שיין שרייבן!

[מאראנצןזאפט]

אן אשכול געווידמעט פאר הערות'לעך און באמערקונגען אין גראמאטיק און ווערטער אויסלאגע.

ביטע לייגט א נומער לויט די רייע, אזוי מיט דער צייט וועלן מיר האבן א גאנצן בוך מיט כללים.
איך האב נישט קיין שום פלאן איבער וואס צו שרייבן, עס וועט לויפן לויט וואס עס קומט מיר ארויף אויפ'ן געדאנק, גרייזן וואס איך טרעף ביי אנדערע, און פארשטייט זיך, גרייזן וואס אנדערע טרעפן ביי מיר.
לעצטנס איז דא געווען א שמועס צו יואלי דער בייבל קריטיקירער קען יא ענגליש אדער נישט. אזויפיל איז מיר קלאר אז זיין מאמע לשון אידיש קען ער מן הסתם נישט! ס'איז עפעס א מסכת סתומה וואס מ'לערנט נישט אין ערגעץ, סיידן אויב איינער לייגט זיך אריין דערינען צוליב פרנסה אדער האבי.
ניינציג פראצענט אידישע אדווערטייזמענטס זענען עקסטרעם גרייזיג, און אפילו די פראפעסיאנאלע מארקעטינג קאמפאניס ווי מידיא אטג און גי.סי.ענ.וויי. לאמיר האפן אז דא וועט דינען אלס א פלאטפארמע צו אדרעסירן דעם פראבלעם.
איי וועט יואב פרעגן וועמען גייט עס אן? דער תירוץ איז: איף יו דו איט, דו איט רייט!

וזה החלי:

1. ווערט און ווערד זענען צוויי ווערטער (הערסט יואב?!).
2. אן עי"ן פאר אן ענדע נו"ן שרייבט מען אין די פעלער: נאך א מ"ם אדער נו"ן, צ"ב: שווימען, ליינען; נאך א נג אדער נק, צ"ב: געלונגען, געדאנקען; און נאך א למ"ד דעמאלט ווענדט זיך, אויב איז דא א וואקאל פאר א למ"ד צ"ב: שפילן, מאלן, שרייבט מען נישט קיין עי"ן, און אויב איז דא א קאנסאנאנט פאר דעם למ"ד, צ"ב: שיפלען, קיצלען, שרייבט מען יא אן עי"ן. איי וועט יואב פרעגן פארוואס? דער תירוץ: ווייל אן דעם הערט זיך נישט דאס ווארט מיט א קלארקייט, דוק וטישטעך.

המשך יבוא.

נ.ב. פאר אלע אייערע שרייב ארבעט קענט איר זיך ווענדן צו מיר אין אישי. צופרידנהייט גאראנטירט בעז"ה.

[ישובניק]

נאך א פאר קליינע "ע"-כללים:
ביי נק - אויב עס איז אדיעקטיוו איז עס אן אויסנאם פון דעם כלל או ןעס קומט נישט דער ע'. דעריבער: דעם קראנקן.
אויב דער שטאם פונעם ווערב ענדיגט זיך מיט אן ע', בלייבט דער ע' בכל אופן ביים סוף.
שעפטשען, הוידען, פאטשקען, און נאך און נאך...
דאס פארענטפערט אסאך פעלער ווען עס איז אויבנאויף אינטערעסאנט וואס עס טוט דארט דער ע'.
די דאזיגע ווערטער קען מען דערקענען ביים צולייגן דאס ווארט "טון" אדער "געבן" צום שטאם-ווערב וואס ווערט גענוצט ווי א זאכווארט: א פאטשקע טון, א שעפטשע געבן.
נאך א סימן: ביי די ווערטער אין ל' עבר קומט געווענליך צו א ט': געשעפטשטעט, געפאטשקעט.

[מנשה לוסטיג]

אדרבה טיילווייז בעסערט מיר אויך אויס

[מנשה לוסטיג]

ביטע שרייבן לכתחילה אין קורצן, ווי למשל: מאלן נישט מאלען. תודה

[דעת תורה]

מעמוארן, נישט מאמוארן

[מאראנצןזאפט]

יש"כ ישובניק, איך קוק ארויס זיך צו לערנען פון אייך, א נומער אבער האט איר פארגעסן.
דער פראבלעם ביי אונז גייט אסאך טיפער. א יונגערמאן קריגט נישט די געלעגנהייט צו שרייבן אין אידיש טאקע ביז ער טרעפט זיך נאך דער חתונה אין קאווע שטיבל. אלס בחור אויב שרייבט מען איז עס א שיעור און אויף לשון הקודש ואידיש מונחת בקרן זוית און ס'ווערט קיינמאל נישט אויסגעשארפט ביי א מענטש.

3. די סאטמארע קהילה, די אמעריקאנע רעגירונג, דער באבובע רב זענען אלע גרייזיג. ווען מ'נוצט א שטאט אדער לאנד פאר דיסקריפציע ענדיגט מען אלעמאל מיט א רי"ש, אפילו ווען מ'רעדט פון א פרוי אדער לשון נקיבה, צ"ב: די קלויזנבורגער רעבעצין, און אפילו ביי א לשון רבים צ"ב: בעלזער חסידים.
דער פיטסבורגער ניגון, די אמעריקאנער קאנגרעס, די רוסישער פארלימענט, ארשיווער רב, חאצאצקער רעביצין, שפיטיווקער קהילה. א.א.וו.
איי וועט יואב פרעג מייחע טייסע? דער תירוץ: ווילט איר הערן די מעשה אדער ווילט איר זיך מתווכח זיין!

[דער (פינטעל) איד]

מהיכא תיתה נישט מייחע טייסע. קוק ווער סרעדט

[מאראנצןזאפט]

אויך גרייזיג. ריכטיג: מהיכא תיתי. די גרייזיגע אויסלאגע איז געווען א וויץ.

[מאראנצןזאפט]

ביטע שרייבן לכתחילה אין קורצן, ווי למשל: מאלן נישט מאלען. תודה

אנטשולדיגט מיר מיסטער לוסטיג, אבער די אשכול האב איך געווידמעט צו שמועסן איבער כללים און נישט פאר טרוקענער הגה. איז זענט מכובד צו עפענען אן אשכול פון אייגענעם שניט.

[דער (פינטעל) איד]

וואס דו שרייבסט וועגן סאטמארע איז טאקע א חידוש פאר מיר. מיר האט עס אויסגעקוקט נישט ריכטיג ווען למשל אין איד שרייבן זיי ״די סאטמארער קהילה״ פאר סאם ריזין קלינגט עס נישט גוט. סאיז יא גוט ווען מזאגט למשל אז יענער איז א סאטמערער אדער בעלזער.

[מנשה לוסטיג]

אגב, מהיכי תיתי - די מובן איז נישט די טייטש.

[שמעקעדיג]

אגב, מהיכי תיתי - די מובן איז נישט די טייטש.

viewtopic.php?f=7&t=2218

[אביגדור]

4. "אַ" אדער "אַן"

ווען דאס ווארט וואס פאלגט נאך הייבט זיך אן מיט א אל"ף אדער מיט א עי"ן, שרייבט מען "אן", צב"ש איך האב איהם דערלאנגט אן עפל. ווען דאס ווארט וואס פאלגט נאך הייבט זיך אן מיט אן אנדערע אות דאן שרייבט מען "א", צב"ש איך האב איהם דערלאנגט א פראסק.

נ.ב. שכויח @מאראנצןזאפט פאר אייער זאכליכע אשכול, און פאר'ן דערמאנונג אז פאר אלע אונזערע שרייב ארבעט קען מען זיך ווענדן צו אייך. וועלכעס איז די סיבה און וועלכעס די מסובב ווייס איך נישט...

[חד גדיא]

3. די סאטמארע קהילה, די אמעריקאנע רעגירונג, דער באבובע רב זענען אלע גרייזיג. ווען מ'נוצט א שטאט אדער לאנד פאר דיסקריפציע ענדיגט מען אלעמאל מיט א רי"ש, אפילו ווען מ'רעדט פון א פרוי אדער לשון נקיבה, צ"ב: די קלויזנבורגער רעבעצין, און אפילו ביי א לשון רבים צ"ב: בעלזער חסידים.
דער פיטסבורגער ניגון, די אמעריקאנער קאנגרעס, די רוסישער פארלימענט, ארשיווער רב, חאצאצקער רעביצין, שפיטיווקער קהילה. א.א.וו.
איי וועט יואב פרעג מייחע טייסע? דער תירוץ: ווילט איר הערן די מעשה אדער ווילט איר זיך מתווכח זיין!

סאו מ'זאגט "פוילישער גוי'טע"?

[אביגדור]

דאס איז אלעס היינטיגע כללים, אויפגעמאכט דורך די שרייבער זעלבסט. למשל, אמאהל, בימים ההם, פלעגט מען שרייבן "בעלזא חסידים", היינט האבן זיי א "כלל" צו שרייבן בעלזער חסידים, כאילו אידיש שרייבן האט עפעס כללים.

נאר וואס דען? צוליב דאס וואס היינט שרייבט מען אזוי, איז דאס לעת עתה א כלל ביי די שרייבערס. מארגן וועט זיין א נייע כלל, און איבערמארגן פארשטייט זיך אן אנדערע כלל.

[דער (פינטעל) איד]

פון פאפא קען מען אפשר ברענגען א ראיה וויאזוי ס'איז ריכטיג. מ'קען נישט שרייבן די פאפא'ר קהילה אמת ? מ'שרייבט די פאפא קהילה. אבער יענעם רופט מען אן א פאפאנ'ר. ס'טייטשט , מלייגט אפילו אריין א נו"ן אלעס צו קענען צוקומען צום רי"ש. זעט אויס אז ס'איז גאר נישט ריכטיג צו שרייבן צו שרייבן די סאטמערער קהילה אד"ג. און זאלד דע אלע שרייבערס גיין האקן בארן, סארי מאראנצן

און צום וויפעלטן מאל איז פאפא טו דע רעסקיו....?

[מנשה לוסטיג]

מיין מאמע פלעגט זאגן 'די פאפערע'..

[מאראנצןזאפט]

דאס איז אלעס היינטיגע כללים, אויפגעמאכט דורך די שרייבער זעלבסט. למשל, אמאהל, בימים ההם, פלעגט מען שרייבן "בעלזא חסידים", היינט האבן זיי א "כלל" צו שרייבן בעלזער חסידים, כאילו אידיש שרייבן האט עפעס כללים.

נאר וואס דען? צוליב דאס וואס היינט שרייבט מען אזוי, איז דאס לעת עתה א כלל ביי די שרייבערס. מארגן וועט זיין א נייע כלל, און איבערמארגן פארשטייט זיך אן אנדערע כלל.

דער גאנצער מושג פון שפראך איז הסכמת בני אדם, אויסער לשון הקודש וואס איז דער שם העצם. איך האף איר שרייבט מער נישט colour אדער borough park. די טבע פון שפראך איז אז עס ווערט מיט דער צייט פארקירצערט און מער ראפינירט (גוט געספעלט? די כונה איז צו א פאראידישטן refined) און דאס איז א יסודות'דיגער תירוץ פאר רוב קושיות פון יואב.

אגב, איין אויסנאם האב איך געטראפן צו דיין אנגעבליכן כלל איבער אן און א: ווען מ'שרייבט 'א איד', צוליב וואס אין קלאנג הערט צו דער א' ווי א י'.
און אגב, דער אנגעבליכער כלל איז אויך אין ענגליש, אז פאר אן o a אדער e שרייבט מען an.

5. דער שחיטה, דער מקוה, דער קהילה, זענען אלע דריי גרייזיג. רוב לשון הקודש ווערטער וואס ענדיגן זיך מיט א ה' זענען א לשון נקיבה און דערפאר שרייבט מען די מקוה די שמחה די קהילה א.א.וו.
עס זענען דא פארשידענע אויסנאמען. צ"ב: דאס ווארט "מגיה"; אין פאל מ'רעדט פון א מאנספערזאן שרייבט מען: דער מגיה.

6. מאנכע שרייבן דעמאלטס, דער ס' שלעפט זיך מיט אומנויטיג. ריכטיג: דעמאלט, דעמאלטיגער.

[בשבילי!]

יא גוט. די אלע דריי גרייזיגע הערן זיך צום אויער אויך שלעכט. און וועגן colour, אין UK שרייבט מען נאך אזוי

[אביגדור]

7. ווען שרייבט מען א "ע" נאך א צ', און ווען שרייבט מען א "ו" נאך די צ'

איך בין שוין אינגאנצן צעמישט אדער צומישט? צווישן דאס מיט יענץ, אדער צעווישן? מיר ווייסן אלע אז צוריק גייט א קאזע, אבער בין איך צעדרייט פאר'ן פרעגן?...

[יואב]

איך בין שוין אינגאנצן צעמישט אדער צומישט? צווישן דאס מיט יענץ, אדער צעווישן? מיר ווייסן אלע אז צוריק גייט א קאזע, אבער בין איך צעדרייט פאר'ן פרעגן?...[/quote]

איז אזוי. מרת א. ראטה—די באמת חשוב'ע לינגוויסטקע וועמען [tag]מאראנצןזאפט[/tag] האט געקרוינט אלס אלטימאטישע ווארטזאגערן פאר דעם אידישן שפראך, גיבט אן אז "צע" נוצט מען אויף ווערטער וועלעכע דייטן אן שאדן צו מאכן. א שטייגער ווי צעשטערן, צעברעכן, צעווארפן וכדו'; ווידעראום "צו", גייט צו אלע אנדערע ווערטער מיט אזא סארט פארזילבע. זי גיבט אויך אן א הסבר, אז בעת אינעם פוליש-ליטווישן דיאלעקט איז "צע", אן אנגענומענע דייטשע כלל פארגעסן געווארן, ווערט דאס יא שטרענג פארהיטן אין אנדערע דיאלעקטן. דאס טייטש אויב וויל זיך ארויפכאפן אויפן "פארגעסענדן" פוליש-ליטווישן באן, גיב איך אים רשות--הגם מאראנצןזאפט וועט זיין עטוואס בייז, אזש ער וועט אפילו פאר דעם אליינס ארויסקריכן פון זיין באהעלטעניש, און ברעכן זיין צוזאג נישט צו שרייבן אויף קאווע שטיבל. העכסטנס וועט מען זאגן אז דער יעניגער שיף'ס קאפיטאן פייפט זיך אן אויף "רוב היימישע שרייבערס", און ס'איז אים נישט אזוי שווער אוועקצונייגן פון דייטשע כללים.

יעצט איז אזוי. עס איז פארהאן שטרענגע כללים וואס וואלט געוועזן כדאי יעדער זאל וויסן. א שטייגער ווי לשון זכר, לשון נקיבה, און לשון סתמי; אויך איז פארהאן דאטיוו און אקוזאטיוו וועלכע קענען מאדעפיצירן דעם אויסלייג.

דאן טוהט זיך ווייסעך וויפיל פארשידענארטיקייטן אין אידישע דיאלעקטן, איינס מער גרייזיג (?) פונעם צווייטן.

איז הער אויס מאראנצן טייערער. איך רעספעקטיר באמת מרת א. ראטה, און איך האלט ס'איז שטארק רעקאמאנדירבאר זיך איינצוהאנדלן אירע סחורה. זי לייגט באמת אריין אסאך ארבייט, און האט למעשה געמאכט א רעוועלוציע מיטן ברענגן אידישע גראמאטיק צו אונזער אויפמערקזאמקייט. איז מילא אויף זאכן זי שרייבט א קלארע סיבה צו מקור, קען איך הערן זאלסט וועלן באצייכענען א צווייטנס שרייבעריי אלס גרייזיג. אבער אויף סתם ווארשיינדליכקייטן, נטיות, צו ווייל "רוב שרייבערס" (ווט"ה) שרייבן היינצייטיק אזוי, האלט איך אז דו דארפסט דאס קלארשטעלן ביים אויסבעסערן יענעם, און ס'האט נישט קיין פשט סתם אזוי צו טעראריזירן דעם מענטשהייט בלשון וודאי. זי אליינס האט דאך נישט מקורות אדער זיכערקייטן איבער אלצדינג. דאס וועט ליגן אויף יעדעם יחיד אין זיין האנט די פריוועליגע פון מחליט זיין צו ער וויל שרייבן וויאזוי "רוב שרייבערס" שרייבן, אדער נישט. אני כשלעצמי קען באשטיין זיך צו צושטעלן, "מייחע טייסע". (כ'זאג עס גוט?).

און צו ענטפערן אויף דיין קשיא צו איך וויל פרעגן קשיות אדער הערן א מעשה, איז דער ענטפער איך וויל אויסדריקלעך פרעגן קשיות. פאר מעשיות וועל איך גיין חול המועד צו תלמיד תורה תפארת יונה. איך זעה נישט פארוואס איינער זאל אן קיין שום זאכליכע סיבה אראפשטעלן "פעסטע" כללים—הפנים צו קענען באצייכענען יענעמס שרייב ווערק אלס "גרייזיג", אויב ער קען נישט ממש אויפווייזן פארוואס. פארבעסערן? דאס יא, איש לפי ערכו, און לויט זיין געשמאק. ס'איז אבער נישט א חק ואין להרהר אחריה.

וועל איך מסיים זיין כעין הפתיחה. דער נאמען פונעם אשכול איז "שיין שרייבן". אידישע גראמאטיק איז אבער נישט אלעס. ס'איז דא אזא באגריף ווי פאנקטשועישן שליסלען, און די צעפלויגנקייט געוויסע האבן דערצו, איז שטארק אנזעהבאר אויף תגובות אומעטום. יעצט קיינער באקריגט נישט באצאלט דא צו שרייבן, מ'טוהט דאס בלויז פאר פאן. לייגן א דגוש ס'זאל זיין העכסט פראפעסינאל אזוי ווי חכם השטיבל [tag]יאנקל[/tag], אדער ליטעראטור אויסגעקאכטער [tag]פשוט-קאמפליצירט[/tag], איז לדעתי נישט וואס ס'פארלאנגט זיך בכלל. אוודאי כל המדייק בגראמאטיק ופאנקטשועישן הרי זה משובח. אבער מ'טייפט אין גרויס טייל פון סעלפאון'ס (הפנים ביי מיר איז דאס אזוי), מ'טייפט שנעל, און מ'האט נישט די צייט, געדולד, נערווען זיכער צו מאכן ס'שטימט אויף הונדערט פראצענט. אדער איז אפילו שווער אויסצורעכענען פונקטליך וואו אריינצושטעלן א קאמע, סעמיקאלן, אדער גארנישט, אדער ביידע, אדער א פינטל אא"וו. איך אליינס בין נישט די מערסט אויפריכטיג, און וויבאלד איך שרייב געווענדליך פון א סעלפאון לייג איך נישט קיין סאך דגוש, און כ'האלט ס'פארלאנגט זיך נישט קיין סאך. ס'אחוץ פון דעם וואס איך קען אויך נאר די מינימום, און איך בין היבש הונטערשטעליג אין גראמאטיק, און אין שרייבעריי בכלל. אבער די מינימום, פון למשל אויפטוישן א פינטל ביים ענדע פונעם זאץ מיט א שטרעכל, דאס איז לדעתי שטארק גרייזיג. אבער עגעין, מ'זעמיר דא זיך אויסצולופטערן, און נישט צו נעמען לחץ.

[אביגדור]

@יואב, @מאראנצןזאפט,

לגבי נומבער 7, האב איך טאקע געהערט אייער הסבר פון רביצינתי תחי', אבער עס האט זיך מיר (מיך?) נישט געלייגט אויפ'ן שכל. אייער הסבר איז משתמע בהנחה אז אזוי איז טאקע אויף פויליש רוסיש, ואם קבלה היא נקבל.

------------

8. עס גייט מיר נישט אריין אין קאפ, וויפיהל איך פלאג מיך נאר אויף דעם, ווען מען שרייבט "מיר" מיט א רי"ש, און ווען מען שרייבט עס מיט א ענדע כ"ף.

[מאראנצןזאפט]

איז אזוי. מרת א. ראטה—די באמת חשובע לינגוויסטקע וועמען [tag]מאראנצןזאפט[/tag] האט געקרוינט אלס אלטימאטישע ווארטזאגערן פאר דעם אידישן שפראך, גיבט אן אז "צע" נוצט מען אויף ווערטער וועלכע דייטן אן שאדן צו מאכן. א שטייגער ווי צעשטערן, צעברעכן, צעווארפן וכדו'; ווידעראום "צו", גייט צו אלע אנדערע ווערטער מיט אזא סארט פארזילבע. זי גיבט אויך אן א הסבר, אז בעת אינעם פוליש-ליטווישן דיאלעקט איז "צע", אן אנגענומענע דייטשע כלל פארגעסן געווארן, ווערט דאס יא שטרענג פארהיטן אין אנדערע דיאלעקטן. דאס טייטש אויב וויל זיך ארויפכאפן אויפן "פארגעסענדן" פוליש-ליטווישן באן, גיב איך אים רשות--הגם מאראנצןזאפט וועט זיין עטוואס בייז, אזש ער וועט אפילו פאר דעם אליינס ארויסקריכן פון זיין באהעלטעניש, און ברעכן זיין צוזאג נישט צו שרייבן אויף קאווע שטיבל. העכסטנס וועט מען זאגן אז דער יעניגער שיף'ס קאפיטאן פייפט זיך אן אויף "רוב היימישע שרייבערס", און ס'איז אים נישט אזוי שווער אוועקצונייגן פון דייטשע כללים.

דא האט איר מיינע טייערע נאכפאלגער האומווארק. ווער ס'קען אנצייכענען דעם העכסטן נומער (נאר שרייבן דעם נומער איך וועל שוין שרייבן די פארבעסערונגען) מיט וויפיל פארבעסערונגען (חלילה נישט רופן גרייזיג, הרחק מן הלחץ ומן הדומה לו) מ'קען אלץ פארבעסערן דעם פאראגראף באקומט א פרייז.
די קאנטעסט וועט זיך שליסן דאס קומענדיגע מאל איך וועל זיין אין שטיבל.

(יואב, שיין דערלעבט, דער שוסטער מיט צעריסענע שוך. קומט א איד און וויל מיטטיילן אביסל פון זיין עקספערטיז אויף א הומאראסטישן אופן, און גיט א קוק ווער ס'כאפט נישט דעם וויץ).