חקר השיר "חד גדיא", מקורותיה ותולדותיה

[לעיקוואד]

די רעכטע זידלער זענען איר אויך נישט שולדיג געבליבן און אהערגעשטעלט זייער אייגענע ווערסיע, א "חד ביתא" אויף ארמ'יש געמישט מיט אביסל אראביש, שניידט לעבעדיגע שטיקער אריין אין יעדער וואס שטייט אין וועג, פון די לינקע מידיע צו נתניהו, פון אבאמא, אכמעדינידשאד, ביז א שטויס אינעם אונטען פון די UN. און אזוי דרייט זיך דער חד גדיא ראד ווייטער קאץ און מויז שטעקן און הונט פייער וואסער מיט בלוט, ועולם כמנהגו נוהג עד כי יבוא מבשר שלום.

פעלט נישט אויס אויסצורעדן אז פון אן ארטיסטיש פערפעקטיוו הייבט דאס נישט אן צו זיין א תשובה צו אלברשטיין.. צו שרייבן שטינקרא אנשטאטס שטינקער און דאס רופען אן אראמיש פיוט קען יעדער שטינקער..

[[NAMELESS]]

אמת די אנדערער ראיות בלייבן, אבער זיי ליידן אלע פון דער פראבלעם אז לא ראינו אינו ראיה.

איך זאג פונקט פארקערט, אז א פיוט וואקסט ארויס out of nowhere אין פראג אום שנת ש"ן און זי ווערט נישט דערמאנט ערגעץ אנדערש פארדעם אפילו ברמיזה בעלמא איז שוין איינמאל א שטארקע ראיה אז "לא ראינו אינו ראיה", ד"ה ס'איז נישטא קיין שום סיבה אנצונעמען אז זי איז באמת יא עלטער פון דעם נאר זי איז געווען ערגעץ פארשטעקט אין א שופלאד אין א פארבארגענעם בוידעם צוזאמן מיטן רעיא מהימנא און דעם תיקוני זוהר. סברא חיצונה זאגט אין אזא פאל "כאן נמצא כאן היה".

[לעיקוואד]

אמת, נישטא קיין סיבה אנצונעמן אז יא און נישטא קיין סיבה אנצונעמען אז נישט. אין אנדערע ווערטער, מען ווייסט נישט. דער הגדה פון ש"נ האט עס אויך לכאורה נישט מחדש געווען בלייבט מען ווייטער ביים "איני יודע". וואס עס פעלט אויס די החלטיות ווייס איך נישט.

[[NAMELESS]]

דער בעל הגדת פראג ש"ן איז טאקע א שוואכע קאנדידאט ווי דערמאנט ברמז אין ארטיקל. דאס איז אבער זיכער אז זי איז נתחדש געווארן במקומו ובשעתו פון אט די הגדה, דאס איז מיין נקודה.

[berlbalaguleh]

אוי אגב חורפתיה לא דק אינגאנצן פארגעסן ארויס צו ברענגען מיין התפעלות זייער שיין א מייסטער ארבעט שרייב עס כאטש אין א גליון, עיתון, ירחון וכו' עס איז מסתמא חדשים ארבעט כהאב אלץ געוויסט אז די חוזק פון כעלעם איז געווען וועגן עין הרע אזא מגיד פוי פוי פוי (מיט א פה דגוש) ר

אויס מענטש: איך ווייס נישט אויב דו לעבסט נאך. אפשר ביסטו מגולגל געווארן אין איינעם פון די נייע ניקס, וועלכע זענען ב"ה נתרבה געווארן דא אין קאווע שטיבל, בליעה"ר. כמעט אויף אזא אופן ווי די אידן אין מצרים. "שישה בכרס אחד"...!בכל אופן. אז אונז זעה מיר וויאזוי דער כעלעמער מגיד זעהט אויס. קענמען זיך שוין פארשטעלן וויאזוי דער חעלעמער קהל האט אויסגעזעהן...

[[NAMELESS]]

אין די פה-סח בלעטער עמ 93' איז דא דעם ארטיקל איבערגעארבייט מיט פרישע וויכטיגע הוספות און עטליכע שינויים. כ'האף עס ארויפצושטעלן דא (בשלימות, מיט די footnotes) ווען ידידינו היקר ר' כוכב וועט גוזר זיין. דערווייל קען מען לאזן דא הגהות און הערות.

חג כשר ושמח

[[NAMELESS]]

ווי איך האב שוין געמאלדן האב איך פאר אייך אן איבערגעארבערטער ווערסיע פון דעם ארטיקל מיט פרישע וויכטיגע הוספות און עטליכע שינויים ווי עס האט ערשיינט אין די פה-סח בלעטער. בהיות די ווערסיע איז לכתחילה אויסגעשטעלט אלס א דאקומענט סטייל איז זייער שווער איר איבערצומאכן אלץ א ק"ש ארטיקל מיט clickable מ"מ שטעל איך דאס ארויף אין PDF פארמאט לתועלת הלומדים שיחי'.

[פלאוויוס]

> אויף ארמ'יש דארף ווען שטיין 'חדא' גדיא, נישט 'חד'.

אויב איך האב נישט קיין טעות דארף ווען שטיין אויף אראמיש 'גדיא חדא' (דער נומער איינס דארף קומען פאר'ן שם עצם).

[[NAMELESS]]

אויפגעברענג. לכבוד פסח

[סקרן]

מזל טוב צו די 1000 תגובה

[יואליש]

די באלערענדע פארש ארבייט ביי קאווע שטיבל'ס כעלעם'ער מגיד ווערט צוגעצייכענט ביי אנדערע


http://www.jewishfolksongs.com/he/one-only-kid-he#Fox


דרך אגב, צו טרעפן מער פון די זשאנרא סיפורים אדער לידער, זוך פאר Chain-Folktales

[מר שושני]

איך ברענג דאס ארויף לכבוד פסח פאר די נייע ניקים

[berlbalaguleh]

ווען איך האב פארציילט די מעשה פון חד גדיא פאר מיים 4 יעריג קינד זאגט ער מיר בתוך המעשה "מ'קען קויפן א נייע" ווי איינער זאגט מאי כולו רעש, קויף א נייע אין פארטיג, ס'איז דאך נאר צוויי גולדן

פסיכאלאגיש גערעדט: פאר א 4 יעריג קינד איז זייער שווער צו פארנעמען און דיעלן מיט די טראומא אז די קאץ האט אויפגעגעסן די ציגעלע. וויל ער וויסן אז מ'קען קויפן א נייע. דארף דער טאטע זאגן אז מ'האט געקויפט א נייע ציגעלע.

[berlbalaguleh]

יידיש קען אויך יעדער שרייבן וויאזוי ער וויל, עם כל זה איז דא א רייע מיט כללים וואס קיין שום פייטן וועט נישט פארפאסן. קיין דיכטער וועט למשל נישט פארמישן 'און' מיט 'אין', אדער 'דער' מיט 'די'. דאס זעלבע מיט אראמיש, א פיוט געשריבן אויף אראמיש דארף האבן עפעס א שייכות מיט די אראמיש וואס מיר קענען פון ירושלמי, תשובות הגאונים, תרגומים און פיוטים. 'זבין' במקום 'זבן' למשל איז א טעות וואס אן אראמיש רעדענדער וואלט קיינמאל נישט געטארט מאכן און זיכער נישט אריינמישן לשון קודש אין די וועלט אריין.

בכל אופן מיינע הוכחות אז 'חד גדיא' איז א נייע ליד איז נישט דווקא געבויעט אויף די שוואכע אראמיש זיינע, דאס איז נאר להערה בעלמא אז קיין אראמיש האט ער נישט געקענט. ס'דא אראמישע פיוטים פון דייטשע מחברים, די אקדמות לשביעי של פסח ולשבועות פון רבי מאיר ש"ץ און די תרגומים זיינע איז אויך געשריבן אויף אראמיש שוין יארן נאכדעם וואס דייטשע יידן האבן שוין נישט גערעדט אויף אראמיש און עם כל זה איז זיין אראמיש גאנץ פיין אהערגעשטעלט, בניגוד צום קראצענדיגע אראמיש פונעם מחבר החד גדיא.

איך האב געטראכט אז אפשר איז דער מחבר שיר חד גדיא געווען "פאליטיקלי קארעקט" פאר זיין צייט. אזוי ווי די היינטיגע "פרומע" עמי הארץ. וועלכע רופן אלעס אן בלשון זכר.. למשל זיי זאגן ..."דער תורה". (יי וועלן נאך באלד וועלן שרייבן "תורא" מיט אן אל"ף.)