האט סאטמאר רב אויפגעמאכט מדרשים?

[סאו וואט]

אסאך ספרים צייכענן צו א מדרש פליאה, אויף פרשת ויחי, וזה תארו: מנין למזון שקדמה לעץ, שנאמר וישם את אפרים לפני מנשה.
חקרתי ויגעתי בחיפוש אחר חיפוש למצוא מקור דברי המדרש, ממבטן מי יצאו, אבער ס'איז געוועהן א יגיעה לריק, יגעתי ולא מצאתי.
ביז כ'האב געזעהן אז היינטיגע ספרים צייכענן עס צו הובא בקדושת יו"ט פ' ויחי, געבענדיג א בליק און קדושת יו"ט זעהן שרייבעט ער
דארט ששמע כן מ"מגידי אמת".
למעשה ביזן קדושת יו"ט איז דא א שטיק וועג צו גיין, און כ'האב געזיכט מיט לעכט און פריעדיגע ספרים מקור דברי המדרש, למעשה
האב איך אריינגעבאמפט און א ספר חלקנו בתורתך פונעם גרויסע ידען רבי צבי הירש פריעדמאן מניו יארק ז"ל, תלמיד הקדושת יו"ט,
שרייבט ער און פ' ויחי, דף 56, וז"ל: שמעתי ממורי קודש הקדשים בעל קדושת יום טוב זצוקללה"ה (בפרשת השבוע שבת שירה, חמשה
עשר בשבט) פי' מדרש פליאה אשר הציע לפניו כבוד בנו הבחור כהלכה תמים למעלות בן יקיר הר"י [רבי יואל] שליט"א (הוא אדוני מו"ר
הגאה"ק מסאקמער שליט"א) כדרכו בקודש ביומא דשבתא בסעודתא תניינא, וזהו: מנין למזון שקודם לעץ שנאמר וישם את אפרים לפני
מנשה, ע"כ. (וכבר באו הדברים בנדפס בפרשה דיומא), עכתו"ד פונעם ספר חלקנו בתורתך.
בין איך געוואר געווארן אז דער "מגידי אמת" וואס ס'שטייט און קדושת יו"ט גייט גאר ארויף נישט אויף פריעדיגע, נאר אויף א
שפעטער'דיגע, זיין זוהן, רבי יואל מסאטמאר ז"ל.
עכ"פ האב איך אריינגעלייגט און אוצר החכמה און אויף היברו בוקס, מנין למזון, למזון שקודם, וכו' וכו' אלע מיני אופנים, אפשר וועט עס
אויסשפייען פון א ספר ישן נושן עפעס א רמז א לינק צו אזא מדרש, און גארנישט, אין מענה ואין פותר, חוץ פארשטייט זיך נאר פון ספרים
וואס צייכענן צו הובא בקדושת יו"ט.
יעצט וויל איך פרעגן, איז דער דברי יואל טאקע א "מגיד אמת", און האט געזעהן אדער געהערט אזא מדרש, און פונקט ס'איז נישט בנמצא
און ערגעץ נישט. אדער איז ער גאר פארקערט פון א "מגיד אמת", און פלעין געשאסען א מדרש פאר זיין טאטע, געמאכט א פיינע שפיצעל,
כדרכו פון בחורים יענע גיל, און זעהן וואס זיין טאטע וועט קענען תורה זאגען אויף אזא מין אומפארשטענדליכע מדרש פליאה, און מיט איין
וועגס האט ער שוין שוין באשאפען א נייע מאמר המדרש וואס גאר אסאך ספרים צייכענען עס שוין צי, און איז שוין נישט קיין גרויסע "מגיד אמת"?

[שמעקעדיג]

איך גלייב נישט.
אסאך מדרשים האבן נישט קיין מקור. כגון כד יתבין ישראל וכו'.
עס פעלט אונז מדרשים, און אפילו אוצר החכמה האט עס נאך נישט געטראפן.

[קאווע טרינקער]

די תירוץ איז "ניין".
יתכן ער האט נאכגעזאגט פון א צווייטען וואס זאגט אזוי אין נאמען פון מדרש.
וכן תמצא אצל כל גדולי ישראל, די בני יששכר ברענגט א מדרש בנוגע אליהו הנביא, וואס מ'טרעפט נישט.

[הילל]

איך האב אמאל געזען א פארקערטע מעשה, אז איינער האט אמאל נאכגעזאגט פאר סאטמארע רב עפעס א מדרש און דער רבי האט זיך אנגערופן נישטא אזא מדרש. שפעטער האט מען נאכגעקוקט האט מען געזען אז עס איז יא דא, נאר עס איז טאקע נישט געווען אין דעם עלטערן דרוק אין וואס דער רבי פלעגט לערנען אין פריערדיגע יארן.
נאריש צו טראכטן אז ער וואלט געגאנגען במזיד אויפמאכן א מדרש. איז דען נישטא גענוג עכטע?...

[ונבנתה העיר]

ואענה אף אני חלקי, בהקדמת קושיית החוקרים ימ”ש מי קדם למי, הביצה או התרנגול, אבל אנחנו מאמינים בני מאמינים גלייבן אז בקומתן ובצביונם נבראו וקושיא מעיקרא ליתא.

וממנו ניקח לעבוד את ה', אז עס מאכט זיך א שוועריקייט גלייבט מען אז דער משגיח בפרטיות האט שוין באשאפן די רפואה פאר די מכה - דער מסובב פאר די סיבה.

ובזה מבואר, ווי קען זיין מזון קדמה לעץ וואס ברענגט איהר? די חילוק צווישן מזון און עץ איז 57 - ז”ן, זיי ווערן אויסגעגליכן דורכ'ן זן ומפרנס בהשגחה פרטית, און ביידע זענען אייניגע מסובבים פונעם זעלבן מסבב.

דאס זעהט מען ביי יוסף, לכאורה האט ער געליטן כמה צרות, אלעס איז אבער געווען מיט א חשבון להחיות עם רב - וחשב מחשבות לבלתי ידח ממנו נדח.

נאר מיט די אמונה קען מען שטעלן אפרים - כי הפרני אלוקים בארץ עני, לפני מנשה, נאך פאר ער פארגעסט כל עמלו.

עס שטעלט איהם פריער בזמן ובמעלה.

[נהורא נפישא]

דאס אז דו וועסט עס זיכען און אלע זוך פראגראמען וואס ענטהאלטן צענדליגע טויזענט ספרים און דו וועסט נישט טרעפן פריער ברענגן די מדרש, איז כמעט א קלארע באווייז אז ער האט עס נישט געזעהן אין א ספר, אבער זייט ווען איז א עוולה צו מאכן א מדרש פליאה און אנצורופן א זון א יניק וחכים א מגיד אמת ?

[smartinof]

ועוד אז דער סאטמער רב פלעגט הארעווען און תורה שלימה פון ר' מנדל כשר זאגענדיג, אז ער נוצט נישט זיין פירוש, נאר וויבאלד זיינע מדרשים זענען זייער מוסמך נוצט ער דאס

[היימישער ליטוואק]

קיינער האט נישט מיישב גווען סאו-וואט'ס שאלה.
איך וויל צולייגן א אופן פון מברר זיין, ברענגט דער סטמארער רבי זצ"ל אליינס אין איינע פון זיינע ספרים דער מדרש? אויב נישט איז א סימן אז ער אליינס ווייסט דעם אמת איבער דעם מדרש.

[יאיר]

איכו השתא רגע אדבר בענין הדרשות בקציר אמיץ. הנה בחלק הפלפול והמשא ומתן להוראה כמעט רבני ישראל האמתיים בלכתם ילכו דרך הש"ס וכל הגאונים והפוסקים. אלא שלבן של ראשונים כפתח אולם וקרובים להוראה ואח"כ צריך יותר טורח ע"ד מה שפירשתי בעניותי במאמר במחשכים הושיבני וכו' ואכמ"ל. אך בחלק הדרשות נשתנו אופניהם וסדריהם למיניהם, והיודעים בהם יתנו עדיהם למראה עיניהם:
הלא מראש בהיות ישראל בספרד היו הדרשות בחקירות וסברות ישרות היו לברו"ת פשטי המקראות כדרשות הר"ן הידועות הנז' והם לתלמיד הרמב"ן. וספר הנחמד עקידת יצחק. וספר הבהיר תולדות יצחק ודומיהם. ואחר זה נטו מאד אחרי הפילוסופיא וחכמת הטבע והיו מפרשים פסוקים ומאמרים בזה. וזה המין נתבטל לגמרי וראיתי בגניזות דפוס מכמה ספרים נדפסים בדרך זה, וכמה מאות ספרים ראיתי בביבליאוטיקא של פאריץ (פאריז) כ"י ממין זה וקרוב שבאו משם מספרי גרוש ספרד. וכל ספרים אלו אבד סבר"ם ונשכח זכרם. ובתר כל אלין קמו רבים בתורה לפרש עפ"י הקדמת רז"ל ורמזי חכמה ומוסר ומהם המפרש הגדול באחרונים רבינו מהר"ם אלשיך ואחריו כל ישרי לב:
ואחר כל השבח הזה התחילו לפרש ע"פ הדין כמו מהראנ"ח ומהרימ"ט והחזיקו בדרך זה הולך וחזק מאד עד היום הזה. אמנם היו איזה דרשנים אשר חשבו לבנות מצודים בהקדמות תלויות ודחיות ומהם עשו חי"ל לפרש מאמרים ולעשות חילוקים. וכבר צווחו עליהם זרע ברך והרב של"ה. ולא עוד אלא יש בודה מאמר מלבו ואומר שהוא פליאה ועולים ויורדים בו בכמה תלוליות וקשרים שאינם של קיימא ובית עכביש מבטחם. וכבר שאל חכם אחד ממורנו הרב מהר"א יצחקי שיפרש לו מאמר תמוה והרגיש הרב אשר בדאו מלבו ואמר לו תימה עליך שעם סוף המאמר מתפרש יפה הכל. ויש מי שתולה מאמרי הילקוט זה בזה וקושר קשריו מעדו אשריו כאשר ראיתי בעיני. וזה שקר כי ארבע מאמרי הילקוט שדרש כל א' ממדרש אחר וקבצם בילקוט ונפל היסוד, ואם הכונה על מחבר הילקוט הס כי לא להזכיר. ויש דורש שגונב פשטים ואומרים על שמו ואחר ימלא פיהו חצץ. ויש משתבח להזכיר מס' מ"ה ושמעתי דורש אחד שלא הזכיר כ"א ספרי חדושים ונשא שמותם. וכשסיים אמרתי בקול זכות מי שזכר יגן עליו. וזאת לדעת שהדורש לא יחליט הדברים רק בדרך אפשר ויהיו ההקדמות אמתיות שאז אפילו שהפסוק או המאמר לא כיונו לזה, כל שהענינים אמתיים יהיו דרך אסמכתא. ויש כמה חלקים בענינים אלו וזה א' ממאה להזכיר למי שיש בו יראת ה' ומודה על האמת. והכל בקצור נמרץ:
ובאוזנינו שמענו כי זאת לפני בפולין היו הדרשנים נוהגים לדרוש מאמרים תמוהים בהקדמות תוספות ופוסקים וחריפות. ועתה חזרו מקצתם לדרוש פשטים פשוטים. וכמה מהם שקורין בכל שבוע ספר אור החיים להרב המופלא ח"ק מהר"ח ן' עטר ז"ל ומחבבין את דבריו כי הם על פי הפשט:

[סאו וואט]

קיינער האט נישט מיישב גווען סאו-וואט'ס שאלה.
איך וויל צולייגן א אופן פון מברר זיין, ברענגט דער סטמארער רבי זצ"ל אליינס אין איינע פון זיינע ספרים דער מדרש? אויב נישט איז א סימן אז ער אליינס ווייסט דעם אמת איבער דעם מדרש.

אה.
און קיין איין באנד און דברי יואל איז עס אויך נישט בנמצא,
חוץ איינמאל ווי ער ברענגט דער גאנצע תורה פון זיין טאטע פון קדושת יו"ט אויף דער מדרש.

[היימישער ליטוואק]

נו, האט איר אייער תירוץ.
דאס איז גווען דעם רבי'נס 'חטאת נעורים', נישט גפערליך...

[העלא]

ר איז געווען א איד וואס "כל רז לא אניס ליה"

ער האט געקענט אלע מאמרי חז"ל און "אלע" מדרשים,
ווען עס וואלט נישט געווען אזא מדרש וואלט עס נישט געווען געדרוקט, אודאי נישט אין קדושת יו"ט

[היימישער ליטוואק]

ר איז געווען א איד וואס "כל רז לא אניס ליה"

ער האט געקענט אלע מאמרי חז"ל און "אלע" מדרשים,
ווען עס וואלט נישט געווען אזא מדרש וואלט עס נישט געווען געדרוקט, אודאי נישט אין קדושת יו"ט

העלא!! אזא מדרש עקזיסט נישט. פיריאד. מיר מיט גוגול און אוצר החכמה קען אסאך מער מדרשים ווי סיי וועלכער גאון האט גקענט. דער מדרש ברענגט נישט קיין שום אנדערער גאון אדער רז לא אניס ליה מענטש, כולל דער רבי אליינס. ווער נישט דערשראקן עס איז גווען א טין-איידזש פרענק, דעדטס אלל.

[העלא]

נישדט אלע מדרשים זענען געווען געדרוקט,
מדרש הנעלם,
וכדומה,

עס איז דא גענוג מדרשים וואס מ'קען נישט טרעפן,

אז מ'רעדט איך ווייס פון א מדרש ווואס איז זיכער דא, לאז מיר זעהן צו דו קענסט עס טרעפן,

כיון שמת משה במדבר ולא נכנס לארץ לכן ויתלו את המן על העץ

[דעת תורה]

אויב געדענק איך גוט האט דער רבי קעיר גענומען פונעם דרוקן דעם פאטער'ס כתבים. לפי זה האט העלא א טענה אז אויב איז עס נאר א טין איידזש פרענק וואלט ער עס נישט אריין געלייגט אינעם ספר.

וואס טוט זיך מיטן מדרש וואס דער קדושת יו"ט ברענגט, בשעה שאמר הקב"ה אנכי ה' אלוקיך האט משה געמאכט א ברכה שלא עשני גוי, איך מיין דער מדרש האט מען נאך אויך נישט געטראפן.

[היימישער ליטוואק]

נישדט אלע מדרשים זענען געווען געדרוקט,
מדרש הנעלם,
וכדומה,

עס איז דא גענוג מדרשים וואס מ'קען נישט טרעפן,

אז מ'רעדט איך ווייס פון א מדרש ווואס איז זיכער דא, לאז מיר זעהן צו דו קענסט עס טרעפן,

כיון שמת משה במדבר ולא נכנס לארץ לכן ויתלו את המן על העץ

זייער פשוט האב איך גטראפן אסאך מקורות אויף דער אזויגרופנער מדרש
קוק דא (כדאי צו קוקן אין דעם לינק).

אגב, דו מישט אויס צוויי זאכן, עס זענען דא אלטע מדרש פליאות, וועלכע זענען אויך נתחבר גווארן דורך אנאנומער זייפנים, און איז אומוויסנד אריינגכאפט גווארן אין די רבני'ישע ליטעראטור דורך רבנים און דרשנים. בעיקר אזוינע וועלכע האבן נישט פארמאגט א חוש ביקורת צו פארשטיין אז די זענען פשוט'ע זיופים, אדער זענען גווען געספרעד פאר עפעס חומר לדרוש. דער מדרש וואס דו ביסט מעתיק איז אויך פון דער סוג.
אבער דא רעד מען פון א זיוף וועלכער איז גכאפט גווארן הייס ביי די מעשה, און האט - דערווייל - נאכנישט זוכה גווען זיך אריינצודרייען אין ספרי קודש.
און נאכאמאל, עס איז נישט אזא גרויסע עוולה, און איך זע נישט פארוואס א סאטמאר חסיד זאל האבן א פראבלעם מיט דאס.
איך וואלט נישט גקראצט גווארן ווען איינער זאגט מיר אזא זאך אויף, למשל, מו"ר ר"ש בירנבום זצ"ל אז ער האט אויפגמאכט א לשון הרמב"ם ווען ער האט זיך גטראפן מיט עפעס א ראש ישיבה - בימי בחרותו.

[מנשה לוסטיג]

ער האט דאך געלייקענט אלע אמת'ע מדרשים, זאל ער מאכן נייע? קען זיין אז מ'לייקענט קען מען שוין זיין אומשטאנד אויף נייע אויך..

[נהורא נפישא]

ער האט דאך געלייקענט אלע אמת'ע מדרשים, זאל ער מאכן נייע? קען זיין אז מ'לייקענט קען מען שוין זיין אומשטאנד אויף נייע אויך..

תבאר דבריך
וואס הייסט אמת'ע מדרשים ? מדרש רבה, תנחומא ?
וועלכע ספעציפישע מדרש האט ער געלייקענט ?

[סאו וואט]

ער האט דאך געלייקענט אלע אמת'ע מדרשים, זאל ער מאכן נייע? קען זיין אז מ'לייקענט קען מען שוין זיין אומשטאנד אויף נייע אויך..

תבאר דבריך
וואס הייסט אמת'ע מדרשים ? מדרש רבה, תנחומא ?
וועלכע ספעציפישע מדרש האט ער געלייקענט ?

אגב, כלפי דער מדרש, כששמע משה רבינו אנכי, אמר ברוך שלא עשני גוי, לכאורה איז דער מקור הגאון רבי יוסף שאול נאטאנזאהן זצ"ל בספרו דברי שאול
מהד"ד בפ' יתרו, שהוגד לו בשם מדרש אבכיר. עמיר זיך האלטן ביי נושא און נישט אריינקריכען וואס מיינט דאס "הוגד לו". אבער נישט קדושת יו"ט.

יעצט א גרויסע שכויח מנשה, וואס לויט'ן מדרש ביסטו אן "עץ", יעצט פארשטיי איך וואס דו ווילסט קומען דא אפחוזק'ן פון סאטמאר רב ז"ל,
שכויח פאר'ן אהער קומען און אן חזיר'ן אן אשכול כדרכך בקודש.
אלס פתח פתוח פונעם אשכול וואלן איך געוואלט נעמען הרמן ורשותא, מ'זאל מעקן מנשה'ס תגובה, אזוי אז דער אשכול זאל פארען אויף א נארמאלע ליניע,אן האבען א נארמאלע דיסקאשען.

[מנשה לוסטיג]

דער הייליגער אריה''ק האט מגלה געווען זאכן וואס איז נישט געווען באוואוסט פארן המון פארדעם, און ס'איז א חידוש אז סאטמאר האט נישט געקריגט אויף דעם אויך, כאטש אויף קברי מלכות בית דוד איז באוואוסט אז ער האט פראבירט עס אוועקמאכן.

[נהורא נפישא]

ער האט דאך געלייקענט אלע אמת'ע מדרשים, זאל ער מאכן נייע? קען זיין אז מ'לייקענט קען מען שוין זיין אומשטאנד אויף נייע אויך..

תבאר דבריך
וואס הייסט אמת'ע מדרשים ? מדרש רבה, תנחומא ?
וועלכע ספעציפישע מדרש האט ער געלייקענט ?

זאגסט אז מ'קען איבערפרעגן, אבער ענטפערן ענטפערסטו נישט

[יאיר]

איך האב זיך גענומען די מיה און דורכגעפירט א חיפוש אויף אוצר החכמה, שטעלט זיך ארויס אז עטליכע ספרים ברענגען דעם מדרש נישט בשם דעם קדושת יום טוב, כאטש אלע זענען פון נאך די קריג ממילא איז נישט קיין ווייטע סבר צו זאגן אז אזא מדרש איז געווען מבדרין בבי מדרשא, און דער אומשולדיגער יואלישל האט עס נאכגעזאגט שבת ביים טיש, אזוי ווי איך האב געטון אין זיינע יארן. אויב האט דער סאטמארער רב עס ערפינדן, דעמאלט איז זיין שפיצל געלונגען. אבער אויב האט ער עס געהערט פון דעם זעלבן ליגנער פון וועמען די אנדערע האבן עס געהערט, וכן מסתבר, איז ער בלויז שולדיג פאר'ן בויען בנינים אויף האלבע שמועות. אלטע נייעס.
אז מ'רעדט פון מדרש פליאות, איז א פליאה עצומה, דאס איז דאך קלאר אז די פיתום ורעמסס וואס מען בויט איז סתם בנינים אין דער לופטן וואס איז גוט א שמייכל צו טאן אדער פאר א רבי צו קענען דרייען מיט די גראבע פינגער. איך האף אז קיינער רעדט זיך נישט אז דאס איז מכוון געווען לאמיתה של תורה, ממילא וואס א חילוק אויב איינער האט ערפינדן דעם אכצן שטאקעדיגער בנין מיט'ן פונדאמענט אדער אן דעם פונדאמענט?

[יאיר]

דער הייליגער אריה''ק האט מגלה געווען זאכן וואס איז נישט געווען באוואוסט פארן המון פארדעם, און ס'איז א חידוש אז סאטמאר האט נישט געקריגט אויף דעם אויך, כאטש אויף קברי מלכות בית דוד איז באוואוסט אז ער האט פראבירט עס אוועקמאכן.

ס'איז דא וואס זאגן אז ער האט אויך געלייקנט אין די עקזיסטענץ פון יו עף או'ס, כאטש מען קען נישט בויען אויף אזעלכע אומבאגרונדעטע שמועות.