די פרייהייט פון טראכטן און פארשטיין - ביאָנד אונזער פארשטאנד

[יאיר]

יאיר, אבסודר איז א גאנץ פיינער מחותן מיט פיזיקס אן אין-סופיות (זע ערך קוואנטום פיזיקס). די מולטיווערס טעאריע לכאורה איז א תירוץ אויף ונבנתה'ס קושיא. ווייל אין איין עולם איז טאקע נישט שייך אין-סוף געשעענישן, אבער פארוואס זאל עס נישט זיין שייך אין אין-סוף עולמות? לפי זה, אונזער עולם גופא איז נישט קדמון, אבער דער מולטיווערס איז יא.

כ'האב געטראכט אז איינער וועט זיכער מאכן אריינצואווארפן קוואנטום מעכאניקס און מולטי ווערס. אודה ולא אבוש אז איך האב נישט קיין השגה אין קוואנטום מעכאניקס און מולטיווערס ממילא וועל איך זיך צוריקהאלטן פון מעיר זיין דערויף.
אויסער דעם, פון וויפיל איך האב געליינט זעט מיר אויס אז אפילו ביי פיזיקער זענען די קאנצעפטן נאכנישט געהעריג מובן, ממילא ווייס איך נישט וויפיל מען קען זיך פארלאזן דערויף.

[[NAMELESS]]

איך האב זיך גראדע אפגעהאלטן פון ארויפברענגן multiverse צוליב א פארקערטע סיבה. כ'האב מורא געהאט אז דו האסט א ידיעה דעראין במקצת און דיינע קשיות וועלן אריינפירן די גאנצע שמועס אין די quantum mechanics סוגיא און פארפארן פון די רעלסן. האב איך אבער דערמאנט צוויי אנדערע דוגמאות ווי infinity איז דווקא יא שייך במציאות. וואס קען איך טון אז די מאכסט דיך אינגאנצן נישט וויסענדיג דערפון.

דיין מסקנה אז הילבערט'ס האטעל איז נישט מעגליך אויף אונזער וועלטל איז אמת, אבער טאקע נאר אויף אונזער וועלטל אין אונזער צייט. נישט אין א זמן שאין לה סוף וואס אין איר שפילט זיך אפ תולדות ומקרים אין סוף. הוא הדבר אשר דברנו.

[יאיר]

איך האב נישט אדרעסירט די אנדערע דוגמאות ווייל איך וועל קודם ענדיגן מיט הילבערט. לאמיר מניח זיין לעת עתה אז עס איז פארהאן אין סוף אין אונזער אוניווערס. אבער זיי מיר קודם מסביר ווי אזוי הילבערט איז דאס מוכיח ווייל דאס גייט מיר נישט אריין אין קאפ.

[[NAMELESS]]

בקיצור וואס הילבערט אילוסטרירעט איז אז אין אן אין-סוף קען "אלעס" אריינפיטן. וואס פאר אן infinity דו זאלסט נאר נישט אויפקומען מיט קען מען (with infinite possibilities) מאכן פלאץ אין א single sequence of infinity.

[געפילטע פיש]

אויב שטייט שוין די וועלט מעולם - פון אינפיניטי, קומט אויס אז עס וואלטן געדארפט אדורכגיין אין סוף געשעהנישן כדי מיר זאלן דערגרייכן די יעצטיגע מינוט.

אזוי ווי עס איז אומעגליך אז עס זאלן האבן פאסירט אין סוף מקרים, ווייל דעטס דע טינג אבאוט אין סוף: עס איז אין סוף - אינפיניט, און צו די יעצטיגע מאמענט האבן מיר יא דערגרייכט, ע"כ האט זיך די וועלט ערגעצוואו אנגעהויבן.

איינער זאל מיר טון א גוטפעליגקייט (קרעדיט בןנריהו) און מיר ערקלערן פארוואס איז נישט מעגליך אין סוף מקרים, ישר כח,

[tag]ונבנתה העיר[/tag] איך פארשטיי נישט די טענה, אויב איז אינפיניטי אוממעגליך, וואס ברויכסטו צוקומען צו אינפיניטי מקרים צו פרעגן דיין קושיא? פרעג שוין גלייך אויף אינפיניטי צייט.

[ונבנתה העיר]

אנה"נ, מסתמא איז עס פשוט פראקטישער, אז מען זאל זיך נישט דארפן אריינלאזן אינעם שמועס צו זמן און מקרים זענען היינו הך.

[געפילטע פיש]

איך רעד נישט פון היינו הך, איך פרעג אויף דיין פרעמיס אז וויבאלד אינפיניטי איז אוממעגליך אינעם פיזישן וועלט, קען נישט האבן געווען אינפינעט מקרים ביז אהער. אויף דעם פרעג איך דיר, אויב איז אינפיניטי טאקע אוממעגליך בהאי עלמא, זאג אז דאס אליינס אז די וועלט שטייט שוין אינפיניטי יארן איז אויך אוממעגליך. און אויב וועסטו ענטפערן אז אינפיניטי צייט איז יא באגרייפבאר אינעם פיזישן מציאות, וועל איך זאגן אז אין אינפיניטי צייט איז יא באגרייפבאר אינפיניטי מציאות'ן. איך זע נישט פארוואס איינס זאל זיין מער מעגליך ווי די צווייטע.

[ונבנתה העיר]

איך פארשטיי וואס דו פרעגסט, און איך זאג אין הכי נמי.

כ'זאג נאר א מעגליכע ביאור פארוואס 'יענער' האט גערעדט פון מקרים אנשטאט זמן, כדי זיך נישט צו דארפן באלמוטשען מיט וואס זמן מיינט בכלל [און געוויסע זאגן אז עס מיינט טאקע נאר שינויים/מקרים].

בכל אופן, כ'דינג זיך נישט.

[לעיקוואד]

שׁוּב פַּעַם אַחַת גִּלָּה מוֹפֵת שֵׁנִי מִן הַמֵּתִים, כִּי כְּשֶׁאֶחָד מֵת וְקוֹבְרִין אוֹתוֹ בָּאָרֶץ, וְנִתְרַבֶּה עַל כָּל פָּנִים מַשֶּׁהוּ עַל הָאָרֶץ. וַאֲפִילּוּ אַחַר שֶׁנִּרְקָב וְנַעֲשֶׂה מִמֶּנּוּ תַּרְוַד רָקָב, עַל כָּל פָּנִים נִתּוֹסֵף מְעַט עַל הָאָרֶץ וְעַל הֶעָפָר,

וראייתו השנית מגוחך, שאין בנ"א נולדים ונתגדלים מאין, כי הלחם אשר הוא אוכל נפחת מן האדמה, וכשישיב לאדמתו, פורע הוא חובתו לעולמו.

דארף מען אבער חוקר זיין אויב עס ווערט נישט ניתוסף אפילו א משהו פון דער גאנצער סייקל. אלעס בלייבט פונקט די זעלבע וויפיל עס איז געווען פריער? עס ווערט נישט נוסף אפילו א משהו?

[ונבנתה העיר]

הגה בעצמך, פון וואו זאל נוסף ווערן, יש מאין?

[לעיקוואד]

דאס האט צוטוהן מיט דעם ? http://en.wikipedia.org/wiki/Conservation_of_mass

אנטשולדיג איך פרעג עמאראציש..

וועט ר' נחמן בלייבען אפגעפרעגט, שוין.

[[NAMELESS]]

פארוואס איז אינפיניטי אוממעגליך? עס איז נישט מתקבל על הלב ווייל מיר קענען נישט אזא זאך, אבער מיר אלע גלויבן אז עס איז דא א אינפיניט מציאות וואס מיר ריפן גאט,
איז פארואס איז ניישט מעגליך אז מיר זענען אין א חלק פון אינפיניט זמן פאר אונז האט זמן נישט קיין עק און נאך אונז האט עס נישט קיין עק,

[ונבנתה העיר]

זעהסטו, פאר אזאלכע טענות קומט טאקע צוניץ אז מען רעדט פון א"ס מקרים.

עס איז אוממעגליך אז 'עס זאל שוין האבן' אדרוכגעגאנגען א"ס מקרים, מסכים?

[ונבנתה העיר]

דאס האט צוטוהן מיט דעם ? http://en.wikipedia.org/wiki/Conservation_of_mass

אנטשולדיג איך פרעג עמאראציש..

וועט ר' נחמן בלייבען אפגעפרעגט, שוין.

וראה פ"ד מיסוה"ת.

דר"א, זעה דא גאר א פלא'דיגע טענה, חלק 'מחבר' ד"ה ואין ביניהם מקום פנוי.

[געפילטע פיש]

זעהסטו, פאר אזאלכע טענות קומט טאקע צוניץ אז מען רעדט פון א"ס מקרים.

עס איז אוממעגליך אז 'עס זאל שוין האבן' אדרוכגעגאנגען א"ס מקרים, מסכים?

נישט מעגליך און אומאויסגעהאלטן לאגיש איז צוויי עקסטערע זאכן, איינמאל דו גלייבסט אין א גאט וואס איז א"ס, קענסטו דאך שוין גלייבן אין יעדע א"ס, נו, זאל זיין א"ס מציאות'ן. איי איך פארשטיי עס נישט? נו, גאט פארשטיי איך אויך נישט.

[ונבנתה העיר]

נעה, ס'איז אן אנדערע סארט נישט פארשטיין.

דו וועסט מוזן זאגן אז דא אין אונזער פיזישע וועלט איז שוין בפועל געשעהן א"ס מקרים.

[יאיר]

איך האב איבערגעטראכט די דעבאטע דא און איך בין געווארן דיזי, האב איך געקלערט לאמיר אנהויבן פון אנהויב.
ס'איז אמאל געווען פאפולער א שיטה אז אונזער וועלטל, דער ערד די שטערנס און פלאנעטטן, האבן אלעמאל עקזיסטירט. דהיינו, די וועלט האט עקזיסטירט פאר אן אינסוף סכום פון צייט (אזוי צו זאגן).
קומט יעצט החכם אלגאזאלי און טענה'ט אזוי:
א) אויב עפעס עקזיסטירט אין אין סופית, באדייט דאס אז עס ענדיגט זיך קיינמאל נישט און מען גרייכט קיינמאל נישט דעם סוף פון דער עקזיסטענץ פון דעם זאך, ווייל אויב מען איז אנגעקומען ערגעץ איז מען דאך אנגעקומען צו א סוף, נישט צו אן אין סוף. (עס זענען אפשר פארהאן גאר גאר אסאך געשעענישן וואס זעען אויס פאר אונז ממש אין סוף, אבער פאקטיש איז עס דערווייל נישט באמת ענדלאז און עס וועט קיינמאל נישט אנקומען אהין, ודוק).
ב) דער עקזיסטענץ פון דער וועלט ביז אהער האט א באשטימטע סוף. ווען מיר נעמען דעם חלק וועלט וואס האט עקזיסטירט ביז היינט איז נעכטן דער לעצטער טאג פון איר עקזיסטענץ.
ג) אויב אזוי, מוז זיין אז די עקזיסטענץ פון דער וועלט ביז היינט טאיז נישט אין סופית. אין אנדערע ווערטער, דער וועלט האט נישט אייביג עקזיסטירט.
לאמיר זען אויב דער עולם שטימט מיט ביז אהער.

[לעיקוואד]

נו אוודאי די פארצייטישע בעלי הקדמות האבען געהאט א תירוץ אויף ר' נחמן'ס ראיה זיי האבען געהאלטן אלעס דרייט זיך פשוט ארום מצורה לצורה. איך האב געוואלט וויסען וואס די היינטיגע סייענטיסטען האלטן.

זאג נאר דו לערנסט געהעריג די ספרים בעיון..?
דאס איז דאך געווען אריסטו'ס שיטה, איך ווייס נישט אויב ער האט אויך געברענגט די ראיה..

[[NAMELESS]]

זעהסטו, פאר אזאלכע טענות קומט טאקע צוניץ אז מען רעדט פון א"ס מקרים.

עס איז אוממעגליך אז 'עס זאל שוין האבן' אדרוכגעגאנגען א"ס מקרים, מסכים?

מיר זענען א חלק פון דעם אין סוף, טאקע ווייל עס גייט ווייטער נאך אונז איז א אין סוף,

קוק אויף די גאנצע מציאות פון זמן ווי א אין סוף'דיגע שטיק אן קיין עקן אין מיר זענען ערגעץ און דעם שטיק,

[לעיקוואד]

אגב איך בין אריבער פון אנהייב איך מוז קאמענדירען די פריערדיגע בעלי האשכול אויף אזא אינטרעסאנטע אשכול.

[[NAMELESS]]

איך האב איבערגעטראכט די דעבאטע דא און איך בין געווארן דיזי, האב איך געקלערט לאמיר אנהויבן פון אנהויב.
ס'איז אמאל געווען פאפולער א שיטה אז אונזער וועלטל, דער ערד די שטערנס און פלאנעטטן, האבן אלעמאל עקזיסטירט. דהיינו, די וועלט האט עקזיסטירט פאר אן אינסוף סכום פון צייט (אזוי צו זאגן).
קומט יעצט החכם אלגאזאלי און טענה'ט אזוי:
א) אויב עפעס עקזיסטירט אין אין סופית, באדייט דאס אז עס ענדיגט זיך קיינמאל נישט און מען גרייכט קיינמאל נישט דעם סוף פון דער עקזיסטענץ פון דעם זאך, ווייל אויב מען איז אנגעקומען ערגעץ איז מען דאך אנגעקומען צו א סוף, נישט צו אן אין סוף. (עס זענען אפשר פארהאן גאר גאר אסאך געשעענישן וואס זעען אויס פאר אונז ממש אין סוף, אבער פאקטיש איז עס דערווייל נישט באמת ענדלאז און עס וועט קיינמאל נישט אנקומען אהין, ודוק).
ב) דער עקזיסטענץ פון דער וועלט ביז אהער האט א באשטימטע סוף. ווען מיר נעמען דעם חלק וועלט וואס האט עקזיסטירט ביז היינט איז נעכטן דער לעצטער טאג פון איר עקזיסטענץ.
ג) אויב אזוי, מוז זיין אז די עקזיסטענץ פון דער וועלט ביז היינט טאיז נישט אין סופית. אין אנדערע ווערטער, דער וועלט האט נישט אייביג עקזיסטירט.
לאמיר זען אויב דער עולם שטימט מיט ביז אהער.

פארוואס איז נעכטן די לעצטע טאג? עס גייט דאך נאך ווייטער אן ניין?
ועוד איז דאס מוכרח אז וואס עס האט נישט קיין תחילה האט נישט קיין סוף?

[יאיר]

פארוואס איז נעכטן די לעצטע טאג? עס גייט דאך נאך ווייטער אן ניין?

מיר זענען דאך דא דערווייל דן אויב די וועלט האט שוין עקזיסטירט פאר אינפיניטי ביז היינט. דהיינו קדמות העולם, נישט אחרות העולם. איך וויל וויסן אויב דער פאלגנדע סטעיטמענט קען זיין אמת: "דער וועלט האט שוין עקזיסטירט אינסוף צייט." (באמת איז נישט שייך צו צוטיילן די צוויי נאר למען הבהרת הענין וויל איך גיין צוביסלעך).

ועוד איז דאס מוכרח אז וואס עס האט נישט קיין תחילה האט נישט קיין סוף?

יא. אויב עס איז נישטא קיין אנהויב קומט אויס אז דער פארגאנגענהייט שלעפט זיך אריין אין דעם עתיד און ס'איז אלעס איין גרויסער קוגל.

[ונבנתה העיר]

זעהסטו, פאר אזאלכע טענות קומט טאקע צוניץ אז מען רעדט פון א"ס מקרים.

עס איז אוממעגליך אז 'עס זאל שוין האבן' אדרוכגעגאנגען א"ס מקרים, מסכים?

מיר זענען א חלק פון דעם אין סוף, טאקע ווייל עס גייט ווייטער נאך אונז איז א אין סוף,

קוק אויף די גאנצע מציאות פון זמן ווי א אין סוף'דיגע שטיק אן קיין עקן אין מיר זענען ערגעץ און דעם שטיק,

דאס איז א דבר מוסכם - ווי יאיר זאגט - אז יעדע שטיקל פונעם א"ס מוז זיין א"ס.