אראומע 27# קען מען היינט מקיים זיין מצות תכלת?

[חלזון]

תכלת אינו כשרה אלא מן החלזון, כדי צו קענען יוצא זיין מצות תכלת מוז די פארב קומען פון א חלזון, איז די שאלה וואס איז דאס דער חלזון?

אין חז"ל געפינען מיר פארשידענע סימנים וואס געבן א בילד אויף אויף דעם חלזון. אבער וואס איז דער פשוט'ער פירוש המילות און טייטש פון דעם ווארט 'חלזון'?
רש"י אויף דאס ווארט "חלזוני" (מין חלזון - רש"י) טייטשט, אז דאס איז: לימ"ץ בלע"ז. אזוי טייטשט אויך רבינו גרשום. אויך אויפ'ן לשון קודש'דיגן ווארט "חומט" (איינס פון די שמנה שרצים מן התורה) טרעפן מיר אז רש"י טייטשט אויף 3 פלעצער אז דאס איז 'לימצ"ה'. אזוי שרייבט אויך: דער ראב"ד; סמ"ג; און תוס' רי"ד; אז חומט מיינט "לימצ"ה" (אדער לימצ"א לימצ"ו לימס"א, והיינו הך).
נאך א לשון הקודש'דיג ווארט טרעפט מען וואס רש"י פארטייטשט אויף עטליכע ערטער אלס לימצ"א: דאס איז דאס ווארט "שבלול". אזוי טייטשן אויך דער ב"ח און רד"ק: "לימצ"א" (אדער לימצו"ן; לימס"א).
זעט מען קלאר אז א חלזון היינו לימצ"א, און לימצ"א היינו שבלול.

די גדולי האחרונים, א שטייגער ווי דער מהרי"ל, מהרש"ל און ב"ח, שרייבן אז אין דייטש ווערט א "שבלול" (און "חומט" - מהרש"ל) אנגערופען 'שנעק'!.
דער מהרש"ל שרייבט טאקע קלאר, אז "חומט" און "שבלול" זענען ביידע די זעלבע זאך, און ווערן אנגערופן א שנעק.
דאס זעלבע טרעפט מען קלאר אין אוצר המדרשים (פרק שירה) חומט מה הוא אומר, ברענגט ער דעם פסוק: 'כמו 'שבלול' תמס יהלוך נפל אשת בל חזו שמש'.
ווייטער אין ספר השרשים (לאבן ג'נאח) שטייט אז 'שבלול' איז דאס וואס מען רופט בלשון ערבי 'חלזון'.
אויפ'ן פסוק "שמלתך לא בלתה מעליך" געפינען מיר אין מדרש רבה, אז פונקט ווי דער חלזון ווען עס וואקסט, וואקסט זיין קלייד מיט אים, אזוי אויך די אידן אין מדבר זענען די קליידער מיטגעוואקסן. רש"י אין חומש ברענגט דעם מדרש, און אנשטאט שרייבן חלזון ווי עס שטייט אין מדרש באנוצט זיך רש"י מיט דאס ווארט "חומט".
ווייסן מיר שוין אז שבלול און חומט זענען היינו הך, און ביידע טייטשן שנעק. אויך ווייסן מיר שוין אז שבלול איז א חלזון און חומט איז חלזון, אויך ווייסן מיר אז שנעק איז לימצ"א און לימצא איז חלזון... קומט אויס אז דער פשוט'ער טייטש פון חלזון איז א שנעק!
אויב האט איר ביז היינט געמיינט אז חלזון איז א סארט פיש האט איר געהאט א טעות... חלזון מיינט א שנעק!
אזוי שטייט אויך אין פירוש מהר"י הכהן (איידעם פון מהר"ל מפראג און שווער פון מהר"ם מלובלין) אז "חלזון" איז א "חומט"; אין ספר תבואות הארץ; אין תרגום פון מהר"ז בינגא (א תלמיד פון מהרי"ל) שרייבט ער אז "חלזון התכלת" איז א מין חומט שנעקע; דער יעב"ץ שרייבט אז תכלת קומט פון א חומט יימי; און אין ספר אלמרשד אלכאפי (לרבי תנחום ירושלמי) אז "חלזון" ווערט "אלחלזון" אין לשון ערבי, וואס דאס מיינט א שנעק, און דער דם חלזון וואס מען פארבט מיט דעם תכלת, איז פון א מין חלזון.

*

אין דער גמרא טרעפן מיר אז א חלזון איז אזא סארט באשעפעניש וואס איז ווי א נחש, א שלאנג. קומט אויס קלאר, אז א חלזון איז אזא סארט שנעק וואס מ'רופט היינט אויף ענגליש א SNAIL!
אינטערעסאנט אנצומערקן, אז אין פראצויזיש רופט מען עד היום א snail א לימצו"ן! ווייטער אויף אראמיש, דער שפראך פון דער גמ' וואס ווערט נאך היינט צוטאגס גערעדט אין פארשידענע ערטער אין סיריע, רופט מען א snail נישט מער און נישט ווייניגער נאר חלוזונא!... אויך אין אראביש און אין פערסיש ווערט דאס אנגערופן עד היום מיט די איינע ווארט, חַלזון!

שטעלט זיך יעצט די פראגע, פון וועלכן ווארעם רעדט מען דא? וואס זענען די סימנים פון דעם ספעציפישן חלזון- חומט - שבלול - לימצ"א - שנע"ק, וואס מ'האט טאקע פאקטיש גענוצט פאר תכלת?
זאגט רש"י: "אומר אני, אז דאס איז א מין שרץ וואס מען רופט לימצ"א, און וואקסט אין א קליפה וואס האלט אין איין מיטוואקסן ארום דעם שרץ".
אין אנדערע ווערטער, אז א חלזון איז א ווארעם מיט א SHELL! ס'האט א קליפה ארום זיך וואס האלט אין איין וואקסן. האבן מיר שוין איין סימן וועלכער ווארעם מיר זוכן. אזא סארט ווארעם וואס האט א shell ארום זיך. (רש"י אגב, זאגט טאקע בפירוש, אז דער "חלזון" וואס מ'נוצט פאר מצות תכלת איז א תולעת, א ווארעם!)
דער אויבנדערמאנטער סימן, אז דער ספעציפישער חלזון פאר מצות תכלת האט א shell, טרעפט מען אויך אין ראב"ד , ר"ש און ראבי"ה .
אזוי שרייבט אויך דער רמב"ם, אז דער חלזון איז א באשעפעניש וואס האט א "צדף" דאס הייסט א "SHELL". און אזוי שטייט אויך אין פסיקתא דרב כהנא, אז א "חלזון" האט א "נרתיק", א "האלטער".

*

אין פאקט זענען דא סנעילס סיי אויף דער יבשה און סיי אין ים, אבער דער חלזון פאר דער מצוה פון תכלת רעדט פון א סנעיל וואס לעבט אין ים!
אזוי שטייט קלאר אין יד רמ"ה, אז דאס וואס מען טרעפט אין חז"ל "חלזונות" אויף די בערג, דאס איז נישט דער חלזון התכלת, ווייל די גמרא זאגט אז דער חלזון התכלת געפינט זיך אין ים הגדול "בחלקו של זבולון", און אין ים פון דער שטאט "צור" (לבנון) ביז דער שטאט "חיפה" (א"י).
אזוי שרייבט אויך: דער רמב"ם, אז "חלזון" איז א "בעל חי הימי"; דער יעב"ץ אז דער חלזון איז א "חומט יימי" א "ים סנעיל".
און אזוי שרייבט דער רמב"ם אין משנה תורה בפירוש אז דער חלזון איז דוקא אזא סארט סנעיל וואס איז א דג, א פיש סנעיל וואס לעבט אין וואסער. אויף ענגליש: "SHELLFISH".
(מ'קען נישט זאגן אז דער רמב"ם מיינט צו זאגן, אז חלזון איז א פיש, ווייל די גמ' זאגט דאך קלאר אז חלזון 'דומה' לדג, ס'איז נאר 'ענליך' צו א פיש, דאס מיינט אז עס איז זיכער נישט קיין פיש)...
ווייסן מיר שוין דריי זאכן: דער חלזון איז א ווארעם; ער קומט מיט א האלטער ארום; און געפינט זיך אין וואסער.

קען מען היינט געפינען אזא סארט סנעיל אינעם ים הגדול אדער ים התיכון (MEDITRANIAN SEA), מיט די אלע אויבנדערמאנטע סמנים, און צי קען מען דערמיט פאבריצירן בלוי פארב?
דער ענטפער דערויף איז א קלארן יא! און דער ספעציפישער סנעיל ווערט אנגערופן מיורעקס murex! אבער פאר מיר גייען ווייטער' לאמיר אביסל אויסשמועסן די היסטאריע פון תכלת וואס וועט קלאר צייגן אז מ'רעדט טאקע פון דעם מיורעקס.

*

אין די היסטאריע ביכער פון חכמי אומות העולם וואס האבן געלעבט אנהויב בית שני (אריסטו), און סוף בית שני (פליניוס, און נאך), רעדן זיי קלאר ארום פון תכלת. מ'זעט זיי רעדן ארום באריכות פון געוויסע סנעילס וואס מען מ'פלעגט כאפן ביי די וואסערן אין מיטל מזרח "אין צור און אין חיפה", און דערמיט האט מען געפארבט גאר טייערע קליידער "בגדי מלכות" מיט פארשידענע פארבן. דאס זענען אקוטראט די זעלבע סימנים וואס די גמ' גיט אן אויף תכלת. (די רעפרענצן צו די כתבים פון חכמי אומות העולם טרעפט מען שוין אינעם יעב"ץ וועלכער צייכנט צו צו די היסטארישע שרייבער, אז זיי רעדן פונעם חלזון פון תכלת.)
ווען די חכמים און היסטאריקער פון תקופת חז"ל רעדן פון דעם ספעציפישן סנעיל וואס האט פארמאגט דעם אדער פון וואס מ'פלעגט דערמיט פאבריצירן בלוי פארב, רופן זיי דאס מיט'ן נאמען: "פורפור"א", וואס דאס איז די זעלבע נאמען וואס מ'טרעפט אויף חלזון און תכלת אין די גדולי הפוסקים. (אין ספר שלטי הגיבורים; אין חוות יאיר שטייט קלאר אז תכלת מאכט מען פון דעם דם פון א רמש הים, א געוויסער דג וואס מען רופט "פורפור". ווי אויך אסאך שפעטערדיגע אחרונים שרייבן אז תכלת קומט פון די "פורפו"ר שנעק"ע".)
נאך א קלארע ראי': אין פסוק אין יחזקאל שטייט, אז תכלת קען מען ברענגען פון אן אינזל נעבן "יון", (דער תרגום טייטשט מדינת איטליא, ווי מיר טרעפן אין חז"ל איטליא של יון). עד היום הזה ווערן די אינטרעסאנטע "פארב סנעילס" אנגערופן אין יון - גריכלאנד: "פורפור"א"!
נאך מער איז אינטרעסאנט, אז אין מדרש הגדול שטייט קלאר אויף א בגד מלכות פון תכלת - "פורפירא". און אזוי אויך ברענגט דער ראבי"ה בשם הירושלמי , וואס טייטשט תכלת - "פורפירן".
ווייטער אין תרגום השבעים ווערט געטייטשט כליל תכלת: כולו "פורפורוס". און אין מוסף הערוך (ערך פרפיר"א) שטייט אז "פורפורא" בלשון יווני ורומי מיינט א בגד תכלת. אזוי שרייבט אויך דער אר"י הקדוש, אז א בגד תכלת ווערט אנגערופן "פורפירא" דמלכא.
אזוי אויך טרעפט מען צענדליגער מאל אין מדרשים, אז בגדי מלכות ווערן גערופן מיט'ן נאמען "פורפור"א", און מיר זעען דאך פון מדרש הגדול אז תכלת איז געוועהן א בגד מלכות.
אזוי איז אויך מבואר אין יחזקאל אז "שרים ופחות" האבן אנגעטון בגדי תכלת. דערצו טרעפן מיר אז די שטאט "חיפה" האט מען פארצייטנס גערופן מיטן נאמען "פורפיריון").

*

מיר זעען קלאר אין דער גמרא, אז דורכאויס גאנץ תקופת אמוראים, האט כלל ישראל נאך יא געהאט 'תכלת' אויף צו מקיים זיין מצות ציצית, כאטש ס'איז געווען אויף א באגרעניצטן פארנעם. ערגעץ אינמיטן תקופת הגאונים זעט מען אז עס איז מער נישט געווען צו קריגן קיין תכלת. אין די צייטן פון די ראשונים טרעפן מיר אויך אז זיי האבן מער קיין תכלת נישט געהאט.
אזוי שרייבט טאקע דער רמב"ם: "עס געפינט זיך נישט קיין תכלת אין אונזערע הענט". ולאחריו טרעפן מיר אין חינוך: "שוין אסאך יארן ביי אידן וואס מיר האבן נישט געהערט ווער עס האט זוכה געווען צו תכלת".
מיט אן ערך פון טויזנט דריי הונדערט יאר איז די גאנצע אינדוסטריע פון תכלת אונטערגעגאנגען אין ארץ ישראל. פאסירט האט דאס אין דער צייט ווען די אראבער האבן איבערגענומען דאס הערשאפט אין ארץ ישראל פון דער רוימישער קעניגרייך, בתחי' תקופת הגאונים. אין יענער צייט, האבן די אידן וואס האבן מערסטנסטייל געוואוינט אין בבל און האבן געהאט שייכות מיט א"י פון וואו זיי פלעגן קריגן די תכלת, פארלוירן די הייליגע און טייערע תכלת ווייל די פראדוקציע פאר'ן המון עם האט זיך אויפגעהערט.
אבער די רוימישער מלוכה אליין, האט זיך נאך באנוצט מיט אן ענליכן פארב צו תכלת פאר הונדערטער יארן שפעטער. זיי פלעגן פאנגען געוויסע סנעילס אין אנדערע געגנטער נעבן דעם ים התיכון, און האבן געפארבט דערמיט די בגדי מלוכה מיט אזא מין "רויט פוירפל" קאליר. דאס איז געווען פאררעכנט ווי גאר א חשוב'ער פארב. דאס האט אנגעהאלטן ביז בערך 600 יאר צוריק, ווען די גאנצע רוימישער אימפעריע איז צוזאמגעפאלן.
דורכאויס די הונדערטער יארן וואס אידן האבן נישט געהאט קיין דירעקטע פארבינדונג צו די סנעיל פראדוקציע וואס האט זיך געפינען אונטער דער רוימישער הערשאפט, (און נישט אין ארץ ישראל וואס איז געווען די אריגינעלע פלאץ פון וואו אידן האבן שטענדיג געהאט תכלת) איז נישט געווען קיין מעגליכקייט צו קריגן תכלת פון דער רוימישער מלוכה.
און נאך מער, די רוימישער מלוכה האט ארויסגעגעבן גאר שטרענגע גזירות צו אסר'ן פאר'ן המון עם צו נוצן די דאזיגע סנעילס וואס פאבריצירן סיי פורפע"ל רויט און סיי בלוי. דאס איז געבליבן מיוחד פאר די קעניגן. אזוי ווייט אז עס איז געוועהן אחת דתו להמית!
מען קען נאך היינט ליינען אין זייערע ארכיוון, און די שווערע גזירות זענען געבליבן דאקומענטירט צווישן די געזעצן פון דעם פארצייטישן רוים.
און אזוי שרייבט דער רמב"ן בשעתו: אז עד היום הזה דערוואגט זיך קיינער נישט זיך צו אנצוקליידן מיט א בגד פון תכלת, חוץ דער מלך אליין בכבודו ובעצמו.
בקיצור: דער סנעיל וואס שאפט תכלת איז גע'אסר'ט געווארן דורך דער מלוכה און איז געווארן אויס נחלת הכלל, און די מלוכה אליין פלעגט ווייטער כאפן סנעילס פאר פארב בעיקר פאר פורפל, (זיי האבן נישט געהאט קיין ספעציעל אינטערעסע איו בלויע).

*

די רומישע מלוכה איז שוין צוזאמגעפאלן הונדערטער יארן און ס'איז נישטא קיין גלאטע תירוץ וואס האט גענומען אזוי לאנג צו ווידעראמאל אידענטיפיצירן דעם תכלת. מוז זיין אז מן השמים האט עס געדארפט נגנז ווערן (אזוי טרעפט מען טאקע א לשון אין אין מדרש תנחומא וואס די גאונים ברענגען דאס). פאר יארן לאנג, האבן אלע חכמים, פיזיקער און היסטאריקער, זיך געקענט מוטשען, און עס איז געבליבן באהאלטן, ביז לעצטנס, ווי דער ראדזינער רבי זצ"ל ברענגט א קבלה פונעם הייליגן קאזשניצער מגיד זי"ע, אז תכלת וועט צוריק נתגלה ווערן פאר משיח וועט קומען.
אלזא, פאר בערך 400 יאהר צוריק, ארום 200 יאהר נאכ'ן צוזאמפאל פון דער רוימישער אימפעריע, האבן פארשער פון חכמי האומות געטראפן און פעסטגעשטעלט וואס פאר א סנעילס די רוימישער מלוכה האט פארצייטנס מיט דעם געפארבט "רויט פורפל".
200 יאר שפעטער האט איין פארשער א פארמאסיסט פון וויען מיט'ן נאמען ביזיאו געטראפן 3 מינים פון דער משפחה פון "פורפורא סנעילס" וואס אלע האבן דעם ספעציעלן פארב-אָדער.
ער איז געווען דער ערשטער וואס האט אויספרובירט למעשה צו זען וואס פאר א סארט קאלירן מען קען פארבן מיט זיי. ער האט מחליט געווען אז פון צוויי קומט ארויס א "רויט פורפל" קאליר, און פון די דריטע וואס ווערט גערופן מיורעקס, קומט ארויס אזא מין "בלוי פורפל" וואס מען רופט VIOLET אין ענגליש.
א צווייטער פארשער אין יענער צייט א חיות ספעציעליסט פון פראנקרייך מיט'ן נאמען רוטיערס, האט גע'טענה'ט אז עס איז שקר, נאר פון אלע דריי קומט ארויס דער "רויט פורפל", דער חשוב'ער קאליר וואס פלעגט גענוצט ווערן דורך דער רומישער מלוכה. און אזוי איז געווארן אנגענומען.
שפעטער אבער איז אפירגעקומען קלארע באווייזן אז דער דריטער סנעיל דער מיורעקס, איז אין לויף פון די יארן קלאר גענוצט געווארן צו פאבריצירן א באזונדערן קאליר אנדערש ווי די אנדערע צוויי סנעילס. די ראי' דערצו איז געווען, ווייל מ'האט געטראפן אין דער שטאט 'צידון' וואו מ'פלעגט פאבריצירן תכלת און פארב, גאנצע בערג מיט מיליאנען אויפגעהאקטע סנעילס, און די סנעילס זענען געווען אויפגעמאכט דארט וואו עס געפינט זיך דער אדער מיט פארב; און מען האט געפינען צוויי באזונדערע בערג, איינס פון צוויי מינים, און איינס פון דעם דריטן מין מיורעקס. האט מען זיך קלאר איבערצייגט אז דאס פלעגט מען ניצן פאר א באזונדערער פראדוקציע וואס האט ערצייגן אן אנדערן קאליר.
מ'האט אבער קיין סאך נוצן נישט געהאט פון דעם גאנצן וויכוח, ווייל ווי ערווענט האבן די חכמי האומות נאר געקענט ערצייגן דערפון דעם violet קאליר, און מיר קענען נישט אננעמען אז תכלת איז עפעס אנדערש פון א ריינעם "בלוי", ווי די גמרא זאגט אז תכלת איז דומה לים און צום הימל וואס זענען ביידע בלוי, און ווי אלע ראשונים טייטשן קלאר אז תכלת איז בלוי.
אזוי שרייבט דער תפארת ישראל , אז מיר זענען נישט מקבל דאס וואס די גוים ווילן זאגן אז תכלת איז א "פורפל בלוי", ווייל דאס איז קעגן אונזער מסורה און צוליב דעם איז ער געגאנגען זוכן תכלת אין די טינט פיש.
אביסל פארשריט אין דער נושא האט מען געמאכט פאר אומגעפער 60 יאר צוריק, ווען הרב הערצאג ז"ל, וועלכער איז דאן געווען א רב אין אירלאנד, האט זיך אריינגעלייגט אין דעם ענין ראשו רובו, ער איז געקומען צו דער מסקנא, אז לויט אלע ווארשיינליכקייטן, איז דער מיורעקס די "סנעיל" וואס מען האט מיט דעם געמאכט "תכלת"; אבער למעשה קען מען דאס נישט אננעמען וויבאלד עס גיט נישט ארויס א ריינעם בלויען קאליר. דעריבער מוז מען זאגן א דוחק גדול, אז עס איז געווען אמאל נאך א סנעיל וואס פון דעם איז נישט געבליבן קיין זכר, ניטאמאל ווערט עס דערמאנט אין די היסטאריע ביכער... און מ'טרעפט נישט דערפון קיין שום ארכיאלאגישע געפינסן וואס זאלן צייגן אויף עפעס איבערבלייבענישן פון דעם פארב... און דאס איז געווען דער תכלת...

*

און דאן האט עס פאסירט!
פאר בערך 30 יאהר צוריק האט פאסירט דעם דורכברוך, ווען פארשער אין ארץ ישראל האבן דורך א צופאל אויסגעטראפן, אז אויב לייגט מען דעם "דם חלזון" שטיין אונטער דער זון פאר א קורצער צייט, ווערט דערפון א קלארן בלוי!
אויך איז די כעמיקאל צוזאמשטעל פון דעם קאליר נאכ'ן זיין אונטער דער זון, אויסגעקומען צו זיין גענוי ווי דער כעמיקאל צוזאמשטעל פון "אינדיגו", וועלכע איז א קאליר וואס קומט פון א געוויסן צומח, וואס מען פלעגט זיך באנוצן דערמיט בימי חז"ל. חז"ל רופן דאס אן מיט'ן נאמען "קלא אילן", ווי דער ערוך און נימוקי יוסף און אנדערע ראשונים טייטשן טאקע אז דאס איז אינדק"ו.
דער 'אינדיגו' איז קיינמאל פארגעסן געווארען, און די גוים האבן דאס נאך גענוצט אין גרויסן ביז'ן לעצטן יאר הונדערט ווען סינטעטישע קאלירן זענען ערפינדן געווארן און האבן איבערגענומען די מארקעט (עד היום נוצט מען דאס נאך אין פרימיטיווע צוריקגעשטאנענע פלעצער).
די גמרא ווארנט אן, אז דער באשעפער איז דער איינציגער וואס קען דערקענען דעם חילוק פון תכלת און קלא אילן, און ער וועט באשטראפען איינער וואס וועט אנטוען ציצית פון "קלא אילן".

*

די סוגיא האט געהאלטן ביים געשלאסן ווערן, מיורעקס האט מיט זיך ממש אלע סימנים וואס חז"ל זאגן אויף תכלת:
א. דעם ארט וואו עס געפינט זיך [צור, חיפה און יון].
ב. דעם אופן וויאזוי מען פאנגט דאס [מיט נעצן, מיורעקס ווערט געפאנגען מיט א ספעציעלן גאר אייגנארטיגן מהלך].
ג. וואו דער פארב געפינט זיך [נישט אין דעם דם החיות נאר אין א באזונדערן אָדער];
ד. וויאזוי מען מאכט דעם פארב [מ'דארף עס נעמען דוקא ווען ס'לעבט, מ'דארף עס אויפקאכן מיט סמנים, דערנאך איינטינקען א טראפ צו זען צי דער פארב איז גוט];
ה. עס איז בעסער פון צמחים [ווייל עס האלט זיך גוט, און נישט ווי "קלא אילן"].
ו. דעם באנוץ דערפון אין לויף פון דער היסטאריע [אז די אומות העולם פלעגן דאס נוצן פאר זייערע קליידונג, און דוקא די מלכים, אבער דעם המון עם האט מען גע'אסר'ט פון זיך באניצן דערמיט].
ז. דעם פרייז [גאר טייער].
ח. דעם נאמען [פורפירי"ן].

נאך מער אינטרעסאנט, אז דוקא דער ספעציפישער סנעיל (נישט די אנדערע 2 פון די זעלבע משפחה), האט א צורה פונקט ווי א פיש, ווי רש"י'ס פשט אז די צורה פונעם חלזון איז "דומה לדג", (אנדערש ווי דער רמב"ם וואס לערנט אז עס איז "דומה לדג" מצד דעם וואס עס לעבט אין וואסער). און עס געפינט זיך אין די טיפענישן פון די וואסער, וואו רוב פון זיי זענען (ווייל עס קומט דאך נישט ארויף נאר גאר זעלטן "איינמאל אין זיבעציג יאהר" ווי חז"ל זאגן, און דעריבער דארף מען עס גיין פאנגען ווי חז"ל זאגן), האט עס אויף זיך אזא גרינעם קאליר וואס מאכט עס אויסזען פונקט ווי דער ים, ווי דער גמ' זאגט "גופו דומה לים". (אויך האט דוקא די סנעיל אזעלכע שיינע שורות וואס זעען אויס ווי וואלן פון די "ים").

איין קשי' איז אבער נאך פארבליבן ווייל די גמ' דערמאנט נאר אז מ'קאכט דעם תכלת, און פארוואס זאגט נישט די גמ' אז מ'דארף עס לייגן אונטער דער זון.

דער תירוץ איז ווייל מ'דארף טאקע נישט!... די וואס האבן עס געלייגט אונטער דער זון האבן עס פשוט נישט אויפגעקאכט ווייל היינט מיט די כעמיקאלן קען מען צוגרייטן פארב אפילו בלויז דורך אנווארימען אביסל מער ווי יד סולדת און ס'פעלט נישט אויס עס זאל ממש קאכן. אבער למעשה אויב קאכט מען אויף דעם "תכלת" סנעיל, טוישט זיך דעם קאליר אין איין מינוט צו בלוי!
דער רבי פון ראדזין זצ"ל האט טאקע געטון ווי דער גמ' זאגט, און האט אויפגעקאכט זיין דם. ווי דער גבאי שרייבט האט ער עס אויפגעקאכט "כאש של גיהנום" גאר... שפעטער האט זיך טאקע ארויסגעשטעלט דורך טעסטס אין א לאבאטאריע, אז צוליב'ן קאכן אויף אזא הייסן גראד איז גארנישט איבערגעבליבן דערינען פון די באשטאנדטייל פון די פיש, און די בלוי פארב איז געקומען פון IRON וואס אויב קאכט מען דאס אויף צו 900 דעגרי, ווערט דאס בלוי...).

[לעיקוואד]

נו גיימיר קויפן תכלת? ווי קויפט מען דאס? וויפיל קאסט עס? פארוואס קאסט עס וויפיל עס קאסט? איז דא קאמפעטישין וואס מאכט עס אויך? ווער מאכט זיכער אז עס איז טאקע פון דער חלזון און נישט סתם בלויע פעינט?

[חלזון]

גראדע אין לעיקוואד איז דא א יונגערמאן וואס דיסטריביוט תכלת פאר 50 דאלער בערך א סעט. איך פערזענליך האב עס געקויפט אין אייכלערס אין בארא פארק פאר 60$ דאלער. די קנופן איז אן עבודה פאר זיך. "הטלית" אויף 17 און 49 קנופט מיט הערליכע חוליות פאר א מינימאלע אפצאל פון 12 דאלער.
דער פראבלעם ווערט אבער וויאזוי צו גיין. רוב לומדים גייען כשי' התוס' ווייל אזוי פסקנט דער מחבר, דאס איז צוויי פעדימער, דערנאך איז דא דער ראב"ד וואס לערנט א גאנצע. חסידים גייען עפ"י רוב בשי' הרמב"ם וואס איז א האלבע, ווייל דער זוהר לערנט א האלבע און אזוי האט מכריע געווען דער ראדזינער (ס'דא נאך סיבות צוגיין א האלבע וכמה תלמידי חכמים שאני מכיר גייען א האלבע פרטים אין אישי). איך גיי א האלבע.
רבי חיים אבערלענדער, א לאנגיעריגער תכלת טראגער טענה'ט אז די ריבוי השיטות איז דער עיקר סיבה פארוואס מענטשן האלטן זיך צוריק צוגיין.
אגב, כמה תלמידי חכמים וואס גייען שוין מיט דער תכלת 9עפ"י רוב בצנעה משום מילתא דתמי' לרבים):
ר' עמרם אויפמאן מו"ץ בהעדה
ר' ישראל בעלסקי, ר"י תורה ודעת (שרייבט א פייערדיגער מכתב הסכמה פאר לבוש הארון)
ר' אלי' בער וואכטפויגל, ר"י סאוט פולסבורג
ר' הערשל שעכטער, ר"י ישיבה רבינו יצחק אלחנן
בן הרב גדלי' נאדעל
און וויענער רב פון וומ'ס
ועוד
קאסובער רבי פון בארא פארק זאגט ער זוכט דעם תירוץ פארוואס ער גייט נישט...

[חלזון]

אין דעם לעצטן קובץ עץ חיים שע'י באבוב איז דא צוויי הערליכע מאמרים פון צוויי ליטווישע תלמידי חכמים פון לעיקוואד וואו זיי קומען ווידעראמאל צו דער זעלבער מסקנה, אז מיורעקס איז די תכלת פון ימי חז"ל און מאכן צו נישט אלע (עפ"י רוב נארישע, ווי חדש אסור מן התורה, מסורה, וכדו') קשיות.

[אחד העם]

סאיז דא א גאר שיינע שמועס אויף יו טוב פון הרב צבי שכטר, דארט דערמאנט ער אז זיין רבי האט אים קיינ מאל נישט ריכטיג גענטפערט אויף די פראגע פון די נייע ערפינדען חלזון, כמיין סאיז כדאי דא אהער צו לינקען, איך נאמענעיד אלע מלנקקים דאס מלנקק זיין

[חלזון]

אט האט איר דעם הערליכן שיעור פון הרב שעכטער

http://www.youtube.com/watch?v=d0NBKuuyAlQ

[אחד העם]

אט האט איר דעם הערליכן שיעור פון הרב שעכטער

http://www.youtube.com/watch?v=d0NBKuuyAlQ

יא דאס האב איך געמיינט,

[[NAMELESS]]

אגב, כמה תלמידי חכמים וואס גייען שוין מיט דער תכלת 9עפ"י רוב בצנעה משום מילתא דתמי' לרבים):
ר' הערשל שעכטער, ר"י ישיבה רבינו יצחק אלחנן
בן הרב גדלי' נאדעל

ועוד..

וויאזוי האט זיך די רבי פון ר' הערשל הרב יוסף דוב זיך נוהג געווען?

ר' גדלי' נדל פלעגט אויך טראגן תכלת אדער דאס איז אן אייגענע חידוש פון די זוהן??

[אחד העם]

אגב, כמה תלמידי חכמים וואס גייען שוין מיט דער תכלת 9עפ"י רוב בצנעה משום מילתא דתמי' לרבים):
ר' הערשל שעכטער, ר"י ישיבה רבינו יצחק אלחנן
בן הרב גדלי' נאדעל

ועוד..

וויאזוי האט זיך די רבי פון ר' הערשל הרב יוסף דוב זיך נוהג געווען?

ר' גדלי' נדל פלעגט אויך טראגן תכלת אדער דאס איז אן אייגענע חידוש פון די זוהן??

בנוגע רבי יוסף דוב דארפט איר הערן די לינק פון די שמועס מיט הרב שכטר, הרב סאלאוויטשיק האט קיינמאל נישט געהעריג גענטפערט, סהאט משמע געווען אז ער האט נישט אזוי געהאלטען פון דעם
רבי גדלי איז נישט געגאנגען

[[NAMELESS]]

עס איז מיר א געוואלדיגע תמי' אז במשך די יארן פון די ראדזמינער עד הדור הזה זענען געוועזן געוואלדיגע ת''ח, גאונים, חכמים, איפכה מיסתברה, האט דאס כמעט קיינער נישט אויפגפיקט באופן פומבי זיכער נישט קיינער פארוואס??? נעם א דוגמא פון די לעצטע דור די חזון איש ער האט אפי' נישט געשריבן דערוועגן תלמידו הגדול ר' גדלי' באר א ברייטע מוח מיט פול ידיעות אין פיזיקה אין כמסטרי האט עפעס זיך נישט צוטוהן געמאכט דערפון,
איך רעדט שוין נישט פון דעם אז מען האלט שוין ביים דריטן תכלת...

[אחד העם]

פון חזון איש איז גראדע יא דא

[[NAMELESS]]

אדרבה ווי שרייבט ער?

[חלזון]

הערליך באשריבן!

דאס האט אנגעהאלטן ביז בערך 600 יאר צוריק, ווען די גאנצע רוימישער אימפעריע איז צוזאמגעפאלן.

איר מיינט אפשר 1600 יאר צוריק?

[tag]אבטולמוס[/tag]
דער צוזאמענפאל און שליסונג פון דער רוימישער אימפעריע ווערט באצייכנט פאר עטוואס ווייניגער ווי 600 יאר.
זע וויקיפעדיע

קען מיר איינער זאגן וואס מ'וויל דא פונעם חזון איש ווען די גאנצע אויסטרעף פון דעם מיורעקס תכלת האט זיך אנגעהויבן צענדליגער יארן נאך דער פטירה פונעם חזון איש.

[אחד העם]

חלזון ווייסט טאקע נישט...
סאיז דא צוויי מימרות פון חזון איש ווי ער דריקט זיך אויס וואס דער בעיה פון די ראדזינער תכלת וואס פון דעם קען מען לערנען וואס וואלט יא צופרידעגשטעלט דעם חזון איש כדארף עס אפיר זיכען

[חלזון]

אין מעשה איש איז געדרוקט איין מימרא פון חזון איש, אז ע"כ האבן די גדולי ישראל נישט אנגענומען דעם ראדזינערס תכלת מצד ספק ווייל ווען יא וואלטן זיי געגאנגען דערמיט מכוח ספיקא.
פון דעם ברענגען זיי א ראי', אז די רגע עס קוואליפיצירט אלס עכ"פ ספק תכלת איז דא חיוב צו גיין מדין ספיקא דאורייתא לחומרא, און נישט ווי די וואס זאגן א דער חיוב ביי א ספיקא דאורייתא איז נאר ווען דער ספק איז אינעם "חיוב" ומשא"כ ווען דער ספק איז אויפ'ן עצם קיום המצוה.
אויך הרב שעכטער ברענגט בפירושע ראיות פון שלחן ערוך און ראשונים (געבויעט אויף א ר"ן בדין בין השמשות) אז ס'איז יא דא א חיוב מדין ספיקא דאורייתא.
בכל אופן, דער חזון איש איז א מינימאלער פאקטאר אינעם גאנצן שמועס.

[יאיר]

הערליכע באשרייבונג. עטליכע פראגעס:
1) וואלט געווען שייך צו ברענגען עטליכע מראי מקומות פאר די יסודות'דיגע נקודות וואס דו ברענגסט ארויף?
2) וואס איז דער פשט פון ברענגען ראיות פון ראשונים און אחרונים וואס דער חלזון איז ווען זיי אליין האבן נישט געוואוסט?
3) צו זענען דא עפעס זאכליכע טענות דערקעגן? עפעס זענען געווען מאמרים און גינת ורדים דערוועגן לעצטנס.
4) וואס איז געווען דעם ראדזינער'ס תכלת און פארוואס איז מען אזוי זיכער אז ס'איז נישט יענץ?

[אחד העם]

אין מעשה איש איז געדרוקט איין מימרא פון חזון איש, אז ע"כ האבן די גדולי ישראל נישט אנגענומען דעם ראדזינערס תכלת מצד ספק ווייל ווען יא וואלטן זיי געגאנגען דערמיט מכוח ספיקא.
פון דעם ברענגען זיי א ראי', אז די רגע עס קוואליפיצירט אלס עכ"פ ספק תכלת איז דא חיוב צו גיין מדין ספיקא דאורייתא לחומרא, און נישט ווי די וואס זאגן א דער חיוב ביי א ספיקא דאורייתא איז נאר ווען דער ספק איז אינעם "חיוב" ומשא"כ ווען דער ספק איז אויפ'ן עצם קיום המצוה.
אויך הרב שעכטער ברענגט בפירושע ראיות פון שלחן ערוך און ראשונים (געבויעט אויף א ר"ן בדין בין השמשות) אז ס'איז יא דא א חיוב מדין ספיקא דאורייתא.
בכל אופן, דער חזון איש איז א מינימאלער פאקטאר אינעם גאנצן שמועס.

פארשטייט זיך אליינס אז עס איז נישט די מרכז הנושא, כהאב נאר גענטפערט פאר איינעם אז די שטעלונג פון חזון איש קען זיין גענויגט אויף פאזעטיוו.
סאיז גראדע דא נאך א משמעות אז ער האט געהאלטען אז די ראדזינער תכלת גיבט די דם גארנישט צו די צבע עיקר איז די סממנים משא"כ מיורעקס.

[חלזון]

[tag]יאיר[/tag]


1) גיט מיר – אדער סיי ווער עס איז נייגעריג – ביטע אייער אימעיל אדרעס און איך שיק אייך אריין דעם קונטרס "לבוש הארון" – א הערליכע ארבעט אויף דער ענגלישער שפראך וואו איר וועט טרעפן מראה מקומות זיך צו באדן.

2) די ראשונים האבן געהאט ידיעות איבער דעם חלזון, סיי בקבלה, און סיי צוליב וואס עס איז נאך דאן באנוצט געווארן דורך דער מלכות. (דער רמב"ם למשל האט גענומען זיין אינפארמאציע פון די כתבים פון אריסטאו (דער רמב"ם שרייבט ודמו שחור, א זאך וואס ווערט נישט דערמאנט אין דער גמ' נאר אין די כתבים פון אריסטו) דאס מאכט טאקע פראבלעמען ווייל עס ברענגט איבערטייטשן מיספארשטענדענישן ואכמ"ל)

3) טענות דערקעגן זענען דא כחול הים:
די ערשטע טענה איז: ביזט פארריקט גייסט תכלת?! צווייטע טענה: ביזט א ברסלבער? דריטע טענה: דיין טאטע איז געגאנגען תכלת? דערנאך קומען די טענות הלמאי ר' חיים קניבסקי און רב וואזנער גייען נישט מיט די תכלת.
א שטאפל ארויף זענען די טענות פון חדש אסור מן התורה (נעבעך, א סינדראם וואס לויפט שוין הונדערט יאר, דער ראדזינער רבי זי"ע האט זיך נאך געדארפט ספראווען דערמיט) און אז מ'דארף האבן א מסורה, וואס איז שטותים, דער מהרי"ל, רדב"ז און חוות יאיר, ברענגען קלאר ארויף די מעגליכקייט, אז תכלת זאל נתגלה ווערן און מ'זאל עס אנהויבן טראגן, דאס הייסט אפילו מ'האט נישט קיין מסורה.

די מער זאכליכע טענות זענען ווען מ'הויבט זיך אן צו דינגען אויף די סימנים פון חז"ל. ווער עס וויל דוקא קען זיך גוט ארומשפילן דערמיט און טרעפן א תירוץ נישט צו גיין תכלת. נעם למשל דער סימן פון חז"ל אז חזלון איז "עולה אחת לשבעים שנה"; די פשוט'ע מציאות איז געווען, אז חלזון איז געווען א ברייט באנוצטע זאך, סיי פאר אידישע צוועקן און סיי פאר אלגעמיינע געברויכן. מ'טרעפט אין חז"ל אז מ'פלעגט עס גיין פאנגען מיט נעצן און אין מס' שבת איז דא א שאלה אויב מ'איז חייב שבת אלס צידה.
די ראציאנאלסטע און גלאטסטע פשט אין דער גמ' איז, אז חלזון איז געווען זייער א זעלטענע זאך ס'זאל אליין ארויפקומען, עס ליגט אלעמאל ביים בארטן פון ים, ווי דער מציאות איז, און געווענליך האט מען געמוזט דאס גיין פאנגען מיט תחבולות. אזוי לערנט דער רדב"ז, און לייגט צו, אז ווען אידן זענען געווען ראוי, פלעגט געשען א נס און ס'פלעגט ארויפקומען אחת לשבעים שנה.
עס איז אבער זיכער נישט פשט אין דער גמ' אז "נאר" איינמאל אין זיבעציג יאר פלעגט זיין א גרויסער מעמד עליית התכלת און דעמאלט איז עס ארויפגעקומען. עס לייגט זיך נישט אויפ'ן שכל און שטימט נישט סיי היסטאריש און סיי פון דער גמ'.נו, וואס טוט מען מיט איינער וואס האקט אין קאפ אז דער murex איז נישט עולה אחת לשבעים שנה...

וכהנה וכהנה קען מען זיך משוגע מאכן אויף יעדע פון חז"לס סימנים, אבער אז מ'האט דעם גאנצן ארכיאלאגישן און היסטארישן בילד זעט מען ווי אלעס שטימט (למשל, וואס מיינען חז"ל צו זאגן אז עס איז דומה לים? אז איינער זעט דעם מיורעקס במקומו ביים אפגרינד פון ים זעט ער קלאר ווי עס בלענט מוראדיגע אריין אינעם גאנצן ארום אז עס איז כמעט אוממערקבאר, נו וואס טוט מען מיט איינער וואס וויל טענה'ן אז דומה לים מיינט אז דער מיורעקס איז בלוי ווי דער ים...)

4) די טענות אויפ'ן ראדזינער זענען פילפאכיג:
1. איינער פון די שטארקע טענות זענען פונעם בית הלוי, אז די טינט פיש האט מען אלעמאל געהאט און דער ראדזינער האט גארנישט מחדש געווען. עס איז קיינמאל נישט פארשווינדן געווארן, ממילא האבן מיר ווי א מסורה אז דאס איז עס נישט.
2. די בלוט וואו עס ליגט די טינט פונעם "טינט פיש" ליגט אין א דרויסנדיגע נרתיק וואס שלעפט זיך נאך דעם פיש. צי א בולט'דיגע סימן אז עס זאל נישט דערמאנט ווערן אין חז"ל.
3. ווי ערווענט, טינט פיש קען נישט פאבריצירן א בלויען קאליר, און די קאליר קומט פון iron וואס דערגרייכט אן אויסטערלישע היץ. אין פאקט ווערט די גאנצע פיש באשטאנדטייך פארברענט און ס'בלייבט נישט קיין זכר דערפון. די כעמיסטן זאגן אז צו דעם דארף מען נישט קיין טינט פיש, דערפאר קען מען נוצן אויך קארטאפל שאלאכטץ...
4. אפגערעדט אז עס שטימט נישט היסטאריש און ארכיאלאגיש, ווען אלס צייגט אויפ'ן מיורעקס.

[[NAMELESS]]

סיי רש"י און סיי דער ערוך זאגן אז עולה אחת לשבעים שנה איז געווען די סיבה וואס האט געמאכט די חלזון טייער, ד.ה. די זעלטנקייט דערפון. דאס איז נישט ווי דו זאגסט אז די טייערקייט איז צוליב די מלכות, ווי אויך שטימט דאס נישט מיט דיין ביאור אין אחת לשבעים שנה, נאר מיט דעם ביאור וואס דו רופסט אן מאדנע...

[חלזון]

דער רדב"ז ח"ב סי' תרפ"ה זאגט קלאר אז חלזון פלעגט מען אפט פאנגען ווי די גמ' אין שבת רעדט פון ציידי חלזון. עס לייגט זיך נישט אויפן שכל אז עולה אחת לשבעים שנה מיינט ליטערלי אז נאר איינמאל אין זיבעציג יאר האט מען געקענט קריגן תכלת ווען יעדע איד האט געהאט תכלת און די גמ' זאגט קלאר אז די מלכות האט זיך באנוצט דערמיט.
דאס וואס רש"י און דער ערוך זאגן איז זייער פשוט, תכלת איז אלעמאל געווען א טייערע קאמאדעטי צוליב וואס עס זיצט ביים אפגרונד פון ים, שווער צו טרעפן און די ספעציעלע תחבולות עס האט זיך געפאדערט דאס צו פאנגען, און טאקע דערפאר האט זיך מיט דעם דער מלכות באנוצט, ווייל עס איז געווען א חשובע און טייערע זאך, אזויווי זיי נוצן גאלד און זילבער וואס זענען קאמאדעטיס שווער צו טרעפן.
שפעטער אבער, אז סאיז געווארן א מאנגל, האט עס די מלכות געאסרט, ווי דער רמב"ן שרייבט קלאר (שמות כח, ב), אלס לעבעדיגער עדות פון זיינער צייט.

(טייערער רבי ריכטיג, מיט'ן פולסטן רעספעקט, אויב האט איר דא אן אגענדע, ביטע זייט מיר מודיע, איר קענט שרייבן וואס איר ווילט אבער איך פערזענליך בין נישט אינטערעסירט אין קיין וויכוחים און איך זיך נישט קיינעם איבערצורעדן. איך האב נישט קיין אינטערעסע אין די גאנצע זאך, איך פארקויף נישט קיין תכלת, און איך שטיי נישט אויס דא צו פארלירן אדער געווינען, איך בין דא בלויז פאר דער וואס איז נייגעריג צו הערן דעם צד פון דער געשיכטע.)

[[NAMELESS]]

איך האב נישט קיין אגענדע, איך פארקויף נישט קיין לבן אדער אנדערע תכלת, איך האב פשוט א סך געלייענט איבער דעם נושא און - זייט נישט ברוגז - איך האב אביסל אן אנדערע מסקנה ווי אייך, איר מוזט זיך נישט מווכח זיין מיט מיר, קיינער צווינגט אייך נישט צו ענטפערן, איך בין דא פאר ווער עס וויל הערן דעם אנדערן צד.
דיין ביאור אין דמיו יקרין שטימט טאקע אין די גמרא אבער נישט אין רש"י און נישט אינעם ערוך. ווי אויך נישט מיטן מציאות פונעם מורעקס (ער ליגט נישט ביים אפגרונד נאר זייער נאנט צום ברעג ).

[אחד העם]

נו גיימיר קויפן תכלת? ווי קויפט מען דאס? וויפיל קאסט עס? פארוואס קאסט עס וויפיל עס קאסט? איז דא קאמפעטישין וואס מאכט עס אויך? ווער מאכט זיכער אז עס איז טאקע פון דער חלזון און נישט סתם בלויע פעינט?

נא [tag]חלזון[/tag]לאז אונז נישט הענגען, מיט א פלאמעדיג הארץ מקיים זיין א מצווה דאורייתא נאך יארן נישט מקיים זיין..
בד"וו שהחינו דארף מען מאכען?

[חלזון]

שוין געענטפערט:
viewtopic.php?p=228573#p228573
ממאכט נישט קיין שהחיינו :
http://asif.co.il/?wpfb_filepage=alon-s ... -61-78-pdf