מוסדות זענען טויזענט פראצענט גערעכט

[כאפצעם]

סארי א שאד גיוועהן יעדע מינוט וואס איך האב געשריבן
פליז שרייב נעקסט טיים גלייך ווען די הייבסט אהן אז בלתי לה' מיינט אז עס איז נישט דא קיין שדכן
ווען איך ווייס דאס וואלט איך דיר גלייך גיגעבן רעכט
איך האב גראדע פונקט נעכטן גירעדט מיט מיין שכן א גוי זאגט ער מיר אז זיין זוהן איז ממש אויף א הויכע מדריגה ער גייט שוין ארויס מיט א מיידל פאר צוויי יאר אהן א שדכן אלס ביי אים איז בלתי לה' לבדו

ביי מיר מיינט בלתי לשם לבדו פשוט טייטש אז מען מיינט בלויז דעם אייבערשטען... ווען א איד האט א נסיון קיינער זעהט נישט אין ער האלט זיך איין איז עס א מדריגה פין בלתי לשם לבדו...

[moshav zekeinim]

צו זיי זענען מער בלתי לשם לבדו איז א באזונדערע דעבאטע, אבער כלפי פראקטישקייט, המפורסמות אינן צריכות ראיה. זיי זענען מער צוגענגליך און זאכליכער אין רוב הינזיכטן אינעם לעבן.
דער חסיד מה שאין כן איז טאקע געווענליך מער זאפטיג היימליך, און געשמאק. אבער אינאיינעם מיט דעם לעבט ער עפ"י רוב אין א תוהו ובוהו פון אומקלארקייט אין אזוי פיל תחומים אין לעבן, אנגעהויבן מיט די רוחניותדיגע אנשאויאונגען, און געענדיגט פינאנסיעל.

[הקטן]

לאז דיין שכן לעבן פארן שדכן.
לאז דיין שכן לעבן אויף פ"ס.

ווער האלט דיך אפ פין לעבן בלתי לשם לבדו... חאטש וואו דו ביסט?
ווער האלט דיך אפ מחנך זיין דיינע קינדער זאלן זיין ערליך ווייל דער אייבערשטער קיקט!! נישט ווייל די שדכן קיקט!!! ?

[moshav zekeinim]

וואס צו טראכטן פאר זיך אליין בחדרי לבבו קען טאקע קיינער נישט קאנטראלירן, און עס איז יתכן אז פאר זיך נאך פיל התבודדות וועט א חסיד צו קומען צו עפעס א מדריגה וואס איז גאנץ לויטער בלתי לשם (נעמט אין אכט אז בלתי לשם קען אויסגעטייטשט ווערן בלתי לפרומקייט בלבדו אדער בלתי לרבי בלבדו וכיצ"ב אנדערע מאטיוון וועלעכע שמעקן הייליג וואס איז לאוו דוקא דער לויטערער באדייט פון לשם לבדו פון וואס מיר רעדן), אבער פאר זיך אליין קען א חסיד זיין אויכעט א בודהיסט וכדו',

די רעדע איז דא אבער, וואס איז דער חינוך וואס מען גיט פארן כלל, ד.ה. וויאזוי מען איז ביי חסידים מחנך צו באטראכטן אידישקייט. מען זאגט טאקע אפיציעל אז אלעס דארף זיין בלתי לשם לבדו, אבער מען דארף נישט זיין צו קלוג צו וויסן וואס עס שטייט די העכסטע ביים חסיד. א קלאסישער ביישפיל איז דער קאסטום פון חסידיזמוס החדשנית וואס מען האט פארוואנדלט אין יסודות הדת ועיקר מן העיקרים אויף וואס די אור אלטע אנגענומענע מצוות און השקפות טוט שטיין. און דאס אלעס אן קיין געהעריגע סטאטוס אדער פארשטענדליכער סיבה.

אמת, עס זענען פאראן אזעלעכע וואס האבן דוקא ליב דער חסידישער מישמאש, דער כאאס העלפט צו צום רושם אז יידישקייט איז עפעס מער אומבאגרייפבאר. אבער פאראן ביי א סך וואס איז יצא שכרו בהפסדו. און דער נעפל קען צעמישן דעם חסיד וואס איז נישט מסוגל זיך ארויס צודראפעווען פון דעם הויפן פון אומרעלעוואנטע חומרות און קפידות.
און איך גיי שוין נישט אריין אין דעם וואס א סך מאל טוט דער קאסטום וועלעכער טראגט א הייליג פנים בפועל שטערן פון בלתי לשם לבדו.

[כאפצעם]

moshav zekeinim@

גיט ארויסגעברענגט...!

[הקטן]

דו פארשטייסט? איך נישט.
ווער האלט דיך אפ פין דאווענען וואו א איד בלתי לשם לבדו?
ווער האלט דיך אפ פין זיך מונע זיין פין אן עבירה בלתי לשם לבדו?

און עס איז יתכן אז פאר זיך נאך פיל התבודדות וועט א מענטש צו קומען צו עפעס א מדריגה וואס איז גאנץ לויטער בלתי לשם

און צי דעם מדריגה קימט א מאדערן ארטעדאקס אן דארך עפעס א שארט-קאט?
wow סיין מיך אויף.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ס'איז נישט קיין שארט-קאט. דאס איז די גלייכען וועג. אבער די חשבונות הרבים וואס דער געזעלשאפט האט געשטעלט אין וועג פאדערט א טיפע התבוננות זיך אויסצודרייען דערפון.
נישט יעדע מאדערן - ארטאדאקס קומט אהין. ס'איז גארנישט אזוי גליקליך ביי זיי. טאקע ווייל זיי האבען נישט די חיצוניות פאלט אוועק אסאך מער ביי זיי. אבער די וואס בלייבען יא פרום איז דאס נישט פאר'ן שידוך צו וואס.

[הקטן]

היינט ב"ה אז מען קען גיין מיט די גאנצע לבוש און זיין טריקען אינגאנצען, אדער א פאל פלעשט כופר, קענען מיר אויך שוין דינען הקב"ה מיט אינזער אייגענע בחירה און בלתי לשם לבדו.

[כאפצעם]

היינט ב"ה אז מען קען גיין מיט די גאנצע לבוש און זיין טריקען אינגאנצען, אדער א פאל פלעשט כופר, קענען מיר אויך שוין דינען הקב"ה מיט אינזער אייגענע בחירה און בלתי לשם לבדו.

פארוואזשעט וועט ער גיין מיטן לבוש ווען ער איז א כופר?

די תירוץ איז ער גייט מיט די לבוש פאר די זעלבע סיבה פארוואס די גייסט מיטן לבוש... סיסטעם...

אין דאס איז די פראבלעם פין די מוסדות ביים אנעמען קינדער... מען וועהלט זיך לויט די חיצונית׳דיגן חלק פינם מענטש.. מען מאכט פינם עיקר א טפל... די פנימיות ווייסט דאך נאר דעם אייבערשטען ..

אין בכלל דאס גאנצע וועהלן איז נישט געוועהן ווען די סאטמאר רב, צעלים׳ע רב, ועוד, האבן געפענט די חדרים... זיי האבן טאקע נאר געמיינע בלתי לשם לבדו, אין זיי האבן אנגענימען יעדן אין נישט געקיקט בכלל אויף די עלטערען!! זיי האבן געוואלט אויפבויען אידישקייט אין אמעריקא נישט אויפבויען מוסדות מיט א גיטע נאמען!!!!!!

זענען געקימען די מוסדות אין געמאכט פינם עיקר א טפל... אלס אינגעל איז אין מיין חדר געוועהן דאס עררגסטע חטא שפילען ״באל״ ... מען האט גענומען דעם טפל אין געמאכט פאר אן עיקר..!!!!!
אין נאכדעם עקספעקט מען אז די אינגעלייט זאלן האבן פילטערס אויף די פאוין אין האבן א שעור!!!

[הקטן]

זענען געקימען די מוסדות אין געמאכט פינם עיקר א טפל... אלס אינגעל איז אין מיין חדר געוועהן דאס עררגסטע חטא שפילען ״באל״ ... מען האט גענומען דעם טפל אין געמאכט פאר אן עיקר..!!!!!
אין נאכדעם עקספעקט מען אז די אינגעלייט זאלן האבן פילטערס אויף די פאוין אין האבן א שעור!!!

עט וואט פוינט האסטו אויסגעפיגערט וואס איז א עיקר און וואס נאר א טפל?
פארוואס מיינסטו אז דיינע חברים קענען דאס נישט אויספיגערן פינקט וואו דו?
פארוואס מיינסטו אז זיי וועלן בלייבן נישט וויסען די חילק צווישען שפילן באל און א ראיה אסורה.

מיר דארפן לערנען די קינדער די עיקרים און אויך די טפלים
דו קענסט האלטן אז לבוש דארף קיין טפל אויך נישט זיין, ס'דא סברות לכאן ולכאן.
אבער אויב לבוש דארף יא זיין עט ליסט א טפל, וואו אזוי דארף מען דאס איבערגעבן פאר די קינדער?

מען וועהלט זיך לויט די חיצונית׳דיגן חלק פינם מענטש.. מען מאכט פינם עיקר א טפל... די פנימיות ווייסט דאך נאר דעם אייבערשטען ..

זאגסט דאך אליין אז מען קען נאר קיקען אויף די חיצונית׳דיגן חלק פינם מענטש.

למען האמת, איינער וואס טוישט זיין לבוש אנדערש וואו זיינע סביבה\ עלטערן ווייזט דאס יא, געווענדליך, אויף עפעס פנימיות.
געווענדליך ווען איינער טוט אויס זיין לבוש וועסטו אים נישט זעהן דאווענען ערליכער שמונה עשרה

[כאפצעם]

@הקטן

איים סארי אבער שפילען ״באל״ איז א טפל שבטפל וואס האט בעצם גארנישט מיט אידישקייט... ס׳קימט זיך נישט קיין שלעק פארן שפילען ״באל״

אין דעס וואס דו זאגסט אז ווען מען ווערט עלטער זעהט מען די חילוק פין אן עיקר אין א טפל... מיין פריינד... ליידער די היינטיגע אינגעלייט זעהן ״נישט״ קיין חילוק אין זיי מיינען אז גאנץ אידישקייט איז א זשאק!!! דאס איז א דירעקט הוצאה פין מנהלים וואס לייגען א שטארקע דגוש אויף נארישע שטותים מיט הבלים וואס האט גארנישט מיט אידישקייט, אין די קליינע אינגעלע ווען ער וואקסט אויף אן אינגערמאן, לאכט ער שוין נאכדעם פין אלעם!

[הקטן]

איך זעה נישט קיין פראבלעם היינט צוטאגס צו שפילן באל.
ניטאמאל א טפל שבטפל

איך קען נישט רעדן פאר דיין מנהל פארוואס דאס האט אים געשטערט

איך גלייב אבער אז א יעדער קען אליין אויספיגערן וואס אינזער כאפצעם האט אויסגעפיגערט, און קיינער געט נישט אויף פארדעם אידישקייט (אויב איז ער געווען א איד)

(א טפל שבטפל מיינט אז ס'איז נישט קיין עיקר, ס'גיט אז מען געט דאס איבער כל זמן מען לייגט דאס אין פרעספעקטיוו)

[כאפצעם]

איך זעה נישט קיין פראבלעם היינט צוטאגס צו שפילן באל.
ניטאמאל א טפל שבטפל

איך קען נישט רעדן פאר דיין מנהל פארוואס דאס האט אים געשטערט

איך גלייב אבער אז א יעדער קען אליין אויספיגערן וואס אינזער כאפצעם האט אויסגעפיגערט, און קיינער געט נישט אויף פארדעם אידישקייט (אויב איז ער געווען א איד)

איך וועל דיר אביסעל מיטיילען מיין עקספיריענס אינם שמייליגען סיסטעם...

אין ישיבה קטנה בין איך געוועהן אן ערליכע חסודישע בחור.. געדאווענט מילה במילה יעדן טאג אין מיין תפילה בכונה סידור... בקיצור אן עכטע ערליכע בחור...
קיין סאך זיץ-פלייש האב איך נישט געהאט אין קיין געדולד אויסצוהערן דו שעורים אויך נישט... פלעג איך סתם שלאפן ביים שעור אדער קאטשקענען אויף א פאפיר...
איין מאל בין איך געוועהן אין אן התעוררות׳דיגן גיסטע האב איך מיר שטילערהייט געזעצען ביים שעור אין אריינגעבליקט אין א באר מים חיים׳ל

מיין מגיד שעור האט דאס באמערקט ס׳האט איהם נישט געשמעקט.. האט ער זיך גענומען מאכן שפאט פין מיר בפני כל עם ועדה... קיקטס רבותי אינז האבן דא איינעם פין די תלמידו בעל שם...

איך פארשטיי נאך אלץ נישט וואס האט איהם געבאדערט אז איך בליק אריין אין א חסודיש ספר אנשטאטס קאטשקענען אויף פאפירן...

אבער עני וועי... זייט דעמאלס האב איך נישט מער געפענט א חסודיש ספר...

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב אמאל גערעדט מיט אן אדם גדול וועגען דער גאנצע ענין. ער האט מיר געזאגט "ווען די מנהלים מיינען לש"ש, וואלט געווען שייך צו רעדען וועגען תקנות. אבער היינט אז ס'איז נישט דא אזא הו"א, און די תקנות זענען לויט זייער ווילען לויט זייער נגיעות, וואס איז דא צו רעדען?"
האב איך איהם געפרעגט "אבער ווי וואלט געווען ווען איינער וויל פיהרען לש"ש? האט ער א רעכט צו מאכען א תקנה? מ'מוז דאך מחנך זיין יעדער קינד אין שטאט, ווי קען מען אפזאגען א חיוב ווייל מ'האט א טעלעוויזשען אין שטוב צו מ'היט נישט גאנץ תורה (אפילו אפענער חיובים, נישט עניינים והידורים אדער הנהגה'לעך)?"
האט ער גע'ענטפערט "דער מוסד דארף נעמען יעדער איינער אריין, ווייל זיי און נאר זיי קענען. איך האב נישט קיין חדר, און נישט די כוחות צו מאכען א חדר, ממילא בין איך נישט מחוייב צו מאכען א חדר פאר די קינדער. די חדר וואס מ'האט פארלאזט זי אויף א שותפות מיט'ן עלטערען. צוזאמען קענען זיי מחנך זיין. טאמער די עלטערען זענען נישט דא, מ'קען נישט ארבעטען מיט זיי ווייל זיי הייבען נישט אן צו פארשטייען וואז מ'רעדט, און ס'איז נישט דא קיין אייניגע שפראך, וואלט געווען א סברא אז דער מוסד איז פטור".

הנוגע לעניינינו, ווען געוויסע קינדער אין וומסב"ג קענען נישט קיין אידיש, קען מען נישט צווינגען די מוסדות צו טוהן עפעס פאר זיי מער ווי מ'קען צווינגען סיי ועלכע יחיד צו טוהן עפעס פאר זיי. די מוסדות קענען גארנישט טוהן. אבער דער חינוך פון א קינד האט גארנישט מיט זיין מאמע'ס זיך אפגאלען, און אויך נישט מיט וויפיל שטיקלעך איז דער קינד'ס קאפעל געמאכט און אויך נישט צו דער רעבע איז דער צדיק הדור צו גאר אן אנדערען. דאס איז אלס זייטיגע זאכען, און טאמער א חדר מאכט דאס פאר אן עיקר, איז נישט נאר מ'דארף נישט ארייננעמען נאך קינדער צו ווערען מאלעסטירט דארט, נאר מ'דארף ראטעווען די קינדער וואס זענען דארט משאול תחתית!

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך זעה נישט קיין פראבלעם היינט צוטאגס צו שפילן באל.
ניטאמאל א טפל שבטפל

איך קען נישט רעדן פאר דיין מנהל פארוואס דאס האט אים געשטערט

איך גלייב אבער אז א יעדער קען אליין אויספיגערן וואס אינזער כאפצעם האט אויסגעפיגערט, און קיינער געט נישט אויף פארדעם אידישקייט (אויב איז ער געווען א איד)

איך וועל דיר אביסעל מיטיילען מיין עקספיריענס אינם שמייליגען סיסטעם...

אין ישיבה קטנה בין איך געוועהן אן ערליכע חסודישע בחור.. געדאווענט מילה במילה יעדן טאג אין מיין תפילה בכונה סידור... בקיצור אן עכטע ערליכע בחור...
קיין סאך זיץ-פלייש האב איך נישט געהאט אין קיין געדולד אויסצוהערן דו שעורים אויך נישט... פלעג איך סתם שלאפן ביים שעור אדער קאטשקענען אויף א פאפיר...
איין מאל בין איך געוועהן אין אן התעוררות׳דיגן גיסטע האב איך מיר שטילערהייט געזעצען ביים שעור אין אריינגעבליקט אין א באר מים חיים׳ל

מיין מגיד שעור האט דאס באמערקט ס׳האט איהם נישט געשמעקט.. האט ער זיך גענומען מאכן שפאט פין מיר בפני כל עם ועדה... קיקטס רבותי אינז האבן דא איינעם פין די תלמידו בעל שם...

איך פארשטיי נאך אלץ נישט וואס האט איהם געבאדערט אז איך בליק אריין אין א חסודיש ספר אנשטאטס קאטשקענען אויף פאפירן...

אבער עני וועי... זייט דעמאלס האב איך נישט מער געפענט א גמרא אדער א חסודיש ספר...

דו לאזט'ס צו דער מגי"ש פיהרען דיין גאניץ לעבען? לאז זיחך אפ פון איהם און טו וואס איז גוט פאר דיר. אז דו קוקס'ט נישט אין קיין ספר א גאנץ לעבען וועגען זיין שלעכ'ץ, הייסט'ס ער האט געוואונען. לאז איהם נישט.

[כאפצעם]

איך פארצייל נאר פאקטן

[moshav zekeinim]

די טעיסט און וויליגקייט פון לערנען און דאווענען און בכלל פון וועלן דינען געטריי די עיקר ערכים יהדות, דעוועלעפט מען דורך די עלטערן און די מחנכים, און אז איינע פון די קריטיקירן סיי וועלעכע חשק אינעם טריישאפט צו וואס זיי האבן אים ערצויגן, אפילו ער טוט עס נישט אויפן ריכטיגן פארמאט, איז עס א מעין דעמידזש. ספעציעל ווען די קריטיק איז קלאר אומוויכטיג. און אפילו עס איז עס איז גאר וויכטיג דארף עס ווערן געזאגט אויף אן אופן אז עס זאל נישט פוגם זיין אינעם עמוד התוך פון זיין טריישאפט צי זייערע עיקרים.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

דער פסיכאלאגי"ע קען איך אויך פארשטייען. אבער ווען איינער קומט האקען אויפ'ן סיסטעם צו די מלמדים צו וואס, אבער ער איז גרייט צו לאזען זיין אידישקייט אין זייער הענט, נישט טוהן העכער ווי זייער השפעות לאזען, איז דאס א שיטה וואס איז זיך סותר. אדער לאז זיי פיהרען, אדער פיהר זיך אליינס, אבער נישט די קולות ב"ש וקולות ב"ה.

[הקטן]

דער פסיכאלאגי"ע איז די פסיכאלאגי"ע פון א לאזער, לאו דווקא ווען עס קימט צי אידישקייט, היא הדין במילי דעלמא.
איך זאג נישט אז ס'איז אייביג גרינג איבער ציקימען דאס וואס א קער-גיווער האט קאליע געמאכט אבער נעבעך א לאזער איז נאך אלץ א לאזער