שואל כענין - קושיות ותמיהות

[רויטע וואנצעס]

דא שטייט עפעס איבער דעם, זעהט אויס צו זיין א אנגענומענע אלטע מנהג.

http://hebrewbooks.org/pagefeed/hebrewb ... 52_647.pdf
נאך:
http://hebrewbooks.org/pagefeed/hebrewb ... 52_654.pdf

[ברסלבער]

אזוי ווי עס איז פארגעקומען א חתונה אין וויליאמסבורג אין די כלה איז געגאנגען מיט א טלית ביי די חופה,
וויל איך וויסען צו עס האט א מקור?

די ספרדישע אידן פירן זיך אזוי. גראדע איז עס נישט נאר די כלה, די חתן מיט די כלה זענען אינאיינעם אונטער איין טלית.

[נולד מאוחר]

מיין שכן האט געלאזט א מכשל אינטערוועגנס, כהאב מיר אויסגעגליטשט. מעג איך עם סאען אין קארט?
אויב יא קען מיר איינער געבען אן הלכה מקור. הגם כזע נישט די איסור וואס דארף מען היתר.

ער האט אינשארנס. און ער איז מיר גרייט צי באצאלען מיין שאדן.
כהאלט אז מיטן סאען זיין אינשארענס קען איך מאכן מער.

[אחד העם]

אויף וואס איז די שאלה אויף א חפץ, אדער אויף דיין גוף

[נולד מאוחר]

גוף. אויב מאכט עס א נפק"מ איז מיין שכן א מוסד.

[הוגה]

הנח להם לישראל אם לא נביאים הם בני נביאים הם. וואס איז פשט אין דעם? א בן נביא ווייסט עפעס מער ווי א בן דזשעניטאר? שטעל דיר פאר ווען איינער מאכט אן אפעראציע אויפן רעקאמענדאציע פון א בן רופא. אדער איינער וואס פארט קיין ארץ ישראל און די דרייווער פון די עראפלאן איז א בן פיילאט.

[געפילטע פיש]

אפשר איז נבואה א גינעטישע זאך, אזויווי א שנעלע לויפער, שיינע זינגער, אד"ג, ממילא הנח להם, ווייל אויב זענען זיי נישט אליינס קיין נביאים, it runs in the family.

[רויטע וואנצעס]

די גמרא אין פסחים ניצט עס אלץ א מליצה. די מעשה איז דארט אז נאך גלות בבל האט מען פארגעסן א דין מיטן קרבן פסח, האט איינער געזאגט הנח וכו' מ'וועט זעהן וואס די עולם וועט טוען למעשה און אזוי וועט מען זיך פירען. פשט, אז די קינדער וועלן טוען וואז זיי האבן געזעהן ביי די עלטערן.

[יואב]

מכאן אמרו "שולחן ערוך איז געמאכט פאר גרים און בעלי תשובות". שאוועל אהער די הערינג דארטן זיי מוחל. אט אזוי. לחיים! לחיים!

לעצם הענין איז ווי רויטע וואנצעס זאגט.
אגב, רש"י זאגט אין פרשת כי תשא אז די אייבערשטער האט צוגעזאגט די שכינה וועט מער נישט שורה זיין צווישן די אומות העולם. קען זיין מ'האט געמיינט צו זאגן אז פון די חברה קען נאך ארויס קומען נביאים. שוין, אריין אינעם דרוש אשכול.

[נהורא נפישא]

ס'איז מיר אלס שווער געווען איבער די באשילדיגונג פון ר' יעקב עמדין אויף ר' יונתן אייבשיץ אז ער איז אן אנהענגער פון שבתי צבי וואס טייל היסטאריקער זענען ביי די מיינונג אז יש דברים בגו און בימיו זענען געווען גדולים וטובים וואס האבן מצדד געווען לכאן ולכאן, וויל איך פשוט פארשטיין וויאזוי איז פארשטאנדיג געווען יענע צייט אזא סארט ערשיינונג אז אזא גאון ווי ר' יונתן וואס איז געווען א גרויסער תופס ישיבה אין וואו מ'האט עוסק געווען בש"ס ופוסקים און מעמיד געווען תלמידים למאות און אזוי אויך די מחבר פון מערערע ספרי הלכה ווי ער איז יורד לעומקה של הלכה זאל גאר זיין אן אנהענגער פון א משיח וואס איז שוין דאן געווען מפורסם אז ער האט זיך געטויפט צו איסלאם ?
ס'לייגט זיך מיר עפעס נישט אויפן שכל סיידן ס'פעלט מיר עפעס היסטארישע הינטערגרונד.

[דער (פינטעל) איד]

פרעג עס ענדערש דא

viewtopic.php?f=8&t=1828

[ונבנתה העיר]

איך האב געהערט היינט א פוילישע קשיא.

עס זענען דא ראשונים וואס לערנען אז דער כלל 'לא תהא שמיעה גדולה מראיה' [דהיינו אז אויב בית דין זעהט עפעס פעהלט שוין נישט אויס קיין קבלת עדות] גייט נאר אהן אויף געוויסע פלעצער, אבער געווענטליך דארף מען א געהעריגע הגדת וקבלת עדות, אפי' אויב ב"ד ווייסט סיי ווי ווייל זיי האבן אליין געזעהן.

שטעלט זיך די קשיא, ווי אזוי קען מען מעניש זיין עדים זוממין, די ידיעה וואס ב"ד האט אז כת א' האט מעיד געווען כך וכך - וואס שטעלט זיך יעצט ארויס צו זיין א שקר - האבן זיי דאך נישט באקומען דורך א הגדת עדות, זיי ווייסן דאס נאר פון דעם וואס זיי האבן אליין אויסגעהערט כת א', דהיינו 'ראיה', איז ווי אזוי קענען זיי מעניש זיין די זוממין על סמך זה?

[יין שרף]

וואס מיינט די הכנה פון די מצוה איז גרעסער ווי די מצוה אליינס?

פשוט די הכנות נעמט צוואנציג מינוט, און אשר יצר דרייסיג סעקונדעס...

[געפילטע פיש]

איך האב געהערט היינט א פוילישע קשיא.

עס זענען דא ראשונים וואס לערנען אז דער כלל 'לא תהא שמיעה גדולה מראיה' [דהיינו אז אויב בית דין זעהט עפעס פעהלט שוין נישט אויס קיין קבלת עדות] גייט נאר אהן אויף געוויסע פלעצער, אבער געווענטליך דארף מען א געהעריגע הגדת וקבלת עדות, אפי' אויב ב"ד ווייסט סיי ווי ווייל זיי האבן אליין געזעהן.

שטעלט זיך די קשיא, ווי אזוי קען מען מעניש זיין עדים זוממין, די ידיעה וואס ב"ד האט אז כת א' האט מעיד געווען כך וכך - וואס שטעלט זיך יעצט ארויס צו זיין א שקר - האבן זיי דאך נישט באקומען דורך א הגדת עדות, זיי ווייסן דאס נאר פון דעם וואס זיי האבן אליין אויסגעהערט כת א', דהיינו 'ראיה', איז ווי אזוי קענען זיי מעניש זיין די זוממין על סמך זה?

וויאזוי קען בית דין בכלל פסקנ'ן? אין דנין בלילה, און זיי נעמען דאך נישט קיין קבלת עדות אז יעצט איז טאג, און בכלל זמני שטרות, וויאזוי ווייסן זיי אז יעצט איז מיטוואך?

[מאטי]

און אפשר זענען זיי גאר קיין בי"ד בכלל.

[מאטי]

לכאורה א דבר ידוע לכל, איז מסתבר צו זאגן אז ס'פעלט נישט אויס קיין עדים דערפאר.
די שאלה איז וואס איז די גדר.

[ונבנתה העיר]

וויאזוי קען בית דין בכלל פסקנ'ן? אין דנין בלילה, און זיי נעמען דאך נישט קיין קבלת עדות אז יעצט איז טאג, און בכלל זמני שטרות, וויאזוי ווייסן זיי אז יעצט איז מיטוואך?

גם אני כך עניתי - ברוך שכיוונתי, טענה'עט אבער יענער אז ע”כ מוז מען מחלק זיין, מצד אחד זענען דא די אין סוף זייטיגע שטיקלעך אינפארמאציע וואס ב”ד דארף האבן אנצוקומען צו א מסקנא, ווי למשל אז יעצט איז טאג אדער אז רויט איז רויט - אויב האבן די עדים מעיד געווען אז יענער איז געגאנגען א רויטע העמעד.

אבער דערנאך איז דא די עצם נושא וואס ליגט אויפן טיש, וואס די אלע אנדערע זאכן זענען אמצעים מחליט צו זיין אויף די עצם נושא, און אויב דארף מען דא אויך נישט קיין קבלת עדות, איז וואו יא? ממילא אז די נידון איז צו כת א' האט זומם געווען לעשות רע, וואלט מען לכאורה געדארפט א הגדת עדות אויף דעם.

ואני רציתי לומר קצת ליטוויש, ווען עס וואלט נישט אזוי געווען ביי יעדע עדים זוממין וואלט געווען א גוטע קשיא, אבער אזוי ווי דאס איז די עצם ציור פון עדים זוממין, איז ע”כ זאגט די פרשה פון עדים זוממין הא גופא, אז פונקט ווי מעביר זיין ד' אמות ברשה”ר איז די אינגרידיענט אויף צו ברענגען א חיוב מיתה בשבת, איז ביי זוממין דאס אז ב”ד האט זיי געהערט מעיד זיין כך וכך און מען האט זיי מזים געווען, דאס זענען די אינגרידיענטס וואס שאפט עדים זוממין - אט דאס זאגט טאקע די פרשה פון זוממין.

סליחה על הקיצור, די ערשטע מהדורה האט זיך פארמעקט.

[געפילטע פיש]

אבער דערנאך איז דא די עצם נושא וואס ליגט אויפן טיש, וואס די אלע אנדערע זאכן זענען אמצעים מחליט צו זיין אויף די עצם נושא, און אויב דארף מען דא אויך נישט קיין קבלת עדות, איז וואו יא? ממילא אז די נידון איז צו כת א' האט זומם געווען לעשות רע, וואלט מען לכאורה געדארפט א הגדת עדות אויף דעם.

כ'פארשטיי נישט, ביי קידוש החודש דארף מען אויך הגדת עדות אז די צוויי מענטשען האבן מעיד געווען אויף חידוש הלבנה? דאס איז וויאזוי די תורה האט אוועקגעשטעלט בית דין, זיי זענען באגלייבט אויף וואס ס'קומט פאר אין בית דין שטיבל, זיי דארפן נישט קיין עדות אז די בעל דין האט טאקע מודה געווען במקצת, אדער אז יענער האט טאקע געמאכט א שבועה בנקיטת חפץ, זיי זעען עס לייוו, און אויף דעם ארויף פסקנ'ן זיי.

[מאטי]

די ידיעה וואס בי"ד האט אז די ערשטע כתה עדים האט מעיד געווען אז פלוני האט געהארגעט קומט למעשה אויך פון די ערשטע עדים. זיי זאגן אז "מיר האבן געזען" זאגן זיי דאך אין אנדערע ווערטער אז זיי זאגן אז מיר האבן געזען. אלזא, בעצם האבן זיי געזאגט צוויי הגדות עדות 1) די עצם מעשה 2) דאס אז זיי האבן פארציילט פאר בי"ד די מעשה. די פראבלעם איז נאר אז זיי זענען יעצט געווארן פסול'ע עדות און זייער עדית'שאפט מאכט זיי פאר רשעים ממילא בלייבט בי"ד בלויז מיט זייער אייגענע ידיעה דורך ביד'ס הערן אליינס. אלזא קען מען אויפטון אז אויב די ידיעה איז אנגעקומען דורך א כשר'ער אויפן בלייבט די ידיעה ווייטער גוט פאר בי"ד און די צווייטע כת זאגט דאך נאר עימנו הייתם, ווואס ווענד אפ די ערשטע הגדה זיי זאגן נישט אז די ערשטע כת האט נישט געזאגט פאר בי"ד. קומט אויס אז אויפן צווייטן הגדה זענען זיי נישט געווארן זומם בכלל.

[געפילטע פיש]

שטעלט זיך א שאלה, וואס וועט זיין ווען עדות קומען זאגן עדות קעגן ידיעת בית דין? למשל אז בשעת הגדת עדות פונעם ערשטן כת, זאגן זיי אז די כת אדער די דיינים זענען בכלל נישט געווען אין בי"ד, נאר עמנו הייתם.

[מאטי]

אבער דערנאך איז דא די עצם נושא וואס ליגט אויפן טיש, וואס די אלע אנדערע זאכן זענען אמצעים מחליט צו זיין אויף די עצם נושא, און אויב דארף מען דא אויך נישט קיין קבלת עדות, איז וואו יא? ממילא אז די נידון איז צו כת א' האט זומם געווען לעשות רע, וואלט מען לכאורה געדארפט א הגדת עדות אויף דעם.

כ'פארשטיי נישט, ביי קידוש החודש דארף מען אויך הגדת עדות אז די צוויי מענטשען האבן מעיד געווען אויף חידוש הלבנה? דאס איז וויאזוי די תורה האט אוועקגעשטעלט בית דין, זיי זענען באגלייבט אויף וואס ס'קומט פאר אין בית דין שטיבל, זיי דארפן נישט קיין עדות אז די בעל דין האט טאקע מודה געווען במקצת, אדער אז יענער האט טאקע געמאכט א שבועה בנקיטת חפץ, זיי זעען עס לייוו, און אויף דעם ארויף פסקנ'ן זיי.

ס'איז א חילוק. ביי קידוש החודש קומט די ידיעה דורך צוויי עדים. ביי עדות זוממין קומט טאקע די ידיעה אז פלוני האט געהארגעט פון צוויי עדים. אבער דאס אז די צוויי האבן "פארציילט פאר בי"ד" אז זיי האבן געזען, דאס קומט דאך סך הכל פונעם פאקט אז בי"ד האט געהערט. אנע עדים. און נאכן ווערן זומם ווערט דאך דאס דער פלאט וואס פאראורטיילט זיי למות. ועין מה שתרצתי.

[ונבנתה העיר]

אבער דערנאך איז דא די עצם נושא וואס ליגט אויפן טיש, וואס די אלע אנדערע זאכן זענען אמצעים מחליט צו זיין אויף די עצם נושא, און אויב דארף מען דא אויך נישט קיין קבלת עדות, איז וואו יא? ממילא אז די נידון איז צו כת א' האט זומם געווען לעשות רע, וואלט מען לכאורה געדארפט א הגדת עדות אויף דעם.

כ'פארשטיי נישט, ביי קידוש החודש דארף מען אויך הגדת עדות אז די צוויי מענטשען האבן מעיד געווען אויף חידוש הלבנה? דאס איז וויאזוי די תורה האט אוועקגעשטעלט בית דין, זיי זענען באגלייבט אויף וואס ס'קומט פאר אין בית דין שטיבל, זיי דארפן נישט קיין עדות אז די בעל דין האט טאקע מודה געווען במקצת, אדער אז יענער האט טאקע געמאכט א שבועה בנקיטת חפץ, זיי זעען עס לייוו, און אויף דעם ארויף פסקנ'ן זיי.

די צוויי מענטשן וואס זענען מעיד אויף חידוש הלבנה זענען נישט די סענטער אוו עטענשאן, נישט זיי זענען די נושא דא, די נושא איז אך ורק צו די לבנה איז נתחדש געווארן אדער נישט, משא"כ ביי זוממין איז דאך כת א' די נושא אויפן טיש, האבן זיי זומם געווען לעשות רע אדער נישט - זיי זענען די עצם נידון, נישט נאר איינע פון די אמצעים והוכחות אנצוקומען צום תכלית.

וה"ה אז ראובן וועט הרג'ענן שמעון אין ב"ד וועט מען דארפן - לפי די ראשונים - א קבלת עדות.

ומענין וכו', די גמ' זאגט אז עדים זוממין איז א חידוש ווייל פארוואס זאלן מיר ענדערש גלייבן כת ב' ווי כת א', אין רמב"ן עה"ת שטייט אבער זייער א פשוט'ע טעם:

כי ההזמה תהיה כשיאמרו והלא ביום פלוני עמנו הייתם (מכות ה), והטעם, מפני שהעדות הזו היא על גופם של עדים, והם אינם נאמנים על עצמם לומר לא עשינו כך, שהרי יכולים הללו לומר עליהם שהרגו את הנפש או שחללו את השבת.

לכאורה מיינט ער צו זאגן אז כת א' קען זיך נישט דינגן ווייל זיי זענען דאך די חפצא אויף וועמען מען איז מעיד, פונקט ווי ווען מען איז מעיד אויף ראובן שחילל את השבת קען ער זיך נישט דינגען.

ושמעתי אז דער ברוך טעם האט געשריבן צוויי הגהות אויפן צאינה וראינה, איינע פון זיי איז אויף דעם וואס דער צו"ר דארף צו שרייבן אז די טעם פארוואס הרגו אין נהרגין [דהיינו אויב מען האט שוין גע'הרג'עט דעם נידון ע"פ כת א', און דערנאך איז מען זיי מזים, הרג'עט מען זיי נישט] איז ווייל די גאנצע סיבה פארוואס מען גלייבט ענדערש כת ב' ווי כת א' איז ווייל דער נידון אליין שרייעט דאך אויך ווי כת ב', איז עס דריי קעגן צוויי, אבער אז דער נידון איז טויט בלייבט עס תרי ותרי און כ'ווייס נישט וועמען צו גלייבן, והוא נגד כל הש"ס...

די ידיעה וואס בי"ד האט אז די ערשטע כתה עדים האט מעיד געווען אז פלוני האט געהארגעט קומט למעשה אויך פון די ערשטע עדים. זיי זאגן אז "מיר האבן געזען" זאגן זיי דאך אין אנדערע ווערטער אז זיי זאגן אז מיר האבן געזען. אלזא, בעצם האבן זיי געזאגט צוויי הגדות עדות 1) די עצם מעשה 2) דאס אז זיי האבן פארציילט פאר בי"ד די מעשה. די פראבלעם איז נאר אז זיי זענען יעצט געווארן פסול'ע עדות און זייער עדית'שאפט מאכט זיי פאר רשעים ממילא בלייבט בי"ד בלויז מיט זייער אייגענע ידיעה דורך ביד'ס הערן אליינס. אלזא קען מען אויפטון אז אויב די ידיעה איז אנגעקומען דורך א כשר'ער אויפן בלייבט די ידיעה ווייטער גוט פאר בי"ד און די צווייטע כת זאגט דאך נאר עימנו הייתם, ווואס ווענד אפ די ערשטע הגדה זיי זאגן נישט אז די ערשטע כת האט נישט געזאגט פאר בי"ד. קומט אויס אז אויפן צווייטן הגדה זענען זיי נישט געווארן זומם בכלל.

גאנץ פיין... זיי זענען אבער פסול מעיד צו זיין אויף זיך, אדם קרוב אצל עצמו .

[מאטי]

גערעכט. ושמא יש לומר וויבאלד זיי זענען באגלייבט אויף די מעשה הרציחה מעג שויו בי"ד אננעמען זייער הגדות הגדה אויף זיך אליינס אויך כאטש זיי זענען קרוב אצל עצמם ווייל אין מציאות אויב די ערשטע חלק איז אמת, מוז שוין בע"כ די צווייטע חלק אויך זיין אמת. וויאזוי קענסטו גלייבן נאר די ערשטע מעשה הריגה און נישט אננעמען אז די צווייטע הגדה איז אויך אמת.