די א"ב פון רעלאטיוויטי - The elegant universe

[מאטי]

איז דען נישט פילאסאפיע אין איר דעפיניציע, געדאנקן וואס קענען נישט אויפגעוויזן ווערן עמפיריש? איינמאל דו האסט עקספערימענטירט א פילאסאפישער געדאנק סוקסעספול , ווערט דאס שוין אנגערופן סייענס.

[קול דודי]

סייענטיפיש גערעדט איז נישטא קיין סיבה צו זאגן אז עפעס וואס מיר שפירן אין מוח (ווי למשל אז צוויי מאל צוויי איז פיר) האט א שוואכערע רעכט צו עקזיסטירן ווי דאס וואס מיר זעען מיט די אויגן. הצד השוה שבהן אז סיי דער מוח און סיי די אויגן קענען גוט פארפירן.

אמת, ס׳אבער נאך אלס לא ראי זה כראי זה. איינס איז ריין subjective אין די אנדערע איז objective. אין דאס איז די מכה בפטיש. יא, איך ווייס גוט אז ס׳איז נישטא א ריין פילאסאפישער ראיה אז די גאנצער מושג פון objective איז נישט subjective אליינס. דהיינו, ס׳איז נישטא א ראיה אז ס׳עקזיסטירט בכלל עפעס אויסער מיין אייגענעם מח, אין ממילא קען זיין אז אלעס איז subjective. אבער דאס לעבן כאילן ס׳איז טאקע אזוי איז נעריש.

[יאיר]

איינמאל מיר נעמען אן דעם חילוק צווישן סאביעקטיווע און אביעקטיווע פאקטן, וועלן מיר מוזן צוקומען צו פילאזאפישע שקלא וטריא'ס איבער וואס איז סאביעקטיוו און וואס איז אביעקטיוו. אויב עפעס וואס די גאנצע וועלט זעט מיט די אויגן איז אביעקטיוו, פארוואס איז עפעס וואס די גאנצע וועלט פארשטייט מיט'ן שכל נישט אביעקטיוו? איז נישט נאריש צו לעבן כאילו איינשטיין האט נישט קיין שום אביעקטיווע חשיבות מער ווי היטלער אדער צוויי מאל צוויי מוז נישט בהכרח זיין פיר אין איר אנטאלאגישער עקזיסטענץ?
בקיצור, וואס איך וויל ארויסברענגען איז אז איך שיהיה גייט מען דארפן אריינגיין אין דעטאלירטע פילאזאפישע ארגומענטן צו מאכן סענס פון די אוניווערס. מאטעריאליזם וועט אונז נישט צופיל העלפן, ווייל מאטעריאליזם אליין איז אויך א פילאזאפישע געדאנקענגאנג וואס דארף ווערן ערקלערט אין א פילאזאפישן תחום. דער מאטעריאליסט קען נישט גיבן א שפרינג אריין אין מעטאפיזישן ים און תיכף ארויסקומען און לייקענען אז דער ים עקזיסטירט בכלל. פילאזאפיע איז טאקע א murky געגנט, וואו די הוכחות זענען צום בעסטן שוואך און צום ערגסטן פאלש, אבער יעדער וואס וויל האבן א אביעקטיווע מיינונג אויף די אוניווערס מוז זיך באנוצן דערמיט. פארפאלן. That's all we have got.
(מיר זענען דא היבש פארקראכן פון דעם נושא האשכול. כ'האף אז דער בעל האשכול וועט אונז מוחל זיין. סוף כל סוף איז דאך רעלאטיוויטעט אויך א שטיק פילאזאפיע )

[פארוואס?]

וואס האט געגעבן די שטארקייט פאר איינשטיין, איז אז די טעאריע איז געווען אויסגעהאלטן לאגיש

די טעאריע איז נישט אויגעהאלטן לאגיש. לאגיק קומט נישט אריין. פארוואס ס'איז געווען אנגענומען פאר א פשטות אז איינשטיין איז גערעכט איז ווייל מיט איין בליציגן געדאנק האט ער פארענטפערט נישט נאר זאכן וואס זענען נישט געווען פארענטפערט ביז דעמאלטס (וויאזוי מעקסוועל'ס איקוועשאנס שטימט מיט גאלילייאו/ניוטאן) נאר אויך זייער שיין פארענטפערט אסאך אנדערע זאכן וואס האבן געהאט נאר פארשידענע תירוצים דוחקים. ווען איין איינציגער געדאנק טוט דאס, בנוסף וואס ס'שטימט מיט אלעס וואס מען ווייסט, איז עס אנגענומען אז ס'איז א פירוש שקרוב יותר אל האמת.

שפעטער האט זיך ארויסגעוויזן אז לויט דעם געדאנק וועט אויסקומען פארשידענע אינטערעסאטע זאכן וואס האבן נישט קיין אנדערן פירוש אויב עס פאסירט טאקע, און ווי עס שטעלט זיך ארויס פאסירן טאקע אט די זאכן פונקט אזויווי די טעאריע האט פאראויס געזאגט. די טעאריע איז נאך אלס נישט לאגיש. שטעלט זי אבער ארויס אז מציאות קומערט זיך גאר ווייניג מיט לאגיק. ומכאן קשיא על הפילוסופים למיניהם.

איך זעה שוין וואס מיין פראבלעם איז:
איך וועל עס ערקלערן מיט א משל - להבדיל 10^10 הבדלות - וואס איז נענטער צו אונזער שכל. 
מ׳לערנט א סוגיא אין ישיבה, מ׳טאפט א וואנט, עס שטימט נישט איין ווארט מיטן צווייטן, ס׳דא איין קשיא שווערער פון די אנדערע, און מ׳פראבירט צו פארענטפערן יעדע קשיא באזונדער, איין תירוץ פון פני-יהושע און אן אנדערע תירוץ פונעם צל״ח, און אזוי בויעט זיך א סוגיא א לאטע אויף א לאטע, אוקימתות און פשט׳לעך, און ס׳קומט ארויס א שיינע סוגיא. 
אבער טיף אין הארצן איז מען פארשטייטס-זיך אז א קליגער מאן איז אומ-צופרידן דערפון, ווייל האבן תירוצים אויף קשיות איז נישט קיין פראבלעם, יעדע קשיא קען גרינג ווערן פארענטפערט, עס איז אבער דא א פילינג אז עפעס פעלט אונז דא. 
אינמיטן קומט א ר׳ חיים ([tag]יאיר[/tag] סטעי קאלם…) און ער לייגט אראפ איין הנחה, טאקע א שווערע הנחה, וואס איז זיך נישט אזוי שנעל מתקבל על הדעת, (און צומאל איז מען קיינמאל נישט זוכה דערצו…), אבער עס ווערט פארענטפערט אלע קשיות דערמיט. עס איז איבעריג צו זאגן וועלכע מהלך די לומדים וועלן מעדיף זיין. 
וואס געשעהט אבער ווען א בעל-תשובה קומט אריין אינמיטן די סוגיא, און ער זעהט ווי דער עולם ווערט אזוי נתפעל פון ר׳ חיים׳ס חידוש, און ער פרעגט: מה כל הרעש?!
קומט צו צו איהם איינע פון די לומדים, און ער לערנט מיט איהם די סוגיית הגמרא, און ער זאגט איהם גלייך ר׳ חיים׳ס פשט. עס איז צו ערווארטן אז דער בעל תשובה וועט עפענען צוויי קעלבענע אויגן, און פרעגן: לשמחה מה זו עושה? וואס איז אזוי מעכטיג מיט אט דעם מהלך? עס איז א מאדנע קרומע סברא וואס האט נישט קיין הענט און קיין פוס?!
לענייננו, איך בין ליידער אזוי ווי א בעל תשובה, (ווי פריער ערווענט), איך ווייס נישט וואס האבן די פיזיקערס געהאלטן בעפאר די רעלעטיוו טעאריע, איז ממילא נישט אזוי פארשטענדליך וואס האט מען זיך ארויפ געכאפט דערויף כמוצא שלל רב. 
תכל׳ס! גייען מיר אנפאנגען צו שטודירן די דריי געזעצן פון ניוטאן, (אפשר דארף מען אנפאנגען פון אריסטו?), און איך האף בקרוב צו אויפמאכן אן אשכול דערויף. (אויב ס׳איז נאכנישט דא). 

[יאיר]

ריכטיג, פארוואס. מען קען נישט פארשטיין רעלאטיוויטי אויב מען פארשטייט נישט וואס איינשטיין האט געבאדערט פארדעם. כ'האב פארשטאנען אז דאס האסטו שוין דורכגעטון נאכ'ן ליינען די ערשטע תגובה איבער די סתירה צווישן גראוויטי און עלעקטראמאגנעטיזם.

[מאטי]

פארוואס?, דאס רופט זיך
Occam's Razor

[פארוואס?]

ריכטיג, פארוואס. מען קען נישט פארשטיין רעלאטיוויטי אויב מען פארשטייט נישט וואס איינשטיין האט געבאדערט פארדעם. כ'האב פארשטאנען אז דאס האסטו שוין דורכגעטון נאכ'ן ליינען די ערשטע תגובה איבער די סתירה צווישן גראוויטי און עלעקטראמאגנעטיזם.

הממ… איך שעם זיך אביסל, אבער איך בין מודה ומתוודה אז איך טוה נישט אדורך א ענין נאכן לייענען בלויז איין תגובה דערוועגן.

[פארוואס?]

[tag]ונבנתה העיר[/tag], לאמיר עפעס פארשטיין דא:
דאס איז קלאר אז די גאנצע טענה דא, אז עס איז נישט מעגליך צו קובע זיין ווער עס פארט און ווער עס שטייט, דאס איז אלעס נאר ווען איינער רוקט זיך פון צווייטן מיט א קביעות'דיגע שנעלקייט, אבער די מינוט וואס עס ווערט פארגרעסערט אדער פארקלענערט די שנעלקייט, דעמאלס קען מען גרינג קובע זיין ווער עס איז אין מאושן.
יעצט וויל איך וויסן וואס איז ווען דער פארער פארט טאקע מיט א קביעות'דיגע שנעלקייט, אבער ער פארט נישט אין א גראדע ליניע, נאר ער דרייט זיך ארום א געוויסע אביעקט, יעצט איז מיין שאלה צו אין אזא פאל קען מען אויך נישט קובע זיין ווער עס פארט און ווער עס שטייט.
אויב מ'קען נישט, ווערט געשאפן א סתירה, ווייל לויט דעם קען מען נישט קובע זיין ווער גייט ארום אונז, די שטערנס גייען ארום אונזער וועלט און אונזער וועלט שטייט, (די געאצענטרישע מאדעל), אדער די וועלט דרייט זיך ארום זיך, און די שטערנס שטייען אויף זייער פלאץ (די העליאצענטרישע מאדעל).
יעצט, אויב די שטערנס גייען ארום במשך פון 24 שעות און זיי דרייען זיך ארום אונזער וועלט, עס זענען דא געוויסע שטערנס וואס זענען ווייט פון אונז עטליכע ליכט-יארן, דאס הייסט אז כדי זיי זאלן אין 24 שעה זיך דרייען ארום אונזער וועלטל, דארפן זיי פארן אין א שנעלקייט וואס איז אסאך מער ווי די ספיד אוו לייט.

[קול דודי]

[tag]ונבנתה העיר[/tag]
יעצט וויל איך וויסן וואס איז ווען דער פארער פארט טאקע מיט א קביעות'דיגע שנעלקייט, אבער ער פארט נישט אין א גראדע ליניע, נאר ער דרייט זיך ארום א געוויסע אביעקט, יעצט איז מיין שאלה צו אין אזא פאל קען מען אויך נישט קובע זיין ווער עס פארט און ווער עס שטייט.

יא, דעמאלטס קען מען יא קובע זיין. א טויש אין די וועלאסיטי וועקטאר (ווי די האסט מסביר געווען אין אן אנדער אשכול) איז נישט רעלאטיוו.

עכ"פ אין ספעשעל רעלאטוויטי, וואס סתם "רעלאטוויטי" מיינט געווענליך ביי מענטשן, אין פון וואס מ'רעדט דא. אין דזענערעל רעלאטוויטי זאכן זענען סאך מער קאמפליצירט.

[פארוואס?]

איז לפי דבריך קומט אויס די פאלגענדע ווערטער שטותים והבלים:

במשך שנים רבות התקבלה כאמת שיטת תלמי הגורסת שהשמש סובבת סביב כדור הארץ. לאחר מכן פיתח קופרניקוס את התיאוריה המעמידה את השמש במרכז העולם וכיום התיאוריה הקופרניקאית מוצגת בכל ספרי הלימוד כעובדה שאין עליה עוררין. אך מה הן העובדות? ראשית, התיאוריה הקופרניקאית אינה אלא תיאוריה וגם כנגדה ניתן להעלות הסתייגויות שונות. יתר על כן, שיטת קופרניקוס מעולם לא התיימרה ליישב את כל השאלות שעולות מהתצפיות האסטרונומיות ותרומתה מצטמצמת למתן תשובות רבות יותר ופשוטות יותר מכפי שעושה שיטתו של תלמי.



נוסף על כל זאת, תורת היחסות הכללית, שהתקבלה ללא עוררין כיסוד לכל המדעים המדויקים, הביאה את המדע המודרני לכמה מסקנות מהפכניות וכיום המדענים משוכנעים שכאשר שתי מערכות נמצאות בתנועה יחסית זו כלפי זו אין כל אפשרות לקבוע מי מהן נמצאת בתנועה ומי במנוחה וייתכן אף ששתיהן נמצאות בתנועה. ברור, אם כן, שעל פי אינשטין אין המדע יכול לקבוע באופן חד-ערכי אם השמש עומדת במקומה וכדור הארץ סובב אותה או שמא הארץ היא זאת שעומדת במקומה והשמש היא זאת שחגה סביבה. העדפת הגישה ההליוצנטרית של קופרניקוס נובעת מכך שהחישובים המתמטיים הופכים לפשוטים יותר כשמניחים שהשמש עומדת במקומה וכדור הארץ סובב סביבה. חישובים מקבילים שמניחים שהארץ היא מרכז העולם יהיו אמנם מסובכים יותר אך בסופו של דבר הם יניבו תוצאות זהות.



קופרניקוס, בסופו של יום, לא הצליח להוכיח שהארץ סובבת סביב השמש ותרומתו הצטמצמה להמצאת שיטה שמצליחה לפשט את החישובים האסטרונומיים. למעשה, אין ניסוי שיכול להוכיח איזו משתי האפשרויות עדיפה שהרי אחת מנקודות המוצא של תיאורית היחסות הכללית של אלברט איינשטיין היא שאין ניסוי פיזיקלי שיכול לקבוע אם עצם מסוים מתנועע ופועלים עליו כוחות אינרציה או שהוא נייח ופועלים עליו כוחות המשיכה של עצמים אחרים. היעדר היכולת לקבוע מי נע ומי נייח אינה נובעת מחסרון בידע אלא מתכונותיו הבסיסיות ביותר של הטבע, כלומר, למדע אין כל עמדה בשאלת מרכזיות הארץ או השמש והוא אפילו שולל את האפשרות שאי פעם תינתן קביעה פסקנית בנושא זה. הבריות אמנם מתקשות להעלות על דעתן את העובדה שהמדע כיום מסוגל לראות בכדור הארץ את המרכז הנייח של מערכת הכוכבים שלנו אבל אם התנ"ך, התלמוד וה'משנה תורה' לרמב"ם מתארים את הארץ כקבועה במרכז היקום ואת השמש כחגה סביבה עלינו לקבל את דבריהם כפשוטם.



אם נשאל מדוע תיאור הבריאה הניתן בתורה בכל זאת אינו מתקבל על דעתם של רוב המדענים אזי נגלה שמדובר פה באמביציה אנושית-טבעית הדוחקת את המדענים לנסות ולהיות מקוריים. קבלת דברי התורה כפשוטם תשלול מהם את ההזדמנות להוכיח ברבים את חריפותם האנליטית והאינדוקטיבית ותאלץ אותם להכיר בעליונותה של התורה האלוהית.

[ונבנתה העיר]

פארוואס, איך האב שוין געזעהן אנדערע וואס ווילן אויך זאגן ווי דער ליובאוויטש'ער רבי ז"ל.

אולי איז פשט אזוי, ווען עס איז נישט דא קיין שינוי אין וועלאסעטי (כמבואר לעיל פרק ג') דאן זאגט מען אז די תנועה איז רעלאטיוו און יעדער פאר זיך קען זיין אדער בתנועה אדער 'במנוחה', און ווען עס איז קלאר אז ראובן האט משנה געווען וועלאסעטי, למשל אז די טרעקס פון זיין טרעין דרייעט זיך, דאן איז זיכער ראובן בתנועה און שמעון במנוחה.

אבער ווען ביידע זענען אן איקוואל פאטינג און עס קען זיין אז ביידע דרייען זיך, וועט מען ע"פ רעלאטיוויטי נישט וויסן ווער דרייעט זיך, אדער אפשר דרייען זיך ביידע, כלשון הרבי 'ויתכן אף ששתיהן נמצאות בתנועה'.

ועיין פה באריכות.

[tag]קול דודי[/tag]?

הקושיא ממהירות האור מפורסמת.

[געפילטע פיש]

http://evolutionwiki.org/wiki/Relativit ... sm_is_true

צו זאגן אז רעלאטיוויטי מאכט אז געאצענטריזם זאל מאכן סענס איז בערך אזא פורים תורה ווי זאגן אז לויט רעלאטיוויטי איז מען נישט יוצא די נענועים ווייל פון די לולב'ס פערספעקטיוו שטייט ער אויף איין פלאץ און איך מיט די גאנצע יוניווערס שאקלען זיך מוליך ומביא מעלה ומוריד אויף ארבע כנפות היוניווערס.

[געפילטע פיש]

blogs.discovermagazine.com/badastronomy/2010/09/14/geocentrism-seriously/#.U8bX-_mwJ5I

There are other arguments used, and they seem like good ones but in fact they don’t work out in real life. For example, the most obvious one is that distant stars are light years away. If they circle us once per day, they must move faster than light, which is impossible! This is true even for Neptune; at its distance it would have to move at just faster than light to make one circle every 24 hours.

I thought about this, and wound up asking my friend the cosmologist and fellow Hive Overmind blogger Sean Carroll. He confirmed my thinking: relativity says the math has to work out if you change a frame of reference, so if you do the detailed relativistic equations to look at the motion of distant objects, it still works. Things actually can move faster than light relative to the coordinate system, it’s just that things cannot move past each other with a relative speed greater than light. In the weird geocentric frame where the Universe revolves around the Earth, that is self-consistent.

In other words, the Neptune-moving-too-quickly argument sounds good, but in reality it doesn’t work, and we shouldn’t use it.

[קול דודי]

איז לפי דבריך קומט אויס די פאלגענדע ווערטער שטותים והבלים:

אין דזענעראל רעלאטיוויטי ברויך עס א ברייטערן הסבר. כ'וואלט געזאגט אז אין דזענעראל רעלאטיוויטי איז עס נאר שטותים, אבער אפשר נישט הבלים.

[קול דודי]

אבער ווען ביידע זענען אן איקוואל פאטינג און עס קען זיין אז ביידע דרייען זיך, וועט מען ע"פ רעלאטיוויטי נישט וויסן ווער דרייעט זיך, אדער אפשר דרייען זיך ביידע, כלשון הרבי 'ויתכן אף ששתיהן נמצאות בתנועה'.

ניין, מ'קען אייביג באשטעטיגן וועלעכער ס'דרייט זיך אין וועלכער נישט. ס'איז אייביג ברור אויב די וועלאסיטי טוישט זיך.

[פארוואס?]

פארוואס, איך האב שוין געזעהן אנדערע וואס ווילן אויך זאגן ווי דער ליובאוויטש'ער רבי ז"ל.

אולי איז פשט אזוי, ווען עס איז נישט דא קיין שינוי אין וועלאסעטי (כמבואר לעיל פרק ג') דאן זאגט מען אז די תנועה איז רעלאטיוו און יעדער פאר זיך קען זיין אדער בתנועה אדער 'במנוחה', און ווען עס איז קלאר אז ראובן האט משנה געווען וועלאסעטי, למשל אז די טרעקס פון זיין טרעין דרייעט זיך, דאן איז זיכער ראובן בתנועה און שמעון במנוחה.

אבער ווען ביידע זענען אן איקוואל פאטינג און עס קען זיין אז ביידע דרייען זיך, וועט מען ע"פ רעלאטיוויטי נישט וויסן ווער דרייעט זיך, אדער אפשר דרייען זיך ביידע, כלשון הרבי 'ויתכן אף ששתיהן נמצאות בתנועה'.

ועיין פה באריכות.

[tag]קול דודי[/tag]?

הקושיא ממהירות האור מפורסמת.

איך בין דא נישט אויף צו זיך מוטשען בעומק דברי הרבי נ״ע, איך וועל עס לאזן לזמנים מיוחדים, איך בין דא אויף צו פארשטיין די בריאה כפי קוצר יכולתי. אויב דער רבי׳ס רייד זענען נישט צו דער זאך וועל איך עס לאזן פאר אנדערע צו מיישב זיין. איך האב נאר געוואלט וויסן דער אמת.

[ונבנתה העיר]

האלטן מיר בע"ה ביי דעם לעצטן פרק אין ספעשל רעלאטיוויטי, דא וועט אונז איינשטיין מסביר זיין פארוואס טאקע זענען תנועה און זמן פארבינדן, ווי אזוי ווערט זמן פארשטייטערט ווען מיר זענען אין מאושען און וואס איז דער סוד אינעם מעדזשיקעל נומער וואס מיר רופען 'די ספיד אוו לייט' וועלכע קיין שום זאך בעולם הזה הגשמי קען נישט איבעריאגן.

[center]פרק י'[/center]

[center]ספעיסטיים[/center]

מאושען דורך ספעיס [שטח] איז ביי אונז א פשוט'ע זאך, מיר קוקן עס אהן אזוי במושכל ראשון, די וועלט באשטייט פון דריי דיימענציעס: לענג, ברייט און הייעך, און אונזער תנועה געשעהט אין די דריי, אז איך וויל גיין באזוכן א חבר וועלכער וואוינט ביי 14 AVE און 52 ST אויפן צווייטן שטאק, ריק איך זיך דורך אביסל פון אלע דריי דיימענציעס ביז איך טרעף זיך אויף דעם מקום אין 'ספעיס' וואו איך האב געוואלט אנקומען.

אבער אז מיר וועלן אריינטראכטן וועלן מיר זעהן אז באמת געפונען מיר זיך אין נאך א דיימענציע, און דאס איז 'זמן', מיר באטראכטן איהר אפשר נישט מיט אזעלכע טערמינען, אבער מיר אלע, אונזערע חברים, חפצים וכל היקום, האלטן אינאיין פארען דורך זמן, מיר קענען זיצן בטל אויפן קאוטש, אבער שלא בבחירתינו גייען מיר שטענדיג פאראויס אין זמן, מיר גייען פון איין רגע צו די קומענדיגע, מיר - און אלס וואס מיר קענען - עלטערן זיך יעדע סעקונדע, מיר זענען שטענדיג אנגעבינדן אין דעם זמן-געלויף פון דעם עבר צום עתיד, עס איז ווי ביים געבוירן ווערן זעצט מען אונז ארויף אויף א באן וואס האלט אינאיין פארן ביז אונזער אכציג-יאהריגע בילעט לויפט אויס און מען ווארפט אונז אראפ פון איהר.

מיט אביסל מחשבה וועלן מיר פארשטיין אז 'זמן' איז א פערטע דיימענציע אין די בריאה, דער תפקיד פון 'דיימענציעס' איז אנצוצייכענען א חפצא מיט ווי מער אקוראטע אינפארמאציע איבער איהר עצם שטאנד, די ערשטע דריי דיימענציעס זענען די פון 'ספעיס', עס זאגט אונז וואו אין די לענג\ברייט\הייעך פון ספעיס זי געפונט זיך, דערנאך קומט די פערטע דיימענציע – 'זמן' און זאגט אונז אין וועלכע טייל פונעם שטענדיגן זמן-געלויף געפינט זי זיך.

און עס מעשים בכל יום, אז איך וויל זיך טרעפן מיט א חבר זאג איך איהם: ווארט אויף מיר ביי 14 קארנער 52 אויפן צווייטן שטאק 1:00 אזייגער, האב איך איהם אנגעצייכענט פיהר שטיקלעך אינפארמאציע, דריי אין ספעיס און איינע אין זמן, אין אנדערע ווערטער זאג איך איהם וואו אין ספעיס איך וויל איהם טרעפן און 'וואו' אין זמן איך וויל איהם טרעפן.

אט דאס איז דער נייער מושג וואס רופט זיך 'ספעיסטיים', וואס יעדע דבר גשמי פאלט אונטער די פיהר דיימענציעס\הגדרות.

יעצט שטעלט אייך פאר אזא מעשה, ראובן האט א קאר וואס פארט אלעמאהל אויף 100 מפ"ש, נישט שנעלער און נישט שטייטער, און ער שיקט ארויס שמעון צו א ליידיגן שטח וואס איהר לענג פון מזרח צו מערב איז 10 מייל כדי צו מאכן עטליכע טעסט דרייווס, ווען שמעון ברענגט איהם צוריק די ריפארט זעהט ראובן אז די ערשטע פאר דרייווס האבן טאקע גענומען 6 מינוט, אבער די שפעטערע האבן שוין גענומען לענגער, דערשראקן אז זיין 100 מפ"ש קאר הונקט אונטער פרעגט ער שמעון וואס גייט פאר, זאגט איהם שמעון, נישט געזארגט, פאהרנ'דיג פון מזרח צו מערב האט די זון איהם אנגעהויבן אריינשיינען אין די אויגן, איז ביי די שפעטערע דרייוו'ס איז ער נישט געפארן אין א גראדע ליניע פון מזרח צו מערב, נאר ער איז געפארן מיט אן אנגעל, דהיינו, טאקע פון מזרח צו מערב אבער שיעפערהייט אביסל גענויגט צו דרום, ממילא איז די וועג געווען אביסל לענגער, אבער נישט געזארגט, די קאר לויפט אלץ ביי 100 מפ"ש.

א צופרידנשטעלנדער ענטפער? יא.

יעצט לאמיר מגדיר זיין און פארשטיין די תוכן פון שמעונ'ס תשובה, מזרח-מערב און צפון-דרום זענען צוויי אומאפהענגיקע דיימענציעס אין וועלכע א קאר קען פארן, פון אנפאנג האט די קאר אוועקגעגעבן זיין גאנצע 100 מפ"ש ספיד פאר די מזרח-מערב דיימענציע און די 10 מייל האט איהם טאקע גענומען 6 מינוט, שפעטער האט ער אנגעהויבן פארן שיעף אביסל גענויגט צו דרום, איז חוץ פון פארן אין די מזרח-מערב דיימענציע איז ער אויך געפארן אין די צפון-דרום דיימענציע, דהיינו, אנשטאט אויסצוגעבן די גאנצע 100 מפ"ש ספיד פאר מזרח-מערב האט ער צוגעטיילט א חלק דערפון פאר די צפון-דרום דיימענציע, אטאמאטיש איז זיין ספיד אין די מזרח-מערב דיימענציע פארשטייטערט געווארן און די וועג צום פיניש ליין אויף מערב האט גענומען מער ווי 6 מינוט.

בקיצור, גאנץ פשוט: אז מען האט א באשטימטע מאס ספיד, קען מען עס אויסנוצען אינגאנצען אין איין דיימענציע צו א מאקסימום, אדער קען מען עס צוטיילן צווישן עטליכע און יעדער פאר זיך וועט נישט האבן די פולע ספיד.

זאגט איינשטיין, וויסן זאלט איהר מיינע פריינט אז יעדע זאך אין די בריאה איז אלעמאהל אין מאושען מיט א באשטימטע אומטוישבארע שנעלקייט וואס דאס איז די ספיד אוו לייט, יא, אזוי ווי איהר הערט, אלעס רוקט זיך אלעמאהל ביי 670 מיליאן מפ"ש, נאר וואס דען, פונקט ווי מיט ראובנ'ס קאר, טיילט זיך די ספיד צווישן די פיהר דיימענציעס, געווענטליך וועט רוב פון אונזער מאושען זיין אין די דיימענציע פון זמן, און נאר אביסל אין די אנדערע דריי דיימענציעס פון מקום, אבער וואס מער ספיד מיר וועלן אריינלייגן אין די דריי ספעיס דיימענציעס אלס ווייניגער ספיד וועט אונז פארבלייבן פאר די זמן דיימענציע, וויבאלד מיר האבן א באשטימטע ספיד ביי וועלכע מיר ריקן זיך אלעמאהל, מיר קענען עס נישט פארשנעלערן אדער פארשטייטערן, די איינציגסטע וואס מיר קענען איז מחליט זיין ווי אזוי איהר צו ספענדן, וויפיהל ווילן מיר געבן פאר די דיימענציע אדער די אנדערע.

הענס, וואס שנעלער איינער וועט פארן אלס מער וועט זיך זיין צייט פארשטייטערן, און אז מען וועט פארן ביי די ספיד אוו לייט, דהיינו, ער נעמט זיין גאנצע ספיד זאפאס - וואס ווערט געווענטליך בעיקר פארנוצט אין די זמן דיימענציע - און ער פארקירווערט איהר אינגאנצן צו די ספעיס דיימענציעס, וועט זמן בלייבן שטיין ביי איהם, פונקט ווי שמעון זאל אויסדרייען די קאר אינגאנצן צו צפון-דרום וועט איהם גארנישט איבערבלייבן פון די 100 מפ"ש פאר מזרח-מערב, און אזוי איז עס טאקע ביי לייט אליין, א פאטאן פון לייט ווערט נישט פארעלטערט, זי איז יעצט די זעלבע אלט ווי ווען זי איז באשאפן געווארן.

ממילא וועט מען אויך פארשטיין פארוואס קיין שום זאך קען נישט פליען שנעלער ווי די ספיד אוו לייט, כמבואר לעיל אז ווען מען רעכענט צוזאם די ספיד פון אלע פיהר דיימענציעס איז עס אלעמאהל די ספיד אוו לייט, די איינציגסטע בחירה וואס מיר האבן איז ווי אזוי איינצוטיילן דעם ספיד אוצר, די מערסטע וואס מיר קענען טוהן איז איהר אינגאנצן מקדיש זיין אויף מאושן דורך ספעיס, אבער זיך איינקויפן מער ספיד דאס קענען מיר נישט, קיינמאהל.

[בנוגע דורכברעכן די ספיד אוו לייט איז נאך דא כמה פרטים, ווי איהר פראקטישע אוממעגליכקייט, בנוגע איינשטיינ'ס באוואוסטע עקוועישאן E=MC2, אז די מאסע און די ענערגיע פון א זאך איז באמת היינו הך אין טוישבארע פארעמען, וואס האט שפעטער געברענגט צו די אטאם באמבע, אבער דאס איז נישט פאר יעצט].

מיט דעם ענדיגן מיר די סוגיא פון ספעשל רעלאטיוויטי, יזכנו ה' להתחיל ולסיים דזשענערעל רעלאטיוויטי.

פארשטייט זיך אז עס איז נאך דא אין דעם אסאך פרטים, הלא הם בכתובים.

[center]תמה ולא נשלמה. תורת הייחסות הנפלאה.
ומספר פרקיו עשרה. כמאמרי בראשית ברא.
רון ושיר לשמו נודה. רם על רמים על גאים גאה.
תהלתו מן הארץ מלאה. נשימם בלבבינו ונעבדנו באהבה.

היה היו מן האנושים על האדמה. גבהה רוחם ונפשם רמה.
ירה ירו כלפי מעלה. הנשמע כזה או כמוהו נהיה.
ישלוט איש בזמן הבריאה. והוא איננו גברא או חפצא.
חשבו אף יוצרם כמותם – היתה לו עדנה. תש כחו – קפצה עליו זקנה.
סודו אל עבדיו גילה. הנה מקו"ם אתי גם זמ"ן עלי אדמה.
והיא תהי לך למורה. גם על טרם נתגלתה.
תוקפו בכל משלה. יגאלנו לעבודתו במהרה.[/center]

[פארוואס?]

זייער זייער שיין.
איך גלייב אז עס איז נאך דא אסאך וואס צו פארברייטערן. (איינס פון די אלע פרטים, החביב עלי יותר מכל, איז דאס וואס איינשטיין האט געמאכט נוצבאר די פיטאגאראס געזעץ פאר אט די טעאריע, כ׳האב געהאפט דו גייסט עס באשרייבן, אבער דו האסט עס נאר אנגערירט).

ליפטר בלא כלום אי אפשר, א תיקון קל:

[בנוגע דורכברעכן די ספיד אוו לייט איז נאך דא כמה פרטים, ווי איהר פראקטישע אוממעגליכקייט, בנוגע איינשטיינ'ס באוואוסטע עקוועישאן E=MC2, אז די מאסע און די ענערגיע פון א זאך איז באמת היינו הך אין טוישבארע פארעמען, וואס האט שפעטער געברענגט צו די אטאם באמבע, אבער דאס איז נישט פאר יעצט].

די עקוועישאן דארף צו זיין אזוי:
E=mc^2

[פארוואס?]

[quote=״ונבנתה העיר״]מיט דעם ענדיגן מיר די סוגיא פון ספעשל רעלאטיוויטי, יזכנו ה' להתחיל ולסיים דזשענערעל רעלאטיוויטי.[/quote]
מן המאוחר אל המוקדם??

[געפילטע פיש]

הערליך ונבנתה! וויאזוי זאגט מען? צולייגט אויף קליינע טעלערלעך.

[בר דעת]

א דאנק אייך, ונבנתה, הערליך שיין, נפלא מאוד

[ונבנתה העיר]

א דאנק פאר אלע דאנקערס.

פארוואס?, מען קען נישט כאפן קיין מדרגות.

[quote=״ונבנתה העיר״]מיט דעם ענדיגן מיר די סוגיא פון ספעשל רעלאטיוויטי, יזכנו ה' להתחיל ולסיים דזשענערעל רעלאטיוויטי.

מן המאוחר אל המוקדם??[/quote]

ניין, ספעשל רעלאטיוויטי קומט קודם, סיי אין זמן און סיי אין מקום...

ווער עס וויל גיין טיעפער, דא איז אפשר א גוטע פלאץ אנצוהויבן.

[ונבנתה העיר]

איך וויל בעטן א חסד של אמת, אויב קען איינער מסדר זיין די 10 פרקים אין א פי די עף וועל איך איהם מכיר טובה זיין בזה ובבא.