מאנסי פייער וואלענטירן

[כתר מלכות]

שוין א לאנגע צייט וואס איך וואונדער מיר אויף די מאנסי פייער לעשער, ס'הייסט אז זיי זענען יודישע קינדער, אבער זיי לויפן שבת אויף הילפס רופן, לכאורה אויבן אויף איז דאס רעכט חילול שבת רח"ל.
די וואך האב איך מיטגעהלטן ווי זיי לעשן א פייער אין א וואלד לעבן וויזניצער האל, קינדער האבן זיי נאכגעשריגען שבת.
וואס עס וואונדערט מיר, אין וומסב איז מען פארנומען מיטן שרייען אויף די עירוב טראגערס, אבער אין מאנסי ווי עס קומט פאר גראב חילול שבת הערט מען נישט קיין מוחאה. מעגליך זיי האבען א היתר. ווייסט איינער עפעס ארום דעם ?

[פרישער]

וואס טיט זיך מיט דו מצילי אש און מאנרו, גייען זיי שבת קודש?

[גאנצל]

זיי פאררופן זיך אויף א היתר פון הר' טענדלער

[הוגה]

It always fascinates me the need that people have to control everyone and everything.

[ודי למבין]

It always fascinates me the need that people have to control everyone and everything.

Unfortunately this is the essentials of Judaism in our day and age...

[בענדזשאמין פרענקלין]

פאר עס אנטוויקעלט זיך א שמועס דא אין ענגליש וועל איך עס שוין איבערהאקן.
בנוגע די שאלה פון חילול שבת איז דער תירוץ פשוט: יעדער פייער וואס מען לעשט נישט ווערט גרעסער (אזוי זאגן די סייענטיסטן געבויט אויף סטאטיסטיקס) און צום סוף וועט עס אנקומען צו א אידיש הויז וואס קען קאסטן נפשות. ווי שטייט אין דער גוטער בוך הארגעט דעם טרעין ווי לאנג עס איז נאך א קליינע טשייניק.

[ודי למבין]

שוין ווייטער קומסטו מיט דיינע טרייפענע אפיקורסישע סייענטיסטן... מ'רעדט דא פון חילול שבת... טאטע אין הימל...

[שמעקעדיג]

מעגליך זיי האבען א היתר. ווייסט איינער עפעס ארום דעם ?

כך שמעתי מיט עטליכע יאר צוריק וויילנדיג א שבת אין מאנסי האבן אפאר יונגעלייט געשמועסט דערוועגן און איינער האט געזאגט אז זיי האבן א היתר.

[כתר מלכות]

טאקע זייער נארי'ש געווען פון מיין זייט צו פרעגן אזא שאלה, וואס איז פשט פון די פארנאטישע קרנעק, זייט ווען איז ערלויבט צו דיסקאסן אזעלכע זאכן, איז יענער (אפשר) מחלל שבת, נו איז וואס? בין איך דען יענעםס פאליסמאן, איי עס איז א זאך וואס ווערט געטהון ברבים, סאו וואט, סאיז דאך פארט נישט קיין מאמר חז"ל, און זיי זענען פארט נישט קיין רביס. וואלסט שוין געמעגט וויסען די כללים דא, א רבי, חרדישע יוד, מאמר חז"ל, עובדא פון א צדיק, דאס אלעס זאלסטו מגנה זיין, מבזה זיין, אראפ רייסען ווי ווייט מעגליך, אבער א דראפ אוט וואס האט געהאט די ביצים צו טראכטן ארויס פון די באקס, אים זאלסטו חלילה נישט טשעפן, אדרבא ברענג ארויס זיין שטארקייט.

ווען א רבי עסט קיגל זאל דיר דאס קריכן אויף די נערוון, און זאלס אויסדריקען דיין שארפסטע פראטעסטן אנטקעגן אים, אבער ווען איינער איז עובר אויף די תורה, דאן קוק אים אן ראצינאל, א בחור.

ווען א חרדישע יונגערמאן פארטשעפעט זיך מיט א גוי, קום ארויס מיט די שטערקסטע אטאקע וואס שייך, אבער ווען איינער עסט יום הכיפורים פארנט פון דיר, מיש דיך נישט חלילה אריין אין זיינע ענינים, עס איז נישט דיין עסק.

ווען עס גייט ארויס א שמועה אז בחורים האבן צושלאגן אן אראבער, זאלסטו גיסן עמערס מיט שאנד אויפן חשבון פון חרדישן אידענטום, אבער ווען א כינעזער שעכט אויס א גאנצע פאמיליע, גיב דיך אפ מיט אראפמאלן אז ער איז אויך א מענטש.

ווען עס דערוואגט זיך איינער ארויפצוברענגן א גוט ווארט אויף עם ישראל אז עס עקזעסטירט נישט ביי זיי קיין רציחות, חלילה לאז נישט איינעם אפילו קלערן אזוי, ברענג ארויס א נישט געשטויגענע געדאנק, אז די אידען זענען אזא קליין פאלק, מילא איז די פראצענט פון מארדן אזוי נידריג ביי זייש

[כתר מלכות]

ווען עסקנים ווי אימער טוען עפעס לטובת הכלל זאלסטו זיי אראפרייסען אז עסקנות פאר יודען געשטיצטע קאנדידאטן פארמערט שנאת ישראל, אבער ווען א אשה יהודי לויפט פאר אפיס דאן זאלסטו באוואשן א יעדע רב וואס טרויט זיך ארויסצוקומען אנטקעגן איר.

ווען א פארפארעטע מאמע לייגט אראפ איר קינד אין א געשעפט אויפן ערד זאלסטו שנעל ארויסנעמען א קאמרע און פארשפרייטן דאס בילד קבל עולם ומלואה, און פאר איין רגע קלער נישט אז דאס איז אוממאראליש.

ווען עס דערוואגט זיך א קהלה קדושה בישראל אפצוהאלטן שיקסעס מיט הויזן צו ערשיינען ביי א לויה פון א נפטרת זאלסטו דאס פארדאמען בכל כוחך, אבער ווען א פריינדין פון איר איז מעיד אז מען האט זיך זייער שיין באצויגען צו זיי דאן זאלסטו חלילה נישט צוריקציהען נאר פשוט נעם איין א שווייגעניש.

ווען דו ליינסט עפעס א מופת פון א צדיק, גלייב חלילה נישט קיין איין זאך וואס עס איז אנטקעגן די שכל אנושי, אבער ביי גוים נעם עס אן מיט פארמאכטע אויגן, מורמל עפעס א מליצה אותות ומופתים באדמת בני חם.

אויף תלמידי בעל שם טוב שרייב מיט די גרעסטע זלזול, אבער פון די סאטמארע פארלאנג רעספעקט פאר אלע ציונסטישע רבנים.

און. די ליסטע גייט ווייטער, והכלל הוא, זיי קעגן די חרדי, און בעד די אפפאל, אנטקעגן די תורה, און בעד די עוקרי תורה וכו' וכו'.

איך וואונדער מיר נאר אויף הוגה פארוואס ער האט נישט אויסגעפירט מיט די אזוי רחמנות'דיגע פראגע: וואס איז געשען מיט די עם חכם ונבון.

[הוגה]

הייבסט אן צו כאפן. געלויבט גאט! דאס איז א lesson אז מען טאר קיינמאל אויפגעבן אויף א מענטש.

[berlbalaguleh]

זיי פאררופן זיך אויף א היתר פון הר' טענדלער

וואו קענמען האבן דעם אי-מעיל אדרעס פון הרב טענדלער שליט"א. כ'דארף א היתר אויף עטליכע אלטמאדישע מצוות וועלכע שטערן מיר .

[הורמיז]

פאר עס אנטוויקעלט זיך א שמועס דא אין ענגליש וועל איך עס שוין איבערהאקן.
בנוגע די שאלה פון חילול שבת איז דער תירוץ פשוט: יעדער פייער וואס מען לעשט נישט ווערט גרעסער (אזוי זאגן די סייענטיסטן געבויט אויף סטאטיסטיקס) און צום סוף וועט עס אנקומען צו א אידיש הויז וואס קען קאסטן נפשות. ווי שטייט אין דער גוטער בוך הארגעט דעם טרעין ווי לאנג עס איז נאך א קליינע טשייניק.

וואסער מין געראדאכץ איז דאס? דע נאטור פון פייער האט זיך געטוישט? ס'דא הלכות אין שו"ע ווען מען מעג לעשן אין ווען מ'טאר אפילו נישט ראטעווען חפיצים, א נייע מעשה, מען מעג אלס לעשן ווייל עס נישט וועט זיך עס צושפרייטן, ס'טוט מיר לייד, אבער אונז האמיר א שו"ע וואס זאגט ווי איין אין ווי אויס,

[בענדזשאמין פרענקלין]

אדרבה אפשר זאגט איר מיר ווי איין און ווי אויס?
מיר קוקט אויס אז דאס וואס בזמן הגמרא האט מען נישט געטארט לעשן א פייער איז געווען ווייל א פייער אין איין כאטקע האט נישט באדראעט די גאנצע שטאט. צו ווייל זייערע כאטקעס זענען געווען געמאכט פון שטיין, צו ווייל עס איז געווען א מרחק פון ת"ק פרסאה פון איין הייזקע ביזן צווייטען אדער וואט עווער. כהיום ווען דער עולם וואוינט ווי סארדינס אין די הייזער זענען געמאכט פון טריקנע העלצער איז פשוט און ברור אז אויב וועט מען נישט לעשן ווען דאס קינד איז נאך אין די דייפערס וועט ער אויסוואקסען א מאנסטער און גובה זיין נפשות ממילא איז דער היתר ברור.
און איין ווארט אז פיקוח נפש דוחה שבת אויפדעם איז נישטא קיין חולק, אויב וועט איר קענען מסביר זיין פארוואס דא איז עס נישט די קעיס בי מיי געסט.

[רויטע וואנצעס]

פיקוח נפש דוחה שבת איז מותר בשבת אפילו אויף א ספק, אזוי פסקענען רוב תשובה ספרים.

[איחוד פעלד]

פאר אלע עמי הארץ


שו"ע אורח חיים סימן שלד
(כו) יכול לומר בפני עכו"ם כל המכבה אינו מפסיד אף אם אינו מזומן כאן יכול לקרותו שיבא אע"פ שודאי יכבה כשיבא וכן כל כיוצא בזה בהיזק הבא פתאום כגון אם נתרועעה חבית של יין יכול לקרוא עכו"ם אע"פ שודאי יתקננה כשיבא:
הגה וכל הדינים הנזכרים בדיני הדליקה הני מילי בימיהם אבל בזמן שאנו שרויין בין א"י כתבו הראשונים והאחרונים ז"ל שמותר לכבות דליקה בשבת משום דיש בה סכנת נפשות והזריז הרי זה משובח ומ"מ הכל לפי הענין דאם היו בטוחים ודאי שאין שום סכנה בדבר אסור לכבות אבל בחשש סכנת ספק מותר לכבות אפילו הדליקה בביתו של עכו"ם וכן נוהגין [תרומת הדשן סימן נ"ח והגהות אשירי פרק מי שהוציאוהו בשם א"ז] ודוקא לכבות הדליקה דהוי מלאכה שאינה צריכה לגופה ויש סכנה אם לא יכבה אבל אסור לחלל שבת כדי להציל (ממון) ואם עבר וחילל צריך להתענות ארבעים יום שני וחמישי ולא ישתה יין ולא יאכל בשר ויתן במקום חטאת י"ח פשיטים לצדקה ואם ירצה לפדות התענית יתן בעד כל יום שנים עשר פשיטים לצדקה (פסקי מהרא"י סי' ט') ועיין בטור יורה דעה מהלכות נדה סימן קפ"ה:

[אייגענארטיג]

וואס טיט זיך מיט דו מצילי אש און מאנרו, גייען זיי שבת קודש?

מצילי אש האט גוים א גאנץ שבת און גארדזש. חוץ ווען עס געשעט א ערענסטע פייער וועלען קומען אידן. למשל פאריאר איז געווען א טרענספארמער אויפרייס אויף לעמבערג אין ווען די קאל איז ארייגעקומען האט עס אויסגעקוקט ווי א בילדונג ברענט (לעמבערג האט א יעדע בנין איבער 20 משפחות) זענען געקומען אפאר אידן. סתם אזוי קומט א גוי און אויב וואוינט א מעמבער לעבן גייט ער צו......

[דעת תורה]

איחוד, דער עם הארץ ביסטו. קוק אריין אינעם מקור הדברים וועסטו זעהן אז דער היתר פונעם רמ"א איז בכלל נישט געבויט אויף די סכנה פון פייער גופא, נאר אז די גוים וועלן קומען רויבן און עס וועט צוקומען צו פיקו"נ.

פארווואס טאקע איז נישט גענוג דער פייער אליין? אוודאי איז נישט אמת דאס וואס בענזשאמין שרייבט, פונקט פארקערט, אמאל ווען איין שטרויענע כאטקע האט אנגעהויבן ברענען האט דאס גאנצע שטעטל אפגעברענט אין אפאר מינוט. לכאורה איז דער טעם אז ס'איז געווען קליינע איין שטאקיגע ביידלעך און יעדער איינער האט זיך געקענט באצייטנס ארויסראטעווען.

איז יתכן אז היינט מיט מולטי פעמילי הייזער, אויב וועט מען נישט אויסלעשן א קליין פייערל פון א שבת ליכט קען זיך עס חלילה צושפרייטן בעפאר עס וועט מעגליך זיין צו עוואקואירן דעם בנין קאמפליטלי, הייסט עס יא א ספק פיקוח נפש (איז עס דען א ווייטערע חשש ווי אז גוים וועלן קומען ראבירן און עס וועט צוקומען צו פיקו"נ?) והכל לפי הענין והמצב, כגון אויב דער הויז איז שוין אינגאנצן ליידיג בלי ספק.

און אוודאי דער בלענק היתר פונעם רמ"א איז שוין נישט שייך בזמנינו כמעט.

[גאנצל]

ווען עסקנים ווי אימער טוען עפעס לטובת הכלל זאלסטו זיי אראפרייסען אז עסקנות פאר יודען געשטיצטע קאנדידאטן פארמערט שנאת ישראל, אבער ווען א אשה יהודי לויפט פאר אפיס דאן זאלסטו באוואשן א יעדע רב וואס טרויט זיך ארויסצוקומען אנטקעגן איר.

ווען א פארפארעטע מאמע לייגט אראפ איר קינד אין א געשעפט אויפן ערד זאלסטו שנעל ארויסנעמען א קאמרע און פארשפרייטן דאס בילד קבל עולם ומלואה, און פאר איין רגע קלער נישט אז דאס איז אוממאראליש.

ווען עס דערוואגט זיך א קהלה קדושה בישראל אפצוהאלטן שיקסעס מיט הויזן צו ערשיינען ביי א לויה פון א נפטרת זאלסטו דאס פארדאמען בכל כוחך, אבער ווען א פריינדין פון איר איז מעיד אז מען האט זיך זייער שיין באצויגען צו זיי דאן זאלסטו חלילה נישט צוריקציהען נאר פשוט נעם איין א שווייגעניש.

ווען דו ליינסט עפעס א מופת פון א צדיק, גלייב חלילה נישט קיין איין זאך וואס עס איז אנטקעגן די שכל אנושי, אבער ביי גוים נעם עס אן מיט פארמאכטע אויגן, מורמל עפעס א מליצה אותות ומופתים באדמת בני חם.

אויף תלמידי בעל שם טוב שרייב מיט די גרעסטע זלזול, אבער פון די סאטמארע פארלאנג רעספעקט פאר אלע ציונסטישע רבנים.

און. די ליסטע גייט ווייטער, והכלל הוא, זיי קעגן די חרדי, און בעד די אפפאל, אנטקעגן די תורה, און בעד די עוקרי תורה וכו' וכו'.

איך וואונדער מיר נאר אויף הוגה פארוואס ער האט נישט אויסגעפירט מיט די אזוי רחמנות'דיגע פראגע: וואס איז געשען מיט די עם חכם ונבון.

און ווען מ'טרעפט עפעס א איינמאליגן יו טוב קליפ פון עפעס אן איימאליגע אומגעלונגענע שחיטה פרעגט עס אין איין מינוט אפ די גאנצע שחיטה איי מ'שעכט יעדן טאג 100'ער בהמות און אלעס פארט כשורה דעס איז נישט קיין ראי' ווייל דארט זאגט מען דיר נישט אויס דעם אמת נאר וואס דען באמת האט יעצט ארויס געשפארצט דעם אמת וואס טוט זיך אפ יעדן טאג אין די בתי שחיטה דעם איז טאקע א סעמפל פון טיף טיף אריין געטראכט און ארויס פון באקס ...