בעש"ט: נישט נשתכח, נאר נישט פארשטאנען

[לולקע-ציבעך]

יעדער ווייסט און יעדער וואס ווייסט זאגט, אז דער בעש"ט איז געווען א חידוש וואס קומט אויף דער וועלט אראפ איינמאל אין טויזנט יאר. אפשר ביי די גאר עקשנות'דיגע ישיבה'שע קרייזן האלט מען נאך היינט נישט ממש אזוי, אבער איבער דער וועלט בכלל, אפילו נישט דער נישט רעליגיעזער און אפילו דער נישט אידישער, ווערט דער בעש"ט באטראכט ווי א רעוואלוציאנערישער פענאמען, וואס לאזט זיך כמעט נישט ארומנעמען.

ווען מען וויל אבער בעסער פארשטיין גענוי וואו און אין וואס דער חידוש ליגט, שטויסט מען זיך אן אין א וואנט.

דער בעש"ט איז געווען א הייליגער מענטש, א קדוש אלוקי, וואס האט דעם אויבערשטן געדינט אויף א מדריגה, וואס מענטשן וואס זענען געווען למעלה מהשגתינו האבן געזאגט זיי קענען נישט משיג זיין. אבער נישט דאס קומט אויפ'ן געדאנק ווען מען זאגט: "בעל שם טוב". מיר טרעפן זיך נישט דווקא טראכטן פון אן "עובד השם".

דער בעש"ט איז אויך געווען אזא סארט "טל של תחי-ה", וואס האט אויפגעפלאקערט דאס צאנקענדע נקודת היהדות, דעם חלק אלוקי ביים המון עם, וואס איז אין זיין תקופה געשטאנען אין סכנה פון פארלאשן ווערן. אבער אויס דעם אויס, וואלטן מיר אויפ'ן בעש"ט געזאגט: "כמה גדולים מעשי חייא." דער תנא רבי חייא איז געווען גרויס און הייליג, און כפי ערכינו, מער מלאך ווי א מענטש. זיין פערזענליכקייט טראגט אבער נישט אין אונזער היסטאריע דאס זעלבע משמעות ווי דעם בעש"ט.

אין די אויגן פון א צאל נישט פרומע פארשערס איז דער בעש"ט געווען אזא סארט "רעוואלוציאנער", וואס האט אויפגעהויבן דעם פשוט'ן מענטש צו א העכערער דרגה אין דער געזעלשאפט. ביז'ן בעש"ט איז דער המון עם, דער פראסטער איד פון שטעטל און דערפל, באטראכט געווארן ווי כמעט-גארנישט. יענע זענען געווען עמי הארצים און פראסטע נפשות, מיט פראסטע, קליינע השגות. די לומדים און שיינע אידן האבן אויף זיי אראפגעקוקט, און די פשוט'ע אידן האבן ביי זיך אליין אין די אויגן געטראגן גאר ווייניג חשיבות. זייער דאווענען, האבן זיי געוואוסט, איז אין הימל נישט ווערט קיין סך, און דער צאקליעטשעטער עברי מיט וועלכן זיי האבן געזאגט תהילים איז אזוי גוט ווי א הינקענדיג פערדל פאר א פריצישער קארעטע.

אבער אפילו די פארשערס וועלן נישט אוועקשטעלן דעם בעש"ט נעבן מארקס און לענין, און וועלן זיי לעבנס-געשיכטע נישט אריינשטעלן אלס קאפיטל אינעם בוך פון פרייהייט-רעוואלוציעס.

דער בעש"ט האט טאקע איינגעפירט עטליכע למעשה'דיגע, הלכה'דיגע שינויים, ווי א חומרא אויף חלפים, דאווענען אויף נוסח ספרד; חסידים האבן אויך אוועקגעווארפן די מרה שחורה, זיך געוואונטשן לחיים נאכ'ן דאווענען, און געמאכט א טענצל. אבער… אבער דער בעש"ט איז נישט קיין "רעפארמער"; פארקערט, די חסידים האבן דווקא געזוכט מהדר צו זיין אין מצוות און האבן נישט מוותר געווען אויף קיין האר הלכה. נאכמער: פון די תלמידי הבעש"ט זעלבסט, ממש ביים דריטן דור, האבן זיך אנגעהויבן אנטוויקלען אזויפיל פארשידנערליי, און אפילו קעגנגעזעצטע דרכים - אלע אין נאמען און באטראכטנדיג זיך ווי ממשיכי דרכו.

פונעם בעש"ט אליין איז אונז כמעט גארנישט פארבליבן. ס'איז פאראן דער בריוו וואס ער האט געשריבן צו זיין שוואגער רבי גרשון קיטובער, די "צוואת הריב"ש", אבער נישט קיין סך מער. דער בעש"ט האט נישט פארשריבן און נישט געלאזט זיינע תלמידים פארשרייבן זיינע תורות. דאס וואס מיר האבן היינט קומט פון וואס זיינע תלמידים, וועמענס תורות זענען יא געדרוקט געווארן, האבן נאכגעזאגט בשמו. (די "שמעתי ממורי'ס" אינעם תולדות יעקב יוסף, זיין אייניקל דער דגל מחנה אפרים און אנדערע.) דער ספר "שבחי בעש"ט", וואס איז דער עיקר קוואל פאר די ביאגראפישע פרטים פון זיין לעבן, איז געדרוקט געווארן צום ווייניגסטנס עטליכע צענדליג יארן נאך דעם בעש"ט'ס פטירה. און אפילו דאס אליין, דעם בעש"ט לעבן, איז איינגעהילט אין מיסטעריע. ארום זיין געבורט און עלטערן זענען פאראן צוויי סתירה'דיגע ווערסיעס, און דאס זעלבע אויך איבער אנדערע פרטים פון זיין לעבן.

בנוגע תורת הבעש"ט, האט קיינער נאכנישט באוויזן אויפצוקומען מיט א סך הכל וואס דאס איז. אלע חסידישע פארשערס און מעמקים אין תורות הבעש"ט זענען מסכים, אז כמעט אלעס וואס מען געפינט אין זיינע הייליגע ווערטער זענען שוין געשריבן געווארן פון פריערדיגע. דאס זעלבע אויך, כמעט, אויב נישט אלעס מיט וואס חסידים האבן זיך אויסגעצייכנט און געווען אנדערש, איז שוין געווען בנמצא פריער ווי דעם בעש"ט. אין זיין תקופה אליין, האט זיך אין דער שטאט בראד געפונען א גרופע "חסידים", וואס האבן זיך אויפגעפירט מיט פרישות, גע'מקווה'ט, געדאוונט מיט התלהבות און התפעלות, און זענען אין אנהייב דווקא געווען שארפע מתנגדים פונעם בעש"ט.

אפילו די וואס ווייזן יא אן אויף אן אייגנארטיגן חידוש, וואס דער בעש"ט האט צום ערשטן אראפגעברענגט אויף דער וועלט, קענען זיך אויך נישט אייניגן גענוי וואס דאס איז. און אויב ס'איז אזוי שווער דעם חידוש צו טרעפן און הערשט איז נישטא קיין איינהייטליכע מיינונג וואס דאס איז, איז שווער צו זאגן אז דאס גדלות פונעם בעש"ט איז בכלל באשטאנען אין א "חידוש". נישט דאס איז די נקודה. עס איז נישט מסביר דעם פלאץ וואס די פערזענליכקייט פונעם בעש"ט פארנעמט ביי אידן. (דער "נשתכח דרך הבעל שם" פארפעלט אויך אנצודייטן וואס ס'איז פארגעסן געווארן.)

דער נאענסטער אויב נישט איינציגער אופן צו באצייכענען דעם בעש"ט איז: "אור". דער בעש"ט איז געווען אן "אור גדול", א מאכטפולער כוח, א מורא'דיגע ענערגיע וואס איז געווען גרעסער ווי די וועלט, אין וועלכער ער האט געווירקט. די שטארקסטע כוחות אויף דער וועלט זענען פארשלייערט אין סתירה און מיסטעריע. די טיפסטע מושגים זענען אייביג באגראבן ערגעץ וואו וואס איז ממש דא, אונטער דער נאז, אבער אין דער זעלבער צייט אזוי נישט צוטריטליך. דעם שטריך געפינט מען אין סייענס, קונסט און מאטעמאטיק, און אפילו אין יהדות. די שווערסטע און אומפארשטענדליכסטע פרשיות ווערן ערקלערט דורך "עבירות לשמה" און אנדערע אזעלכע זאכן, וועמענס כללים מיר פארשטייען נישט און וועמענס עצם עקזיסטענץ הערט זיך ווי א סתירה מיני' ובי'. אין מאטעמאטיק זענען פאראן טיפע און קאמפליצירטע חשבונות איבער אוממעגליכע זאכן און אפילו סתירות - און דער חשבון שטימט פארט… די איידלסטע קונסט-ווערק - אין מאלערייען, מוזיק, ארכיטעקטור און נאך - זענען די צום ווייניגסטנס פארשטענדליכע און נישט זעלטן אפילו סתירה'דיג. דאס זעלבע געפינען מיר אין סייענס, אין פיזיקס, אז די אטאמס, וואס איז דער יסוד פון דער בריאה אויף ווי ווייט מיר פארשטייען, זענען מלא סתירות און מיסטעריעס, און וואס טיפער מען קריכט, אלץ גרעסערע סתירות און טיפערע מיסטעריעס באווייזן זיך.

און דאס איז נישט קיין צופאל. ווייל וואס גרעסער דער אור, אלץ ווייניגער קען ער פארשטאנען ווערן. ווען אן אור איז אזוי גרויס אז ער ווירקט און איז משפיע אויף אזויפיל מענטשן, אין אזויפיל תחומים, אויף אזויפיל יאר שפעטער, אויף אזא פארנעם - און נאך דערצו אן קיין רעוואלוציעס, כמעט אן קיין ממשות'דיגע שינויים, און אן ברענגען עפעס ניי צום טיש - מוז ער זיין עפעס וואס איז גרעסער ווי די זאכן וואס זענען דורך אים נשפע געווארן. ס'איז פונקט ווי די ענערגיע אינעם אטאם, וואס פארמאגט אומבאשרייבליכע, כמעט איבערנאטירליכע כוחות, אבער איז אזוי באהאלטן, נישט פארשטאנען, און פול מיט סתירות. די ענערגיע איז ניטאמאל ממשות'דיג, קען נישט אנגעטאפט ווערן, און קען כמעט נישט געהעריג מוגדר ווערן אין ווערטער. אונזער איינציגער קשר מיט דער ענערגיע איז די מורא'דיגע כוחות וואס זי האט און די תוצאות וואס זיי ברענגען.

דאס איז דער בעש"ט געווען: אן אור גדול ונורא, אן אפגלאנץ פון יענעם אור הגנוז, פאר וועמען עס זענען נישט געווען קיין מחיצות, קיין אפהאלט, קיין אפשטעל, און וועמענס כוח האט זיך אנטפלעקט אויף דער וועלט אויף א פארנעם וואס מיר זענען נישט געווען בכוח צו דערטראגן. דער בעש"ט איז נישט געווען קיין גאון, קיין צדיק, קיין בעל מידות, קיין פרוש, קיין מקובל, קיין גוטהארציגער מענטש, קיין מסירת נפש איד, קיין בעל רוח הקודש, קיין נביא, קיין קדוש. ער איז געווען דאס אלעס, אבער סך, סך מער. ער האט דאס אלעס געהאט און די אלע מדריגות זענען אין זיין פערזענליכקייט געווען פארקערפערט בתורת "לא זו - אף זו", אן "אף זו" וואס איז גרעסער ווי סיי וואס צו וואס מיר האבן סיי וועלכן שייכות...

[ראש הישיבה]

נישט פארשטאנען? אבער דו [tag]לילקע-ציבעך[/tag] האט אים יא פארשטאנען?

פיין. אבער שרייב כאטש צו אז this is my personal opinion.

גראדע היינט האב איך געהאט א לענגערע שמועס פון דריי א האלב שעה מיט א אינגע בחור'ל וואס האט געוואלט פארשטיין מה חידשה הבעל שם טוב? וואס איז די חילוק פון חסידים און מתנגדים? פארוואס האבן זיך די מתנגדים אזוי אקעגן געשטעלט די חסידים? פאר איך האב אים געענטפערט האב איך אים געזאגט, אז אלעס וואס איך גיי אים ענטפערן, איז וואס איך האב דורך געטוהן במשך פון די לעצטע 23 יאהרן. אבער ער זאל וויסן אז דאס איז נאר מיין פערזענליכע מיינונג. ער וועט בע"ה במשך השנים הערן און זעהן אנדערע מיינונגען, והבוחר יבחר.

[לולקע-ציבעך]

[tag]ראש הישיבה[/tag], איר זענט גערעכט. באמת האב איך נישט געשריבן וואס דער בעש"ט איז יא געווען, נאר אז איך ווייס נישט און אז כ'האב באקומען דעם זעלבן איינדרוק נאכ'ן לייענען עטליכע ספרים אויף דער נושא און רעדן מיט מענטשן וואס קענען די סוגיא בעסער ווי איך. אבער, אייער באמערקונג איז ריכטיג והנה: איך ווייס נישט. ווער עס ווייסט בעסער און אויב יענער האט דאס געדולד צו דערציילן, וועל איך הערן מיט אפענע אויערן און זייער דאנקבאר זיין פאר'ן בארייכערן מיינע ידיעות.

[סאו וואט]

דער בעש"ט האט נישט געמטכט דו תקנת חלפים, און נישט געטויש נוסח אויף ספרד, נאר זיין תלמיד המגיד ממעזעריטש ז"ל.

דיין אריכות און קורצן לפענ"ד. איז דער בעש"ט אזוי ווי איוב, בלויז א משל, כדאיתא במדרשים.
וכמו שיש הרבה שאומרים כן על השפאלע זיידע ז"ל שזוהי רק משל ודמיון. וכמו כן הבעש"ט ז"ל. ודו"ק

[ונבנתה העיר]

מען דארף שטארק נזהר זיין נישט מגשם צו זיין א שטיקל לולקע ציבעך, זעהט עס זאל איהם נישט בלייבן א טעם ווי ער איז מדבר אל העצים והאבנים.

[איחוד פעלד]

דער בעל שם טוב האט מחדש געוועהן דער כלל פין קבלה על דרך העבודה. און לויט דער כלל גייען דער ספרי חסידות ביז בערך תר"ן. היינט זאגט נאך תורה אזוי ר' מאטיל זילבער, און ער טוט עס אפשר אויך, קיין סאך אנדערע זענען נישטא מער.

[מאראנצןזאפט]

רבותי רבותי, וואס איז דאס, דער עולם זאל ליינען, דער עולם זאל לייקן, דער עולם זאל מגיב זיין, דער עולם זאל אפווענדן, דא טוט זיך, דא רעדט מען צום דבר, גענוג געמילקשעיקט, אביסל דברים של טעם, ויהי אור, דא רעדט מען פון אור.

[[NAMELESS]]

לקיים מצוות מאראנצן זאפט ולזכות לאחוז בשיפולי גלימת לולקע ציבעך:
דער בעל שם טוב איבער וועמען מיר רעדן איז נישט די צוויי הונדערט פונט וואס מיר רופן רבי ישראל בעל שם טוב, נאר די גאנצע מיטאלאגיע, די אלע הרגשים וואס זיין נאמען ערוועקט. יא, אסאך דערפון איז פיקציע מבית מדשו פונעם חשובן מנהיג צדיק און פאלקלאריסט מהריי"ץ שניאורסאהן, תורה'לעך פון תלמידי תלמידים, גניזות וואס האט אין פאקט גארנישט מיט אים, אבער למעשה רעפרעזענטירט זיין נאמען א רעוואלוציע פון רגש איבער מעשה, שמחה איבער דקדוק הלכה, חשיבות פון יעדע איד איבער תוכחה.
וויאזוי די מיטאלאגיע האט זיך אויסגעפארעמט און באפעסטיגט איז א שאלה וואס סאציאלאגיסטן און אנטראפאלאגן דארפן ערקלערן.

[איחוד פעלד]

וואס עפעס דער מהרי״ץ?

כאמור דער שבחי בעל שם.

דער קאמארנער האט אויך אסאך אויסגעברייטערט זיין תורה.

[לולקע-ציבעך]

איז דער בעש"ט אזוי ווי איוב, בלויז א משל, כדאיתא במדרשים.

באמת פאראן אזא דעה, אדער דו זאגסט עס בתורת מליצה?

[היימישער ליטוואק]

שמחה איבער דקדוק הלכה,

מה זאת??

[ברסלבער]

שמחה איבער דקדוק הלכה,

מה זאת??

ליק"מ ח"ב, מד:

גם מחכמות שיש בעבודת השם בעצמו צריך להרחיק מאד, כי כל אלו החכמות של העולם שיש להנכנסין ומתחילין קצת בעבודת השם אינם חכמות כלל והם רק דמיונות ושטותים ובלבולים גדולים, ואלו החכמות מפילין מאד את האדם מעבודת השם, דהיינו מה שחושב וחוקר ומדקדק ביותר אם הוא יוצא כראוי במה שעושה, כי בשר ודם אי אפשר לו שיצא ידי חובתו בשלמות 'ואין הקדוש ברוך הוא בא בטרוניא' וכו' ולא נתנה תורה למלאכי השרת'.
ועל אלו המדקדקים ומחמירים בחמרות יתירות עליהם נאמר: "וחי בהם", 'ולא שימות בהם' כי אין להם שום חיות כלל ותמיד הם במרה שחורה מחמת שנדמה להם שאינם יוצאים ידי חובתם בהמצוות שעושין ואין להם שום חיות משום מצוה מחמת הדקדוקים והמרה שחורות שלהם [והוא בעצמו אינו מחמיר שום חומרא כלל].

[מאראנצןזאפט]

געהערט אמאל פון רמ''ז, אז א חסיד דארף מחמיר זיין אין אן הלכה פסוקה וואס דער רמ''א פסק'נט בפירוש און ענדיגט מיט דעם שו''ע או''ח, אז וטוב לב משתה תמיד.

[שפתים ישק]

שפתים קישאקTM!

[דולה ומשקה]

דער בעל שם טוב האט מחדש געוועהן דער כלל פין קבלה על דרך העבודה. און לויט דער כלל גייען דער ספרי חסידות ביז בערך תר"ן. היינט זאגט נאך תורה אזוי ר' מאטיל זילבער, און ער טוט עס אפשר אויך, קיין סאך אנדערע זענען נישטא מער.

ר' מאטיל זילבער בכלל נישט , לא מיניה ולא מקצתיה, ער איז סתם מלקט מכל הבא לידיו אין מאכט א לשיטתו, דער אייניצגסטער דינאסטיע וואס האט נישט משנה געוועהן דעם דרך הקבלה פון רבינו אור שבעת הימים איז דער ליבאוויטש, הייבט אן אריין צו קוקן אין דער מאמרים פון דער בעל התניא, דערנאך פון דער מיטלער רבי אין ווייטער ביז צו די מאמרים פון דער רבי הרמ"ש.

עכ"פ לענינינו לגבי דאס וואס לולקע ציבעך האט מאריך געוועהן אין דעם משמעות פון "תורת הבעש"ט", דהיינו וואס ליגט אינטער דיע ווערטער. קומט אויס ער מאכט א געוואלדיגע חילוק און נפקא מינה ציווישען 'תורת הבעש"ט' און 'דרך החסידות'.

דער רעוואלאציע וואס דער בעל שם טוב האט געמאכט איז דער דרך החסידות, וואס איהר עפעקט שטייט פעלזן שטארק עד היום הזה, אין עס איז נישטא דא אין דעם קיין שום שאלה אדער ספק אז 'חסידות' בכלל האט געטוישט יודישקייט און איהר השפעה דערגרייכט זייער ווייט בעקיפין ושלא בעקיפין.

אבער דאס האט בכלל נישט צו טוהן מיט 'תורת הבעש"ט' נישט קיין נפק"מ וואס דאס איז טייטש, ווייל פונקט אזוי ווי דער 'תנועת החסידות' האט זיך געטוישט דרייסטיש במשך דער לעצטע דריי הונדרעט, אז נישט נאר וואלט עס דער בעל שם טוב נישט דערקענט, נאך מער ווי דעם - ער וואלט זיך בכלל נישט מתייחס געוועהן נישט צו די 'תנועה' און נישט צו אירע אדמורי"ם ומגידים.

אז מ'מאכט א סאך הכל פון די אלע 'שמעתי ממורי'ס, מ'דערגייט צוויי זאכן, פאר די קליינע חבורה פון 15-20 הייליגע נשמות וואס האבן ארום גענומען דעם גרויסע צדיק, אט מיט זיי האט ער געלערנט גהויבענע הויכע ענינים, אבער ער האט זיך נישט אפגעגעבן נאר צו זיינע תלמידים בני עליה, נאר אויך ארום געפארען אין דארט איז ער ארום געגאנגען אין געזאגט אז 'יעדע יוד האט א ניצוץ א חלק אלקי ממעל', ממילא יעדער פשוט תפלה האט א געוואלדיגע אויפטו בשמים ובשמי השמים בלי ערך וגבול.

אויף דעם איז בכלל נישט געקומען קיין התנגדות פון קיין שום גדול בדורו, ערשט לאחר פטירתו הגם אפציעל האבען זיך עטליכע פון די בני החבורה מכניע געוועהן דעם מעזריטשע מגיד, אבער דאס איז בכלל נישט געוועהן אזוי פשוט, ווייל עס איז נאך אלץ געבליבען דער תולדות, דער דגל, רבי פנחס מקאריץ, ועוד.

[ממרום שלח אש]

איך האב אנגעהויבן צו ליינען מיט א פארכאפטע אטעם, ענדליך גייט איינער פאראנטפערן די מיליאן דאלערדיגע קושיא "מה זה בעש"ט?"

אבער די מסקנה איז א "איני יודע" ארומגענומען מיט א קלינגעדיגע נאמען "אור"!

אינגעל: רבי, עהם, וואס מיינט אור?

שנית

סאטמאר רב'ס שיטה איז איינפאך, ער האט אויך נישט געוויסט, האט ער געזאגט, באזירט אויף פריערדיגע פון זיין חדר, "זעט אויס אז מיר קענען עס נישט משיג זיין, ווייל היינט איז עס שוין נשתכח געווארן". דו זאגסט אז וואס? אז קיינער האט עס קיינמאל נישט פארשטאנען? מיר פארשטייען נישט היינט? עס איז בעצם איין גרויסע מיסאנדערסטענדינג?

[לולקע-ציבעך]

[tag]ממרום שלח אש[/tag], די נקודה איז נישט אן אי-ידיעה אזוי ווייט ווי אן אי-השגה. דער פשט איז אז דער בעש"ט איז גרעסער ווי דעם פלאץ וואס השגה נעמט אויף אין אונזער פסיכיק. און ווי כ'האב אנגעוויזן: דער בעש"ט האט ערנסט צעשאקלט דעם יסוד פון יהדות, אבער למעשה אים כמעט נישט בארירט. ער האט ווי איבערגעמאכט כלל ישראל, אבער כמעט גארנישט געטוישט. ער איז געווען איינער, אבער אזויפיל אנדערע און סתירה'דיגע שיטות זעען זיך און ווערן אויך דורך אנדערע געזען ווי ממשיכי דרכו. אין דער זעלבער צייט אבער קענען מיר נישט אנווייזן וואס דאס איז, און אויך פארוואס דאס התנגדות קעגן חסידות איז געווען אזוי גרויס. די פערזענליכקייט פונעם בעש"ט ברענגט אויך פארשידענע איידעלע עמאציעס און connotations פון מיסטעריע און נישט-דאאיגקייט וואס לאזן זיך נישט איבערגעבן אין ווערטער.

"איני יודע" איז אין דעם פאל א תירוץ. ער איז געווען עפעס, וואס ידיעה, אונזער ידיעה (מיין ידיעה, עכ"פ), קען נישט ארומכאפן. אויף וויפיל איך פארשטיי אים, איז עס אין הרגש - וואס זאגט מיר קלאר אז כ'הייב נישט אן צו פארשטיין...

[איחוד פעלד]

כ'מיין אז מען מאכט פין א מוציא א רעטעך. די זאכען וואס געבען היינט חסידות דער גלאנץ האבען גארנישט מיטח בעל שם טוב. נישט דער נוסח התפילה, נישט טישען פרייטאג צו נאכטס, נישט חסד, נישט געבראקטס, די אלע זאכען האט דער בעל שם טוב קיינמאל נישט געזאגט געהיסען.

די שאלה וואס מען קען דן זיין איז צו היינטיגע חסידות האט שייכות מיט דער חסידות פין דער תלמידי אדער תלמידי תלמידי בעש"ט, און אפילו אויף דעם קען נאך זיין אז עס איז נשתכח.

[מאראנצןזאפט]

און אגב לולקע, איז דיין גראמאטיק אויף גאר א הויכן ניווא וואס גיט צו צו דער פראפעסיאנאליטעט פון אייער מאמר. כה ללולקע.
מיר גלייכן דיין ציבעך ברענג אונז נאך פון דעם פיינעם טאבאק. זאל אונז קיצלען אין די נאז לעכער.

[shem-tov]

לולקע ברענגט עס מוראדיג גוט ארויס כהאב אמאל געהערט א מעשה טאקע ביים סאטמאר רב זי"ע אז ער האט אמאל ארומגעשמועסט א לענגערע צייט איבער די גרויסקייט פונעם הייליגען גר"א ביים סוף האט זיך איינער געגעבן אזא רוף אן צום רבין, און וואס זאגט דער רבי אויפן בעש"ט הקדוש, דער רבי האט זיך אזוי פארטראכט און גיט זיך א רוף אן "ולגדולתו אין חקר" און מער גארנישט געזאגט. איך נעם פון דעם ארויס טאקע די צוויי פשטים אין אייערע תגובות. עס איז עפעס געווען אזוי הויעך אז מיר קענען עס פשוט נישט מסיג זיין.

[הבא ללמד]

לולקע ברענגט עס מוראדיג גוט ארויס כהאב אמאל געהערט א מעשה טאקע ביים סאטמאר רב זי"ע אז ער האט אמאל ארומגעשמועסט א לענגערע צייט איבער די גרויסקייט פונעם הייליגען גר"א ביים סוף האט זיך איינער געגעבן אזא רוף אן צום רבין, און וואס זאגט דער רבי אויפן בעש"ט הקדוש, דער רבי האט זיך אזוי פארטראכט און גיט זיך א רוף אן "ולגדולתו אין חקר" און מער גארנישט געזאגט.

דע מעשה שטאמט פין עולמות שחרבו פין ר' יוסעל שיינבערגער, ווי באקאנט טענען אסאך פין דע סאטמאר רב תלמידים אז מען גלייבט נישט זיינע מעשיות איז מען נישט קיין אפיקורס

[יאיר]

עס איז מערקווירדיג אז ביי גאר אסאך פון גרויסע רעליגיעזע רעוואלוציאנערן אין היסטאריע הערשט אן עניגמע (געבענטשט זאל זיין דער וואס האט גע'כשר'ט דעם ווארט) ארום זיי. צום ביישפיל, משה רבינו האט עפעס א מאדנע אנהויב פון זיין לעבן, מען טרעפט אים אויפ'ן טייך ווי אן אסופי מן השוק און ער וואקסט אויף אן עברי ביי פרעה. ביים שטארבן, ולא ידע איש את קבורתו עד היום הזה. להבדיל ישו הנוצרי, נישטא נאך אזא באקאנטער און מיסטעריעזער פארשוין אויפאמאל ווי אים. קוים וואס מען ווייסט אז ער האט עקזיסטירט, איבער יעדער טריט פון זיין לעבן איז דא לכל הפחות דריי מיינונגען, און קיינער ווייסט נישט עכט וואס גענוי ער האט יא אדער נישט געזאגט. ארום דער מחבר ספר הזוהר, וואס האט אריינגעברענגט אן אומגלויבליכע רעוואלוציע אין יהדות וואס שטעלט אין שאטן אפילו חסידות, לא ידע איש צאתו וביאתו מעתה ועד עולם. מען קען בלויז שפעקולירן. דער בעל שם טוב, ווייטער אן עניגמע. והמשכיל יבין.

[טאמבל סאס]

דארף מען נאר אכט געבן אז להבדיל לב טהור רבי זאל חלילה נישט ווערן אן אנגימע.