מקור פון צינדן ליכט לעילוי נשמה

[יואליש]

אפגעטיילט פון דעם אשכול: תגלחת נשים.
אחראי


די אריגינעלע אשכול איז איבער די "מקור" פון די נייע מנהג פון תגלחת נשים וואס איז לכאורה אין קאנטראסט מיט אידישע ווירדן פון דורות הקודמים. קיינער האט נישט קיין תירוץ דערויף. נאך מער, יעדער חדר אינגל ווייסט אז דאס איז א תקנה פון וועד הארבע ארצות, אבער אויף דעם איז אויך נישט דא קיין מקור. ס'איז לכאורה אמת אז די מנהג האט זיך אנטוויקעלט יעמאלט אינעם מיטל אלטער, אבער ס'איז נישט דא קיין שריפט אדער מקור אז דאס איז געווען א תקנה ביי די רבנים.

וואס לערענט עס אונז? אז גאנצע שטיקער כלל ישראל קען זיך פירן און מוסר נפש זיין אויף א מנהג וואס יעדער ווייסט ס'איז ניי, קיינער ווייסט נישט פון ווי און פארוואס (מ'האט שפעטער אנגעגעבן צענדליגע סיבות וואס יעדער פאר זיך האט פירכות און ס'איז קלאר אז ס'איז בבחינת פטור בלא כלום אי אפשר). ס'לערענט אונז אז אזוי שפעט ווי 500 יאר צוריק האבן געקענט אריינקומען נייע מנהגים און ס'איז געווערן תורת אמת. כבר היו לעולמים.

לייג צו צום ליסט: יאהרצייט לעכט. וויאזוי איז האט די קריסטליכע מיטל-אלטער שמייליגער מנהג אריינגעדרינגן אין די אידישע קווארטלן?

[פראבירן]

לייג צו צום ליסט: יאהרצייט לעכט. וויאזוי איז האט די קריסטליכע מיטל-אלטער שמייליגער מנהג אריינגעדרינגן אין די אידישע קווארטלן?

הגם דאס איז שלא כענין, אבער אז די האסט עס דערמאנט דא פרעג איך עס דא, פון ווי נעמסטו אז דאס קומט פון די קריסטן?
די מנהג ווערט דערמאנט אין די מג"א בשם מהרש"ל, און אין ט"ז ועוד, צו מתיר זיין א גוי זאל עס אנצינדן בין השמשות ערש"ק אויב מען האט פארגעסן עס אנצוצינדן, ווייל עס האט די זעלבע דין ווי א צורך גדול.

[יואליש]

לייג צו צום ליסט: יאהרצייט לעכט. וויאזוי איז האט די קריסטליכע מיטל-אלטער שמייליגער מנהג אריינגעדרינגן אין די אידישע קווארטלן?

הגם דאס איז שלא כענין, אבער אז די האסט עס דערמאנט דא פרעג איך עס דא, פון ווי נעמסטו אז דאס קומט פון די קריסטן?
די מנהג ווערט דערמאנט אין די מג"א בשם מהרש"ל, און אין ט"ז ועוד, צו מתיר זיין א גוי זאל עס אנצינדן בין השמשות ערש"ק אויב מען האט פארגעסן עס אנצוצינדן, ווייל עס האט די זעלבע דין ווי א צורך גדול.

על זה אנו דנין. לאקשען קוגל עסט מען שוין מסיני, אבער יארצייט ליכט ווערט דאס ערשטע מאל דערמאנט אין ספרי יהדות בערך 500 יאר צוריק. דאס ברויך א הסבר. (קום נישט מיט נר ה' נשמת אדם, אדער "פייער" אים ר' שמעון'ס הילולא וואס ווערט דערמאנט אין זוהר. מ'רעדט פראסט אין פשוט יאהרצייט ליכט.)

[פריינדליך]

לייג צו צום ליסט: יאהרצייט לעכט. וויאזוי איז האט די קריסטליכע מיטל-אלטער שמייליגער מנהג אריינגעדרינגן אין די אידישע קווארטלן?

הגם דאס איז שלא כענין, אבער אז די האסט עס דערמאנט דא פרעג איך עס דא, פון ווי נעמסטו אז דאס קומט פון די קריסטן?
די מנהג ווערט דערמאנט אין די מג"א בשם מהרש"ל, און אין ט"ז ועוד, צו מתיר זיין א גוי זאל עס אנצינדן בין השמשות ערש"ק אויב מען האט פארגעסן עס אנצוצינדן, ווייל עס האט די זעלבע דין ווי א צורך גדול.

על זה אנו דנין. לאקשען קוגל עסט מען שוין מסיני, אבער יארצייט ליכט ווערט דאס ערשטע מאל דערמאנט אין ספרי יהדות בערך 500 יאר צוריק. דאס ברויך א הסבר. (קום נישט מיט נר ה' נשמת אדם, אדער "פייער" אים ר' שמעון'ס הילולא וואס ווערט דערמאנט אין זוהר. מ'רעדט פראסט אין פשוט יאהרצייט ליכט.)

ווי שטעלסטע זיך אפ? אויב זאכען וואס שטייט און מג"א בשם מהרש"ל און אין ט"ז איז דיר נישט גענוג א באווייז אז מען רעדט פון הייליגע מנהגים ווי איז דיין גדר? וואס גלייבסטע יא? איז חנוכה אקעי מיט דיר? עס שטייט אויך נישט און די תורה מגילה אויך נישט,

איך פארשטיי אז עס זענענן דא מענטשן וואס טראכטען און ווילען פארשטיין, אבער שואל כענין איז אויך אז זאך, ווי נישט ווי זענענן די היינטיגע קעפ נישט קליגער טיפער און ברייטער ווי 500 יאר צוריק, מען קען פרעגן טעמים מיט מקורות און עס איז פארשטעדענליך אז מען וויל וויסען, אבער שרייבען אויף זאכען וואס שטייט און מג"א בשם מהרש"ל און אין ט"ז אז עס איז קריסטליכע מנהגים ענדלעט ווי איינער זאל זיך נעמען דא זאגען להבדיל אז איינשטיין איז געווען א טיפוש און אומוויסענד,

ניטאמאל גרענציט זיך עס מיט א סרך פון כפירה.... און אויך נישט אויפגעקלערט,

[פראבירן]

יואליש, הייסט דאס איז דיין באווייז? אויב אזוי גייסטו מיר זאגן אז אלע מנהגים וואס די ספר המנהגים, מהרי"ל, און נאך זיי אונזערע פוסקים די רמ"א, מג"א ט"ז שרייבן און עס שטייט נישט פאר זיי קומט פון קריסטן? קאם אן.

די דארפסט קוקן אויף די היסטאריע ווי אזוי די זאכן זענען דעמאלטס געווען, דהיינו, ביז די צייטן פון מהרי"א טירנא (בעמח"ס מנהגים) און זיין רבי ר' אברהם קלויזנער, און די מהרי"ל, תרומת הדשן, און ווייטער, איז נישט געווען אזא זאך ווי פארשרייבן מנהגים, כאפ מיר נישט ביים ווארט אז עס איז דא א גאנצע פרק מקום שנהגו, און גאנצע הלכות דערויף, און בכלל אין ספרי גאונים וראשונים קען מען טרעפן ווי זיי זענען דן אין מנהגים, אמת די קענסט דאס טרעפן, אבער די וועסט נישט טרעפן אז זיי נעמען זיך שרייבן אזוי און אזוי איז געווען די מנהג, נאר אויב מען האט זיי אנגעפרעגט אויף א געוויסע זאך, אדער אויב זיי זענען דן אין א געוויסע הלכה, און פירן אויס אז אזוי און אזוי פירט מען זיך.

דאס שרייבן א ספר פשוט אויף מנהגי יום ויום, האט זיך אנגעהויבן ווי געשריבן אין די שפעטער צייטן, און די סיבה דערצו איז ווי עס שרייבט מהרי"א טירנא אין זיין הקדמה צו זיין ספר מנהגים: "יען כי נתמעטו הלומדים ותלמידי חכמים בעונותינו הרבים. [ומ]אחר שאבדו ואפסו אנשי אמנה ותורה ומעשים [טובים] שבאושטריך, עד שראיתי ישוב או אפילו קהילות שלא נמצא בהם ב' או ג' אנשים היודעים אמתת מנהג עירו על בוריו וק"ו [של] עיר אחרת", און ער לאזט זיך אריין אין א שמועס וועגן מנהגים וואס זענען פארבינדן מיט הלכה ווי אזוי מען האט זיך יא געפירט צו נישט געפירט, וואס מענטשן געדענקן עס שוין נישט, און טוען אנדערש ווי זייער מנהג איז געווען.

וואס מען זעט דערפון איז אז היות עס איז געווארן ווייניגער און ווייניגער מענטשן וואס זענען געווען באהאוונט אין מנהגים, און נישט נאר אין סתם מנהגים (וואס היות מען האט זיך אזוי איינגעפירט האט עס א דין נדר) נאר אפי' מנהגים וואס זענען פארבינדן מיט אנדערע הלכות, וואס מען האט זיך איינגעפירט ווי די און די מהלך, האט ער זיך געשטעלט שרייבן א ספר אויף מנהגים, אבער באמת אסאך מנהגים האט ער נישט געשריבן, פארוואס? ווייס איך נישט, קען זיין אלץ כשם שאי אפשר לבור בלי תבן וכו' איז נישט מעגליך צו שרייבן ממש אלעס, אבער היות ער שרייבט נישט וואס יא און וואס נישט, ווייס איך נישט קיין טעמים, אבער דאס איז זיכער אז אסאך מנהגים איז נישט דערמאנט געווארן דארט, וואס ווערט דערמאנט אין שפעטערע ספרים.

יעצט צוריק צו די ענין וואס איז שלא כענין, די זעלבע איז מיט די זאך פון צינדן א יארצייט לעכט, וואס בעצם די מנהג פון אנצינדן א יארצייט לעכט שטייט אין ערגעץ נישט אז דאס איז די מנהג, נאר אין א פארשטיפטע תשובת מהרש"ל ווען מען רעדט לגבי בין השמשות וואס מען מעג אלץ טון, דערמאנט ער זיך אז היות מען איז גאר שטארק געווארנט דערין מעג מען דאס אויך, זעט אויס דאס איז פון די מנהגים וואס איז געווען אזוי פשוט פאר יעדן איד, אז מען דארף דאס ניטאמאל שרייבן.

למעשה אבער די געדאנק דערפון צו צינדן א לעכט לע"נ, ווערט יא דערמאנט אין רמ"א בשם א כל-בו (עלטער פון די אלע מנהגים ספרים) לגבי ערב יום כיפור, און זע וואס ער שרייבט דארט: "וכתב ה"ר אשר ונהגו להיות כל אחד מדליק במקומו נר או פנס ביום הכפורים לכפר על אביו ועל אמו, כי כבוד הוא לשם יתברך, וכן אמר (ישעיה כד, טו) באורים כבדו ה', אמר הקדוש ברוך הוא הדליקו לפני נר שאשמור נשמותיכם שקרויה נר".

יעצט זאג איבער, די מנהג קומט פון ווי?

[דבילה]

דאס שרייבן א ספר פשוט אויף מנהגי יום ויום, האט זיך אנגעהויבן ווי געשריבן אין די שפעטער צייטן, און די סיבה דערצו איז ווי עס שרייבט מהרי"א טירנא אין זיין הקדמה צו זיין ספר מנהגים: "יען כי נתמעטו הלומדים ותלמידי חכמים בעונותינו הרבים. [ומ]אחר שאבדו ואפסו אנשי אמנה ותורה ומעשים [טובים] שבאושטריך, עד שראיתי ישוב או אפילו קהילות שלא נמצא בהם ב' או ג' אנשים היודעים אמתת מנהג עירו על בוריו וק"ו [של] עיר אחרת", און ער לאזט זיך אריין אין א שמועס וועגן מנהגים וואס זענען פארבינדן מיט הלכה ווי אזוי מען האט זיך יא געפירט צו נישט געפירט, וואס מענטשן געדענקן עס שוין נישט, און טוען אנדערש ווי זייער מנהג איז געווען.

וואס מען זעט דערפון איז אז היות עס איז געווארן ווייניגער און ווייניגער מענטשן וואס זענען געווען באהאוונט אין מנהגים, און נישט נאר אין סתם מנהגים (וואס היות מען האט זיך אזוי איינגעפירט האט עס א דין נדר) נאר אפי' מנהגים וואס זענען פארבינדן מיט אנדערע הלכות, וואס מען האט זיך איינגעפירט ווי די און די מהלך, האט ער זיך געשטעלט שרייבן א ספר אויף מנהגים, אבער באמת אסאך מנהגים האט ער נישט געשריבן, פארוואס? ווייס איך נישט, קען זיין אלץ כשם שאי אפשר לבור בלי תבן וכו' איז נישט מעגליך צו שרייבן ממש אלעס, אבער היות ער שרייבט נישט וואס יא און וואס נישט, ווייס איך נישט קיין טעמים, אבער דאס איז זיכער אז אסאך מנהגים איז נישט דערמאנט געווארן דארט, וואס ווערט דערמאנט אין שפעטערע ספרים.

אינטרעסאנט ווי ממש דער נקודה וואס דו ברענגסט פון די קדמונים אז גאר ווייניג מענטשן זענען געווען באהאווענט אין מנהגים און דער שטארקע הפסק אין א קראנטע מסורה אידעך די שטערקסטע סיבה פאר אלערליי מנהגים וואס זאלן זיך אריין כאפן פון דרויסענדע מקורות אן קיין שום דין וחשבון. נאך וואס דער מנהג איז נשתרש בלייבט דעך פאר'ן גדול גארנישט מער צו טון ווי געבן גוטע הסברים דערויף, און פאר יואליש צו שפעקולירן אויב דאס קומט פון די קריסטן...

[פראבירן]

דבילה, מהרי"א טירנא פאר זיך האט נישט געהאט קיין צומישעניש אין די מנהגים, ער שרייבט נאר אז עס ווערט ווייניגער און ווייניגער וואס ווייסן, אבער ער האט זיך געזעצט שרייבן טאקע ווייל ער האט יא געוויסט, און די זעלבע די כל בו וואס איז געווען פאר אים, האט אויך געוויסט די מנהגים און די מקור דערצו.

[שמעקעדיג]

איך גלייב אז אויב צינדן ליכט האט א מקור פון די אומות העולם, וואלטן די צדיקי הדורות דאס נישט געלאזט איינפירן ביי אידן. נאך אלעם האבן די קדושי עליון געזעהן ברוח קדשם די תיקון וואס א נשמה האט פון א ליכטעלע, און פארשטאנען אז עס איז א דבר טוב.

[לאדיך אפ]

איך גלייב אז אויב צינדן ליכט האט א מקור פון די אומות העולם, וואלטן די צדיקי הדורות דאס נישט געלאזט איינפירן ביי אידן. נאך אלעם האבן די קדושי עליון געזעהן ברוח קדשם די תיקון וואס א נשמה האט פון א ליכטעלע, און פארשטאנען אז עס איז א דבר טוב.

די פראבלעם איז נאר אז עס איז א פאקט אז צינדען א לעכט פאר די נשמה פון א טויטן האבן די קריסטן שוין געטון אין די צייטן פון ראשונים. עס איז נישטא קיין שום מקור אז די אידן האבן עס געטון ביז אנהייב אחרונים. וואס טוסטו מיט די צוויי פאקטן?

[[NAMELESS]]

ר' יענקל שיחי'

העלף מיר אביסל ארויס, איך זוך ארום עפעס א מקור אין קריסטענטום איבער א מנהג פון צינדן לעכט פאר טויטע און איך האב נאך דערווייל, בעוונותי הרבים ל"ע גארנישט געפונען. דאס איינע וואס איך האב יא געטראפן איז א משנה אין ברכות פ"ח מ"ו וואו ס'ווערט דערמאנט וועגן "נר של מתים", ד"מ היבש פאר די 1,600 יאר וואס דו ברענגסט דעראיבער.

אז דו האסט (אדער דו טרעפסט) עפעס, פאק ארויס די סחורה וירא הקהל וישפוט. און ביז דערווייל בלייבט יענער מגיהה דא מיט זיין הנחה אז "צדיקי הדורות/קדושי עליון האבן געזעהן ברוח קדשם" וכו' וגו' ונאמר אמן.

[משכיל]

אפשערען די האר איז א מאדנע זאך ווי אזוי מען האט דאס איינגעפירן אזוי שטארק ? אז ביז דאן האבען פרויען געהאט א קאפ מיט שיינע האר, איין טאג קומט אהיים דער מאן און זאגט איר טייער שעפעלע גיי שעהר דיר אף די האר פון קאפ ! ווי אזוי פארשטייט מען דאס ?י

סארי נישט באמערקט אז עס איז אין אן אנדערע אשכול

[יואליש]

ווי איינער זאל זיך נעמען דא זאגען להבדיל אז איינשטיין איז געווען א טיפוש און אומוויסענד,

אקוראט וואס סאטמאר רב ז"ל האט געזאגט אויף איינשטיין... און ס'איז געדריקט.

[יואליש]

די סיבה פארוואס איך ברענג די יאהרצייט לעכט שמועס בשייכות מיט התגלחות נשים (הגם יעצט איז עס שוין צוויי באזונדערע אשכולות) איז ווייל מיט התגלחות האסטו א מנהג וואס איז כמעט יהרג ועל יעבור היינט, דאך איז "יעדער" מודה אז דאס איז דירעקט נישט געווען די מנהג ביז פאר עטליכע הונדערט יאר צוריק. פארקערט, ס'איז דא געניג מקורות אז ס'איז געווען א קפידה פארקערט אז פרויען זאלן יא טראגן האר מיט שטאלץ און ווירדע. נאך מער, קיינער ווייסט נישט וויאזוי די מנהג איז אריינגעקומען, דורך וועם, און ווען. דאס גיט חומר למחשבה אז אזא סאמע יסוד אין יהדות (פאר שטיקער כלל ישראל) קען שטיין אויף אזוינע הינערנע פיס, פארוואס נישט קלערן דאס זעלבע אויף אנדערע אומטראדיציאנאלע און מקורות'לאזע מנהגים?

דאס אז ביי א געוויסע פונקט איז דאס מנהג פאראייביגט געווארן אין א ספר, איז גענוי ווי התגלחות איז פאראייביגט געווארן אין שפעטערדיגע ספרים, ווי דער חת"ס וכדו'. דאס איז בלויז א רעפערענס פונקט צו וויסן ווען די מנהג איז שוין געווען ברייט פארשפרייט, ווי אויך טוט עס מעגליך מסביר זיין פארוואס דאס איז געווארן אזוי אנגענומען שפעטער - ווארום ס'איז בפירוש געדריקט געווארן.

ויש מקום לחלוק. און ס'לאזט זיך שפעקעלירן. אבער צום סוף קען מען אלעמאל זאגן אז יאהרצייט ליכט איז שוין היינט ווי א נדר...

[יואליש]

ווי שטעלסטע זיך אפ? אויב זאכען וואס שטייט און מג"א בשם מהרש"ל און אין ט"ז איז דיר נישט גענוג א באווייז אז מען רעדט פון הייליגע מנהגים ווי איז דיין גדר?

דאס איז זייער א גיטע שאלה און פאדערט זיך א באזונדערע אשכול. אבער ס'איז אומלאגיש צו סטראשן מיטן סליפערי סלאופ טענה. ס'העלפט קיינעם נישט בעסער פארשטיין די מקור פונעם מנהג. דאס איז גיט פאר א מחאה תשעה באב נאכמיטאג פאר מענטשן צו וועם די שפראך, די פחד פון קלערן, רעדט צו זיי.

ניטאמאל גרענציט זיך עס מיט א סרך פון כפירה.... און אויך נישט אויפגעקלערט,

די מאכסט עס אויסקוקן ווי חלילה כפירה און "אויפגעקלערטקייט" איז א ווירדע אויף וואס דו קוקסט ארויף. חס מלהזכיר. וואלסט געברויכט זאגן, ברוך השם אז דאס איז נישט כפירה אדער אויפגעקלערטקייט, ממילא ווען מיר ווייטער דן זיין אין די נושא אויף א פריינטליכע אופן.

[פראפעסאר שפירא]

כ'מיין ס'האט זיך אנגעהויבען ווען אדם הראשון האט געצינדען א לעכט פאר זיין זוהן הבל'ס נשמה,

אויך איז כדי צי וויסען אז אסאך פין די קריסטליכע מנהגים נעמט זיך פין אידישע, נאך אלעם איז זייער גאנצע גלויבינג נאכקאפירט פין די אידישע, מיט אביסעל ציגעלייגט אין אביסעל אראפגענומען,

א שאד אונז האב מיר נישט געמאכט קאפירייט,

[געפילטע פיש]

דאס איינע וואס איך האב יא געטראפן איז א משנה אין ברכות פ"ח מ"ו וואו ס'ווערט דערמאנט וועגן "נר של מתים"

איך גיי נישט אריין אין די מקור פון נשמה לעכט וועגן איך ווייס נישט, אבער דארט דאכט זיך אז די משנה רעדט פון שמעקעדיגע ליכט וואס מ'פלעגט לייגען ביי טויטע צו פארטרייבען די שלעכטע גערוך.

[געפילטע פיש]

נישט ממש אזוי. די בשמים איז געווען פאר דעם צוועק. די ליכט זענען געווען לכבוד דעם מת, אדער לכבוד החיים.

גערעכט.

[ידען]

ווי איינער זאל זיך נעמען דא זאגען להבדיל אז איינשטיין איז געווען א טיפוש און אומוויסענד,

אקוראט וואס סאטמאר רב ז"ל האט געזאגט אויף איינשטיין... און ס'איז געדריקט.

וואס?

ווי איז עס געדריקט?

איך קען נישט גלייבן.

[יואליש]

ווי איינער זאל זיך נעמען דא זאגען להבדיל אז איינשטיין איז געווען א טיפוש און אומוויסענד,

אקוראט וואס סאטמאר רב ז"ל האט געזאגט אויף איינשטיין... און ס'איז געדריקט.

וואס?

ווי איז עס געדריקט?

איך קען נישט גלייבן.

דאכט זיך אין די "דינער תורות" וואס מ'דריקט לעצטענס. ווער ס'האט עס זאל אזוי גיט זיין און עס מיטיילן. דרך אגב, יענע געדריקטע שמועס איז אביסעל צענזורירט. כ'וועל פרובירן אנפרעגן וועלכע חלק מ'האט ארויסגענומען. כ'מיין ס'איז אפי' דא צוויי שמועסן איבער אים.

[פינטאו]

ווי איינער זאל זיך נעמען דא זאגען להבדיל אז איינשטיין איז געווען א טיפוש און אומוויסענד,

אקוראט וואס סאטמאר רב ז"ל האט געזאגט אויף איינשטיין... און ס'איז געדריקט.

וואס?

ווי איז עס געדריקט?

איך קען נישט גלייבן.

אין א שמועס וואו איינער האט זיך באצויגן צו איינשטיין אלס דער קלוגסטער מענטש האט ער זיך אזוי אויסגעדרוקט.

ער האט זיך פארשטיין געגעבן אז דאס איז צוליב דער תוצאה פון איינשטיינ'ס ערפינדונג. אן ערפינדונג וואס האט פאראויסגעברענגט די מיטלען פון קריג צו א מצב וואו א רעלאטיוו קליינע באמבע קען אומברענגען הונדערטער טויזענטער מענטשן.

כך שמעתי.

[יידל]

סאטמארער רב האט אויך געהאלטן אז מ'האט נישט געלאנדעט אויף די לבנה.

[געפילטע פיש]

ער האט זיך פארשטיין געגעבן אז דאס איז צוליב דער תוצאה פון איינשטיינ'ס ערפינדונג. אן ערפינדונג וואס האט פאראויסגעברענגט די מיטלען פון קריג צו א מצב וואו א רעלאטיוו קליינע באמבע קען אומברענגען הונדערטער טויזענטער מענטשן.

כך שמעתי.

אוי ווי גערעכט איז ער געווען, ווי אויך איז די ערפינדער פון באנען געווען א גרויסע טיפש, וויפיל יודן מ'האט געפירט צו די שחיטה אין די באנען ה"י.

[פראפעסאר שפירא]

איינשטיין האט קוקט אויס טאקע חרטה געהאט צום סוף:

In 1954, the last year of his life, he admitted to an old friend, "I made one great mistake in my life—when I signed the letter to President Roosevelt recommending that atom bombs be made; but there was some justification—the danger that the Germans would make them.