מקורות, טעמים ומנהגים אויפן מנהג לגבי עסן געבראקטס (פה-סח)

[א איד]

צווישן חסידים איז שטארק אנגענומען געווארן די "חומרא" אז פסח איז מען מקפיד נישט צו עסן קיין "מצה שרוי", מצה וואס איז געווייקט געווארן אדער אויף וואס עס איז ארויפגעקומען וואסער, באקאנט אלס "געבראקטס", חוץ אחרון של פסח ווען מען האט שוין יא מקיל געווען צו בראקן.
אין די פאלגענדע שורות וועלן מיר ברענגן פארשידענע מקורות, טעמים און עובדות ארום דעם מנהג.

[center]הלכה פשוטה[/center]
בתחילת דברינו איז וויכטיג מקדים צו זיין, אז דער גאנצער ענין פון "נישט עסן געבראקטס" איז נאר מצד המנהג. עפ"י דין איז נישט דא קיין שום איסור צו עסן געבראקטס, און געבאקענע מצה קען שוין נישט ווערן קיין חמץ. ווי מ'זעט אין די גמרא אין מסכת פסחים (ל"ט:) וואס די גמרא זאגט דארט "אלו דברים שאין באין לידי חימוץ האפוי והמבושל" זאגט דארט רש"י אויפ'ן ארט "האפוי: לחם משנאפה, כל מה ששוריהו במים אינו מחמיץ" דאס זעלבע זאגט דארט רש"י עטליכע שורות נאכדעם "אפוי שנתבשל: אפילו מבשלו אחר אפוי' אינו מחמיץ". אפגעבאקענע מצה וואס מ'קאכט אין וואסער, ווערט נישט קיין חמץ.
נאך מער זעט מען אין די גמרא אין פסחים (מ"א.) אז מ'קען אפילו יוצא זיין די מצוה פון אכילת מצה מיט מצה וואס איז געבראקט. די גמרא זאגט דארט "יוצאין ברקיק השרוי ובמבושל שלא נימוח וכו'" זאגט דארט רש"י אויפ'ן פלאץ "יוצאין: ידי חובת מצה ברקיק השרוי בתבשיל לאחר אפייתו". זעט מען פון דעם אז מ'קען יוצא זיין דערמיט די מצוה פון אכילת מצה, און אזוי ווערט טאקע אויך גע'פסק'נט אין שו"ע אורח חיים הלכות פסח (סימן תס"א סעיף ז') אז מיט געבראקטע מצה קען מען יוצא זיין די מצוה.
מיט דעם אלעם איז זייער שטארק אנגענומען געווארן צווישן חסידים אז מען איז מחמיר נישט צו עסן קיין מצה שרוי' אום פסח, און אפילו אין פארשידענע נישט-חסיד'ישע קרייזן האט מען אויך אנגענומען די חומרא.


[center]אכתי עבדי אנן...[/center]
אין די פוסקים טרעפט מען שוין א דיון איבער די חומרא פון געבראקטס, און ס'איז דא וואס ווילן מדייק זיין פון די גמרא אין מסכת פסחים (דף מ':) וואס פון דעם זאל זיין משמע אז עס זאל זיין אן ענין נישט צו עסן קיין געבראקטס. די גמרא דערציילט דארט אז "רב פפא שרי ליה לבורדיקי דבי ריש גלותא לממחה קדירה בחסיסי" רב פפא האט מתיר געווען פאר די קעכערס אין שטוב פון ריש גלותא, צו קאכן "חסיסי" פון מצה (די טייטש פון חסיסי וועלן מיר שפעטער ברענגן). זאגט דארט די גמרא ווייטער "אמר רבא איכא דשרי כי האי מילתא בדוכתא דשכיחי עבדי?". רבא האט זיך געוואונדערט אויף די וואס זענען מתיר אזא זאך אויף א פלאץ וואו עס זענען דא "קנעכט", וואס ווי רש"י איז דארט מפרש "משום שמזלזלים באיסורים" און ווי אזוי קען מען דאס מתיר זיין אזא זאך פאר עבדים? זאגט דארט די גמרא ווייטער "איכא דאמרי רבא גופא מחי לי' קידרא בחסיסי" אז רבא אליינס האט געקאכט חסיסי.
איבער די "איכא דאמרי" איז דא א מחלוקת אין די מפרשים. ס'איז דא וואס זאגן אז די איכא דאמרי האלט אנדערש, און לויט די איכא דאמרי האט רבא יא מתיר געווען צו קאכן חסיסי אפילו פאר עבדים. ס'איז דא וואס האלטן אז די איכא דאמרי מיינט נאר צו זאגן, אז רבא אליינס האט געקאכט, אבער פאר עבדים האט ער נישט מתיר געווען.
וואס טייטש "חסיסי"? עס זענען דא פארשידענע פירושים. צווישן אנדערע איז דא דער רי"ף און דער רי"ץ גיאות וואס זענען מפרש אז "חסיסי" מיינט געבאקענע מצות וואס מ'האט צוריבן און דערנאך קאכט מען דאס אין וואסער, א שטייגער ווי מען מאכט "קניידלעך" און אנדערע געבראקטע מאכלים.
למעשה פסק'נט דער רי"ף און דער רא"ש, אז מ'מעג קאכן "חסיסי" מאכלים וואס איז געמאכט פון געבאקענע מצה. דער רמב"ם פסק'נט אויך אזוי, און דער טור אין סימן תס"ג נעמט אן אזוי להלכה. אבער דער טור וואונדערט זיך דערויף, ווייל למעשה פירט דאך די גמרא אויס אז פאר עבדים וואס זענען מזלזל במצות דארף מען חושש זיין אז אפשר וועלן זיי שוין דערנאך קאכן מיט געהעריגע מעל אויך, דעריבער וואונדערט ער זיך אויפן רי"ף און אויפן רא"ש וואס ברענגן אראפ די הלכה אז מ'מעג קאכן מאכלים פון מצה-מעל, נאכדעם וואס אין די גמרא זעט מען דאך אז דארט וואו עס איז "שכיחי עבדי" דארף מען יא חושש זיין. דער בית יוסף פארענטפערט די קשיא פונעם טור, אז די ראשונים האבן אנגענומען אז די "איכא דאמרי" אין די גמרא איז אן אנדערע שיטה וואס האלט אז אפילו במקום דשכיחי עבדי דארף מען נישט חושש זיין, דעריבער האבן זיי אזוי אנגענומען להלכה.
אין שולחן ערוך איז טאקע אזוי גע'פסק'נט אז עס איז נישט דא קיין חשש פון קאכן און עסן געבראקטס. און דאס זעלבע פסק'נט אויך דער רמ"א אין דרכי משה.
אינטערעסאנט איז וואס מ'זעט אין "חכמת שלמה" פון הגאון רבי שלמה קלוגער זצ"ל, וואס ער ברענגט אויך דעם גאנצן דיון, און ער פירט אויס אז דער טור נעמט יא אן אז די איכא דאמרי אין די גמרא איז נישט קיין אנדערע שיטה. ביידע האלטן אז במקום דשכיחי עבדי דארף מען חושש זיין, נאר דארט וואו רבא אליינס האט געקאכט, דארט האט ער געהאלטן אז מ'דארף נישט חושש זיין. קומט אויס - זאגט ער אז היות אין די גמרא אסר'ט מען במקום דשכיחי עבדי, דארף מען דאס היינט אלץ אסר'ן אפילו במקום דלא שכיחי עבדי. ער פירט דארט אויס בזה"ל: ובזה מצאתי טעם נכון לאלו שנהוגין שלא לאכול קניידליך. ולכאורה הוא מחוסר טעם. ולפי מה שכתבתי נכון לחוש לדעת הטור, דיש לו סמך בש"ס ופוסקים.
ענליך שרייבט אויך הגאון רבי יוסף ענגיל זצ"ל אין ספר גליוני הש"ס, אז פון דא איז דא א סמך צו די חומרא וואס אסאך זענען זיך נוהג נישט צו עסן קיין מצה שרוי'. ער שרייבט דארט: "ובעוה"ר לא ידענא אם טובים אנחנו מעבדים הגרועים שלהם וכו'... ער פירט דארט אויס "ואף דמתירין זה לעלמא מעיקר הלכה, מ"מ ממדת חסידות יש להחמיר על עצמם, וע"כ האמוראים לא היו עושין כן.

[center]צוליב איין פרוי דארף מען נישט חושש זיין[/center]
אז מען רעדט פון "געבראקטס" קען מען נישט דורכגיין דעם ענין אן צוברענגן די ווערטער פונעם "שערי תשובה" הלכות פסח סוף סימן ת"ס וועלכער איז שטארק מאריך אין דעם ענין פון געבראקטס, און ער ברענגט אראפ פארשידענע צדדים לכאן ולכאן.
צווישן אנדערע ברענגט אראפ די ווערטער פונעם כנסת הגדולה, וועלכער וויל אסר'ן צו קאכן מיט "מצה מעל" צוליב א מעשה וואס איז געשען אין די שטאט קושטא. דער כנסת הגדולה שרייבט: שמעתי בימי ילדותי" אז איינמאל איז געווען א אשת חבר וואס האט פסח געפרעגעלט פיש מיט אויל אין א טאפ. דער סדר איז געווען אז כדי די פיש זאל זיך נישט צוקלעבן צום טאפ, פלעגט מען ארומנעמען די פיש מיט מעל. אבער פסח קען מען דאך דאס נישט טון. האט די פרוי דעריבער גענומען מצה, זי האט דאס צוריבן און מיט דעם ארומגענומען די פיש, און אזוי האט זי עס געפרעגעלט. פונקט אין די צייט איז אריינגעקומען א אומוויסענדע שכנ'טע וועלכע האט געזען וואס זי טוט. די שכנ'טע האט נישט געהעריג מבחין געווען, און זי האט געמיינט אז די אשת חבר קאכט די פיש מיט געהעריגע מעל. איז זי געגאנגען צומארגנס און זי האט נאכגעטון די שכנ'טע. זי האט גענומען פיש, עס ארומגענומען מיט געהעריגע מעל, און אזוי עס איז געפרעגעלט. אזוי איז זי נכשל געווארן מיטן איסור פון חמץ ר"ל, ווייל דורכן קאכן איז דאס מעל חמץ'דיג געווארן. אינצווישן איז איר מאן אנגעקומען אינדערהיים און האט געזעהן וואס זי טוט. האט ער איר אנגעשריגן פארוואס זי טוט אזא הארבן איסור אום פסח. האט זי געענטפערט אז יענע פרוי האט אויך אזוי געטון. שרייבט דער כנסת הגדולה, און ווען די חכמים פון די שטאט האבן געהערט וואס עס איז געשען, האבן זיי גוזר געווען אז מ'זאל מער נישט פרעגלען אפילו מיט מצה מעל, און מ'האט געמאכט א גזירה אז מען זאל נישט בראקן אלס מראית העין, אז מ'זאל נישט צוקומען זיך טועה זיין, זיך צו באנוצן מיט געהעריגע מעל. דער כנסת הגדולה פירט אויס אז "וכן הוא המנהג עד היום הזה".
דער "פרי חדש" (סימן תס"א) ברענגט אראפ דעם כנסת הגדולה, און ער שרייבט אז דער טעם איז נישט גענוג, און מ'קען נישט גוזר זיין קיין נייע גזירות צוליב ווייל איין פרוי האט זיך טועה געווען. ער שרייבט דארט: "ואני אומר שהכל מותר מן הדין, ואין לנו לגזור גזירות מדעתינו, ומה בכך אם אשה אחת טעתה בדין".
אבער לויט ווי מ'האט פריער געזעהן איז דאס לכאורה נישט קיין נייע גזירה, ווייל לויטן טור און נאך מפרשים איז דא א מקום להחמיר אלס דעם דין פון די גמרא אז במקום דשכיחי עבדי (און היינט אלעמאל) דארף מען מחמיר זיין, טאקע צוליב דעם דערמאנטן חשש, אז מ'וועט זיך מעגליך טועה זיין.
לויט דעם אבער, איז דער עיקר חשש נאר אז מ'וועט זיך קומען טועה זיין זיך צו באנוצן מיט געהעריגע מעל, און דעריבער טאר מען זיך נישט באנוצן מיט "מצה-מעל". עס קומט אבער אויס לויט דעם, אז געהעריגע גאנצע מצה וואס מ'האט נישט צעריבן, מעג מען געהעריג בראקן, ווייקן און וואסער, און לכאורה אפילו קאכן אין א טאפ, ווייל עס איז דאך נישט דא דער חשש אז מען וועט זיך טועה זיין צווישן געהעריגע מעל. דער "מאמר מרדכי" האט טאקע אזוי אנגענומען להלכה.

[center]א פרישער חשש לאיסור[/center]
למעשה האט דער מנהג להחמיר זיך בעיקר צושפרייט צווישן חסידים, און עס איז מערקווערדיג, אז דאס האט זיך נישט אנגעהויבן ממש אין ערשטן דור פון חסידות. די חומרא האט זיך אנגעהויבן צוצושפרייטן ערשט אין די צייטן פונעם מעזריטשער מגיד דער רבי ר' בער זי"ע. פארוואס ערשט דעמאלט?
איז דא א תשובה פון הגה"ק בעל התניא זי"ע (געדרוקט סוף שו"ע הרב, סימן ו') וואו ער איז מבאר באריכות דעם גאנצן ענין, ומדבריו הקדושים קומט אויס, אז דער גאנצער חשש צוליב וועלכע חסידים האבן אנגענומען לחומרא איז גאר א נייער חשש, וואס האט נישט צוטון מיט די פריערדיגע חששות וואס מיר געברענגט ביז היינט.
ער שרייבט דארט ווי פאלגענד (איבערגעזעצט אויף אידיש): "איבער דעם איסור פון קאכן צוברעקעלטע מצה. באמת, טראץ וואס עס איז נישט קיין איסור גמור און עס איז נישט ברור מדינא (אז עס איז אסור) פון דעסטוועגן המחמיר תבא עליו ברכה, און דער וואס פירט זיך מיט די חומרא מאכט קיינעם נישט פארוואונדערט אז ער פירט זיך מיט א חומרא וואס האט נישט קיין טעם.
ווייטער שרייבט דער תניא, אז דער טעם פארוואס מ'דארף זיך פירן נישט צו בראקן איז צוליב דעם, ווייל מ'זעט בחוש ביי אסאך מצות אז נאכן באקן בלייבט נאך איבער אויף די מצות אביסל מעל וואס איז נישט אפגעבאקן, און ווען מ'לייגט דאס אין וואסער ווערט דאס חמץ, און מ'טאר עס נישט עסן.
שרייבט דער תניא ווייטער, איי אויב אזוי, פארוואס טרעפט מען נישט אין די פריערדיגע פוסקים אז מען זאל מחמיר זיין אין די שאלה? שרייבט ער דארט ווי פאלגענד: "ווייל דאס (אז עס פארבלייבט אויף די מצות מעל) איז נאר מצוי ביי א טייג וואס איז נישט געהעריג אויסגעקנעטן. אין די פריערדיגע יארן האט מען זיך אסאך אפגעגעבן מיטן קנעטן און וועלגערן די טייג, ביז מ'האט דאס גוט אויסגעקנעטן (און עס האט זיך נישט געמאכט אז עס זאל פארבלייבן מעל) אבער אין די לעצטע בערך צוואנציג יאר, איז פארשפרייט געווארן א שטארקע זהירות צווישן ישראל קדושים, אז מ'איילט זיך זייער שטארק ביים באקן, אזוי אז מ'קנעט נישט גוט אויס די טייג, און מ'זעט בחוש אז עס פארבלייבט אביסל מעל אויף די מצות, וואס דאס קען ברענגן א חשש חמץ דאורייתא, ווען מ'לייגט דאס אריין אין זופ וכדומה, דעריבער דארף מען מחמיר זיין.
דער תניא אליינס פירט אויס, אז מ'דארף נישט מוחה זיין אויפן המון עם וואס איז מקיל צו עסן געבראקטס ווייל יש להם על מה שיסמוכו, אבער לויט וואס דער אריה"ק שרייבט, אז אום פסח זאל מען מחמיר זיין מיט אלע חומרות איז זיכער אז מ'דארף מיט דעם אויך מחמיר זיין.

[center]פון אינעווייניג צי פונדרויסן?[/center]
פון די ווערטער פונעם תניא זעט מען, אז ער איז מער חושש אויף די מעל וואס פארבלייבט אויף די מצות, ווי אויף די מעל וואס פארבלייבט אינעווייניג אין די מצות.
אביסל אנדערש שרייבט דער מחצית השקל (סימן תנ"ח סק"א) וואס ער שרייבט אויך אז מ'זאל מחמיר זיין נישט צו מאכן קיין מאכל פון מצות אום פסח, אבער דייקא צוליב דעם טעם ווייל אין די מצות פארבלייבט אביסל מעל. דער מחצית השקל איז כדרכו מבאר די ווערטער פונעם מגן אברהם דארט וועלכער ווענדט אפ די חומרא פון נישט עסן געבראקטס צוליב א געוויסע אנדערע טעם. שרייבט דארט דער מחצית השקל, אז מיט דעם וואס דער מגן אברהם שרייבט אז צוליב יענעם טעם דארף מען נישט חושש זיין, איז ער טאקע גערעכט. "אבער - שרייבט ער - מטעם אחר דארף א בעל נפש מחמיר זיין. ווייל אסאך מאל ווערט דאס מעל נישט גוט אויסגעקנעטן, און עס פארבלייבט אביסל מעל אין די מצה. אויב וואלט נאר געווען די רעדע פון מעל וואס פארבלייבט "אויף" די מצה דארף מען נישט אזוי שטארק חושש זיין, ווייל דאס ווערט דאך אפגעברענט אין אויבן, און עס קען שוין נישט ווערן קיין חמץ. אבער אסאך מאל בלייבט אביסל מעל אין די מצה פון אינעווייניג, וואס דאס ווערט שוין נישט פארברענט, און אז מ'לייגט דאס צוזאמען מיט וואסער ווערט עס חמצ'דיג, דעריבער דארף א בעל נפש מחמיר זיין.
(אגב, דער מחצית השקל איז געווען בערך אין די זעלבע צייט ווי דער בעל התניא. עס איז דעריבער יתכן, אז דאס וואס ער שרייבט להחמיר איז נאך צוליב דעם, ווייל אין יענע צייט האט מען אנגעהויבן זיך מער צו איילן ביים באקן די מצות, און מ'האט עס נישט געהעריג אויסגעקנעטן, ווי געברענגט פריער, דעריבער האט ער געהאלטן אז מ'דארף יא מחמיר זיין.)
אבער אפגעזען אויף וועלכע חשש מ'דארף מער חושש זיין, צי אויף די מעל פון אינעווייניג צי אויף די מעל פונדרויסן, איז אבער זיכער אז ביי דעם חשש איז נישט קיין חילוק צווישן מצה מעל, און סתם אזוי אריינלייגן שטיקלעך מצה מיט וואסער. ביידע האבן דעם זעלבן חשש, און מ'דארף ביי ביידע מחמיר זיין.
אינטערעסאנט איז וואס עס שרייבט דער שערי תשובה (פון וואס מיר האבן שוין פריער עטוואס אראפגעברענגט) אז די חומרא פון נישט עסן געבראקטס איז בעיקר איינגעפירט געווארן פון יענע צייטן ווען מ'פלעגט באקן ספעציעל דיקע מצות וואס פון דעם האט מען געמאכט מצה-מעל, און אין די מצות האט זיך געמאכט אז עס איז פארבליבן אביסל אומאפגעבאקענע מעל, און דעריבער האט מען געדארפט חושש זיין, אבער היינט - שרייבט ער - ווען עס איז "אכשר דרא" און רוב מענטשן עסן נאר גאר דינע מצות, איז שוין נישט דא די אלע חששות. (עס וועט אויסקומען אינטרעסאנט, אז לויטן חשש פונעם מחצית השקל מער חושש צו זיין אויף מעל וואס פארבלייבט "אין" די מצות, איז טאקע ביי דינע מצות דא ווייניגער א חשש אז עס זאל פארבלייבן אומאפגעבאקענע מעל. אבער לויטן חשש פונעם בעל התניא אז עס בלייבט מעגליך מעל "אויף" די מצות, דאס קען זיך שוין מאכן אפילו ביי דינע מצות, און אויף דעם דארף מען שוין יא חושש זיין אלעמאל).
דער שערי תשובה אליינס אבער ענדיגט צו: "ומכל מקום הרוצה לקדש עצמו במותר לו שלא לאכול מצה שרוי' או מבושלת אפילו טחונה וכתושה אין מזניחין אותו".

[center]פארוואס פונקט דאן?[/center]
אגב, לויט די דערמאנטע ווערטער אין די תשובה פונעם תניא אז "זה קרוב לעשרים שנה או יותר" וואס מ'האט אנגעהויבן צו באקן די מצות אויף דעם אופן, איז פארשטענדליך פארוואס דער מנהג נישט צו עסן געבראקטס האט זיך אנגעהויבן צו צושפרייטן ערשט אין צווייטן דור פון חסידות. ווייל די תשובה פונעם תניא איז געשריבן געווארן נישט פאר שנת תקנ"ב, ווי מען זעט פון דעם וואס ער שרייבט זיך אונטער "שניאור זלמן ב"מ ברוך זללה"ה" דאס הייסט אז זיין פאטער רבי ברוך זצ"ל האט שוין נישט געלעבט, און ער איז נסתלק געווארן תשרי תקנ"ב. קומט אויס אז ערשט בערך צוואנציג יאר פריער, דהיינו בשנת תקל"ב בערך האט מען אנגעהויבן צו באקן די מצות אנדערש, און דער חשש איז ערשט דעמאלט נולד געווארן, דעריבער האט מען ערשט דעמאלט געדארפט אנהייבן מחמיר צו זיין.
אלנפאלס, כידוע האבן טאקע רוב חסידים אנגענומען דעם מנהג ווי א הלכה פסוקה. שפעטער האט דער מנהג זיך נאך מער צושפרייט אפילו צווישן אזעלכע וואס זענען נישט געווען פון חסיד'ישן חדר. דער זון פון הגה"ק רבי מאיר א"ש זצ"ל ברענגט אז זיין טאטע דער מהר"ם אש זצ"ל האט מחמיר געווען. דאס זעלבע שרייבט אויך די בעל יסוד ושורש העבודה (שער ט' פרק ג'): "נהגו יראים ושלמים שאין אוכלים מצה שבא עלי' מים אחר אפייתה". דער משנה ברורה (סימן תנ"ח ס"ק ד') ברענגט אויך דעם מנהג.
עס ווערט דערציילט, אז אמאל האט א זון פון הגה"ק בעל חפץ חיים זצ"ל געפרעגט דעם טאטן פארוואס ער איז מחמיר אויף "געבראקטס" א מנהג אויף וואס דער גר"א זצ"ל האט נישט מחמיר געווען? האט דער חפץ חיים זצ"ל געענטפערט אז ווען ער וועט האבן די מצות פונעם גר"א וואלט ער אויך נישט מחמיר געווען...

[center]די מקילין[/center]
לעומת זה זענען געווען אסאך וואס האבן מקיל געווען. הגאון רבי יעקב עמדין זצ"ל שרייבט אין "שאילת יעבץ" אז די חסידים עסן טאקע נישט קיין מצה שרוי', אבער זיין טאטע הגאון בעל חכם צבי זצ"ל האט סותר געווען די דברי המחמירים און ער פירט אויס אז די דערמאנטע חששות זענען נישט גענוג אז מ'זאל צוליב דעם זיך צוריקהאלטן פון שמחת יו"ט און נישט עסן קיין געבראקטס.
(אין אמת'ן אז מיט די אלע קשיות וואס דער חכם צבי פרעגט אפ די מחמירים איז אבער למעשה נישט אפגעפרעגט די חששות פונעם בעל התניא זצ"ל, עיי"ש. עס קען טאקע זיין אז אין די צייטן פונעם חכם צבי זצ"ל האט מען נאכנישט געבאקן די מצות ווי אין די צייטן פון די בעל התניא, דעריבער איז דער חשש נאכנישט שייך געווען.)
דער חתם סופר זצ"ל אין שו"ת חתם סופר (או"ח סימן קל"ח) איז מקיל צו עסן מצה שרוי', און דער חתם סופר זי"ע זעלבסט האט זיך אויך אזוי געפירט. אין די מנהגים פונעם חתם סופר ווערט געברענגט אז במשך די ימי הפסח האט ער נישט געגעסן קיין פת שחרית. נאך קידוש האט ער נאר געטרונקן "משקה קאפפע". ער האט דערנאך זיך אויסגעשווענקט דאס מויל, און דערנאך האט ער געגעסן צוויי-דריי קניידלעך.
אויך הגאון הגר"א זצ"ל האט נישט מקפיד געווען אויף מצה שרוי'. ער האט געהאלטן אז מ'דארף נישט מורא האבן טאמער איז געבליבן א פלאץ וואס איז נישט גענוג גוט געבאקן געווארן.
ס'איז אינטערעסאנט אז אפילו צווישן די גדולי צדיקי החסידות זענען אויך געווען אזעלכע וואס האבן נישט מקפיד געווען אויף געבראקטס. עס ווערט דערציילט אז הרה"ק בעל חידושי הרי"ם מגור זי"ע איז אמאל געווען אויף די לעצטע טעג פסח אין קאצק צוזאמען מיט הרה"ק רבי מרדכי יוסף מאיזביצא זי"ע בעל מי השילוח. זיי זענען איינגעשטאנען ביי הרה"ק רבי דוד זצ"ל דער זון פונעם קאצקער רבי'ן הרה"ק רבי מענדעלע זי"ע.
נאכן מאכן קידוש האט דער איזביצער רבי זצ"ל געגעסן קניידלעך, און ער האט אויך געגעבן פארן חידושי הרי"ם זצ"ל אז ער זאל אויך עסן. אבער דער חידושי הרי"ם זצ"ל האט נישט געוואלט עסן. האט רבי מרדכי יוסף אים א פרעג געטון פארוואס ער איז מער מחמיר פון אים. אבער דער חידושי הרי"ם האט גארנישט געענטפערט. ער האט זיך נאר צושמייכלט. פלוצלינג האט רבי מרדכי יוסף זצ"ל געשפירט ווי ער קייעט עפעס א הארטע זאך. ער האט דאס ארויסגענומען פון מויל, און ער האט געזען ווי עס איז געווען א שטיקל "ווייצל" וואס איז פארבליבן אין די מעל מיט וואס מ'האט געמאכט דעם קניידל.
ווען דער איזביצער רבי זצ"ל האט דאס ארויסגענומען פון מויל האט ער זיך אנגערופן צום חידושי הרי"ם "איך ווייס אז דאס איז דיין ארבעט"... שפעטער האט דער קאצקער רבי זצ"ל געזאגט פארן איזביצער רבי'ן זצ"ל, אז ער זאל זיך נישט זארגן, ווייל דער חידושי הרי"ם האט אזא גרויסן כח אז ער קען מאכן מ'זאל טרעפן א ווייצל אפילו אין אן אמת'דיגע כשר'ע מאכל. (הגם פון די מעשה איז נישט קיין ראי'. מעגליך אז דער חידושי הרי"ם האט מחמיר געווען אויך אום אחרון של פסח, נישט עסן געבראקטס, און די מעשה איז געווען דעמאלט).
עס ווערט דערציילט אויף הרה"ק מנעשכיז זי"ע, אז בסוף ימיו איז אים געווען שווער צו עסן די מצה, און מ'האט עס דעריבער געדארפט ווייקן אין וואסער כדי ער זאל עס קענען צוקייען. שפעטער האט ער געטיילט שיריים אפילו פאר די חסידים וואס האבן יא מקפיד געווען נישט צו עסן קיין מצה שרוי'.
אויף הרה"ק רבי הערשעלע ליסקער זי"ע בעל אך פרי תבואה ווערט דערציילט, אז ער פלעגט געבן פאר זיין מאמע די כזיתים מצה זי זאל עס צורייבן און אריינלייגן אין ווארעם וואסער ווייל זי האט עס נישט געקענט צוקייען.
הרה"ק רבי נחמן מברסלב זצ"ל האט געזאגט, אז ווער עס האט זיך נישט אנגעהויבן צו פירן מיט דעם מנהג פון נישט עסן געבראקטס, דארף טאקע נישט אנהייבן. אבער ווער עס פירט זיך שוין אזוי זאל שוין נישט אויפהערן.
די שפעטערע צדיקים האבן גאר שטארק מחמיר געווען אין דעם מנהג, און פילע האבן זיך געפירט אז מ'האט צוגעדעקט די מצות וואס מ'האט געגעסן ביי די סעודות, כדי עס זאל נישט אראפפאלן קיין ברעקל מצה אויפן טיש, אלעס צוליב דעם חשש אז מען זאל נישט קומען בראקן. אנדערע האבן נישט אזוי ווייט מחמיר געווען.
אין הגדה של פסח עטרת יהושע ווערט געברענגט וואס הגה"ק רבי משה ארי' פריינד זצ"ל גאב"ד ירושלים האט דערציילט, אז אין צאנז האט מען נישט אזוי שטארק מקפיד געווען אז מען זאל צודעקן די מצות. ווידעראום איז באקאנט אז הרה"ק בעל דברי יואל מסאטמאר זי"ע האט יא שטארק מקפיד געווען אויף דעם.

[center]אחרון של פסח[/center]
דאס איז געווען א גאנץ פסח. ווען עס איז געקומען אחרון של פסח האבן כמעט אלע צדיקים מקיל געווען אין די אלע חומרות וואס מ'האט געהאט א גאנץ פסח און בפרט אינעם ענין פון עסן געבראקטס. אסאך טעמים ווערט געברענגט אויף דעם אין די אחרונים, און ס'איז דא וואס שרייבן אז וויבאלד אחרון של פסח איז נאר א דרבנן דארף מען נישט מחמיר זיין.
דער הייליגער בני יששכר זי"ע שרייבט אין ספה"ק דרך פיקודיך אז אלע חומרות וואס מ'האט א גאנץ יו"ט זאל מען נישט אנהאלטן אחרון של פסח כדי עס זאל נישט אויסזען אז דאס וואס מען עסט נישט צוליב חומרא האלט מען טאקע פאר חמץ גמור, נאר מ'עסט דאס נישט צוליב חומרא.
אנדערע זאגן אביסל אנדערש. אז כדי עס זאל נישט זיין קיין קטרוג אויף די וואס פירן זיך נישט מיט די חומרא און זיי עסן יא געבראקטס, וויל מען ווייזן אז אויך די וואס פירן זיך יא אזוי, איז דאס נאר משום חומרא און נישט אז מען האלט אזוי מעיקר הדין, ווייל אויב נישט וואלט מען דאך אום אחרון של פסח אויך מחמיר געווען.
עס איז באקאנט וואס הרה"ק מראפשיץ זי"ע שרייבט אין זרע קודש, אז דורך "מצה" קומט מען צו התחברות, ווייל מצה איז מלשון צוותא חדא, וועגן דעם זאל מען כאטש דעם איינעם טאג נישט מער מחמיר זיין איינער פון צווייטן.
הרה"ק רבי הערשעלע מרימנוב זי"ע האט געזאגט דעם טעם, אז כדי מ'זאל נישט גלייך פון אזא געהויבענעם יום טוב ווי פסח, אריינפאלן אין די וואכן טעג, האט מען אזוי איינגעפירט אז עס איז דא איין טאג וואס איז מחבר דעם יו"ט מיט די וואכן טעג, וואס דערפאר פירט מען זיך צו עסן געבראקטס, כדי מ'זאל נישט פלוצלונג אראפ גיין פון די קדושה.

[center]כדי נישט צו דארפן קויפן אסאך מצות[/center]
אן אינטערעסאנטע טעם אויפ'ן מנהג פון נישט עסן געבראקטס ווערט געברענגט אין שו"ת בנערינו ובזקנינו פון הג"ר אשר זאב ווערנער זצ"ל אבד"ק טברי' (סימן ה') אז היות חסידים האבן זייער מקפיד געווען צו עסן מצות דייקא פון שמירה משעת קצירה, און אויב זאל מען מאכן קניידלעך און אנדערע מאכלים, וואלט מען געדארפט קויפן זייער אסאך מצה, וואס וואלט אפגעקאסט אסאך געלט, וואס צוליב דעם וואלט מען אפשר אריינגענומען אין שטוב אויך מצה וואס איז נישט שמירה משעת קצירה, דעריבער האט מחמיר געווען אינגאנצן נישט צו עסן קיין געבראקטס.

[center]עסן געבראקטס, א חומרא![/center]
ווי דערמאנט פריער, שרייבט דער הייליגער ראפשיצער רב זי"ע, אז דער יום טוב פון "אחרון של פסח" דאס ווייזט אויף התחברות ישראל, וואס דעמאלט איז מען נישט אזוי מחמיר מיט די אלע חומרות וואס מען האט געהאט א גאנץ פסח, און מען איז נישט מחמיר מער פונעם צווייטן. יענעמ'ס מאכלים איז פונקט אזוי גוט ווי ביי מיר.
האב איך אמאל געהערט דערויף א רעיון נפלא. די וועלט זאגט, אז אחרון של פסח פירט מען זיך שוין נישט מיט קיין חומרות, אבער עס איז פונקט פארקערט. מיט די גרעסטע חומרות פירט מען זיך אחרון של פסח... מען קען דאס פארשטיין מיט די פאלגענדע מעשה וואס איז געווען ביי איינעם פון די בריסקער רבנים זצ"ל. כידוע האבן די בריסקער צדיקים געהאט גרויסע חומרות אין אלע ענינים. האט זיך אמאל געמאכט, אז עס איז אויסגעקומען אן ענין וואס מ'האט געדארפט גיין שתדל'ן פאר פדיון שבוים, אויסצולייזן אידן וואס מ'האט איינגעזעצט אין תפיסה.
דער בריסקער רב זצ"ל האט באקומען די ידיעה אום ליל שבת קודש. האט דער בריסקער רב זצ"ל באפוילן פאר עטליכע נגידים, אז זיי זאלן שוין איצט אום שבת קודש אהיימגיין ברענגען געלט פאר דעם וויכטיגן צוועק. דערנאך האט ער געשיקט א שליח אז ער זאל שוין גיין זיך פארען אויסצולייזן די אידן. האט מען אים געזאגט "רבי עס איז דאך שבת, מ'קען דאך גיין נאך שבת". האט ער געזאגט אז ניין, אפשר איז דאס א שאלה פון פיקוח נפש און מ'טאר עס נישט אפשטופן. האט מען אים געפרעגט, דער רב איז דאך אלץ מחמיר, פארוואס איצט האט מען מקיל געווען? האט ער געענטפערט "פונקט פארקערט, איך בין מחמיר אין הלכות פיקוח נפש".
דאס זעלבע קען מען זאגן. אחרון של פסח זענען אידן "מחמיר" אין די מצוה פון "ואהבת לרעך כמוך" צו ווייזן דערמיט "ברודער זיסער, איך האב גארנישט קעגן דיר איך קוק דיך נישט אראפ און איך עס פון דיינע מאכלים".