החינוך היהודי בוורשה רוב רובו של החינוך היהודי בוורשה היה חרדי. באמצע המאה ה-19 למדו בחדרים 90% מכלל הילדים בגיל חינוך. בסוף המאה ירד האחוז ל-75%. בתקופה שבין שתי מלחמות העולם, היו בפולין 209,000 תלמידים. מתוכם למדו 159,000 בבתי הספר של אגודת ישראל. (פנקס הקהילות, ורשה, 80).
המפלגות והתנועות השונות עסקו גם במפעלות חינוך מקיפים לאנשיהם שכללו בתי ספר, תנועות נוער, ישיבות ועוד. ''בעוד שבשנות העשרים מרבית ילדי היהודים השתייכו לחינוך הפנים-יהודי, אם בחדרים ובישיבות ואם ברשתות החינוך כמו "תרבות" הציונית או "ציש"א" היידישאית'', הרי שבשנות השלושים יותר ממחציתם למדו בבתי הספר הפולניים על מנת שיוכלו להתקבל לאוניברסיטאות וכן כביטוי למגמת החילון שהתפתח בקרב יהודי פולין.
berlbalaguleh האט געשריבן:איחוד פעלד: ייש"כ. דו ברענגסט אראפ זייער שיינע טעמים און סברות פאר דעים פאקט וואס אין יוראפ ביז פאר די צווייטע וועלט מלחמה איז (כמעט) א יעדער געגאנגען אין פאבליק סקול, ביז דריי אזייגער נאכמיטאג, און הערשט נאכדעים אין תלמוד תורה. אז די סיבה איז געוועין צוליעב די עקשנות פון די רבנים, וועלכע האבן נישט געוואלט האבן גוי'אישע לימודים אין די תלמוד תורה. איך בין נישט אזוי זיכער אז דאס איז געקומען צוליעב זייער עקשנות. ס'איז מער מסתבר אז די רעגירונג האט נישט געוואלט איינגיין אויף פשרות, און געפאדערט א פולן טאג פון גוי'אישע לימודים אין פאבליק סקול. נאר ענדערש דא אין אמעריקע האבן זיי מסכים געוועהן צו האבן ענגלישע לימודים אין די ת"ת. א שטיקל ראיה צו דעים איז אז אין קוויבעק (מאנטריאל, קענעדע) האט די פראווינציאלע רעגירונג געמאכט פראבלעימען פאר די ת"ת'ס, זאגנדיג אז די שעות וואס זיי געבן אוועק אויף אלגעמיינע לימודים זענען נישט געניג. דאהי, אין נ.י. האבן זיי שוין אויך אנגעהויבן מאכן פראבלעימען, זאגנדיג אז די מלמדים מוזן האבן א קאלידזש דעגרי.
כפי מיטב ידיעתי, איז דערמעשה געווען אביסל אנדעריש. דער אגודת ישראל האט געהאט מוסדות אין גאנץ פולין (גאליציא און רוסיש-פולין בכלל) מיט'ן נאמען 'חורב' וואס זיי האבען געהאט לימודי חול און מצליח געווען מיט קינדער. איך מיין אז פאקטיש דער עיקר הצלחה פונ'ם אגודה פאר'ן קריג איז געווען אין דער געביט (איך האב אמאל געליינט א דו"ח פון אגודה אקטיוויסטע'ן פון פאר'ן קריג וואס זיי באקלאגען אז מ'איז מפרסם כל מיני נערישע הצלחות פונ'ם אגודה, און דער איינציגסטע פאקטישער הצלחה איז באהאלטען). אפשר אין אונגאר'ן איז געווען אנדעריש, כ'ווייס נישט. אויך האב איך אמאל געזען א תשובה אין חבצלת השרון קעגען די מוסדות מיט לימודי חול, ווייל ענדעריש זאל מען גיין אין פאבליק סקול ווייל גזירה עבידא דבטלי, און נאכדעם וועלען מיר גיין אין חדר, אבער טאמער מ'מאכט חדרים מיט לימודי חול, וועט עס בלייבען מותר לדורות. מיין אונגארישע עלטער באבע (פונ'ם שטאט מאטע-סאלקע) האט מיר פארציילט אז זי איז געגאנגען אין א גויישע שולע.
The greatest obstacle to discovery is not ignorance--it is the illusion of knowledge.
(Daniel J. Boorstin) דא
שמע מינה כדאמרן. אין הכי נמי, איך האב עס טאקע נאר געזאגט מכח השערה.
וויפיל ישיבות פין חורב האט די אגודה געהאט?
א משוגענער באלאנגט אין משוגעים הויז, און א מאלעסטער באלאנגט אין תפיסה!!
אדם המוכה מחבירו יכול לילך לקבול לפני עכו"ם אע"פ דגורם למכה היזק גדול (רמ"א סי' שפ"ח ס"ז), מותר לקצץ ידיו על ידי גוי (ש"ך ס"ק מ"ה).
אפשר רוב מנין, אבער רוב בנין זיכער נישט. דאס אליינס אז דער חפץ חיים און דער בעלזער רב האבען מיטגעשטימט מאכט אלע קלענערער רבנים\סאנזער אייניקלאך פאר נישט וויכטיג. איך מיין אז שרה שנירר האט אנגעהויבען מיט א קליין מיידלאך סקול און א סעמינאר צו מאכען לערערינ'ס צו קענען ארום גייען אין די שטעט און מחנך זיין נאך דער פאבליק-סקול, א שטייגער ווי די תלמוד תורה'ס אין אמעריקא נאך מיטאג. איך וואלט נישט געברענגט קיין ראיות פון דער מצב אינדערהיים מיט גייען אין פאבליק-סקול, ווייל אין די קורצע יארען ווען מ'איז געגאנגען אין פאבליק-סקול, האט מען שווער געליטען פון א.ט.ד., און ממילא אז מ'קען ברענגען א ראיה פון דארט, איז עס א ראיה לסתור.
The greatest obstacle to discovery is not ignorance--it is the illusion of knowledge.
(Daniel J. Boorstin) דא
ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:אפשר רוב מנין, אבער רוב בנין זיכער נישט. דאס אליינס אז דער חפץ חיים און דער בעלזער רב האבען מיטגעשטימט מאכט אלע קלענערער רבנים\סאנזער אייניקלאך פאר נישט וויכטיג. איך מיין אז שרה שנירר האט אנגעהויבען מיט א קליין מיידלאך סקול און א סעמינאר צו מאכען לערערינ'ס צו קענען ארום גייען אין די שטעט און מחנך זיין נאך דער פאבליק-סקול, א שטייגער ווי די תלמוד תורה'ס אין אמעריקא נאך מיטאג. איך וואלט נישט געברענגט קיין ראיות פון דער מצב אינדערהיים מיט גייען אין פאבליק-סקול, ווייל אין די קורצע יארען ווען מ'איז געגאנגען אין פאבליק-סקול, האט מען שווער געליטען פון א.ט.ד., און ממילא אז מ'קען ברענגען א ראיה פון דארט, איז עס א ראיה לסתור.
מאך נישט אזוי אוועק די קלענער רבנים אין סאנזער אייניקלעך. ערשטענס ווייל למעשה האבן זיי אויסגעפירט אין סאיז קיינמאל נישט געווען קיין שרה שנירער סקול סאיז נאר געבליבן ביי א סמינר פאר טיטשערס אין צווייטענס וואס די זאגסט אז רוב מנין ובנין איז געווען דערפאר איז נישט אמת ווייל סאיז געווען א אים באקאנטע זאך פאר די קריג אין רוב מנין ובנין האבן נישט געוויסט פון קיין שרה שנירער צו זאגן אין די וואס האבן יא געוויסט איז נאר געווען דורך די איסורים דערקעגן נאר נאכן קריג ווען מ'האט אנגעהויבן צו מאכן מיידל סקולס וואס איז געווען א חידוש ביי אינגערישע און גאליציאנע אידן האט מען געמאכט א מצב פון איר ווייל זי האט גערעדט דערפון דער ערשטע.
אדרבא [tag]עזריאל[/tag] ברענג אנדערע זאכען פונ'ם ח"ח און בעלזער רב. ביזדערווייל אזוי ווייס איך. שרה שנירר האט נישט געמאכט קיין מוסדות, זי האט געמאכט א סעמינאר אויסצולערנען מיידלאך צו ווערען טיטשער"ס אין שטעט, אזוי ווי חב"ד שלוחים. מ'האט נישט צוגעלאזט אז א מיידעל זאל צוריק גייען צו איהר אייגענע שטעטעל, זי האט געמוזט גייען צו א צווייטען שטעטעל. למעשה, זענען אלע ארויסגעגאנגען, ס'איז נישט געווען קיין מושב פון עלטערער מיידלאך אין קראקא. דאס אז דו זאגסט אז מ'האט נישט אויסגעפיהרט, ווייס איך נישט וואס דו רעדסט. ווי האט מען נישט געקענט עפענען א בית יעקב ווען מ'האט געוואלט? און אפילו אז יא, מיינט עס נישט גארנישט. אז די פרייע האבען עס נישט געוואלט, און דער רב האט עס נישט געוואלט, איז נישט אזוי שווער צוריק צו האלטען א בית יעקב פון עפענען. און דו [tag]לית דין בר נש[/tag], ייש"כ פאר'ן 'פעך', אבער ביטער זיי מסביר. דו מיינסט אז דער קאלאשיצער רב איז א בר פלוגתא פונ'ם ח"ח ?! כפי ידיעתי, די איינציגסטע וואס שרייבט דערוועגען להלכה, איז דער זקן אהרן (מגדולי פוסקי דורו, וואס מ'האט זיך געוואנדען צו איהם פון די גאנצע וועלט מיט שאלות) אין זיין תשובה וואס איך טרעף נישט יעצט.
The greatest obstacle to discovery is not ignorance--it is the illusion of knowledge.
(Daniel J. Boorstin) דא
I remember one of the bobbover sharie zions they have written up exactly what sura shnirrer did and were her schools was and what the mission was. its pretty clear. They also say that privately the bobover ruv HYD endorsed it
דער תשובה אין זקן אהרן איז ח"ב סי' ס"ו, עי"ש ותמצא הרבה נחת. דער תשובה איז געווידמעט צו איינער 'האלבערשטאם', אפשר גאר אן אייניקעל, און ער ברענגט אז די גדולי ישראל האבעו יא געהאלטען, און טויזענטער מיידלאך האבען נהנה געווען פון דעם, ווייס איך נישט וואס דו רעדסט אז ס'איז נישט געלונגען. מ'קען זען דער תשובה דא
The greatest obstacle to discovery is not ignorance--it is the illusion of knowledge.
(Daniel J. Boorstin) דא
ליטוואק פון בודאפעסט האט געשריבן:און דו [tag]לית דין בר נש[/tag], ייש"כ פאר'ן 'פעך', אבער ביטער זיי מסביר. דו מיינסט אז דער קאלאשיצער רב איז א בר פלוגתא פונ'ם ח"ח ?!
לויט ווי איך פארשטיי פון וויקעפידיע האט שרה שנירר געהאט צווי פראעקטן קודם האט זי געעפנט א מיידל שולע וואס ביז די מלחמה האט עעס געהאט איבער 300 אפטיילונג לענגאויס פולין אין ליטע אין היות זי האט געהאט א סקול האט זי געדארפט האבן לערערינס האט זי אויך געהאט א סעמינאר למורות
ווען זי איז געווען ביים בעלזא'ר רב נעמען א הסכמה האט ער איר געזאגט: די וואס דארפן עס זאל עס העלפן און די וואס נישט זאל עס נישט קאליע מאכן. כך שמעתי פון דעם ראב"ד ירושלים הגה"צ ר' משה שטערנבוך שליט"א. והוסיף אז דאס איז געווען די שטימונג ביי כמעט אלע גדולי ישראל, אפילו די וואס האבן איר אפיציעל געשטיצט און געבעקט.
עס איז אינטרעסאנט, כ'האב קיינמאל נישט געטראכט אז די מתנגדים פין שרה שנירר זענען געוועהן מתנגדים אפילו אין ליכט אז מען האט זיי געצווינגען צו גיין אין גוי'עשע שולע. ד.ה. אזוי, התינח ווען די מיידלעך זענען געוועהן געוואוינט צו ווערען אויפגעצויגען אהן קיין שופ עדיוקעישען, נאר די מאמע האט זיי אויסגלערענט צו מאכען ברכות און חלות, נו, האבען כאטש די מיידלעך נישט געהאט קיין שום וויסען אז עס איז דא עפעס,, און זענען נארטורלעך געבליבען אידען. אבער אז מען נעמט מיידלעך אין מען לערנט זיי אלעס וועגען יאשקע דורך ערפארענע מלמדים, איז אפילו מיט א אידישע חינוך דארף מען רחמים זיי זאלען וועהלען צו בלייבען אידען, קל וחומר אויב מען גיבט זיי נישט קיין שום אידישע חינוך וועלען זיי נאטורלעך נישט בלייבען קיין שומרי תורה ומצוות..
איז די שאלה, זענען די גדולים פין יענער דור געגאנגען מיטן קאפ אין וואנט?
וואס זאגט עס אויף אלע זייערע שיטות? אולי בנוגע ציוניזים זענען זיי אויך אזוי פארקרומט?
א משוגענער באלאנגט אין משוגעים הויז, און א מאלעסטער באלאנגט אין תפיסה!!
אדם המוכה מחבירו יכול לילך לקבול לפני עכו"ם אע"פ דגורם למכה היזק גדול (רמ"א סי' שפ"ח ס"ז), מותר לקצץ ידיו על ידי גוי (ש"ך ס"ק מ"ה).
איך בין נישט קלאר וואס פינקטליך איז געווען די סיבת ההתנגדות די טענה אז מען טאר נישט לערנען תורה מיט נשים אויב אזוי פארוואס האבן זיי נישט געעפנט א שולע אן לערנען תורה
למעשה האט שרה שנירר (שענירער, אויף אונגאריש/אידיש) קיינמאל נישט חתונה געהאט. ווייסט איינער די אמת'ע סיבה פאר דעים? בכלל איז אינטרעסאנט צו באמערקן. אז די מענטשן וועלכע זענען געוועהן זייער שטארק איבערגעגעיבן פאר עפעס א פראיעקט האבן קיינמאל נישט חתונה געהאט. אזוי ווי דר. וואלאך. דער מייסד פונ'ם שערי צדק שפיטאל אין ירושלים. און אויך ליליען וואלד. די אידישע עלטערע מיידל וועלכע איז געוועין א נוירס און זי האט געגרינדעט די ארגאניזאציע "וויזיטינג נוירסעס". מיט דעים האט זי אפגעראטעוועט די לעיבנס פון א סאך אידישע משפחות, פון דער אמאליגער אלטער אידישער איסט סייד, אין מאנהעטן. וועלכע האבן געלעיבט אין גרויס דחקות און אן די מינימאלסטע סאניטארע און געזונטהייטס באדינגונגען. זי און אירע נוירסעס האבן אויסגעלערנט די איינוואוינערס פון די טענעמענטס וויאזוי זיך צו האלטן בנקיות, און געזינט...!
