וואס איז "דרוש"?

[לעיקוואד]

דייך מה שאסרה תורה

[נהורא נפישא]

סקען זיין אז די כללי י"ג מדות אבער די פרטיות זיכער נישט
נאר אויף גז"ש שטייט און דערפאר אין אדם דן גז"ש מעצמו.

[נהורא נפישא]

דייך מה שאסרה תורה

על הראשונים אנו וכו'

[דייטל]

סקען זיין אז די כללי י"ג מדות אבער די פרטיות זיכער נישט
נאר אויף גז"ש שטייט און דערפאר אין אדם דן גז"ש מעצמו.

ס'דא צוויי באזונדערע זאכן.
איינס איז הלכות פסוקות, אזוי ווי די משניות לויפן.
צווייטנס איז לימודים און דרשות התורה, דאס איז תלמוד\גמרא, מנא הני מילי דת"ר וכו'.

די אלע הלכות איז מסיני כמות שהיא, [רוב משניות שאין בהם מחלוקת] און ווען איינער וויל לערנען אויף למעשה מקיים זיין מצות ידיעת התורה ווי דער תניא שטעלט אראפ אין הל' ת"ת דארף ער לערנען נאר הלכות פסוקות פון די תרי"ג מצות בכללותיהם ופרטיהם, און מיט דעם איז ער יוצא.
תלמוד איז שוין מצות לימוד התורה. ואלו ואלו וכו'

[בענדזשאמין פרענקלין]

דער אמת איז מען קען דורש זיין גאנצעטע דרשות וואס דאס מיינט דאס דרוש, נאר איך וועל יעצט נישט זיין קיין דורש אל המתים. די גאצע ענין פון דרוש איז א געפייגערטע זאך טויט געשטארבען. אויסער אין מאנראו וואו עס צאנקעט נאך ווי א יארצייט ליכט אויף קאלטע מצבה אין פראסטיקע ווינטעגע טבת נאכט.

[נהורא נפישא]

סקען זיין אז די כללי י"ג מדות אבער די פרטיות זיכער נישט
נאר אויף גז"ש שטייט און דערפאר אין אדם דן גז"ש מעצמו.

ס'דא צוויי באזונדערע זאכן.
איינס איז הלכות פסוקות, אזוי ווי די משניות לויפן.
צווייטנס איז לימודים און דרשות התורה, דאס איז תלמוד\גמרא, מנא הני מילי דת"ר וכו'.

די אלע הלכות איז מסיני כמות שהיא, [רוב משניות שאין בהם מחלוקת] און ווען איינער וויל לערנען אויף למעשה מקיים זיין מצות ידיעת התורה ווי דער תניא שטעלט אראפ אין הל' ת"ת דארף ער לערנען נאר הלכות פסוקות פון די תרי"ג מצות בכללותיהם ופרטיהם, און מיט דעם איז ער יוצא.
תלמוד איז שוין מצות לימוד התורה. ואלו ואלו וכו'

ס'קען זיין אז ס'איז דא אזא מהלך אבער פשטות ווען דו קוקסט אריין און די מדרשי הלכה וואס דארט איז אראפגעברענגט די ווכוחים פון תנאים איז משמע אז די מחלוקה זייערע באציט זיך אויפן דרש און נישט אויף די קבלה.

[היימישער ליטוואק]

אגב, איז כדאי צו עפנען אשכול אויף מדרשי פליאה. א שקר גמור וועלכע רבנים שעמען זיך נישט נאכצוזאגן ברבים.
גענוג איז גענוג.

[לעיקוואד]

איך וויל דא צו לייגען א נקודה, מען האט גערעדט וועגן דרשות ביי שמחות, וועל איך אנכאפען דער משל. אבער עס איז גילטיג אויך לגבי אנדערע סארט דרשות פון וואס מען האט גערעדט.

עס איז פארשטענדליך אז א שמחה איז נישט קיין צייט פארצולערנען א שיעור פשט אין רמב"ם אדער אין יעקב אבינו אדער אין נוסח השבע ברכות. פאר דעם איז דא א בית המדרש. א שמחה איז א צייט ווען מען פרייט זיך מיט די שמחה, די בעלי השמחה, וכו'. נאר וואס? מענטשען האבען אזא מין הנאה אז מען רעדט, פון זיי, פון זייער שמחה, און בכלל. און ווי די גמרא זאגט, אגרא דבי הילולי מילי. איז אז אידען קומען זיך צאם, פון וואס זאל מען רעדן? וויבאלד די תורה איז א צענטער פון אונזער לעבן, פון אונזער רעליגיע און אונזער קולטור, איז גאר א שיינע זאך אז מען איז מקשר דער תורה, צו לויט די פרשה פון די וואך וואס לויט דעם טיילען מיר איין די תורה, צו דער מענטשליכע שמחה. דאס איז געבויט אויף- און ברענגט ארויס- די טיפע קשר וואס אידען האבען מיט די תורה. איז די ווארט איז נישט דא צו די פשעטל שטימט אדער נישט, און אויב עס איז אמת אדער נישט. די ווארט איז א ווען אידען זיצען צוזמאען ביי א שמחה רעדן זיי ארום די תורה, מאכען זיי די תורה רעלעווענט צו דער מצב. צו דורך א דרוש, צו א פשעטל, צו סתם א וויץ.

יעדער קולטור האט זיך אירע ביטויים, וועגן פון רעדן, וואס רעפערענסען צו פארשידענע אנדערע זאכען אויף וואס דער קולטור איז געבויט. אין אמעריקע רעדט מען מיט פארשידענע 'ליינס', אויסדרוקען, משלים, און צושטעלען, געבויט אויף מאוויס, טעלעוויזיע, און ספארטס. און ביי אידען זענען די ליינס געבויט אויף חומש, אויף מדרש, אויף גמרא. דאס איז די שיינקייט פון די דרשות, אפילו אז ליטוואק ליידט נישט קיין מדרשי פליאה און נהורא און בענדזשאמין האט נישט ליב קיין דרוש.

[נהורא נפישא]

אוודאי איז אגדת חז"ל זייער נוצליך דאס אריינפלעכטן אין טאג טעגליכן לעבן און צוטרעפן פאסיגע פתגמות צו פארשידענע מאורעות און בכלל איז דאס זייער געשמאק ווען איינער באזיצט די סארט לשון למודים אריינגעפלאכטען ביטויים פון חז"ל און תנ"ך וואס דאס איז אונזער קולטוראלע אוצר און ווען זיי זענען שגור על לשונו אבער ווען מ'מאכט שילובים וואס זענען אבסורד איז דאס א פאראיבל פאר יעדען רעכטדענקיגער מענטש.
און אנדערע ווערטער פון וואנעט ווייס איך אז דו זאגסט באמת וואס דו האלטסט אדער ס'איז גלאט אזוי להגדיל הווכוח טאמער קענסטו זאגן אז דו פערזענליך וואלט זיך נישט געשעמט נאכצוזאגן אזא דרוש ברבים מיט א תמ'וואטע פנים.
דרך אגב די ספר דברי יואל האט בדרך כלל נישט פון די סארט אבסורדואלע דרושים ס'ליגט גראדע א געוויסע קונץ ווען ער טרעפט אין יעדע איינציגע סדרה ארויסצונעמן זיינע אייגנארטיגע השקפות

[קאווע טרינקער]

דער ים-סוף ווערט פון יאר צו יאר א גרעסערע תלמיד חכם, "דער ים האט גע'טענה'ט..."
און קרח ווערט פון יאר צו יאר א גרעסערע בעל מחלוקת, "קרח האט געהאלטן...."

ברוך שכיוונתי, יעצט טרעף איך מיך ליינען דאס פאלגענד, וואס פרופ' אפרים א' אורבך שרייבט:

החיטוט, החיפוש, והדיוק בדברי המפרשים מרחיק אותנו לפעמים מהכתוב עצמו. כך אומר שד"ל בעניין הפירושים המרובים על חטאו של משה בעניין "מי מריבה": "המפרשים העמיסו עליו שלשה-עשר חטאים... על כן נמנעתי מהעמק חקירה בדבר זה, מיראה שמא יצא לי פירוש אחר ונמצאתי גם אני מוסיף עוון חדש על משה רבינו ע"ה". דיקדוקים מרובים עלולים לפעמים להביא לידי גרוטסקיות.

[כתר מלכות]

אגב, איז כדאי צו עפנען אשכול אויף מדרשי פליאה. א שקר גמור וועלכע רבנים שעמען זיך נישט נאכצוזאגן ברבים.
גענוג איז גענוג.

איך שפעקליר צו איך זאל דיר ענטפרן דערויף וואס דער הייליגער ישמח משה שרייבט אויף מדרשי פליאה. וואס זענען די שפעקילאציעס, זייער פשוט, איך וויל נישט זיין דער גורם צו די דברי בזיון וקלון וואס דו גייסט אפשר גיסען אויף אים. אבל נאמנים עלי דבריו הקדושים. אגב פאלט מיר יעצט איין אז דער ישמח משה איז געווען א היימישע ליטוואק....

[קאווע טרינקער]

איר זעהט, דאס איז THE פראבלעם. ישמח משה'ס טאר נישט זיין קיין הכרעה ווען אונז קומען חוקר זיין דעם ווארהייט פון מדרשי פליאה.
ביי מיר וועט דעם ישמח משה'ס גדלות זיך נישט טוישן אפילו אין פאל די מדרשי פליאה זענען נישט קראנט.

[רפאל]

קודם שלום עליכם איך בין דא א גאסט אין שטאט.

עס איז דא עטליכע סארט מדרשי פליאה, עס זענען דא די מדרשי פליאה וואס שטייט נישט אין מדרש, איך ווייס נישט פון ווי זיי קומען.
נאכדעם איז דא רוב מדרשי פליאה אויף וואס ספרי דרוש שטעלן זיך, וואס זיי שטייען יא אין די באקאנטע מדרשים, אין רבה אדער תנחומא וכדו', אבער געווענליך איז דער מדרש בכלל נישט פליאה, נאר לצורך הענין מאכט מען עס פליאה. והמדרש הזה צווח ואומר מאך מיר נישט קראנק וועל איך נישט דארפן קיין רפואה.
למשל די אלע הדא הוא דכתיב'ס וואס שטייט אין מדרש, און מען האט שוין געבויט אויף דעם פיתום ורעמסס מיט חידושים, אין באמת איז דאס זייער פשוט. ווער עס איז באקאנט אין די סגנון פון מדרש ווייסט אז דער מדרש הייבט אן מיט א פסוק פון די סדרה און זאגט הה"ד א צווייטע פסוק, נאכדעם איז ער מאריך צו מסביר זיין דעם צווייטן פסוק, און נאכדעם קומט ער צוריק צו די המשך פון די צוויי פסוקים.
למשל א שטיקל מדרש רבה פון די וואכעדיגע סדרה - ד"א "וַיֵּשֶׁב יַעֲקֹב וגו'" אברהם גייר גיורים הה"ד: "ויקח אברם את שרי אשתו" א"ר אלעזר בשם ר' יוסי בן זימרא אם מתכנסין כל באי העולם לבראות אפילו יתוש אחד אינן יכולין ואת אומר "ואת הנפש אשר עשו בחרן" אלא אלו הגרים שגייר אותם אברהם ולמה אמר עשו ולא אמר גיירו ללמדך שכל מי שהוא מקרב את הגר כאלו בראו.
תאמר אברהם היה מגייר ושרה לא היתה מגיירת תלמוד לומר "ואת הנפש אשר עשו בחרן" אשר עשה אין כתיב כאן אלא אשר עשו א"ר חוניא אברהם היה מגייר את האנשים ושרה מגיירת את הנשים ומה ת"ל אשר עשו אלא מלמד שהיה אברהם אבינו מכניסן לתוך ביתו ומאכילן ומשקן ומקרבן ומכניסן תחת כנפי השכינה.
יעקב גייר גיורים דכתיב: "ויאמר יעקב אל ביתו וגו'". "ויתנו אל יעקב וגו'" ביצחק לא שמענו והיכן שמענו רבי יצחק ותאני לה משום רבי הושעיא רבה בשם ר' יהודה בר סימון כאן כתיב "וישב יעקב בארץ מגורי אביו" מאי מגורי אביו מגיורי אביו:
יעצט קען איינער ברענגן נאר דער ערשטער חלק - ד"א "וַיֵּשֶׁב יַעֲקֹב וגו'" אברהם גייר גיורים הה"ד: "ויקח אברם את שרי אשתו". – און עס איז ממש א מדרש פליאה, ווי קומט איינס צום צווייטן? אבער ווען מען קוקט ווייטער זעט מען אז עס שטומט זייער גוט. דער מדרש וויל טייטשן מגורי אביו אזוי ווי מגיורי אביו אז יעקב האט אויך מגייר געווען גרים אזוי ווי זיינע עלטערן.
און די זעלבע איז ביי כמעט יעדע מדרש פליאה, דער מדרש איז בכלל נישט פליאה, נאר מען מוז דאך קענען זאגן א של"ס תורה, ווערט עס לצורך הענין שווער.
איך האב געהערט פון ר' סיני מלוביצקי א שיעור וועגן מסורת. האט ער מסביר געווען וואס מסורה איז. כדי מען זאל געדענקן די פונקליכע ספעלינג פון די תורה האט מען געמאכט די ספרי מסורת, למשל - "וְחֹשֶׁךְ עַל פְּנֵי תְהוֹם" – ב' במסורת. הכא, ואידך: "וְחֹשֶׁךְ אֵי זֶה מְקֹמוֹ" (איוב לח יט). דאס מיינט אז אין די צוויי פסוקים שטייט דאס ווארט וחשך אן קיין ו'. יעצט האט נישט קיין שום פשט צו מאכן עפעס א דרוש צו מקשר זיין די צוויי פסוקים וואס האבן קיין שייכות נישט. נאר אזוי ווי מען דארף אנהייבן די דרשה מיט א טייטש אין די סדרה, נוצט מען דאס אויך. און די זעלבע איז ביי די מדרשי פליאה.

[כתר מלכות]

איר זעהט, דאס איז THE פראבלעם. ישמח משה'ס טאר נישט זיין קיין הכרעה ווען אונז קומען חוקר זיין דעם ווארהייט פון מדרשי פליאה.
ביי מיר וועט דעם ישמח משה'ס גדלות זיך נישט טוישן אפילו אין פאל די מדרשי פליאה זענען נישט קראנט.

במחילת כבודך הרמה, איך פארשטיי נישט וואס דו זאגסט. אויב האב איך א תמיה איבער מדרשי פליאה און איך טרעפ נאכדעם אז דער ישמח משה שרייבט דערויף חות דעתו הטהורה, דאן נאמנים עלי דבריו הקדושים. אגב דער חתם סופר כמדומה לי איז פול מיט טייטשען אויף מדרשי פליאה, וכבר נתבאר במקום אחר בשטיבל הדין שאף אותן החוקרים המלעיגים על הבעשט הק זיע והחבריה מודים בגדלותו של מרן החתם סופר, על כן לענד אם אדם גדול חכם וקדוש רבן של ישראל שהרביץ תורה ויראה לאלפים, והוא בעצמו טיפל לפרש ולקשר המדרשים הפליאים, הרי זאת הוכחה על אמיתות הדברים.

[שרייבער]

איר זעהט, דאס איז THE פראבלעם. ישמח משה'ס טאר נישט זיין קיין הכרעה ווען אונז קומען חוקר זיין דעם ווארהייט פון מדרשי פליאה.
ביי מיר וועט דעם ישמח משה'ס גדלות זיך נישט טוישן אפילו אין פאל די מדרשי פליאה זענען נישט קראנט.

ז"ל הישמח משה בפ' משפטים

נתגלה לי בחלום שמצוה גדולה לקרב הרחוקים ר"ל בביאורים על הפליאות. והטעם שבודאי הפנימות של הפליאות הוא יחוד עמוק, ומאן דמקרב אותן אף בנגלה רק שיהיה לבו לשמים, נעשה היחוד למעלה כמו בכל המצות א' שעושה אותן בשלמות.

[כתר מלכות]

שרייבער, על זה נתכוונתי אך מנעתי מלהעתיקו כאן מפני היראה.

[היימישער ליטוואק]

איר זעהט, דאס איז THE פראבלעם. ישמח משה'ס טאר נישט זיין קיין הכרעה ווען אונז קומען חוקר זיין דעם ווארהייט פון מדרשי פליאה.
ביי מיר וועט דעם ישמח משה'ס גדלות זיך נישט טוישן אפילו אין פאל די מדרשי פליאה זענען נישט קראנט.

ז"ל הישמח משה בפ' משפטים

נתגלה לי בחלום שמצוה גדולה לקרב הרחוקים ר"ל בביאורים על הפליאות. והטעם שבודאי הפנימות של הפליאות הוא יחוד עמוק, ומאן דמקרב אותן אף בנגלה רק שיהיה לבו לשמים, נעשה היחוד למעלה כמו בכל המצות א' שעושה אותן בשלמות.

ועלי נאמנים דברי הגמרא מס' גיטין דף נ"ב, "דברי חלומות לא מעלין ולא מורידין". און אזוי ווערט גפסק'נט להלכה אין שו"ע חו"מ סי' רנ"ה סעיף ט.
ווי עס קוקט אויס האט דער בעל מחבר פון דעם ספר ישמח משה גהאלטן (אויך בהקיץ) אז די מדרש פליאות זענען אמת'ע מדרשים. ער האט נישט גוואוסט די מציאות, דוק בלשונו. דער חלום און דער חידוש וואס ער שרייבט איז נאר אז עס איז א דבר גדול זיי מיישב צו זיין.
מיר אז ווייסן עס איז שקר און פשוט מעשי ידי אדם, פה להם ולא ידברו ואין להם ידים ורגליים, סתם אלטע דרשנים שקרנים וזייפנים האבן דאס ערפונדן כדי צו האבן חומר לדרוש, דארפן מיר מקרב זיין די גאולה דורך ארוסשרייען אז די מדרשים זענען שוא ושקר.

[רפאל]

דער מהרש"א שרייבט אין שבת פח - גם יש רמז בתוכו על אשר חדשים מקרוב באו בעוונותינו הרבים, הדרשנים המטעים את העולם בשקריהם, הן שאומרים מדרשים שקרים והן שאומרים בו דברי שקר, מה שאין הדרש והדעת סובל, וכל מי היותר יוכל להגדיל שקרים הוא המשובח בעיני ההמון. וזה אומר דוד: שקר שנאתי, וודאי תורתך אהבתי, אבל השקרים שאומרים בתורה שנאתי ומתועב כשרץ, וראוי להרחיק אנשים כאלו לשמוע תורה פלסתר שלהם.

[כתר מלכות]

ועלי נאמנים דברי הגמרא המבזה תלמידי חכמים אין תרופה למכתו. איך בין מוחה אויף די בזיון התורה דא.
א חרפה און א בושה, שעמט זיך נישט א איד פוער פיו זיין אויף הרב הדומה למלאך ה'. א ביסל דרך ארץ פאר גאונים וצדיקים וואס האבן זיך מתנזר געווען מכל תענוגי עולם הזה, און האבן באלאכטן די וועלט באור תורתם וצדקתם .
דברי מתכוונים לדברי ידידינו היימישער ליטוואק כמובן ולא על דברי ידידינו יענקל.

[רפאל]

קודם דאס וואס ס'שטייט אז כל מה שתלמוד וותיק עתיד לחדש ניתנה מסיני מיינט נישט דוקא אז דער בעל המדרש האט געמיינט צו זאגן דעם חידוש וואס א היינטיגער האט אריינגעטייטשט אין דעם, נאר אז דער מדרש איז געגעבן געווארן למשה מסיני האט דאס דער באשעפער געזאגט און ס'קען זיין אז ער האט אויך געמיינט דעם שפעטערדיגע חידוש, כאטש ווען דער בעל המדרש האט דאס געזאגט האט ער בכלל נישט געוויסט פון דעם איז אבער געליגן אין זיינע ווערטער.
ס'שווער צו וויסן וואס די אנגענומענע מיינונג איז. יעדער נעמט אן אנדערע מיינונגען. למעשה זאגן חז"ל כל פטטיא בישין ופטטיא דאורייתא טבין, אפילו ווען עס איז נישט אמת איז נאכאלץ בעסער צו פלאפלען אין תורהדיגע זאכן.
די סיבה פארוואס די גדולי ישראל האבן געזאגט דרושים קען זיין אסאך. אדער פשוט ווי געזאגט צו פלאפלען אין תורה, למעשה געט דאס צו א געשמאק צו די תורה עס מאכט עס מער זאפטיג. אדער זאגט דער חת"ס אויף א פלאץ אז ער פרובירט צו מחדש זיין עפעס א חידוש אין יעדע בלאט גמרא כדי עס צו געדענקן, ווען מען האט עפעס מחדש געווען אין די סוגיא געדענק מען עס בעסער. אדער ווי עס איז היינט מער אנגענומען צו נוצן עפעס א חידוש כדי צוצוקמען צו דברי מוסר. מען קען נישט סתם זיך אויפשטעלן רבותי עטץ זענץ נישט גוט מען דארף זיך פארבעסערן, באפוצט מען עס מיט א דרוש. אדער צו קענען עפעס רעדן לכבוד חתן וכלה וכדו'.

[קאווע טרינקער]

איר זעהט, דאס איז THE פראבלעם. ישמח משה'ס טאר נישט זיין קיין הכרעה ווען אונז קומען חוקר זיין דעם ווארהייט פון מדרשי פליאה.
ביי מיר וועט דעם ישמח משה'ס גדלות זיך נישט טוישן אפילו אין פאל די מדרשי פליאה זענען נישט קראנט.

במחילת כבודך הרמה, איך פארשטיי נישט וואס דו זאגסט. אויב האב איך א תמיה איבער מדרשי פליאה און איך טרעפ נאכדעם אז דער ישמח משה שרייבט דערויף חות דעתו הטהורה, דאן נאמנים עלי דבריו הקדושים. אגב דער חתם סופר כמדומה לי איז פול מיט טייטשען אויף מדרשי פליאה, וכבר נתבאר במקום אחר בשטיבל הדין שאף אותן החוקרים המלעיגים על הבעשט הק זיע והחבריה מודים בגדלותו של מרן החתם סופר, על כן לענד אם אדם גדול חכם וקדוש רבן של ישראל שהרביץ תורה ויראה לאלפים, והוא בעצמו טיפל לפרש ולקשר המדרשים הפליאים, הרי זאת הוכחה על אמיתות הדברים.

איך בין אייך מוחל, איר האט בכלל נישט פארשטאנען מיין כוונה.
יעדער האט רעכט צו מפרש זיין ע"פ דרכו, און דורש זיין לויט זיין באגער פסוקי תורה און אוודאי מדרשים וכו'.
ברם, ווען איינער וועט אייך אויפווייזען, למשל, אז מדרשי פליאה זענען מעשי ידי לץ גדול ונורא - למשל - קענסטו יענעם נישט אפפרעגן מיט אזא סארט טענה אז דער ישמח משה האט עוסק געווען אינדעם.

דיינע הוכחות אויפן ישמח משה'ס גדלות קומט נישט אריין אין דיזע שמועס.

[כתר מלכות]

קאווע איך האב געמיינט צו זאגן אז דער ישמח משה שרייבט אויף די עצם מהות פון מדרשי פליאה דאס וואס שרייבער האט מעתיק געווען בשמו. און אויף דעם קומט אריין די גדלות פון ישמח משה, ווייל א חלום פון א פשוטע יוד איז גארנישט מאסגעבנד.
יעצט כאף איך אז דו האסט געמיינט אז מיין ראיה איז דאס גופא אז דער ישמח לערנט פשט אין מדרשי פליאה, אבער נישט דאס האב איך געמיינט, הגם מקען אין דעם אויכעט דן זיין, עכ''ז פארשטיי איך לשטתך אז גדלות קומט נישט אריין דא.

[לעיקוואד]

(המאמר כל מה שתלמיד וותיק עתיד לחדש וכו', דאס איז א דרוש אדער א פשט ?)