ונבנתה העיר האט געשריבן:מהודו ועד כוש, רב ושמואל, חד אמר הודו בסוף העולם וכוש בסוף העולם, וחד אמר הודו וכוש גבי הדדי הוו קיימי, כשם שמלך על הודו וכוש כך מלך מסוף העולם ועד סופו.
פון די גמ' איז לכאורה משמע אז די וועלט איז נישט רונדיג.
איך מיין אז דער ראגאטשאב'ער לערנט אז לכו"ע זענען הודו און כוש געשטאנען איינס נעבן די אנדערע, און אזוי ווי די וועלט איז טאקע יא רונדיג קען מען עס אנקוקען אז זיי שטייען צוזאמען, אדער קען מען גיין פון די אנדערע זייט הודו און ארומפאהרן די גאנצע וועלט ביז מען קומט צוריק צו כוש, הודו בסוף העולם וכוש בסוף העולם.
געבליבען צענדליגע פלעצער וואו חזל זאגן קלאר אז די וועלט איז נישט רינדיג.
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
די גמ' זאגט אז מען איז ענדערש געגאנגען פרעגן ביי חולדה הנביאה ווי ביי ירמיהו ווייל נשים רחמניות הן.
זענען דא וואס נעמען ארויס דערפון אז הגם א נביא מוז סיי ווי איבערגעבן די נבואה וואס ער האט באקומען און קען עס נישט משנה זיין - ווי דער מהרש"א פרעגט - אעפ"כ ווערט די נבואה געפילטערט דורך איהר מקבל, און עס איז מער נוטה צו רחמנות אויב איז די כלי דערפאר א פרוי.
---
די גמ' זאגט אז חולדה הנביאה איז געווען אן אייניקל פון יהושע בן נון וועלכער האט חתונה געהאט מיט רחב הזונה, פרעגט די גמ' ומי הוו ליה זרעא ליהושע? עס שטייט דאך ביים סדר היחס נון בנו יהושע בנו און עס גייט נישט ווייטער, ענטפערט די גמ' זוהן האט ער טאקע נישט געהאט, אבער בנתן-טעכטער האט ער יא געהאט, פון וואו האט די גמ' געוואוסט אז ער האט געהאט טעכטער בלשון רבים?
זאגט ר' הערשל'ע האלברשטאט אזוי, די גמ' אין עירובין ס"ג ע"ב זאגט אז יהושע איז נענש געווארן נישט צו האבן קיין זוהן ווייל ער האט מבטל געווען די אידן פון פרי' ורבי', ווערט דאך אבער שווער פארוואס האט מען איהם נישט געגעבן מיט רחב איין זכר, אזוי אז פרי' ורבי' וועט ער נישט האבן ווייל מען איז עס נאר מקיים מיט א זכר ונקבה, פארוואס האט מען איהם געגעבן א טאכטער דוקא?
אלא מאי מוז זיין אז יהושע האט שוין פון פריער געהאט א טאכטער, ממילא אויב וואלט ער באקומען פון רחב א זכר וואלט ער דאך יא געהאט קיום מצות פו"ר, איז ע"כ האט מען איהם געגעבן א טאכטער פון רחב פון וועלכע עס איז שפעטער ארויסגעקומען חולדה, איז דאך גוט אז ער האט געהאט טעכטער בלשון רבים.
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
ונבנתה העיר האט געשריבן:די גמ' זאגט אז מען איז ענדערש געגאנגען פרעגן ביי חולדה הנביאה ווי ביי ירמיהו ווייל נשים רחמניות הן.
זענען דא וואס נעמען ארויס דערפון אז הגם א נביא מוז סיי ווי איבערגעבן די נבואה וואס ער האט באקומען און קען עס נישט משנה זיין - ווי דער מהרש"א פרעגט - אעפ"כ ווערט די נבואה געפילטערט דורך איהר מקבל, און עס איז מער נוטה צו רחמנות אויב איז די כלי דערפאר א פרוי.
די קשיא האב איך שוין געהערט. די פשוטע תירוץ איז אז אין הכי נמי אז די נבואה וועט בלייבן די זעלבע ווי ווען א מאן באקומט עס, אבער די פרוי וועט מתפלל זיין אויפן צרה, ווייל נשים רחמניות ודו"ק.
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
על העץ אשר הכין לו, זאגט די גמ': תנא, לו הכין, באמת האט ער עס אנגעגרייט פאר זיך אליין.
וואו איז עס משמע אין די ווערטער? איז דא א ווארט [כ'מיין בשם קאצק, אדער בארדיטשוב] אז 'הכנה' איז נאר שייך צו א מצוה, ממילא אז עס שטייט 'הכין' מוז עס זיין לצורך מצוה.
עס איז א חסידיש ווארט, אבער אין לומדות שטימט עס אויך, אז מען רעדט פון הכנה האלט מען דאך נאכנישט ביי די זאך אליין, מען גרייט זיך ערשט דערצו, איז א זאך וואס איז נישט קיין אמת'ע מציאות קען מען זיך דערצו נישט גרייטן, מילא בשעת ער טוהט די עבירה איז עס דעמאלטס א מציאות, אבער פארדעם איז עס נישט דא אז מען זאל קענען מאכן א הכנה צו איהר, משא"כ א מצוה איז בעצם א מציאות, אפי' אויב יעצט איז נישט פונקט די סעקונדע אין וועלכע זי ווערט געטוהן.
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
ונבנתה העיר האט געשריבן:כי אין לה אב ואם, ובמות אביה ואמה למה לי, אמר רב אחא, עיברתה מת אביה, ילדתה מתה אמה, זאגט רש"י: בשעה שנתעברה אמה מת אביה, נמצא שלא היה לה אב משעה שנראה להקרות אב, וכשילדתה אמה מתה, ולא נראית לקרות אם.
דער אבני נזר פרעגט פארוואס לגבי די איסור צו שחט'ן אותו ואת בנו אין איין טאג זאגט מען אז עס איז נישט א פראבלעם צו שחט'ן א מעוברת, אפי' ביידע ווערן גע'שחט'ן, און ביי פרה אדומה פסל'ט מען א מעוברת ווייל עס שטייט ושחט אותה - ולא אותה ואת חברתה, קוקט מען זיי אהן ווי איינס אדער ווי צוויי?
ענטפערט דער טשעבינער רב אז ברש"י הנ"ל זעהט מען אז אן אב רופט זיך שוין מזמן העיבור, אבער אן אם איז ערשט משעת לידה, ממילא איז באמת זענען זיי ווי צוויי, אבער מען איז נישט עובר אויף אותו ואת בנו ביי שחיטת פרה מעוברת ווייל זי הייסט נאכנישט א מאמע.
ע״י׳ סנהדרין ס״ט ע״א רש״י ד״ה אלא כי אתא רב דימי, דמבואר שם להדיא דאב העובר מיקרי אב, ועי׳ רעק״א יו״ד סי׳ פ״ז דס״ל דה״ה לגבי אם. ומבואר מדבריו דלא כהגאון מטשעבין, עיי״ש ודו״ק.
אסור ליראת שמים שתדחק את המוסר הטבעי של האדם, כי אז אינה עוד יראת שמים טהורה.
סימן ליראת שמים טהורה הוא כשהמוסר הטבעי, הנטוע בטבע הישר של האדם, הולך ועולה על פיה במעלות יותר גבוהות ממה שהוא עומד מבלעדה.
בדוחק י"ל (וגם להציל רע"א מרש"י דמגילה) אז עס זענען דא צוויי גדרים (דינים...) אין 'אב ואם', עס קען זיין א גדר פון מעגליכע פונקציעס וואס זיי פארקערפערן אין זיך, און עס קען זיין א יחס צווישן זיי און זייערע פראדוקטן.
ביי בשר בחלב (וה"ה ביי א בן סורר ומורה) רעדט נישט דער 'לימוד' פון א פאקטישע קינד, אין פסוק שטייט 'בחלב אמו' לערענט מען ארויס אז נאר חלב פון א בהמה הראוי' להיות אם איז אסור, לאפוקי - למשל - א טויטע בהמה, דהיינו, למעשה רעדט מען נישט פון א מעוברת, נאר די לימוד איז מגלה אז די בהמה מוז האבן 'אם-פונקציעס', טרוקענע פונקציעס זענען 'אב' ער קען גורם זיין א היכר עובר, 'אם' זי קען טראגן אן עובר.
משא"כ ביי אסתר און ביי אותו ואת בנו רעדט זיך טאקע יא איבער פאקטישע קינדער און איבער די יחס פון זייערע עלטערן צו זיי, כי אין לה אב ואם, אותו ואת בנו לא תשחטו ביום אחד, דער יחס צו א קינד אז יענער זאל שוין זיין ראוי גערופען צו ווערן אב אדער אם דאס געשעהט ערשט ווען יענער האט גענדיגט זיין חלק אין די פארפארטיגונג פון דעם קינד צו וועם ער וויל זיך מכתיר זיין ווי אן אב אדער אם, ממילא ווערט מען אן אב פון ווען מען האט מעבר געווען די מאמע, און אן אם ווען זי ענדיגט איהר ארבעט און ברענגט ארויס דעם פארטיגן פראדוקט לאויר העולם.
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
אסור ליראת שמים שתדחק את המוסר הטבעי של האדם, כי אז אינה עוד יראת שמים טהורה.
סימן ליראת שמים טהורה הוא כשהמוסר הטבעי, הנטוע בטבע הישר של האדם, הולך ועולה על פיה במעלות יותר גבוהות ממה שהוא עומד מבלעדה.
ונבנתה העיר האט געשריבן:וואו זענען די ערשטע צעהן פלעצער?
נאך אן אויבערפלעכליכע שנעלע מיש, האב איך באקומען א ליסטע פון צעהן מראי-מקומות, ווי עס איז לכאורה משמע אז די חכמי הגמרא זענען נישט געווען עפעס מער פארגעשריטן ווי די דעמאלטסדיגע חכמי או״ה אין הילוך החמה והמזלות (איך גלייב אז עס איז דא נאך אסאך): 1). עירובין נ״ו ע״א. 2). פסחים צ״ד ע״א. 3). פסחים צ״ד ע״ב. 4). תמיד ל״ב ע״א. 5). חגיגה י״ב ע״א. 6). שם י״ב ע״ב. 7). שם 8). חגיגה י״ג ע״א. 9). ר״ה כ״ד ע״א (עיי״ש ברש״י). 10). פסחים מ״ב ע״א (עיי״ש ברש״י).
אסור ליראת שמים שתדחק את המוסר הטבעי של האדם, כי אז אינה עוד יראת שמים טהורה.
סימן ליראת שמים טהורה הוא כשהמוסר הטבעי, הנטוע בטבע הישר של האדם, הולך ועולה על פיה במעלות יותר גבוהות ממה שהוא עומד מבלעדה.
איך זוך די צעהנדליגע פלעצער וואו חז"ל זאגן קלאר אז די וועלט איז נישט רונדיג - נישט איבער הילוך החמה.
ועיין אין יידל'ס הפלא'דיגע מאמר אז בזמן הש"ס האבן שוין רוב מלומדים געהאלטן פון א רונדיגע וועלט, הגם אין רונדיגקייט גופא י"ל צוויי דרגות, דהיינו ווי א האלבע כדור וואס איז פלאך פון אונטן עיין תוס' ע"ז מ"א ע"א ד"ה ככדור, כעין המבואר אצל יאיר.
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
מען איז יוצא אויב מען לייענט די מגילה בסירוגין [קורא מעט ופוסק ושוהה וחוזר ופוסק - רש"י], זאגט די גמ' אף בסירוגין אם שהה כדי לגמור את כולה חוזר לראש ... א"ל אביי לרב יוסף, כדי לגמור את כולה מהיכא דקאי לסיפא, או דלמא מרישא לסיפא?
ווי קען ער האבן א צד אז עס מיינט פון וואו ער האלט ביז'ן סוף, און אויב האלט ער ביי די לעצטע ווארט מעג ער זיך נישט אפשטעלן אפי' פאר א סעקונדע?
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
אמר ונבנתה: אל עבר החלון נשקפתי ונתתי אל לבי כי שבת האדם ממנו, חומר וגשם – ורוח אין, בחנתיו, והנה הוא תולדת מקריו – כאשר ילך המקרה כך יתעצב לבו ודמותו, לרגעים אבחננו, כאשר יאמר החכם כי אין הוויית רגע מול רגע נוצרת כי אם בהתחדש מקריו, ואל מי יקר המקרה?
ונבנתה העיר האט געשריבן:איך זוך די צעהנדליגע פלעצער וואו חז"ל זאגן קלאר אז די וועלט איז נישט רונדיג - נישט איבער הילוך החמה.
ועיין אין יידל'ס הפלא'דיגע מאמר אז בזמן הש"ס האבן שוין רוב מלומדים געהאלטן פון א רונדיגע וועלט, הגם אין רונדיגקייט גופא י"ל צוויי דרגות, דהיינו ווי א האלבע כדור וואס איז פלאך פון אונטן עיין תוס' ע"ז מ"א ע"א ד"ה ככדור, כעין המבואר אצל יאיר.
ייש"כ פארן צו צייכענען די צוויי באלערנדע מאמרים, כ'על מיר מאכן צייט זיי צו אדורכלייענען גרונטליך. אבער בנוגע וואס חז"ל האבן געהאלטן, אויב ביסטו אינטרעסירט בין איך גרייט דאס צו אדורכשמועסן מיט דיר מער ברייט, אבער איך גלייב אז מיר וועלן מוזן זוכן אן אנדער אשכול, וואס ס'איז מער פאסיג דערצו.
אסור ליראת שמים שתדחק את המוסר הטבעי של האדם, כי אז אינה עוד יראת שמים טהורה.
סימן ליראת שמים טהורה הוא כשהמוסר הטבעי, הנטוע בטבע הישר של האדם, הולך ועולה על פיה במעלות יותר גבוהות ממה שהוא עומד מבלעדה.
ונבנתה העיר האט געשריבן:מהודו ועד כוש, רב ושמואל, חד אמר הודו בסוף העולם וכוש בסוף העולם, וחד אמר הודו וכוש גבי הדדי הוו קיימי, כשם שמלך על הודו וכוש כך מלך מסוף העולם ועד סופו.
פון די גמ' איז לכאורה משמע אז די וועלט איז נישט רונדיג.
איך מיין אז דער ראגאטשאב'ער לערנט אז לכו"ע זענען הודו און כוש געשטאנען איינס נעבן די אנדערע, און אזוי ווי די וועלט איז טאקע יא רונדיג קען מען עס אנקוקען אז זיי שטייען צוזאמען, אדער קען מען גיין פון די אנדערע זייט הודו און ארומפאהרן די גאנצע וועלט ביז מען קומט צוריק צו כוש, הודו בסוף העולם וכוש בסוף העולם.
רבי יוסף בן נחמיאש (מתלמידי הרא"ש, המאה ה-14), פרשן. הזכיר בשם "החכם רבי ישראל ז"ל" האט געשריבן:"הוא אחשורוש המלך מהודו ועד כוש" - ...שהארץ עומדת ככדור, הודו וכוש עומדים בסוף הכדור זו אצל זו. וכוש סוף העולם כשתתחיל מהודו לסבב הכדור עד כוש. והודו סוף העולם כשתתחיל מכוש לסבב הכדור עד הודו. – פירוש רבי יוסף בן נחמיאש למגילת אסתר, א, א. פאדגורזע תרנ"ט.
אסור ליראת שמים שתדחק את המוסר הטבעי של האדם, כי אז אינה עוד יראת שמים טהורה.
סימן ליראת שמים טהורה הוא כשהמוסר הטבעי, הנטוע בטבע הישר של האדם, הולך ועולה על פיה במעלות יותר גבוהות ממה שהוא עומד מבלעדה.
[tag]ונבנתה העיר[/tag] מיר פאדערן בכל התוקף א באהאנדלונג איבערן היינטיגן דף, בנוגע די מימרא פון ר׳ אילעי ילך למקום שאין מכירין אותו ואל יחלל שם שמים בפרהסיה. בעיקר בין איך נייגעריג פאר די וועלכע האבן געלעבט בעפאר ווען רב האי גאון האט פארדרייט די פשוטע פשט אין די מימרא, האבן זיי באקומען א עונש פארן פאלגן בפשטות א מאמר חז״ל?
אסור ליראת שמים שתדחק את המוסר הטבעי של האדם, כי אז אינה עוד יראת שמים טהורה.
סימן ליראת שמים טהורה הוא כשהמוסר הטבעי, הנטוע בטבע הישר של האדם, הולך ועולה על פיה במעלות יותר גבוהות ממה שהוא עומד מבלעדה.
