "דער שפאקטיוו", "מעלות", און "אוצרות". עס איז מעגליך אז אנדערע אויסגאבעס זענען אויך נישט שלעכט אין דעם געביט, אבער די אויבנדערמאנטע נוצן על פי רוב- איינער מער, דער אנדערער ווייניגער - א גראמאטיש-אויסגעהאלטענעם שפראך מיט א פארהעלטסנמעסיג-רייכער שפראך.
נאך אן עצה איז צו שרייבן אסאך, און פרובירן דאס מערסטע וואס ס'שייך זיך צו האלטן צו א גוטן גראמאטיק און אויסלייג. ווען מ'שרייבט מיט א ציל זיך אויסצורייבן אינעם שפראך קען מען אסאך אויפטון. און עס איז נישט קיין עבירה צו פרעגן. דא אויף קאווע שטיבל זענען דא גדולים אין דעם געביט פון שפראך. צווישן אנדערע האבן מיר @קארלסבורג (ז"ל), @ישובניק, @יאנקל, @יאיר ,@פשוט-קאמפליצירט, @שרגא און נאך פילע. און וואס דארפן מיר דען מער פון דעם אז עס איז דא דא א גאנצער פארום מיוחד בלויז פאר שפראך און גראמאטיק?
מען דארף אויך אנהייבן מקפיד זיין מער אויף וואס מ'רעדט. לדוגמא, מען קען אפט הערן ווי עלטערן זאגן פאר זייערע קינדער "קוק נאר אויף יענע טאטע". פארוואס זאלן זיי רופן אלע ערוואקסענע "טאטעס"? פארוואס נישט פשוט "ערוואקסענעם"? אנשטאט "ווען דו וועסט זיין א טאטע, וועסטו קענען...", זאג "ווען דו וועסט זיין אן ערוואקסענער, וועסטו קענען..." עס איז שוין דורך די סעזאן, אבער עס גרילצט מיר אין די אויערן ווען מענטשן רופן הינדלעך, כפרות. פארוואס עס נישט רופן ביים ריכטיגן נאמען, אנשטאט דער נאמען פונעם מנהג וואס מ'טוט דערמיט איינמאל א יאר? עס איז געזונט, סיי פאר די עלטערן און סיי פאר די קינדער, צו נוצן ווי מער א רייכע שפראך וואס איז שייך. ווען מען רעפערירט צו א קאליר, דארף מען פרובירן עס צו רופן ביים נאמען, אנשטאט א טרוקענע רויט, בלוי, געל אדער גרין. רוף עס אקווא, ראזעווע, ווייאלעט, בורגענדי, מאגענטע. בארייכער דיין קינד'ס ווערטער אוצר!
צו ענטפערן די שאלה פונעם קעפל, יא, א גרויסער עולם היימישע אידן זענען היבשע אנאלפאבעטן. עס איז אבער נישט קיין פארלוירענער קריג! עס ליגט אין אונזערע הענט זיך צו טוישן. מיר קענען טון פעולות צו פארבעסערן אונזער און אונזערע קינדער'ס שפראך. א רייכע שפראך ברענגט רייכע מחשבות, רייכע מחשבות ברענגן צו רייכע מעשים און צו א פארבעסערטע סאסייעטי. בפינו ובלבבינו לעשותו!
), נו, עמיר בלית ברירה נעמען אויף זיך די הייליגע משימה (פליכט, פאר די אנאלפאבעטן דא....) און חולק זיין אויף צוויי נקודות. 
) וועל איך חולק זיין אויף דיר. די סיבה פארוואס מיר קענען רעדן איז דוקא צוליב דעם וואס מיר זענען קלוגער. ס'איז נישט סתם א מיטל ווי אזוי צו קאמוניקירן אינפארמאציע.
