זכי' פון סקווערע חסידים

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב דיר געבעטען א ראיה, א מקור, מהיכי תיתי אלס וואס דו זאגסט. פון וואנעט וויסטו אז זיי זענען אלע געווען גאונים? און דער תשובה איז א פלאפעלעריי אויף מיין אפשטאם, א שלשעודות ווערטעל אויף ויאמינו כאילו ס‘שטייט משה רבינו און דער וועמען ס‘גלוסט מיר.
דער מחלוקת חסידים מיט מתנגדים דערמאנט נישט די נארישקייטען אין וואס דו גלויבסט, מוז זיין אז דאס איז א חידוש פון שפעטער. טו נאר איין טובה, ענטפער די שאלה, נישט תורה‘לעך און נישט מעשה‘לעך ווייז אויף פון תורה אז דו ביסט גערעכט.

[הבא ללמד]

פשוט כדי צי אנטייל נעמען און דעי דיסקאשען וויל איך פארשטיין איבער וואס קריגט מען זיך דא?
טאמבעלסאס די ביסט בעצם מחולק אויף דעי זאך אז א בשר ודם קען זיך ארויף ארבערטען צי זיין נאך גרעסער ווי א מלאך און דע גאנצע מושג פין צדיקים וואס ווערט נאך געברענגט און חז"ל איז סתם א באבא מעשה ח"ו?
אדער ביסטי מודה צי דיעם נאר די האסט אפגעמאכט אז דער רבי ר' מיילך מיטן חוזה אד"ג זענען נישט פין דע כלל?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

דער נושא, הרב בא ללמד, איז צו מ'דארף גלויבען אין די זאכען, צו ס'איז אן עיקר אין אידישקייט אז די זאכען זענען אמת צו נישט.
טראכט נאר ביי זיך, דאס וואס יעדער פרומער איד בוקט כורעים פאר יעדער זאך וואס דער חתם סופר זאגט, אפילו ווען מ'דינגט זיך, קומט אנישט אין באטראכט אז מלאכים הערען איהם אויס. מ'טראכט נישט פון הימעלישע זאכען און מ'רעדט פשוט און פראקטיש וועגען זיין גדלות און זיין תורה. אנדערע האבען מורא צו גלויבען אין אלע גדולי ישראל אויף אזא אופן, און זיי מוזען צולייגען עפעס א מיסטישע זאך צו זייערע מסורה. אנדעריש איז דער זאך צו קאלט, אזוי ווי עסען וועגעטעב"ל יוך אהן לאקשען פרייטיג צו נאכט. דעריבער האבען זיי געזאגט אויפ'ן חוזה וכדו' אז מלאכים פליען און טאנצען ארום זיי, נישט ווייל זיי ווייסען אז ס'איז אמת און נישט ווייל ס'מאכט א פראקטישער נ"מ, נאר ווייל ס'איז פאר זיי א בחינה פון טשיקע"ן זופ מיט לאנגע לאקשען. זיי ווילען יעצט פאדערען אז יעדער איינער מוז עסען יוך מיט די זעלבע רעצעפט וואס זיי האבען, אנדעריש זענען יענער מענטשען כופרים געמיינע יונגען און נואפים (ווי דו זעסט). ס'איז כאילו די היימישע פרעס געשעפט אויף לי עוועניו וואלט געזאגט אויף די היימישע פרעס געשעפט אויף היוס סט. אז זיי זענען אפיקורסים ווייל זיי נוצען קנאל"א אוי"ל אנשטאטס קור"ן אויל אין די קוגעל.

[הבא ללמד]

בקוציר וואס די זאגסט איז? אז ביסט און גאנצען נישט מחולק אינען גדלות פינען היליגער חוזה דע איינציגסטע זאך וואס די זאגסט איז, וויבאלד ער געווען א גדול מיז נאך נישט זיין אז מלאכים פליען און טאנצען ארום זיי
פארשטיי איך עס גיט?

[סאו וואט]

הער קעניגרייך.
איך פארשטיי מ'האט בארירט דיין כסא מחילה, קענט העלף יו.
אבער אויב האסטו נישט פארשטאנען ליטוואק'ס פוינט (אגב מאן יימר ער איז א ליטוואק?..), האף איך איך וועל עס קענען בעסער ארויסברענגען.

ס'דא צומאל ווען מ'שטודירט גערונטליך א תולדות פון א מענטש, מיט וועם ער האט זיך געדרייט, ווער זענען זיינע תלמידים, איבערהויפט ווען ער האט ארויסגעגעבן ספרים.
קען מען אליין אפשאצן זעהן ווען דער מענטש איז געוועהן, און וואיסען זייער גדלות, און ס'זאגט און שרייט זיך פון זיך אליינס, אן דארפן צולייגען עדזשיקטיווס.
ווי למשל נודע ביהודה, חכם צבי, ר"ר יהונתן אייבשיץ, פני יהושע, חתם סופר, מהרש"ם מברעזאן, הלבושי מרדכי ממאד, ר' יוסף ענגיל, ועוד ועוד, אן פי. אר. אן א פאמפע
געסט נאר א מיש און זייערע ספרים, זעהסטו דער גדלות פון דער מענטש, ווי הייליג און אויסגעטוען ער איז געוועהן פון עוה"ז, וואספארא תורה ריזן זיי זענען געוועהן, ממילא ווען ס'קומט צו זייער יארצייט סעודות דארף מען נישט ארום רעדן פון האקוס פאוקעס מעשיות, וכדומה, מ'רעד נאר ארום פון זייער נישט נארמאלע גאונות חריפות בקיאות וגדלותם בכל מכמני התורה.

נעקסט סטעפ,
און יעצט אפילו פון דו חסידישע רעביס איז אויך דא וועם קיינער גייט נישט אוועקמאכען זייער גרויסקייט,
ווי למשל הבעל התניא, זעה דו חידושים פון קדושת לוי אויף כתובות, עבודת ישראל מקאזניץ לערן זיינע חידושים על סוגיות הש"ס ועל חו"מ, הדברי חיים בשו"ת שלו, וכדומה,
החידושי הרי"ם, אבני נזר, פון דארט זעהט מען זייער בקיאות וחריפות און תורה, און אז זיי זענען געוועהן תורה ריזן.

אבער דא כאפט שוין א נפק"מ, א ערענסטע ת"ח ווען ס'גייט קומען צו תיקון, וועט ער עפ"י רוב נאכזאגן און ציטירין פון זיי, זייערע גאונות, נאכזאגען פסקים, און א חסיד שוטה
גייט פארציילען מופתים,

און בכלל קען מען זעהן א נפק"מ און מעשיות, ווי למשל דער חתם סופר, ווער זענען דו מענטשען וואס האבען פארציילט מעשיות אויף אים, דער מהר"ם שי"ק הקול אריה ממאד, ליקוטי חבר בן חיים, סאליד קעפ, ס'איז אן אנדערע סארט מושג און מעשיות, ווי חסידים האבען ארויפ געקלעבט אויף זייערע רעביס.

אבער דערנאך איז דווי מ'זעהט נישט זייערע גדלות גלייך, נאר מ'דארף דער מענטש דאס איבערצייגען, און קאנווינסין יענעם ער זאל דיר גלייבען.
ווי למשל דער גאנצע טשערנאבליע דינאסטיע, רוזין ומשפחתו וכל הדינאסטיע, וכדומה וכדומה ואי אפשר לפרטם כי רבים הם, זיי זענען געגאנגען פון דערפל צו דערפל איבערגעדרייט א שטאט צו לעזען אפאר רובל, און פארשטייט זיך מ'האט נישט געקענט יענעם איבערצייגן און היפנעטייזען נאר דורך דעם וואס מ'האט ארויףגעקלעבן אויף זייער חשבון שרעקעדיגע מעשיות, און אז זיי האבען יעדען טאג א דיילאג מיט אליהו הנביא אליינס,

יעצט אז איך גלייב נישט און דו מעשיות וואס מ'האט ארויפגעשמירט אויף זייערע נעמען, ווער איך נאכנישט אן אפיקורס, און ס'מיינט ניטאמאל איך גלייב נישט און דער צדיק אליינס, איך גלייב נאר נישט און דו מעשה וואס מ'האט צוגעטשעפעט צו זיי, איך בין נאך אלס א מאמין און דער ויאמינו בה' ובמשה עבדו, אגב, מיינט עס נישט דינאסטיע רעביס, ס'מיינט לכאורה און מעתיקי השמועה פון יעדען דור, ווי דער רמב"ם רעכענט אויס, ממילא את נפשי הצלתי אז כ'בין גארנישט קיין כופר,

יעצט איז דא נאך א זאך, אפילו גאון אחד האט נישט איבערגעלאזט א חיבור, אבער פון דער תולדות פון יענער תקופה זעהט זיך אן אז דער מענטש איז נישט געוועהן קיין קטלא קניא, אבער דערנאך איז דא א שטייגער ווי סקווירא גזע אדער רוזין'ער גזע ווי מ'זאגט נישט קיין תורה, נאר ווען דער אייבערשטער שיקט זיי אריין וואס צו זאגען, און דערפאר פאר'ענטפערט מען זיך אז דערפאר זעהט מען נישט זייער גדלות בתורה, דער תירוץ איז זייער פשוט אז זיי זענען געוועהן גרויסע עמי הארצים, ווייל איך גלייב באמונה שלימה אז דער חתם סופר'ס תורה איז מן השמים און אזוי אויך ש"ך ט"ז ר"ר יהונתן, נודע ביהודה שואל ומשיב חכם צבי ישועות יעקב ר"ש קלוגער, און ווען דער אייבערשטער האט געוואלט קובע זיין פסק הלכה, האט מען עס אריינגעבליצט און זייערע קעפ, משא"כ אויפן טשערנאבליע און רוזיןער דינאסטיע.

באטאם ליין, ס'דא ווי מ'זעהט תיכף זייער גאונות בתורה, און זיי זענען דער משה עבדו'ס פון יעדער דור, און וועם מ'דארף גלייבען.
און דערנאך איז דא וואס מ'האט דיר אלעמאל געוואלט קאנווינסען אז זיי זענען א יש, אבער זענען באמת נאר שטעקענס וואס האבען באוויזען מופתים,
און און זיי איז נישטא קיין חיוב אפצוקויפען דער בלאוני מעשיות, און גלייבען דערין קיין כי הוא זה נישט, דעטס איט.

[הבא ללמד]

סא וואט: איך הער וואס די זאגסט , סתם פאר נייגעריקייט די ווייסט פאר זיכער אז דע מעשות וואס דערציילט אויפן הייליגער רוזשינער איז זיכער נישט אמת, אדער די ביסט פשוט נישט איבערצייגט אז דיעס איז אמת, למשל מארגען וועט אפיר קימען עפעס א כת"י פיל מיט גאונות און חידישים אויפן הייליגער רוזשינער וועסטי שרייען אז דאס קען נישט זיין אמת?

למעשה זעי איך ווי הייליגע צדיקים (אזעלכע וואס די האסט ארקענט פאר צדיקים)שרייבען מורא'דיגע טיטלען אויף אים, איך גליב נישט אז זיי זענען געווען סתם ביליגע חונפים

[berlbalaguleh]

שלו' עליכם ר' הורמיז. (כ'האף אז דו ווייסט וואס דאס מיינט.) כ'האב געליינט דיינע לעצטע (און ערשטע) פאר תגובות. און ס'באקומט זיך דער רושם אז דו טוסט אביסל "אווער-רעאקט'ן". אני הקטן דריי מיך שוין ארום דא אין שטיבל בערך 14 חדשים. און כ'האב (ב"ה) נאך קיינמאל נישט באגעיגנט א שרייבער וועלכער זאל (ח"ו) מאכן ליצנות אדער גרינגשעצן איינער פון די תלמידי הבעשטה"ק אדער אנדערע צדיקים. יא, מ'לאכט אפ פון די משוגעת'ן פון עטליכע בנש"ק'ים און אדמורי"ם וועלכע פארשעימען זייערע זיידעס שמנוחתם בג"ע, מיט זייער גסות'דיגע און צומאל אכזריות'דיגע התנהגות. וואס א פאר באקעס וועלכע זענען פארגלייבט אדער ווערן באצאלט פיהרן אויס דעם "רצון צדיק" מיט גרויס אכזריות און רשעות. און דער "צאדיק" טענה'ט אויף אלעם אז ר'וועיסט נישט. דעיס אפלאכן פון אזאלכע אווממענטשליכע התנהגות איז בבחינת ליצנותא דעבודה זרה. דו קענסט זיין רואיג אז דער עוילעם וועלכער דרייטצעך דא וואלט מוחה געוועין בכל תוקף ועוז אויב איינער זאל שרייבן זאכן וועלכע זענען נישט אויסגעהאלטן.

[מנשה לוסטיג]

מלאכים פליען ארום יעדן, נאר ארום דער כופר פליען שווארצע השקפות, און נעגאטיווע און ערדישע ווייבליכע מחשבות, וואס עפעס גן עדן איז נישטא דארט אפילו פאר א נאכ'טעם..
דאגעגן ביי חסידים וואס גלייבן, זאל שוין זיין אפילו אין א סתם ערליכע יוד, אבער אזא איינער וואס קען יבאריינברענגען א התלהבות אין אמונה און טאגטעגליכע גלות וועלט, א שמייכל און צעפרידנקייט אפילו בלויז מיטן געבן א גוט שטיקל קוגל, אזא איינער לעבט! והרשעים בחיים יענע לעבן.. ווען מ'איז ביזי מיט יעדן חוץ זיך אליינס.. קרויים מתים טויטע באנקעס.
ווי פלעגט מען זאגן, אויב אויף שמיץ פון פערד ביסטו א שוואכע מבין ווי ווילסטו וועלן קריגן א השגה אין מוח שפראך

[קעניגרייך]

ווי פלעגט מען זאגן, אויב אויף שמיץ פון פערד ביסטו א שוואכע מבין ווי ווילסטו וועלן קריגן א השגה אין מוח שפראך

[מנשה לוסטיג]

מיסטער ליטוואק ופמליא דיליה
איך האב איין גראבע קשיה, וואס עפעס גלייבסטו אין חתם סופר יא? וואס גלייבסטו אין אין רמב''ם יא? וואס גלייבסטו אין משה רבינו יא?

[איחוד פעלד]

מנשה טענה'ט דא א געוואלדיגע טענה, אויב מען גלייבט נישט איח סקווירא צדיק, איז נישטא קיין שום סיבה צו גלייבען אין משה רבינו ע"ה.

עפרא לפומיה

[מנשה לוסטיג]

אין וועמען דארף מען גלייבן לשטותתך..

[חבקוק הנביא]

מיסטער ליטוואק ופמליא דיליה
איך האב איין גראבע קשיה, וואס עפעס גלייבסטו אין חתם סופר יא? וואס גלייבסטו אין אין רמב''ם יא? וואס גלייבסטו אין משה רבינו יא?

חחח, א רגע מנשה, לשטתך דארפסטו גלייבען אין יאשקעלע אויך,

אין לאמיר דיר מסביר זיין, ביי משה רבינו האט יעדע איד זוכה געווען צי די מדרגה פין נבואה ביים בארג סיני אין אויף א קלענערע מדרגה ביי קריעת ים סוף, זיי האבען "געוויסט" אז משה רבינו איז א שליח פין באשעפער, ווען נישט דאס וואלט מען טאקע נישט געברויכט צי גלייבען אין משה רבינו,

(אפילו קרח וואס האט געקריגט אויף משה רבינו האט געוויסט אז משה איז א שליח פין גאט, נאר ער האט גע'טענה'ט אז געוויסע זאכען האט ער געטוהן מדעתו אין ס'קומט נישט פין גאט, אין אויף דעם האט דער באשעפער נאכדעם געוויזען אז משה האט עס נישט געטוהן מדעתו)

(אין פין דא איז א פירכא צי אלע רבישע קאנטראל פריעקס וואס ווען איינער קריגט אויף זיי קומען זיי צי קריכען מיט די קרח משל, למעשה אבער איז א ראיה פין די קרח מעשה אז ווען איינער טוט יא מדעתו אין מען קריגט אויף אים איז לאו דוקא אז עס איז א עוולה, מען ברויך זיך נישט צי לאזען טרעטען פין יעדע אומבאלאנסירטען נפש וואס ערקלערט אז ער ווייסט וואס גאט וויל)

אין פין די וועג וויזוי די שרייבסט זעהט זיך טאקע אן אז די האסט נישט קיין השגה אין די יסודות פין די אידישע אמונה,

און די סיבה וואס די גלייבסט אין די רעליגיעזע פיגור אין וואס די גלייבסט איז נאר ווייל די ביסט דארט אויפגעוואקסען, ס'האט גארנישט ציטוהן מיט אמת, אין ס'איז אינגאנצען נישט געבויעט אויף לאגישע יסודות, ווען די וואלסט אויפגעוואקסען אין א קריסטליכע אטמאסטפערע וואלסטע מסתם פעסט געגלייבט אין סענטע קלאץ, און ס'וואלט מסתם נישט געהאלפען אז מ'זאגט דיר אז סענטע קלאץ איז א וויץ,

די אידישע אמונה איז געבויעט אויף יסודות, נישט אויף פאנאטישע געפילען, ווי קענסטע ציגלייכען עפעס א טווערסקי צי דעם אדון כל הנביאים משה רבינו, ס'קוקט אויס ווי די ביסט געפאלען אויפען קאפ, כ'וואלט דיר מייעץ געווען צי זיך אריינטאהן אין אדורעך טאהן די יסודות פין די הייליגע אידישע אמונה, נאכדעם וועסטע גרינגער קענען זיך אפטאהן פין אמונות טפילות ותיפלות,

ע"פ תורת משה ברויך מען צי גלייבען נאר אין איין איינציגען באשעפער, אין אז משה רבינו איז געווען זיין שליח אונז צי געבען די תורה, אין דער באשעפער האט זיך אליינס באוויזען צי אלע אידען ביים בארג סיני,

א חוץ פין דעם גלייבט מען אין קיינעם נישט אזא סארט געטליכע גלויבונג, אין טאמער יא איז עס א ערענסטע שאלה פין עבודה זרא,

ודי בזה לעת עתה,

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב מיר צוגעגרייט אין קאפ א תשובה פאר הרב הבא ללמד, אבער כבר הקימני ידינ"פ הרב סאו וואט, און איך בין זייער דאנקבאר פאר'ן ארויסברענגען דער חלק פון מיין נקודה אזוי גוט. ממש פערל ווערטער.

איך וויל אבער ענטפערען גענוי זיין שאלה צו איך בין מסכים אז זיי זענען געווען הייליגע אידען. דער ענין איז נישט ווער איז א גדול, נאר וואס איז גדלות. איש כפי מהללו, א מענטש איז געמאסטען לויט וואס ער בארימט ביי יענעם. טאמער ער רימט אויס יענעמ'ס געלט אדער יענעמ'ס שיינער קול אדער זיין כאריזמא, זעט מען אז אין דעם גלויבט ער און צו דעם שטרעבט ער. אלס אידען שומרי תורה ומצוות דארף מען אויסדרוקען מיט יעדער ריר אונזערע אז מ'ווילען דינען דער באשעפער און מיר בארימען די אלע וואס דינען דער באשעפער, קענען תורה, לערנען תורה בעיון, לא מחזיק טיבותא לנפשיה, פירען זיך אויף איידעל און פיין מיט אנדערע מענטשען, און דערווייטערען זיך פון עבירות און שלעכטע מדות.

וז"ל רבינו יונה בשערי תשובה (ג, קמח) כי הדבר ידוע כי מדרכי קידוש השם יתברך להודיע בכל מבטא שפתים, ובכל אשר ירמזון עינים, ובכל הנהגה ופועל ידים, כי יסוד לנפש האדם וצבי עדיו והטוב והעיקר והתועלת והיקר אשר בו - עבודת השם יתברך ויראתו ותורתו, כמו שכתוב (קהלת יב): "כי זה כל האדם". ודבר זה כבוד השם יתברך. עכ"ל.

אז דו ווילסט רעדען וועגען די גדלות פון איינער, רעדט פון זיין גדלות עפ"י תורה. ס'איז נישט אינטרעסאנט צו דער אדער יענער האט גערעדט מיט מלאכים אדער צו שרפים שטייען ווארטען אויף זיין יעדער ווארט. וואס איז יא אינטרעסאנט איז צו ער האט געהיטען תורה, וויאזוי ער האט געקענט אסאך תורה, און וואס ער האט געטוהן פאר א צווייטער איד. אזוי מעסט זיך גדלות, און אזוי פאסט צו רעדען וועגען אן אדם גדול. דער וואס קוקט אהן אן אדם גדול און קען נישט גלויבען אין איהם נאר טאמער ער קען זיך איינרעדען אז ס'פליט אדורך עפעס א הימעלישע זאך, איז א מלעיג על דברי חכמים, ער ווייסט נישט אז דער חכמה פונ'ם אדם גדול איז וואס איז מחיה בעליה, ס'איז זיין הכנעה צו תורה, און נישט זיין קונץ ארבייט.

קוק נישט אויף א מענטש צו זע'ען וואס איז א צדיק. קוק אין מסילת ישרים, חובות הלבבות, ראשית חכמה ועוד און מעסט דער מענטש לויט דעם. דער וואס גלויבט בלינד אהן צו וויסען און פארשטיין וואס ער גלויבט וועט צום סוף אנקומען צו גלויבען אין די היינטיגע אונטערוועלטניקעס וואס רופען זיך רבי'ס. ווען מ'עט איהם פרעגען "וואס זעסטו אזוי אין הגר\האלבערשטאם\טווערסקי\רוקח\טייטעלבוים\קאטלער וכו'" וועט ער ענטפערען "וואס איז אנדעריש ווי דער דברי חיים\ר' עקיבא איגר\החפץ חיים\הגר"א\החת"ס". נו ווער איז יעצט דער מבזה תלמידי חכמים? איך האב געהערט פון הרב יצחק לעבאוויטש שליט"א ווי ער קאכט און האקט קעגען די וואס זאגען ביקורת אויף תלמידי בעל שם. "און דער וואס רעדט זיך איין אז זיין רבי היושב על כסא רם ונשא איז אזוי ווי די תלמידי בעל שם זאגט דאך דער גרעסטע ביקורת וואס קען נאר זיין".

גאר דערפאר האט קעניגרייך מיר אנגערופען אן אפיקורס און א נואף און א כופר באלקי ישראל ועוד שמות נרדפות (א טייל דא אין אשכול און א טייל אין פריוואטע הודעות) איז נאר ווייל איך האב אנגערירט זיין תאוות. ווען איך האב נאר אנדעריש געהאלטען אין א פשוט'ער הלכה'דיגער אדער השקפה'דיגער ענין וואלט ער קיינמאל זיך אזוי געבייזערט. נאר ווייל ס'האט איהם אנגערירט אין פיפיק, ער פילט אז איינער טשעפעט און לאכט פון זיין באבע און איהר וואונדערבארע מאנדעלברויט, האט ער עס גענומען אזוי פערזענליך.

ואני וביתי נעבוד את ה'.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

מנשה - דו ביסט זייער פיין. האלט נאך ביי דיין לעבען און פארגעס נישט: קודם אטעמט מען אריין און דערנאך ארויס. מיש נישט די יוצרות ווייל ס'קען זיך ענדיגען אויף א נישט באוויליגטע אופן.

[היימישער ליטוואק]

איך האב געהערט פון הרב יצחק לעבאוויטש שליט"א ווי ער קאכט און האקט קעגען די וואס זאגען ביקורת אויף תלמידי בעל שם. "און דער וואס רעדט זיך איין אז זיין רבי היושב על כסא רם ונשא איז אזוי ווי די תלמידי בעל שם זאגט דאך דער גרעסטע ביקורת וואס קען נאר זיין".

אבער דו ווייסט דאך אז גענוי דאס זעלבע האבן די ליטוויקעס/מתנגדים גשריגן/גשריבן/גזאגט בימיהם. WHERE DO YOU DRAW THE LINE?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב געהערט פון הרב יצחק לעבאוויטש שליט"א ווי ער קאכט און האקט קעגען די וואס זאגען ביקורת אויף תלמידי בעל שם. "און דער וואס רעדט זיך איין אז זיין רבי היושב על כסא רם ונשא איז אזוי ווי די תלמידי בעל שם זאגט דאך דער גרעסטע ביקורת וואס קען נאר זיין".

אבער דו ווייסט דאך אז גענוי דאס זעלבע האבן די ליטוויקעס/מתנגדים גשריגן/גשריבן/גזאגט בימיהם. WHERE DO YOU DRAW THE LINE?

קודם כל, געדענק נאכאמאל און נאכאמאל, ס'איז נישט עיקרי הדת. אפילו מ'מאכט א גרייז, איז נישט עק וועלט. נאר אז מ'גייט צו מיט שכל, מ'זוכט נישט קיין אגענדא"ס, און מ'טוט א ריכטיגען דרישה וחקירה דארף מען נישט אזוי מורא האבען. וואס מיינסטו, ווען א מענטש וויל מעסטען גדולים לויט די גדלות וואס איז קלאר אויפצוווייזען, מיינסטו ער וועט נישט זע'ען די גדלות פונ'ם חפץ חיים? צו רבי עקיבא איגר? צו דער קצות החושן? מ'דארף נישט אנקומען אזויפיל צו אמונה פשוטה, דער שכל שרייט אז די חברה זענען מעניקים חמה בקומתם. אונזער תורה פאדערט נישט אז מ'זאל פארמאכען דער שכל און שרעק זיך נישט אזויפיל פונ'ם שכל.

[הבא ללמד]

אנגארישער ליטוואק: זאגסט זייער גיט, איין זאך למעשה זיעט מען יא אזוי רעדן אפיל און חז"ל וויל משל אז א פייגל איז דורך געפלויגן איז עס פארברענט געווארן, אזוי און דע ראשונים אפילו טרעפט זיי רעדען פין זייער רבי'ס רעדן זיי אויך נישט נאר פין זייערע מעלות נאר אויך חיצונית'דיגע זאכן , ווי ווער עס איז געשטאנען און זייערע ד' אמות איז פארברענט געווארן

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אין ראשונים געדענק איך נישט אז מ'אל אזוי רעדען. דער גמרא ביסטו גערעכט אויף ר' יונתן בן עוזיאל, אבער אגדתא דארף מען אפלערנען, מ'קען עס נישט אננעמען כפשוטו.

[יאיר]

ליטוואק, אויב דו ביסט טאקע אזא שטרענגער ראציאנאליסט, אפשר הייבסטו אויך אן מעסטן יחזקאל הנביא, רב אשי, דעם בעל הזוהר, און דער אר"י לויט די לאגישע חידושים וואס זיי האבן געשריבן?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אדרבה יאיר, וואס איז דער תירוץ? ווי טיילסטו צווישען חבקוק הנביא און דער סקווערע רבי? לאך נישט, רעד מיט שכל.

[יאיר]

אדרבה יאיר, וואס איז דער תירוץ? ווי טיילסטו צווישען חבקוק הנביא און דער סקווערע רבי? לאך נישט, רעד מיט שכל.

פרעגסט א הארבע קשיא, אבער קודם לאמיר אויפהערן צו אפלאכן פון די סקווערער אז זיי זענען נאאיווע גלויביגע מענטשן וויבאלד זיי קויפן אפ זאכן אן קיין לאגישע ראיות, בשעת מיר אליין גלייבן גענוי דאס וואס מען האט אונז אויסגעלערנט אויך אן קיין לאגישע ראיות.
למען האמת, איך ווייס נישט אויב מען דארף טיילן. יעדער מענטש האט זיך זיינע אמונות, אפגעזען אויב עס איז ראציאנל אדער נישט. איינער גלייבט אין משה רבינו, א צווייטער גלייבט אין יאשקע, א דריטער אין גאט, און א פערטער אין אטעאיזם. רוב פון די אמונות זענען לאו דוקא געבויט ארום לאגישע, שכ'לדיגע ראיות, נאר אויף א קאמפליצירטע קאמבינאציע פון געפילן, אינטואיציע, חינוך און סביבה. אויב מיר ווילן מען זאל רעספעקטירן אונזערע גלויבנס, דארפן מיר אויך רעספעקטירן אנדערע גלויבנס, כאטש דאס מיינט נישט אז מען מעג נישט אויפווייזן אז עס איז פאלש. און כל זמן וואס מען ווייסט אז ס'איז א פערזענליכע אמונה און נישט באזירט אויפ'ן שכל איז דאס נישט קיין שום פראבלעם. די צרה הייבט זיך אן ווען מען רעדט זיך איין אז די אייגענע אמונות האבן אן אביעקטיווע תוקף פשוט וויבאלד מען האט אויסגעוועלט עס צו גלייבן.

[מנשה לוסטיג]

ווער האט געזאגט מ'דארף גלייבן אין משה רבינו?
קען מיר איינער שיין ענטפערן? אדער נאר לערנען ווי משוגע איך בין..
איך פרעג א קשיא ענטפער מיר די תירוץ נישט עפעס אנדערש