נשתכח, אדער נישט געהאלטן

[ממרום שלח אש]

עס איז אינטערעסאנט צו באטראכטן וויאזוי מען באנעמט זיך מיט אן אלטען מורה דרך, אנגעזעענער פערזאן וואס אינזיינערצייט איז ער געווען געערט, אבער היינט איז ער א בא בימים און א שאנד פאר די משפחה ווען ער לאזט נישט נאך פון געדאנקן וואס זענען שוין היינט נישט פאפולער.

כדוגמת א אנגעזענער פראפעסאר וואס זיין בליק אויף שחורים איז ווי מיט פופציג יאר צוריק, מען קען אים נישט ממש דערשטיקן, ווען ער כיכקעט צום שחור אין רעסטעראן, "העי ניגער האו מעני טיימס דא איי העוו טו טעלל יו טו פיל אפ מיי פייפ", גלעט מען אים איידל אויפן ליידיגן קאפ, מען פארשלונגט א שמייכל, און מען זאגט "פאפס, אלעס איז אקעי, ששששש".

אין די צייט פון בערך א צוויי טויזענט יאר צוריק איז די וועלט דורך א ענלייטענמענט, מען האט אנגעהויבן אפווארפן די אלטע איינפירונגען פון קרבנות און גאט דינעריי אויף שטארק גשמיותדיגע אופנים, אבער וויאזוי ספראוועט מען זיך א גלויבן וואס איז הארט באזירט אויף דעם? די גלויבן איז פארהייליגט און פארהערליכט, קיינער איז נישט גרייט צו זאגן שקר הנחילו לנו אבותנו, א גלויבען אויף וואס די עלטערן האבן זיך מוסר נפש געווען אזויפיל דורות, א גלויבן וואס מען גלייכט און מען גלייבט אין פילע חלקים דערפון.

צוויי כיתות האבן זיך געפלאגט מיט די פראבלעם, וויאזוי ברענגט מען אריין דאס נייע אן פוגע זיין אין דאס אלטע?

די צוויי כיתות זענען געווען חז"ל און להבדיל ישו הנוצרי.

ישו האט אנגענומען א מער סימפליסטיק מהלך, ער האט געזאגט אז דאס אלטע איז הייליג, אבער נישט נוגע מער היינט, פאר היינט איז דא די ברית חדשה. גענומען דאס אומבאקוועמע און אוועקגעשטופט אין ווייטן עבר אריין, ווייט פון אויג און ווייט פון הארץ.

חז"ל האבן פארשטאנען אז מען קען נישט אראפברענגען א תורה חדשה יעדעס מאל וואס דער ווינטל בלאזט אנדערש, עס איז סתם א חוכא וטלולא, האבן זיי אנגענומען א פיל קאמפליצירטערע מהלך, נעמליך איבערארבעטן די תורה אז עס זאל יא שטימען מיט זייערע היינטיגע ווערדן און פארשטאנד. אלץ תוצאה איז הקרבת קרבנות געווארן אפגעשטופט ווייט אינעם עתיד, לכשיבא אליהו. די רעזולטאט איז די זעלבע, אפגעשטופט, ווייט פון אויג ווייט פון הארץ, אבער מיט מער סענטיוויטעט צום אלטן.

פעסט פארווערד צו די נייצענטע יאר הונדערט, דער סאטמאר רב האט נישט געגליכן דעם ארגינעלן דרך החסידות, די גלייכגילטיקייט צום שו"ע, די איבערגעטריבענע הוללות און שמחה, דאס פארגרעבקייט פון עסן און לחיים'ן, דעם חוסר דגוש אויף לימוד התורה. אבער אויס כבוד פאר די פריערדיגע האט ער געזאגט אז עס איז נשתכח געווארן, די רעזולטאט איז די זעלבע, ווייט פון אויג, ווייט פון הארץ, צוריקגעשטופט די גאנצע מעשה צו די ת"ק יארן, אבער נישט פוגע געווען אין כבוד הבעש"ט ותלמודיו.

אדער קען מען זאגן ....

די חז"ל האבן געהאלטן אז דאס איז זאת התורה המסורה בידנו, דאס איז אייביג געווען די פלאן אז תקרובת קרבנות זאל זיך ענדיגן.
סאטמאר רב האט באמת געהאלטן אז דרך הבעש"ט איז אראפגעקומען אויף בלויז א קורצע צייט און כאשר בא כן ילך.

והבוחר יבחר...

[שפתים ישק]

שפתים קישאקTM! ??

[יאיר]

עוד יש לומר, חז"ל האבן נישט געטראכט נישט דאס און נישט יענץ, דאס וואלט געווען צו פארגעשריטן פאר זיי. זיי האבן פלעין געטון וואס זיי האבן צו טון.

[איחוד פעלד]

יאיר

דיין משל צו קרבנות איז נישט ריכטיג ווי דערמאנט אז איינמאל די ביהמ"ק איז חרוב איז נישטא קיין קרבנות, פינישד.

ועוד, ישו הנוצרי האט נישט מבטל געוועהן קרבנות לפי ידיעתי, דאכט זיך אז די קאטאליקען זענען מער מיט די מהלך פין קרבנות.

אלא כי איתמר הכי איתמר, וואס חז"ל האבען געטוהן לגבי ענינים פין טומאה וטהרה און דער רבינו יואל לגבי חסידות.

[יאיר]

איך האב נישט געשריבן דעם אשכול, אבער אז דו דערמאנסט שוין שטייט שוין פון די פריערדיגע אז ישו הנוצרי איז געווען דער פיינעל קרבן צו אפקומען פאר אלע אונזערע עבירות און מען דארף מער נישט קיין קרבנות. ישו אליין וואלט נישט געקענט מבטל זיין קרבנות ווייל ער'ט דאך געלעבט בזמן הבית, נאר ער האט יא פארפירט קעגן די כהנים עסטאבלישמענט בכלליות, כידוע העובדא ווען ער איז געקומען סוכות/פסח אין בית המקדש און איבערגעדרייט ווי שמחת תורה אין ראדני סטריט.

[פיטומי מילי]

קעסטו אפשר אנצייגען וואס חסידות איז

[רויטע וואנצעס]

סאטמער רב האט זיך מתמרמר אז ליידער בימינו איז חסידות נשתכח געווארן לדעתו. ס'איז נישט א פסק, א הלכה, אדער א מין דרך.

[ממרום שלח אש]

איי עם סארי פארן ווארפן א באמבע, נישט דאס איז געווען מיין ציל, איך וואלט נישט אריין אין די נושא דא, גיכער עפן א אשכול מיטן קעפל, "די תורה בידי חז"ל: כחומר ביד היוצר?" און מיר וועלן דארט דן זיין דערויף.

לגבי הקרבת קרבנות, איז ווייטער די זעלבע, עס איז א אריכות, אבער מען זעט שוין אין די נביאים " כִּי לֹא דִבַּרְתִּי אֶת אֲבוֹתֵיכֶם וְלֹא צִוִּיתִים בְּיוֹם הוציא [הוֹצִיאִי] אוֹתָם מֵאֶרֶץ מִצְרָיִם עַל דִּבְרֵי עוֹלָה וָזָבַח." עס איז א היבשע באמבע ווען מען נעמט אין באטראכט אז גאנץ ויקרא איז בלויז קרבנות. אויב ווילסטו דן זיין מער באריכות, עפן א אשכול מיטן קעפל "די עוואולוציע פון די תורה".

אבער בקיצור ברויכסטו מודה זיין אז הקרבת קרבנות האט זיך אנגעהויבן ביי אדם הראשון שוין, "וירח ה' את ריח הניחוח" ביי נח'ן, עס איז בכלל נישט תלוי געווען אין א ביהמ"ק. מען וואלט געברויכט צוריק מתיר זיין במות, וואס איז מעיקר הדין צוריק מותר געווארן לאחר החורבן, ווייל די טעם ההיתר וואס שטייט אארויס אין פסוק "כי לא באתם אל המנוחה" איז ווייטער דא. וויאזוי קען מען צוריקהאלטן די סאמע וויכטיגסטע און לכאורה אפילו איינציגסטע עבודה וואס ווערט דערמאנט אין די תורה? חז"ל האבן אבער נישט געזוכט אנצוהאלטן קיין קרבנות. מפני איזה סיבה.

אבער אין קורצן, וועל איך דיר צוברענגן דעם רמב"ם אין מורה, וועסטו זען אז עס איז ווייט נישט מיין חידוש

אי אפשר לצאת מן ההפך אל ההפך (הקצה אל הקצה) פתאום - ולזה אי אפשר, לפי טבע האדם, שיניח כל מה שהרגיל בו פתאום. היה המנהג המפורסם בעולם כולו, שהיו אז רגילים בו, להקריב מיני בעלי חיים בהיכלות ההם אשר היו מעמידים בהם הצלמים ולהשתחוות להם ולקטר לפניהם, והפרושים (כהני הדת) היו אז האנשים הנתונים לעבודת ההיכלות ההם. כאשר בא ה' לצוות את בני ישראל על עבודתו, לא רצה ה' הטוב לצוותם על עבודה שהיא שונה בתכלית מצורת העבודה שהם היו רגילים לראות אצל עובדי העבודה זרה. כיוון שאם היה מצווה אותם על עבודה שהיא שונה לגמרי, הם לא היו יכולים להבין ולקבל עבודה זו , על פי הכלל שביארנו לעיל שאדם לא יכול לצאת מדבר שהוא רגיל בו אל דבר אחר לגמרי. לכן ציוה ה' את בני ישראל שיעבדו אותו באותה צורה שעבדו עובדי האלילים את אלוהיהם, רק שציוה אותם שכל העבודה תהיה לשמו ולא לשם שום עבודה זרה אחרת.

לפי זה איז פשוט אז ווען רוב וועלט איז אוועק דערפון האבן זיי עס געלאזט פאלן.

[מאראנצןזאפט]

דער שטיקל מורה האט גארנישט מיט דיין לאקשן תורה אז חז ל האבן בכונה מבטל געווען קרבנות.
עס איז אין מיינע אויגן ווי דער רמב"ם זאל מסביר זיין אז דעריבער איז מצות עונג שבת באכילה ווייל דער גוף פון א מענטש האט טויזענטער יארן זיך געפירט צו גלייכן עסן.
זייער אסאך מצות זענען אין דער קריטעריע פון זאכן וואס מענטשן טון צוליב פארשידנארטיגע סיבות נישט א חוק בלי טעם ווי פרה אדומה. א משל גיטין וקידושין און דער רמב"ם קוועטשט אריין קרבנות לה אויך.
און אגב הערט זיך נישט אין מיינע אויערן דעם רמב"ם הסבר פון די פשוטע אויסדרוקן פונעם פסוק ריח ניחוח לה'
אנטשולדינג פארן נישט אריינקומען קלאר איך שרייב פון א טעלעפאן.

[ממרום שלח אש]

קומסט אריין זייער קלאר בעזהי"ת, איך האלט מיט דיר טויזענט פראצענט, נישט נאר איך, נאר דער רמב"ן הק' אויך, ער איז זייער שארף קעגן דעם רמב"ם

וזלה"ק
"הנה הם דברי הבאי, יעשו שולחן ה' מגואל שאיננו רק להוציא מלבן של רשעים וטפשי עולם, ולשון הקרבנות את קרבני לחמי לאשי ריח ניחוחי, וחלילה שלא יהא בהם שום תועלת ורצון" עכל"ק

נאך פרעגט ער

"והנה נח בצאתו מן התיבה עם שלשת בניו אין בעולם כשדי או מצרי, הקריב קרבן וייטב בעיני ה' והבל הביא גם הוא מבכורות צאנו ומחלביהן, וישע ה' אל הבל ואל מנחתו, ולא היה עדיין בעולם שמץ עבודה זרה כלל" עכל"ק

[מאראנצןזאפט]

אוי ממרום, דו ביזט דער קעניג פון עניגמאטציע .
דו קענסט זיין אינעם זעלבן טאג רעכט און לינק צו אן עקסטרעם אויף ביידע זייטן און אלעס אינדערמיט.
מיין קאפ דרייט זיך.

[ראש הישיבה]

עטליכע יאהר צוריק איז ארויס מבית הדפוס א ספר פון איינער פון די גדולים פון די פריערדיגע דור מיטן נאמען 'לנבוכי הדור'. דארט שרייבט ער אז לויט ווי די וועלט טוט זיך פארשריטן, זעהט אויס אז ווען משיח וועט קומען וועט נישט מעהר זיין קיין קרבנות, צוליב וואס די וועלט האט שוין רחמנות אויף חיות.

די זעלבע זאך שטייט אין ספר אור יצחק פון רבי יצחק פון ראדוויל ז"ל

[מיר'ער בחור]

פעסט פארווערד צו די נייצענטע יאר הונדערט, דער סאטמאר רב האט נישט געגליכן דעם ארגינעלן דרך החסידות, די גלייכגילטיקייט צום שו"ע, די איבערגעטריבענע הוללות און שמחה, דאס פארגרעבקייט פון עסן און לחיים'ן, דעם חוסר דגוש אויף לימוד התורה. אבער אויס כבוד פאר די פריערדיגע האט ער געזאגט אז עס איז נשתכח געווארן, די רעזולטאט איז די זעלבע, ווייט פון אויג, ווייט פון הארץ, צוריקגעשטופט די גאנצע מעשה צו די ת"ק יארן, אבער נישט פוגע געווען אין כבוד הבעש"ט ותלמודיו.

אדער קען מען זאגן ....

די חז"ל האבן געהאלטן אז דאס איז זאת התורה המסורה בידנו, דאס איז אייביג געווען די פלאן אז תקרובת קרבנות זאל זיך ענדיגן.
סאטמאר רב האט באמת געהאלטן אז דרך הבעש"ט איז אראפגעקומען אויף בלויז א קורצע צייט און כאשר בא כן ילך.

והבוחר יבחר...

אגב, עם כל הכבוד לממרום, איז עס נישט געווען סאטמאר רב'ס אויפקום אין ער האט דאס אפילו נישט מחדש געווען, ער האט עס בסך הכל געשריבן אבער מקורו טהור פונעם סאנדזער רב ורבו הרה"ק מראפשיץ זי"ע , כידוע איז דאס געווען די דרך אין הנהגה אין צאנז, (ועיין בחמדה גנוזה בשיחות, באריכות).

[berlbalaguleh]

מיר'ער בחור: במחכת"ה ביזטו נאר טיילווייז גערעכט. דער דברי חיים שרייבט טאקע אין איינס פון זיינע ספרים (דברי חיים על התורה...?) אז אין די היינטיגע (זיינע)צייטן זענען דא א סאך רבי'ס פון די סיטרא אחרא און זיי נארן אריין חסידים. דערפאר דארף מען זיין פארזיכטיג צו וועלכן רעבי'ן מ'פארט. אבער ער איז נישט מבטל די גאנצע תורת החסידות. ער אליינס האטציך דאך געפיהרט בחסידות. און א חוץ זיין א רב אין זיין שטאט איז ער אויכעט געווען א רבי. און ר'האט געטיילט שיריים...!

[מיר'ער בחור]

מיר'ער בחור: במחכת"ה ביזטו נאר טיילווייז גערעכט. דער דברי חיים שרייבט טאקע אין איינס פון זיינע ספרים (דברי חיים על התורה...?) אז אין די היינטיגע (זיינע)צייטן זענען דא א סאך רבי'ס פון די סיטרא אחרא און זיי נארן אריין חסידים. דערפאר דארף מען זיין פארזיכטיג צו וועלכן רעבי'ן מ'פארט. אבער ער איז נישט מבטל די גאנצע תורת החסידות. ער אליינס האטציך דאך געפיהרט בחסידות. און א חוץ זיין א רב אין זיין שטאט איז ער אויכעט געווען א רבי. און ר'האט געטיילט שיריים...!

משא"כ דער סאטמאר רב ?

[berlbalaguleh]

מיר'ער בחור: דער סאטמר רב (כלשונך) האט אויכעט געטיילט שיריים. ניין. אפשר האט מען נאר געכאפט שיריים ביי איהם. איך אליינס, ווען כ'בין נאך געווען א יונגער בחור האבמיך פארמאסטן מיט מיינע יונגע כוחות ווער ס'קען זיך בעסער שטופן נאנטער צום אויבן אן און זוכה זיין צו כאפן שיריים פונ'ם רעבי'ן...!

[מיר'ער בחור]

מיר'ער בחור: דער סאטמר רב (כלשונך) האט אויכעט געטיילט שיריים. ניין. אפשר האט מען נאר געכאפט שיריים ביי איהם. איך אליינס, ווען כ'בין נאך געווען א יונגער בחור האבמיך פארמאסטן מיט מיינע יונגע כוחות ווער ס'קען זיך בעסער שטופן נאנטער צום אויבן אן און זוכה זיין צו כאפן שיריים פונ'ם רעבי'ן...!

א. פון ווי זענט איר אזוי זעכער אז ער האט נישט געטיילט, ס'איז זעכער געווען געוויסע זאכן וואס ער'ט אליין געטיילט, כדוגמת לעבער וכדו'.
ב. נישט ביים "טיילן" שיריים פאנגט זיך אן חסידות, און נישט ביי דעם ענדיגט זיך עס.

[יעקב מענטש]

מיר'ער בחור: דער סאטמר רב (כלשונך) האט אויכעט געטיילט שיריים. ניין. אפשר האט מען נאר געכאפט שיריים ביי איהם. איך אליינס, ווען כ'בין נאך געווען א יונגער בחור האבמיך פארמאסטן מיט מיינע יונגע כוחות ווער ס'קען זיך בעסער שטופן נאנטער צום אויבן אן און זוכה זיין צו כאפן שיריים פונ'ם רעבי'ן...!

דער סאטמער רבי ז"ל האט עס נאכגעזאגט ("דאכצעך") פונעם דרכי תשובה, אז א יעדע תנועה קומט אראפ אויף דער וועלט פאר 150 יאר אדער 300 יאר און בימיו האט זיך עס אויפגעהערט (אזוי האב איך געליינט אין דעם ביכל פון דוד מייזליש the satmar rebbe), ס'איז זיכער נישט געווען זיין אייגענעם חידוש.

און לאמיר קלארשטעלן, עשה לך רב האט גארנישט מיט 'חסידות', משה רבינו איז נישט געווען קיין 'חסידישע' רבי, אבער ער איז געווען א 'רבי', ווען מ'האט געהאט א פראבלעם אדער פאר א ריעל עסטעיט דיעל איז מען זיך געקומען דורך רעדן מיט אים, אקוראט אזוי ווי די רבנים און ליטווישע 'גדולים' פון דעם לעצטן דור.

דאס וואס געוויסע 'חסידישע מנהגים' זענען געבליבן מאכט דאס נאכנישט פאר קיין 'דרך החסידות'.

איך האב אמאל אפגעשטעלט א אינגערמאן וואס קאכט אריין אין חסידות (בעיקר מונקאטש) און איך האב געפרעגט, אהובי ידידי בני, קענסט מיר מסביר זיין מיט וואס פונקטליך דו ביזט א 'מונקאטשער' ? איך רעד נישט וואו דו סווייפסט דיין מקוה קארטל אדער וואו דו באקסט ערב פסח מצות, נאר זיי מיר מסביר וויאזוי פונקטליך דו שאקעלסט אנדערש לולב ווי דער סלאנימער אינגערמאן, ווי פונקטליך אין דיין רוחניותדיגן לעבן קלאפט אויס דיין מונקאטשקייט ?

קיין געהעריגע תירוץ האט ער נישט געהאט.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אפשר האט דיין חבר נישט געקענט קיין סלאנימער יונגעלייט.....

די אשכול באלאנגט שוין אין שמייכל. א מישאכצס פון לאקשען תורה מיט שיריים מעשה'לעך. א רמב"ם וואס האט נישט קיין שייכות, א צושטעל פון חז"ל צו יאשקע, א קעפל וואס האט קיין שייכות מיט די אינהאלט, און האלבע מראה מקומות אויף זייטיגע נושאים

[[NAMELESS]]

מיט א ליטוואק אריינגעמישט...

[יהודי פשוט]

יעקב מענטש: דער סאטמאר׳ער רב זצוק״ל האט עס נישט נאכגעזאגט פון קיינעם, נאר נאכדעם וואס ער האט עס געזאגט זענען געוועהן אזעלכע סאקמורים וואס האבן נישט געקענט אויסהאלטן אז זייער רבי זאגט אזא זאך מדעת עצמו האבן זיי פרובירט צו טרעפן אנדערע וואס האבן אויך געזאגט, צווישן די אויף וועם מען האט עס ארויף געשמירט איז געוועהן די דרכי תשובה זצוק״ל, אבער לא דובים ולא יער ער האט עס קיינמאל נישט געזאגט, און ווי אויך איז דאס אוודאי קיינמאל נישט געזאגט געווארן דורך הרה״ק מ׳צאנז אדער הרה״ק מ׳ראפשיץ, כמדומה אז דער עיקר אויף וועם סאטמאר פארריפט עס היינט איז הרה״ק מ׳קאפוסט זצ״ל.

[על המחיה]

יעקב מענטש: דער סאטמאר׳ער רב זצוק״ל האט עס נישט נאכגעזאגט פון קיינעם, נאר נאכדעם וואס ער האט עס געזאגט זענען געוועהן אזעלכע סאקמורים וואס האבן נישט געקענט אויסהאלטן אז זייער רבי זאגט אזא זאך מדעת עצמו האבן זיי פרובירט צו טרעפן אנדערע וואס האבן אויך געזאגט, צווישן די אויף וועם מען האט עס ארויף געשמירט איז געוועהן די דרכי תשובה זצוק״ל, אבער לא דובים ולא יער ער האט עס קיינמאל נישט געזאגט, און ווי אויך איז דאס אוודאי קיינמאל נישט געזאגט געווארן דורך הרה״ק מ׳צאנז אדער הרה״ק מ׳ראפשיץ, כמדומה אז דער עיקר אויף וועם סאטמאר פארריפט עס היינט איז הרה״ק מ׳קאפוסט זצ״ל.

איר זענט נישט גערעכט
דא האט איר צוויי צוטאטען פונ'ם ספר דור דעה
רבי יקותיאל אריה איז קיין סאטמערע נישט געווען

ווען ער רעדט פונ'ם ראפשיצ'ער רב

ובכן כשראה בזמנו אנשים המוניים שלא קיימו גופי המצוות כהלכתן, רק עברו על זמן קרי"ש ועל זמן תפלה, וזה שהם עוברים על זמן קר"ש ותפלה כחסידים בזה חשבו עצמם לחסידים וקסברו שזאת היא החסידות ובזה הם חסידים ועוד כהנה וכהנה, על כן נגמר בדעתו בסוף ימיו לבטל את החסידות הבעשטי"ת ולחזור אל דרך התורה ע"פ שולחן ערוך והפוסקים.
וכאשר בא אליו הגאון מו"ה יוסף באבד ז"ל בעל מחבר ספר מנחת חינוך להסתופף בצלו לא רצה לקבלו וצוה עליו לשוב לביתו ואל חדרו חדר ההוראה לעסוק בתורה הרבה ולא יבקש דרכים חדשים, עיי"ש עוד

נאך שרייבט ער ביים צאנז'ער רב

בכל כחו ביקש להחזיר העטרה ליושנה טערת תפארת התורה הקדושה, באומרו כי כל שיטה חדשה לא תוכל להתקיים יותר מק"ן שנה וגם שיטת הבעש"ט ז"ל בכלל זה
ופעם אחת שבת בקהלת טארנוב ובשעת סעודת שבת בקלויז הגדולה שם ומאות חסידים עוטרים את שולחנו אמר, כבר הגיע הזמן להחזיר עטרה ליושנה, משל למה הדבר דומה לאחד שעשה לו מלבוש חדש וכעבור שנה או שנתיים נתיישן צבעו, יתנהו לחייט להפוך מלבושו על צד השי להתראות כבגד חדש וכאשר יעבור שנה וגם בצד השני נתיישן צבעו אזי יאמר בעל הבגד אם כן מוטב להפכו לצד ימינו כבתחלה, כן הדבר הזה, הבעש"ט ז"ל ראה בימיו איך הדרך של תורה ויראת שמים נתקלקלה באבני גף וצידי מכשול כמו גאות פניות שלא לשמה, בכן סלל דרך החסידות בעבודה וחסידות, ועתה שגם דרך זו נתקלקלה מוטב לשוב לדרך הראשון בתורה ויר"ש.

[יהודי פשוט]

דאס זענען פיינע געבאקענע מעשיות