זוכט אלטע פאשקעווילן

[הילל]

ליטוואק,
מען דארף נישט זוכן קיין אייגענע "נראה לענ"ד" פארוואס די מתנגדים האבן געשריגן אז די חסידים לערנען נישט, ווייל מען דארף נאר קוקן וואס מען האט דעמאלט געזאגט. דעמאלט האבן די מתנגדים געהאלטן (און מ'גייט נישט אריין צי אמת נישט צי נישט) אז די חסידים האבן אנגעהויבן לייגן א דגוש אויף אנדערע זאכן און האבן עס געלייגט העכער די חשיבות פון תורה. פונקט פארקערט ווי דו זאגסט, חסידים האבן געהאלטן אז תורה לערנען אליין איז נישט אזויפיל ווערד, זיי האבן געפאוקעסט אסאך מער אויף תפילה, אויף די הארץ פון די מצוות, אנשטאט אויף טרוקענע תורה אליין.
אויב אונטערשיידן צווישן תורה ווי א זאך פאר זיך, אפילו אן מצוות, און תורה ע"מ לעשות, ווייסטו מסתמא גוט וואס ר' חיים וואלאזשינער האט געהאלטן דערוועגן (און ארויסגערופן א שטורעם).
בקיצור, צו זאגן אז זיי האבן געהאלטן לערנען איז איין זאך און טון איז א צווייטע זאך, איז פשוט נישט ואוס דיינע זיידעס האבן געהאלטן. זיי האבן געהאלטן אז חסידים האבן בכלל אוועקגעווארפן דאס לערנען (צווישן אנדערע חטאים). און מאנכע זאגן אז עס קומט זיי קרעדיט ווייל חסידים האבן נאך די קריטיק טאקע אנגעהויבן לייגן מער א דגוש אויך אויף לערנען.

[היימישער ליטוואק]

ר' ליטוואק, פאר'ן קריג זענט איר דאך מודה אז די חסידישע תלמידי חכמים זענען גארנישט געווען הינטערשטעליג ווי די ליטווישע,.

איך ווייס נישט וועגן בודא-פעסט, איך בין נישט מודה בכלל. אין דמיון בכלל. וספריהם יוכיחו.

[יאיר]

ר' ליטוואק, פאר'ן קריג זענט איר דאך מודה אז די חסידישע תלמידי חכמים זענען גארנישט געווען הינטערשטעליג ווי די ליטווישע,.

איך ווייס נישט וועגן בודא-פעסט, איך בין נישט מודה בכלל. אין דמיון בכלל. וספריהם יוכיחו.

דו ביסט למשל איבערצייגט אז דער אבני נזר, רבי מאיר אריק, דער כוכב מיעקב, דער טשעבינער רב, דער חזון נחום, דער מהרש"ם, רבי מנחם זעמבא, דער ראגאטשאווער, רבי יוסף ענגל, רבי שמואל ענגל, רבי מאיר שפירא האבן זיך נישט געקענט פארמעסטן מיט דיינע ליטווישע ספרים? (משנה ברורה? ערוך השולחן? חידושי הגר"ח? דבר אברהם?)

[היימישער ליטוואק]

אויב דו קענסט פון דעם עולם הליטאי נישט מער ווי דער משנ"ב וכו', דאן ביסטו גרעכט...

[יאיר]

אויב דו קענסט פון דעם עולם הליטאי נישט מער ווי דער משנ"ב וכו', דאן ביסטו גרעכט...

סארי, כ'האב געמיינט אז די ספרים וואס איך האב דערמאנט זענען דוגמאות פון פאפולערע ליטווישע ספרים. אדרבה, גיב מיר אנדערע ליטווישע ספרים צו וואס די ספרים פון די אויבנדערמאנטע חסידישע גדולים קענען זיך נישט פארגלייכן.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

שוין ווייטער מיט די פאפולארישע'ן ספרים. נאכאמאל און נאכאמאל, תורה איז נישט געמאסטען אזוי ווי רבי'ס טישען. פאפולאר איז נישט וויכטיג.
אגב, דער מהרש"ם איז א שוואכע חסיד געווען, און הגר''י ענגיל אויך. און צו דערצו, דאס גופא אז צווישען דער חסידישע וועלט זענען די מענטשען אסאך וויניגער געשעצט ווי אסאך טשערנאבעלער אייניקלעך איז דער סבה פארוואס מ'לערנט גאנץ ווייניג ביי חסידים היינט, און כמעט אלע ארויפגעקוקטע ביי חסידים זענען שוואכע ת''ח.
צו פארשטייען די גדלות פונ'ם מ''ב מוזט מען זיין טאקע א גרויסע ת''ח אבער דו פארגעסט פון די אלע ריזען וואס מ'האלט כמעט ביי פארגעסען. צ. בש. דער זקן אהרן, דברי מלכיאל, ר' אליה חיים לאדז'ער, ר' זונדעל איישישאקער, מלבושי יום טוב, אור שמח, עונג יום טוב, נציב, משכנות יעקב, מראות הצובאות, ר' חיים עוזר, ר' שלמה'לע ווילער, ר' דוד קארלינער, ר' יהושע לייב, ר' אלעזר משה האראוויץ, ר' אלכסנדר משה לפידות, אור גדול ממינסק, ר' זלמן סנדר ובנו הדבר אברהם, בעל הלשם שבו ואחלמה, און איך וועל צולייגען הרב קוק. דאס איז א שטיקעל רשימה פון א ציבור פון א קליינער שטח, נגד פוילין גאליציא אונגארען רומאניא, וואס אפילו מ'וועלען מאכען א גאנצע רשימה פון זייערע אויסנאמליכע גאונים, קומט עס נישט צו.

[berlbalaguleh]

ר' ליטוואק פון בודאפעסט: נעווער מיינד די אלע גדולי ארץ ליטא, לעומת די (שוואכע? )גדולי פולין,אוונגארין וראמאניא. זיי, איז כבוד תורתם במקומו מונח. אבער וואס זענען מיר. וואס האבן מיר אראפגעלערנט. וואס איז דאס אונז מחייב?! ס'איז נישט ניכר ביים אלגעמיינעם ליטווישן עולם אז זיי זאללן זיין עפעס ספעציעלע בקיאים וחריפים. חוץ דרייען מיט'ן גראבן פינגער און אויסזוכן חומרות (ביי די פרומע) פון אונטער די ערד, אשר לא שערום אבותינו. לעומת די אונגארישע און פוילישע-גאליציאנער ישיבות האבן אייביג געזוכט אהערצושטעלן ערליכע בעלי בתים, וועלכע ווייסן ווען און וויאזוי צו פרעגן א שאלה. אחוץ פון דעם. אויב איהר האט געליינט חיים גראדע'ס באשרייבונג (אין די מעשה'לע "לייבע לייזער'ס הויף" וואו ער שילדערט מיט איראניע דעם גאר פרומען, אבער ת"ח, דער שלאסער ר' חזקי' טייטלבוים, וועלכער האט געהאט א טאכטער וואס איז נישט געווען אזוי איי איי, טראץ איהר טאטנ'ס איבערגעטריבענע פרומקייט. אדער די געשיכטע פונ'ם רב וואס האט זיך דארט באזעצט. וועלכער איז אלס בחור געווען גאר א פרומער, און האט אפילו געפאסט און געזאגט סליחות ליו"כ קטן יעדן ערב ר"ח. אבער דאס לעבן האט איהם אויסגעלערנט אז ס'טויג נישט צו זיין איבערגעטריבון פארפרומט. די מסקנא איז אז דער דרך הממוצע איז די בעסט.

[יאיר]

שוין ווייטער מיט די פאפולארישע'ן ספרים. נאכאמאל און נאכאמאל, תורה איז נישט געמאסטען אזוי ווי רבי'ס טישען. פאפולאר איז נישט וויכטיג.
אגב, דער מהרש"ם איז א שוואכע חסיד געווען, און הגר''י ענגיל אויך. און צו דערצו, דאס גופא אז צווישען דער חסידישע וועלט זענען די מענטשען אסאך וויניגער געשעצט ווי אסאך טשערנאבעלער אייניקלעך איז דער סבה פארוואס מ'לערנט גאנץ ווייניג ביי חסידים היינט, און כמעט אלע ארויפגעקוקטע ביי חסידים זענען שוואכע ת''ח.
צו פארשטייען די גדלות פונ'ם מ''ב מוזט מען זיין טאקע א גרויסע ת''ח אבער דו פארגעסט פון די אלע ריזען וואס מ'האלט כמעט ביי פארגעסען. צ. בש. דער זקן אהרן, דברי מלכיאל, ר' אליה חיים לאדז'ער, ר' זונדעל איישישאקער, מלבושי יום טוב, אור שמח, עונג יום טוב, נציב, משכנות יעקב, מראות הצובאות, ר' חיים עוזר, ר' שלמה'לע ווילער, ר' דוד קארלינער, ר' יהושע לייב, ר' אלעזר משה האראוויץ, ר' אלכסנדר משה לפידות, אור גדול ממינסק, ר' זלמן סנדר ובנו הדבר אברהם, בעל הלשם שבו ואחלמה, און איך וועל צולייגען הרב קוק. דאס איז א שטיקעל רשימה פון א ציבור פון א קליינער שטח, נגד פוילין גאליציא אונגארען רומאניא, וואס אפילו מ'וועלען מאכען א גאנצע רשימה פון זייערע אויסנאמליכע גאונים, קומט עס נישט צו.

אויב דיין ציל איז דא צו ארויסשטעלן נעמען פון גדולים און זען ווער ס'קען אהערשטעלן די מערסטע פער סקווער פיס דעמאלט צי איך זיך שוין ארויס פון דעם קאנטעסט. (אפגערעדט פון דעם וואס ס'איז נישט שייך צו פירן אזא ויכוח אן זיין א בקי אין אלע אמאליגע גדולים און אין דער צאל מענטשן פון ליטווישע און חסידישע). איך האב זיך בלויז באצויגן אויף דעם איינעם זאץ פון היימישער ליטוואק אז אין דמיון בכלל צווישן די חסידישע און ליטווישע גדולים, דערויף איז געווען מיין תשובה אז דער אבנ"ז קען זיך נאך עני טיים פארמעסטן מיט'ן משכנ"י, און אז א סימן אין צפנת פענח איז נאך אזוי געשמאק ווי א פלפול אין מרחשת. איינער וואס האט געלערנט זייערע ספרים קען זיך גרינג איבערצייגן אז די חסידישע גדולים זענען גארנישט געווען הינטערשטעליג אין יגיעה, בקיאות, און כשרון ווי זייערע מתנגדי'שע קאנטערפארטס. הרב קוק איז געווען מער חסיד ווי ליטוואק.
אגב, ס'איז אינטערעסאנט ווי פונקט ווי די חסידישע וועלט איז צוריקגעפאלן עשר מעלות אחורנית, אזוי איז אויך די ליטווישע וועלט נישט צום דערקענען. וואס דארף מען מער ווי דאס וואס זייער גרעסטער גדול איז רבי משה פיינשטיין, ניטאמאל קיין ליטוואק פון אפשטאם, און אודאי נישט אין מהות אדער דרך הלימוד. ווי זייערע לעצטע אמת'ע גדולים ווי ר' אהרן און ר' שלמה זלמן זענען שוין נישטא. די היינטיגע ליטווישע זענען שוין באלד די נייע חסידים. פרעג א ליטוואק ווער זענען זיינע גדולים, הרב שטיינמאן. מה טיבו? טאקע נישט דער וועלטס גאון, אבער אן עובד, א מסגף, א ווארעמקייט צו יעדע אידישע נשמה. הרב אלישיב? נו, זיינע "הערות" זענען טאקע נישט מער ווי הערות, אבער ער איז פארט א בקי אין ש"ס ופוסקים מיט א קלארקייט. הרב קנייבסקי, שוין, נישט דער וועלטס למדן, אבער מיין גאט, ער ענדיגט בבלי און ירושלמי יעדעס יאר!
עולם הפוך ראיתי.

[היימישער ליטוואק]

איך אייל זיך, סו בקיצור.
איך קאמפער נישט נומבערס אאז"וו, נאר קוואליטי.
קוק אריין אין דעם עוורעדש ליטווישן ספר וועסטו פאלאווען מיט קאממאן סענס און לאגיק. ווידעראום אין רוב אנדערע מקומות, איז אויף דעם בעסטן אופן שטארק דחוק, און ערגער ווען די ראיות און צושטעלכטסער איז ממש מצחיק , לולא כבוד התורה וואלט איך גשריבן נעמען.

אויף דיין לעצטן פאראגרף וויל איך יא ענטפערן, ר' משה איז א ליטוואק מבטן ומלידה. ליטא איז כולל דער גאנצער אומגעגנט אריינגרעכנט חלקים פון רוסיה פוילן לאטויה וכו'.
זיין דרך הלימוד איז דייקא יא ליטוויש, נישט ישיבה'ש, נישט בריסק, אבער דעפינטלי 100% ליטוויש.

דער עיקר חילוק איז נישט וויפיל ספרים, די חילוק איז אויך נישט צווישן די גדולים. די חילוק איז ביי די הונדערטע תלמידי חכמים און ישיבה'לייט. בעוד וואס אין די ליטא זענען די ראשי ישיבה און זייערע תלמידים גווען גוטע גלאטע און שטארקע לערנערס. זענן די חסידישע גווען פארנומען מיט אנדערע זאכן, ואכמ"ל.
אין די צייט וואס אין די ליטא איז מען גווען פארנומן מיט תורה און הלכה, זענן אנדערע גווען פארנומען מיט זאגן גמטריאות און רמזים. קבלה האבן זיי דאס אנגרופן.
בקיצור, ליטא רעפרעזענטירט נו-נאנסענס אינטענסיווע תורה לערנען. נישט קיין שורט-קאטס, נישט קיין טריקס, נישט קיין "לשמה", נישט קיין תורה בטהרה, נישט קיין דבקות היא יותר מתורה. נאר איין זאך: תורה, תורה, תורה, תורה.
צו דאס איז ריכטיג צו נישט, איז נישט מיין זאך. אזוי האבן מיינע רבי'ס דור אחר דור ביז רבינו הגר"א גהאלטן.
איין זאך יא, ווער עס קוקט אריין אין תלמוד בבלי קען זען וואו דער ערך פון "לימוד התורה" איז פלאצירט לעומת אלע אנדערע ערכים. איך ווייס אויך פון כל האומר אין לו אלא תורה וכו', אבער אין ליטא איז אויך גווען די אנדערע זאכן ווי מידות, טהרה, קדושה, לשמה, דקדוק הלכה, מצוות, בין אדם לחבירו וכו', אבער דער ערך עליון איז גווען תורה.

רב אלישיב האט גאטעמט תורה, און אין די צייט וואס אנדרע טרעפן זיך אויף ביקור גומלין'ס איבער טרויבן און לקח און ברוינפן, איז ער ביי די 100 אויפגשטאנען 2:00 און... גלערנט. דעטס אלל. דאס איז ליטא, נישטא עפעס חוץ תורה. תורה תורה און נאכנאמאל תורה.
דו לאכסט פון הערות. איך אויך אבער דאס איז נישט דער גאנצער רב אלישיב, קוק זיינע תשובות פון די יונגע יארן. און יענס איז אויך נישט דער גאנצער רב אלישיב. ער איז גווען א פוסק בכל התורה כולה. נישט דער גרעסטער מחדש, מסתם האט ער נישט גלערנט און אוודאי נישט מחדש גווען קיין איין פלפול במשך זיין גאנץ לעבן!! אבער גפסק'נט צום זאך, אן אונגארישע חדש אסור מן התורה'דיגע פחדים'לאך, און חסידישע קדושה'דיגע ענינימ'לאך. ליטא בתפארתה!
מרן רב שטינמן און מרן ר"ח קנייבסקי זענען כל כולם תורה. ביידע גלאט און נישט קרום, דו ביסט אף יור מיינד אז דו ווילסט טשעלנדזשן ר"ח קניבסקי'ס תורה, ער וואלט גווען א חידוש בימי הגר"א והחתם סופר.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

היימישע, ס'איז נישט ממש אזוי. למעשה דער וואס וויל זיך אויפטוהן אז אונז הא'מיר ר' משה פיינשטיין דארף זיך נישט בארימען מיט הרב חיים קנייבסקי. דאס וואס ס'איז קענטיג אז ס'פעלט אין פלפול התורה אין זיין ספרים קען מען נישט לייקענען. און נאכאמאל תורה איז נישט קיין קולטורישע זאך אז דער ירידת הדורות ביי ישיבה'לייט זאל עפעס מיינען. אבער וואס דו זאגסט איז טאקע א גרויסע ווייטאג, און מ'דארף תשובה טוהן בכלליות אויפ'ן עלבון התורה.

[יאיר]

אויף דיין לעצטן פאראגרף וויל איך יא ענטפערן, ר' משה איז א ליטוואק מבטן ומלידה. ליטא איז כולל דער גאנצער אומגעגנט אריינגרעכנט חלקים פון רוסיה פוילן לאטויה וכו'.

אלזא, דער בעל התניא קען אויך ווערן גערעכנט פאר א ליטווישער? וואס איז מיט'ן תורת חסד? און ווי באלאנגט דער שואל ומשיב, צו די חסידישע זייט אדער די ליטווישע זייט?
דער גאנצער ויכוח דא איז געבויט אויף תולה ארץ. אדער זאל מען דן זיין חסידישע vs מתנגדישע, אדער פוילישע/אונגארישע vs ליטווישע/ רוסישע.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

יאיר - דער חילוק איז צווישען מענטשען וואס האבען אנדערע זאכען אין דער שפיץ פון זייער תכלית אדער נישט. די אלע באוועגונגען וואס האבען געמאכט אן עיקר פון עפעס אחוץ פון לערנען תורה, האבען גלייכצייטיג געזען א הפסד גדול אין זייער קענשאפט אין תורה. נישט יעדער איינער האט געליטען דערפון, ווייל פארט זענען אסאך נישט אויפגעהאדעוועט אין די קרייז ווי זיי האבען זיך שפעטער געטראפען, און ס'מאכט זיך אן אויסנאם, אבער בכל אופן דער הפסד איז ניכר בעליל. היינט איז נאך מער קענטיג די פירות, אבער דער וואס האט עס געזעהן פריער איז אויך געווען גערעכט. דאס איז גילטיג ביי די מוסר'ניקס אויך, נישט נאר די חסידים.
דאס אויך, אז די מער אנגענוומענער רבי'ס, וואס מ'פארציילט מער פון זיי און מ'גייט צו זייערע קברים וכדו', ווייסט קיינער נישט וואס זיי האבען געקענט און ווי אזוי זיי האבען געלערנט. דאס איז אלס א חלק פונ'ם חינוך פון מענטשען וואס שעצען נישט לערנען, זיי קוקען עס אהן ווי בלויז נאך א מצוה, און פארשטייען נישט דער קשר צווישען לערנען און למעשה, וכנ"ל.
אגב, דער אבני נזר קען זיך פארמעסטען מיט'ן משכנ"י פאר דער וואס האט נישט קיין קנה מדה. מ'רעדט פון א הבדל פון כאטש צוויי דורות, און א רשכבה"ג א פוסק הדור א תלמיד פון ר' חיים וואלאזינער. ט'ווי קומט צו דער אבני נזר דערצו.

[היימישער ליטוואק]

אויף דיין לעצטן פאראגרף וויל איך יא ענטפערן, ר' משה איז א ליטוואק מבטן ומלידה. ליטא איז כולל דער גאנצער אומגעגנט אריינגרעכנט חלקים פון רוסיה פוילן לאטויה וכו'.

אלזא, דער בעל התניא קען אויך ווערן גערעכנט פאר א ליטווישער? וואס איז מיט'ן תורת חסד? און ווי באלאנגט דער שואל ומשיב, צו די חסידישע זייט אדער די ליטווישע זייט?
דער גאנצער ויכוח דא איז געבויט אויף תולה ארץ. אדער זאל מען דן זיין חסידישע vs מתנגדישע, אדער פוילישע/אונגארישע vs ליטווישע/ רוסישע.

געאגראפיש - יא! אבער ער האט אריינגעמישט אין זיך אן אנדרע קולטור, חסידיזם. ר' משה איז גווען און גבליבן א ליטוואק, ער האט גטראכט ווי א ליטוואק, האט גלערנט גדאוונט גפסק'נט גטוהן חסד גפרייט ביי חתונות גטרויעט ביי לויות גשמועס מיט רבנים, אלעס ווי א ליטוואק. איצט, יעדער האט זיך זיינע שטריכן און זיינע אייגנשאפטן אבער דער מבנה הכללי פון אים איז גווען א ליטוואק. קלאר?
דער שואל ומשיב בלאנגט אין דער קטעגוריא פון יהדות גליציה פרי-חסידות. דהיינו, עס האט נישט דעם עמקות און ישרות פון א טיפיקל ליטווישער גדול, אבער אויך נישט די השפעה פון אנדרע ערכים וואס חסידות האט אריינגברענגט.
למעשה דער נודע ביהודה דער קצות דער נתיבות זענן אויך פון גליציה, אבער - זעט אויס - אז בימיהם איז דער חילוק צווישן די מדינות און זייערע דרך החיים'ס נישט גווען אזוי אנמערקבאר. למעשה דער נודע ביהודה האט א סך מער פלפול און ווייניגער ישרות ווי דער מהרש"ל, שאגת אריה און גר"א. און דער קצות און נתיבות האבן נישט דער אבירת הלב און עזות דקדושה ווי דער מהרש"ל, שאגת אריה און גר"א.

[נאר,,פרייליך]

בודאפעסטער ליטוואק איר האט נאכנישט דורכגעלערנט דעם כל כתבי פינעם זון אז איר ווייסט נישט איבערן זון מער.
===

פין די השערה וואס ס'שיינט מיר פון די אישי'ס פון די צוויי פייערדיגע ליטאים דא זעהט'ס אויס ווי א בלויזער ניק,
וואס באמת זענען זיי אויפגעצויגען געווארען במחנינו ובבתינו נאר ס'האט זיי אנגעפאקט כדרך כל הארץ די רוח פון אויפגעקלערט'יזם און זיי האבען באשלאסען צו ווערן אויפגעקלערט,
אחי ואהובי !!!!!
די דרך האט שוין עקספייערט לאנג טיים עגאו, היינט איז שוין מער אין סטייל צו אנקערן זיך אינעם איידעם דער ראבינער אין יעשיווע יוניווערזיטעט ס'מער אין די סטייל צו באלאנגען אהין, סא ענדערש כאפט אייך צו צי זיין קאמפעין נגד מצות מציצה כמסורה לנו

ליצנות אין א זייט געלייגט:
איך זעה אייער אידישקייט האלט'זעך דייקא אויף דורכען התקשרות לר' משה, און חלילה אויב איר וועט ניש האבען רעכט צו אויספלאגען א רעספירעיטאר פון א חולה שנוטה למות העט איר גענצליך איבערלאזען דעם דת, חלילה וחס
און אז מ'העט פארלאנגען פון דיר צו מקפיד זיין נאר אויף א מילך וואס א יוד איז געשטאנען ביים מעלקן און זיך ניש פארלאזען אויפען רעגירונג'ס אויפזעהער קוקט אויס אז חלילה העסטו גענצליך ארויסגיין לתרבות רעה, ועוד ועוד
ממילא אויף מיין אחריות וויל איך עס ניש נעמען
דעמאלטס ליבערשט בלייב יא מיטן התקשרות דייקא לאותו צדיק וקדוש, ווי איידער אינגאנצען פארפאלען ווערן חלילה,המאור שבה יחזירך למוטב.
זעצט אייך פילעווען פלייסיג בספריו הק'.
אשריכם ואשרי חלקכם פאר'ן האבען התקשרות צו אזא איש צדיק ונשגב
וואס זיין געוואלדיגער קדושה ויגיעה בתורה קען מען נישט באשרייבען.

[berlbalaguleh]

ר' נאר פרייליך שליט"א: אויף דיין ענטפער צו אונזערע טייערע ליטוואקעס (דער היימישער און דער בודאפעסטער) הע"י קענמען לערנען פשט אין א רש"י. "כאדם האומר לצרעה, לא מדובשך ולא...וכו'". דו געסט זייער שיינע קאמפלימענטן אבער אויכעט א געזונטן שטעך.... נאר פאר מיר זעיט אויס אז דו האסט בכלל נישט געקענט הגה"צ ר' משה פיינשטיין זצ"ל. נאר ווער זעמיר אינז בכלל אזובי קיר צו זאגן מבינות איבער דעם צדיק. מיין פעטער זז"ג לאו"י האט מיר פארציילט אז נאך די מלחמה, אין די בראשית יארן אין אמעריקע האט ער געוואוינט אין די איסט סייד. איז ער אמאל אריינגעגאנגען פרעגן א שאלה פון הגה"צ ר'משה. נאכדעם וואס ר' משה האט איהם געפסק'נט (לחומרא) האט ער געפרעיגט מיט ד"א "דער ראש ישיבה האט דאך געשריבן א תשובה וואו ס'איז משמע אנדערש"? האט איהם ר' משה געענטפערט. "איך האב טאקע אזוי געשריבן אין די תשובה.אבער פאר דיר הייס איך טון אנדערש".

[נאר,,פרייליך]

הגה''צ רבימשה איז געווען זייער גרויס כגובה ארזים גבהו
איר האט ניש פארשטאנען מיין תגובה קוק איבער מיינע פריערדיגע איבער זיין גדלות בקדושה ויגיעת התורה וואס מען טרעפט זעלטן

[ליטוואק פון בודאפעסט]

הרב הנער הע"י,
א שקויאך פאר דיין פערל ווערטער. דו ביסט נישט די ערשטער זיך טועה צו זיין אין מיין מהות, אבער איך זוך נישט דא זיך ארויסצוגעבען ווער איך בין און וואס איך גלויב, אבער דאס קען איך דיר זאגען: דו מעסט מיר מיט דיין הויזען. מיין אידישקייט איז, ב"ה, נישט אנגעהאנגען אויף קיין שום מענטש אויסער משה רבינו. טאמער מ'עט מיר זאגען אז ר' משה האט ח"ו נישט געגלויבט אין תורה, וועט עס נישט שטערען מיין אמונה אין תורה. מיין טענה צו ענק איז אז איהר האט געבאקען א נייער סארט רעליגיע, וואס איז כולל א 'קבלה בהוראה' און 'קדושת ישראל' וואס איז נישט געבויט אויף תורה מסיני. ר' משה איז דער מוסטער פון א בן תורה וואס איז תורה לבדה, אהן קיין הילף פון די טאמעטא דיפ וואס דיין רעליגיע האט דיר אהנגעשטאפט.
דער מילך איז א פיינעם משל. ווער האט זיך געדינגען אויף ר' משה אין דער נושא? וואס איז דער גרויסע פראבלעם פון דיין פסק? האסט געטראפען א וועג ווי ס'רירט אהן אויכ'ט קדושת ישראל? פערזענליך וואלט איך געכשר'ט כלים פון 'חלב הקאמפאני'ס', אבער דאס האט נישט אהער. דיין קולטורישע באוועגונג וואס דו האסט געגנב'עט דאס נאמען אידישקייט דערפאר, איז נישט אנדעריש ווי די אלע אנדערע נייער טייטשען אין 'ישראל' פאר מדינת ישראל, און תלמיד חכם פאר אן אונגארישע שאלעשידעס תורה זאגער.

[לעיקוואד]

וואו, איך דערמאן זיך די וויכטיגע וויכוחים אין ישיבה. ווי מען דינגט זיך גאנצע נעכט איבער די וויכטיגע נושא פון יסוד החסידות ושורש הליטאיות.

איך וועל נאר מסכם זיין די צדדים פאר די וואס עס איז זיי שווער מיטהאלטען.
גאו חסידים גאו!
גאו ליטוואקעס גאו!

[נאר,,פרייליך]

אין לעיקוואד איז שוין פאראן היינט ביידע פראקציעס, דערווייל נעמט מען נישט קיין צד

[לעיקוואד]

יעצט סתם אויף צו פילאסאפירען: דער ליטוואק (פון בודאפעסט, צו פון היימישלאנד) נוצט דא די זעלבע לאגישע שטרויכלונג ווי כמעט יעדער אנדערע קולטורישע וויכוח. קודם איז מען מגדיר "קענען לערנען" אלץ "קענען לערנען לויט די ליטווישע מהלך", און מיט דעם האט ער שוין געוואונען דער וויכוח. ווייל פון דעם איז דאך שוין ממילא מוכח אז קיין שום אנדערער גדול קען נישט קיין לערנען. מען דארף בכלל נישט נאכקוקען די פאקטן. פונקט אזוי האלט דעת תורה אז קענען לערנען= קענען לערנען אויף די סאטמערער דרך הלימוד, און ממילא קומט עם אויס דער דברי יואל האט געקענט בעסער פונ'ם אגרות משה. דאס איז סתם א וויכוח אויף די הגדרה פון קענען לערנען פארמאסקירט אלץ א וויכוח אויף די עצם קענען לערנען.

פונקט די זעלבע איז די וויכוח לגבי צו די חסידישע גדולים זענען געווען מפורסם פאר ביקור גומלין'ס אדער תורה. דער הגדרה פון א חסידישער רבי/גדול איז איינער מיט א גרויסער שטריימל און פעלץ וואס עסט טרויבען, איז דאך שוין ממילא אז אזאנס איז נישט קיין גדול בתורה. ווידער אויב איז דא א חסיד וואס זיין עיקר באשעפטיגונג איז תורה, ווי למשל ר יוסף ענגיל, איז ער דאך שוין בהגדרה א קאלטער חסיד אדער שטיקל ליטוואק, ווייל דאס איז די הגדרה.

בקיצור יעדער וויכוח קען מען געוואונען דורך לכתחילה מגדיר זיין די נושא הוויכוח אויף אן אופן וואס שטימט נאר אויף אייער צד.

[יאיר]

פון היימישער ליטוואק'ס ווערטער זע איך נאך א טיפערע געדאנק, אז מיט דעם אליין וואס מען איז א חסיד איז מען שוין געפאלן א דרגה פון די עכטע ריכטיגע ליטווישע שיטה. ממילא אפילו אויב ווען קונטרס אחרון פון בעל התניא שטייגט איבער ביאור הגר"א/הלכה, איז ער אבער פארט א נחות דרגה ווייל שבת קודש האט ער געזאגט תורה על פי קבלה. (לאמיר לעת עתה פארגעסן פון דעם גר"א'ס יצירת הגולם און חישובי קיצין און הגהות אויפ'ן זוהר). קומט אויס אז ר' יוסף ענגל איז אויך נישט קיין ליטוואק ווייל ער איז דאך א חסיד. והוא עמוק עמוק מי ימצאנו.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך בין נישט היימישער ליטוואק, און ס'דארף נישט זיין קיין חידוש אז ס'איז דא מער ווי צוויי מענטשען וואס קענען אביסל שרייבען אידיש און זענען נישט פון וומס"ב.
איך האב קיינמאל נישט גענוצט די ווערטער אדער די געדאנק פון 'ליטווישע דרך הלימוד'. ר' יוסף ענגיל איז נישט חסידיש ווייל מ'האט קיין שום סבה נישט צו גלויבען אז ער האט געהאט עפעס אנדעריש אין קאפ אחוץ לערנען. דער חילוק איז נישט מדינות. דער חילוק איז נעמען לערנען ערנסט, דער ערנסטע'סטע זאך וואס דער קאפ דארף זיך באנעמען דערמיט אדער נישט. די אלע וואס האבען געלייגט א דגש אויף א צוויטע זאך האבען פארלוירען פון זייערע לערנען (אחוץ אפאר אויסנאמ'ס).
דאס וואס קונטרס אחרון שטייגט איבער ביאור הגר"א איז א דבר התלוי בלב. ס'איז אן אנדערע וועג פון שרייבען, אבער מסדר זיין שיטות ווי דער בעל התניא איז קענטיג אין הונדרעטע פלעצער אין ביאור הגר"א. פון מיין קאפ יעצט קען איך טראכטען פון הלכות משכנתא אין הלכות רבית אדער תליוהו וזבין אין חו"מ און אה"ע, און אומר אמרו אין גיטין מיט נאך אזעלכע, אבער ער רעדט זייער בקיצור, און מ'דארף האבען נערווען דורכצוגייען זיין גאנצע שטיקעל, אבער איך זעה בכלל נישט דער הכרח דיינער.
דער גר"א האט געמאכט א גולם?! ער האט געזאגט אז ער האט געקענט מאכען א גולם, מער נישט. דערצו אז דו קוקסט אין גר"א אויף קבלה, ווי אויך אין ספרי הלשם וכדו' זעסטו אז ס'איז ווייט פון שאלעשידעס תורה'ס. ס'איז גרונטליכער חידושים און ביאורים אויף א סוגיא ווי אלע סוגיות. פער צופאל זענען די סוגיות געבויט אויף הנחות וואס איך האב נאך נישט, ממילא פארשטיי איך נישט וואס טוט זיך, אבער ס'איז ווייט פון תורה'ס פון טישען. דער ספר התניא איז נישט אזא קבלה ספר, נאר א מוסר ספר געבויט אויף קבלה'דיגע יסודות. דער ליקוטי תורה איז עפעס א קבלה ספר, אבער נישט עכט קבלה ווי ספרי הגר"א אדער דער לשם אדער דער רש"ש וכדו'. איך זאג נישט ער האט עס נישט געקענט, נאר די ספרים זענען נישט דאס.
עכ"פ איך האב נישט גערעדט פון איהם, און נישט אויף זאכען פון דריי הונדרעט יאר צוריק שטיי איך. דאס זעט מען היינט אז למעשה אין די לעצטע הונדרעט יאר איז כמעט נישט דא, פון קיין שום געגענט און לאנד, א מענטש וואס האט זיך אריינגעלייגט אין חסידיש'ע עבודות, און פון דעסוועגען זאל קענען לערנען אין אן אופן וואס ס'זעט אויס אז ס'גייט איהם טאקע אהן דער אמת. יא, דרייען מיט'ן גראבען פינגער, מיט א חדש אסור מן התורה, און א תשובות הריב"ש אז מ'דארף זיך פירען אויף א זיכערע וועג, און טהרתן של ישראל מיט קדושתן של ישראל, אבער גרונטליך ענטפערען א קשיא, אדער אנערקענען דער חילוק צווישען א הו"א אדער א מסקנא פון תוספות, זעט מען נישט. די זיינען נישט ליטווישע חידושים, דאס איז א דרך הלימוד פון אלע דורות, רעק"א איז ווייט פונ'ם ליטא און אזוי אויך דער חתם סופר און דער מהרש"א מיט דער שואל ומשיב און ר' שלמה קלוגער. די זיינען נישט געווען חסידים און נישט קיין ליטוואקעס און זיי האבען געלערנט גרונטליך. טאמער נאר ליטוואקעס האבען אנגעהאלטען דער מסורה אין לערנען, בשעת אנדערע האבען א 'קבלה אין פסק' און טאמעטא דיפ, איז נישט דער שולד פונ'ם ליטוואק, און יעדער איינער איז געליידענט משתתף צו זיין אינ'ם תורה מסיני.

[יאיר]

אלס מיט די זעלבע צירקולער ריזאנינג. דער גר"א שרייבט "עכט קבלה", און דער בעל התניא שרייבט "עפעס א קבלה ספר." (סתם להערה בעלמא, הלואי וואלטן די מוסר'ניקעס געשריבן אזעלכע טיפע ספרים ווי לקוטי אמרים און ליקוטי תורה אנשטאט צו גיין בעטן אייער שפייז פון דעם שוסטער). און ר' יוסף ענגל איז נישט קיין חסידישער איד ווייל ער איז דאך געלעגן אין לערנען, ממש ווי לעיקוואוד זאגט. איי ער ציטירט שטיקער קבלה אין זיינע ספרים (און אויף אסאך א שוואכערע לעוועל ווי דעם בעל התניא), מוז מען זאגן אז דאס איז אין דעם כלל פון די "עכטע קבלה" פון דעם בעל הלשם וואס איז מותר צו לערנען. דער אבני נזר און חידושי הרי"ם קענען נישט גרונטליך פארענטפערן א קשיא ווי רעק"א אדער חתם סופר, דער תורת חסד דרייט מיט'ן גראבן פינגער, און דער ראגאטשאווער קען בלויז זאגן חדש אסור מן התורה, אבער ווען ר' חיים בריסקער גיבט א דריי מיט די פינגער דעמאלט איז דאך ממש פלאי פלאים, דאס איז דאך מקובל איש מפי איש מפי ר' חיים וואלאזשינער מפי הגר"א מפי אחיה השילוני. ביאור הגר"א און חוט המשולש איז דאך פיל מיט גברא און חפצא און שני דינים.
וועגן דעם גר"א מיט'ן גולם איז ידוע וואס ר' חיים וואלאזשינער שרייבט בהקדמה לספר יצירה אז דער גר"א האט אנגעהויבן צו מאכן א גולם ביי די דרייצן יאר און האט אויפגעהערט אינמיטן. פון אלע גדולים רבי'ס קבליסטן זינט חתימת התלמוד, איז דער גר"א דער איינציגער וואס האט אליין מעיד געווען אויף זיך אז ער האט עוסק געווען אין יצירת הגולם.