פארוואס טאקע?

[ונבנתה העיר]

[ביטע ליינט קודם אדורך די צוויי אשכולות.]

מעג איך זאגן הויך וואס איהר האט שוין זיכער געקלערט אמאל ביי א צו-לאנגע שמונה עשרה?

סוף סוף, איז דא א חילוק פון גאט און דעם שיינעם איד וואס האט גע'טענה'עט אז צו אלע זיינע מעלות איז ער אן עניו אויך?... כ'מיין, לך ה' הגדולה הגבורה וכו'... במקום גדולתו אתה מוצא ענותנותו... נאך אלע מעשיות שטעלט ער ארויס א פריטי שיינע רעזומעי.

דאכציך אז ער וואלט נישט איינגעגאנגען אויף וואלען, אפשר זאל א צווייטער איבערנעמען דעם בענקל, הא?...

*

כ'וועל אייך פארשטיין אויב די צוויי דערמאנטע אשכולות האבן אייך דערמאנט פון א ליובאוויטשער משפיע וואס כ'האב געקענט אין אר"י, ער האט געהאט א זעלטענע ברכה: פון סיי וועלכע נושא ער האט נאר גערעדט איז ער אלעמאל צוגעקומען צו די זעלבע סטעיטמענט: מה זאת אומרת לנו? התקשרות לרבי!...

וואס פאר א מין תירוץ איז דאס 'ביטול'? איז עס נישט מער ווי א יאוש?

*

פלאטא שטעלט אוועק די 'טעאריע פון פארעמען', דאס זענען אבסטראקטע מושגים וואס אונזער תפיסה אין זיי איז נישט אנגעבינדן אין די גשמיות'דיגע פינף חושים, דאס איז די עצם רעאליטעט, באגריפן וועלכע קענען נישט געשאפן ווערן אדער חרוב ווערן.

די עצם מושג פון 'יוסטיץ', די עצם מושג פון די נומער 'פינף', די עצם מושג פון 'שיינקייט', די אלע זאכן קען מען נישט אננעמען מיט איינע פון די פינף חושים, מען קען זיי נישט זעהן, שפירן אדער הערן, און דאך – און טאקע דערפאר – זענען זיי די עצם מהות פון רעאליטעט, כל הבאמבעס שבעולם וועלן נישט משנה זיין דעם פאקט אז פינף פלאס פינף איז צען – זיי זענען נישט אין הויה והפסד.

יעצט שטעלט זיך די פראגע: זענען זיי נבראים? זענען זיי נאר אפשרי המציאות? אדער, פונקט ווי גאט, זענען זיי מחויבי המציאות?

*

זייט נישט בייז אבער עס דאכט זיך מיר אז מיר זענען אלע גילטי אין הגשמה, מיר האבן אלע – אויבנאויף אדער טיף באגראבן – א בילד פון גאט.

פון וואס מען פרעדיגט אלס קינד 'דער אייבערשטער קוקט' – צי איהר האט געוואלט אדער נישט, משל'ט אייער סובקאנשעס זיך אויס א מענטעל בילד ווי עפעס אן ענטעטי מן החוץ פיעקט אריין און זעהט וואס איהר טוהט.

ביז ווען – מאיזה סיבה – גלייזט מען מיט די אויגן אין די דירעקציע פון ספעיס, ווי ר' זלמן גופין האט אמאל געזאגט: 'ואנפהא נהירין בנהירו עילאה' איז טייטש 'קוק אריין אין סידור'...

צי מען טראכט דערפון אדער נישט האט יעדער עפעס א בילד פון א ברייט-פארצווייגטע אדמיניסטראציע דארט אויבן [וואו?], ס'איז דא בענקלעך, כסא דין, כסא רחמים, ס'איז דא האלוועיס, אפיסעס, סעקראטעריס, דער שטן [?] שלעפט רענצלעך, אינמיטן וועג כאפט ער א פראסק פון דער בארדיטשוב'ער רב, בקיצור יו געט דע פאינט.

צו זאגן אז די גאנצע בריאה איז אלוקות איז עפעס א חסידישע אגענדע, אדער 'כפירה גמורה' - אויב האט איהר אנגעטראפן א געריבענעם.

*

עכ"פ נחזור לענינינו, זענען מושגים נבראים? איז דער מושג פון טוב און רע א מחודש, קען זיין סאמוועיר, סאמטיים, וואו עס איז נישט גילטיג די פלאטאנישע פארעמען?

אודאי אזוי. עס איז נאר דא איין מחויב המציאות, און דאס איז גאט אליין, און פון זיין פאינט אוו וויו, נאך פאר [סיי אין זמן און סיי אין מדרגה] ער האט זיך אריינגעלייגט אין שאפן א בריאה, זענען קיינע מושגים אויך נישט פארהאן, נישט טוב, נישט רע, נישט גאוה, נישט שמחה, גארנישט, כ-ל-ו-ם, עס איז נאר דא די אחדות פשוטה פון גאט.

נעמט אין באטראכט אז 'פאר א בריאה' מיינט נישט בלויז אז די שטח איז ליידיג, מען מעקט אויס אלע פלאנעטן וכו', עס מיינט אז קיין שטח איז אויך נישט פארהאן.

איהר זעהט, אז מען טראכט אריין 'מוז' יעדע מושג צוקומען צו א בעקראונד, עס איז פונקט ווי תנועה מוז זיין רעלאטיוו צו עפעס אנדערש, לולא דמיסתפינא וואלט איך יעצט געמאכט א געזעץ 'יעדע מושג דארף צוקומען צו ספעיס 'וואו' ער איז א מושג'.

זייט מיר מוחל, אבער עס איז מיר שווער עס מסביר צו זיין, מיר קענען זיך נאר פארשטעלן מושגים איינמאהל ס'איז דא א בריאה ווייל דאן האבן זיי פאטענטשעל – זיי האבן 'וואו' זיך צו מושג'ען, מיר קענען זיך פארשטעלן טוב ורע ווייל עס וואלט געקענט זיין במציאות, ווייל עס וואלט געקענט זיין א שלעכטע קעניג אין אמעריקא, אדער א מער דקות'דיגער פאטענטשעל: מען קען גיין שאפן א וועלט, מאכן מענטשן, זיי געבן לעבן און טויט, זיי געבן געפיהלן, און דארט מאכן א היטלער.

אז עס זענען נישט פארהאן קיין 'זאכן' – נישט ווייל 'גראדע' זענען זיי נישט דא, נאר ווייל אחדות פשוטה פרעגט אפ די עצם זאך – איז נישט דא די מושג פון נומערן.

*

זאכן קומען נישט ארויס פון 'העדר', פון 'גארנישט', א 'זאך' איז על כרחינו צוזאמענגעשטעלט פון פריער-עקזעסטירענדע חלקים.

פון וואס איז די גאנצע בריאה צוזאמענגעשטעלט? פון אטאמען, עס איז קיין חילוק וואס איהר כאפט אהן, אלע האבן די זעלבע אינגריעדיענטס.

פון וואס האט גאט געשאפן די אטאמען? וועל, פון די איינציגסטע זאך וואס ער האט געהאט צו די האנט, די איינציגסטע באשטאנדטייל וואס איז פארהאן: ער אליין - דער אין האמיתי.

אט דאס איז טייטש: יש מאי"ן.

עס איז א פשוטע מאטאמאטישע חשבון אז סיי וועלכע מציאות מוז זיין געטליכקייט.

*

אין אנדערע ווערטער האט זיך למעשה גארנישט געטוישט; אתה הוא עד שלא נברא העולם אתה הוא משנברא, פון וואו ער זעהט עס איז אלעס ווייטער די זעלבע, בסך הכל האט ער זיך ארומגעשפילט מיט'ן אויסזעהן.

און עס איז מוכרח מצד עצמו: אחדות פשוטה פרעגט אפ בעצם די מעגליכקייט פאר אן אנדערע מציאות.

ממילא הייבט זיך גארנישט אהן, איך, דו, גאוה, תאוה, טוב, רע, ענוה, יוסטיץ, שיינקייט, 'אלעס' איז ער אליין.

מאי"ן יבוא עזרי – דיס איז אוער אנלי האופ...

[מאטי]

זאכן קומען נישט ארויס פון 'העדר', פון 'גארנישט', א 'זאך' איז על כרחינו צוזאמענגעשטעלט פון פריער-עקזעסטירענדע חלקים.

וואס זאגט ר' דוד היום דערצו?

[דעת תורה]

וויאזוי איז די שאלת הפתיחה פארענטפערט?

[קול דודי]

זאכן קומען נישט ארויס פון 'העדר', פון 'גארנישט', א 'זאך' איז על כרחינו צוזאמענגעשטעלט פון פריער-עקזעסטירענדע חלקים.
.

http://www.scientificamerican.com/artic ... -of-light/

ונראה לעניית דעתי שחוקי הקוואנטום מעכאניקס מחוייב המציאות הוא, ודבר קל הוא לחוקי הנ"ל להבריא יש מאין והרי זה מעשים בכל יום. ומה נהדר המראה שיש בנברא יכולת להשיג השגת סוד הבורא ועל זה בוודאי פינו מלא שירה כים ולשוננו רינה.

[ברסלבער]

ונבנתה העיר, הערליך שיין! ממש גילוי אלקות, בלייבט נישט קיין ספק אז אלעס איז נאר דער אייבערשטער.

[בר-כוכבא]

א מחיה צו ליינען! יישר כוח.

[אחד העם]

ונבנתה,
די נקודה וואס די בארירסט בנוגע הגשמה, איז א חשובע, אבער מיר זענען נישט שולדיג אין דעם, גאט אליין האט דאס אויס געשטעלט אז עס זאל זיין אזוי (בהנחה שתורה משמים הוא), די אלע מליצות און משלים וואס גאט האט אריינגעלייגט, אדער געהייסען אריינלייגען, אדער אנדערע האבען עס אריינגעלייגט פאר זיינעט וועגן, אין תנ"ך, דאס איז מקור הראשון פאר הגשמה. אין מורה איז דער ענין פון מליצות ומרשים של הגשמת עצמותו יתברך איינע פון חשובסטע טאפיקס דארט. הכלל, די תורה האט אונז געגבן א פתח צו הגשמה, פארשטייט זיך אז די מדרשים וכו האבען דאס ענין פארברייטערט.
אבער מצייר זיין ציורים, און מושגים פון הגשמה איז נאר א פראבלעם אויב מען נעמט אן אז דאס איז דער אבסלוטער אמת. אויב ווייסט מען אז עס איז נישט מער א משל און א רמז, קענסטו שטיין ביי שמו"ע און זאגען ברוך אתה הוי"ה און זיך מצייר זיין פון רבין.

[הקטן]

אבער מצייר זיין ציורים, און מושגים פון הגשמה איז נאר א פראבלעם אויב מען נעמט אן אז דאס איז דער אבסלוטער אמת. אויב ווייסט מען אז עס איז נישט מער א משל און א רמז, קענסטו שטיין ביי שמו"ע און זאגען ברוך אתה הוי"ה און זיך מצייר זיין פון רבין.

ר' אביגדר זאגט אז די תורה האט געפענט די פתח צי הגשמה טאקע כדי מיר זאלן זיך קענען מצייר זיין און קימען צו אמינה חושית (וויסענדיג אז דאס איז נאר א משל)

[הקטן]

זאכן קומען נישט ארויס פון 'העדר', פון 'גארנישט', א 'זאך' איז על כרחינו צוזאמענגעשטעלט פון פריער-עקזעסטירענדע חלקים.
.

http://www.scientificamerican.com/artic ... -of-light/

ונראה לעניית דעתי שחוקי הקוואנטום מעכאניקס מחוייב המציאות הוא, ודבר קל הוא לחוקי הנ"ל להבריא יש מאין והרי זה מעשים בכל יום. ומה נהדר המראה שיש בנברא יכולת להשיג השגת סוד הבורא ועל זה בוודאי פינו מלא שירה כים ולשוננו רינה.

Something from Nothing ???
סייענטיסטען האלטן אז נישט!

Quantum physics explains that there are limits to how precisely one can know the properties of the most basic units of matter—for instance, one can never absolutely know a particle's position and momentum at the same time.

סוף סוף איז סייענס מודה אז זאכן עקזעסטירן חאטש מיר קענען דאס נישט פעסטשטעלן מיט אינזער באגרעניצטע חושים

One bizarre consequence of this uncertainty is that a vacuum is never completely empty

[קול דודי]

Something from Nothing ???
סייענטיסטען האלטן אז נישט!

נישט ריכטיג. ווירטועל פארטיקלס זענען אן אמתדיגע יש מאין.

סוף סוף איז סייענס מודה אז זאכן עקזעסטירן חאטש מיר קענען דאס נישט פעסטשטעלן מיט אינזער באגרעניצטע חושים

האסט נישט ריכטיג אפגעלערנט די uncertainty principle. ס'האט גארנישט מיט אונזער באגרעניצטע חושים; ס'איז די מהות פון יש זעלבסט. דהיינו, אפילו איינער מיט אומבאגרעניצטע חושים קען זיך נישט ארויסדרייען דערפין. און וועגן דעם פרינסיפעל טאקע זענען די פארטיקעלס יש מאין ממש.

"but instead buzzes with so-called “virtual particles” that constantly wink into and out of existence"

[הקטן]

די וועג וואו אזוי מיר מעסטן יש איז דארך אינזער 5 חושים
וואלטן מיר נישט געהאט קיין אויגן וואלטן מיר נישט געזען אדער געוויסט אז א קאלער עקזעסיערט
אויב האבן מיר א 6'סטע חוש קענען מיר מעגליך זעהן\וויסען וואס מיר קענען נישט היינט.

איינער וואס האט באגרעניצטע חושים האט נישט קיין וועג צו וויסען וואס איינער מיט אימבאגרעניצטע חושים ווייסט פאר א יש


but instead buzzes with so-called “virtual particles” that constantly wink into and out of our existence
וואלט געווען מער פרעסייס

[הקטן]

Are virtual particles really constantly popping in and out of existence? Or are they merely a mathematical bookkeeping device for quantum mechanics?

Virtual particles are indeed real particles. Quantum theory predicts that every particle spends some time as a combination of other particles in all possible ways. These predictions are very well understood and tested.

Thus virtual particles are indeed real and have observable effects that physicists have devised ways of measuring. Their properties and consequences are well established and well understood consequences of quantum mechanics.

are-virtual-particles-real

[קול דודי]

איינער וואס האט באגרעניצטע חושים האט נישט קיין וועג צו וויסען וואס איינער מיט אימבאגרעניצטע חושים ווייסט פאר א יש

נישט ריכטיג. בעלל האט שוין לאנג אויפגעוויזן מיט שטארקע מעטאמאטישע הוכחות אז די פראבלעם איז נישט באגרעניצטע חושים, נאר איז א חלק פונ'ם יש זעלבסט. דהיינו, גאט שפילט טאקע יא דיי"ס, אין ווייסט אויך נישט אויף וועלכע זייט ס'גייט פאלן, ודלא כהרב איינשטיין ("God doesn't play dice"). זעי Bell's Theorem.

די ארטיקל וואס די ברענגסט אין דיין לעצטע תגובה זאגט טאקע גענוי וואס איך זאג. ווירטועל פארטיקלס זענען עכט, אין זענען ריכטיגע יש מאין.

[קול דודי]

ריכטיגער געזאגט, איינשטיין אליינס האט דאס אויפגעוויזן און דעם EPR paper. נאר ער האט געהאלטן טאקע וועגן דעם אז פון קוואנטום מעכאניקס פעלט עפעס ונח דעתו. נאר בעלל האט אויפגעוויזן אז דאס וואס איינשטיין וויל צולייגן צו קוואנטום מעכאניקס איז נישט מעגליך סיי ווי. מ'מיז אנעמען אז local realism עקזעסטירט נישט.

[טאמבל סאס]

איך וואג מיך נישט דיר צו לייקן אפילו כדי זיך נישט מבזה זיין ווי כאילו איך זוך איינעם איינצורעדן אז כ'פארשטיי די שווערע נושאים.

[כוכב]

ונבנתה, הערליך!

[הקטן]

די ארטיקל וואס די ברענגסט אין דיין לעצטע תגובה זאגט טאקע גענוי וואס איך זאג. ווירטועל פארטיקלס זענען עכט, אין זענען ריכטיגע יש מאין.

א יש מאין?
א יש מיש!

א טעפ-ריקארדער האבן צדיקים געזאגט קען העלפן פאר דעי וואס האבן געהאט שוועריקייטען צו פארדייען אז ס'דא א אוזן שמעת.
געווען אזאלעכע וואס האבן נישט געקענט דערהערן אזא מישג וואו "בחירה חפשית"
קימט בעלל און זאגט געב א קוק אויף קוואנטום מעכאניקס

[קול דודי]

די ארטיקל וואס די ברענגסט אין דיין לעצטע תגובה זאגט טאקע גענוי וואס איך זאג. ווירטועל פארטיקלס זענען עכט, אין זענען ריכטיגע יש מאין.

א יש מאין?
א יש מיש!

א טעפ-ריקארדער האבן צדיקים געזאגט קען העלפן פאר דעי וואס האבן געהאט שוועריקייטען צו פארדייען אז ס'דא א אוזן שמעת.
געווען אזאלעכע וואס האבן נישט געקענט דערהערן אזא מישג וואו "בחירה חפשית"
קימט בעלל און זאגט געב א קוק אויף קוואנטום מעכאניקס

הקטן, ווען מ׳חזרט איבער א טעות און מ׳לייגט צו אזא ׳!׳ צייכן ווערט עס נישט מער אמת. ווירטואלע פארטיקלס ווערן באשאפן פון דעם העדר פון וואס הרב ונבנתה רעדט. פון א ריכטיגן העדר. און אנדערע ווערטער, ס׳ברויך נישט גארנישט, אבער טאקע גארנישט, כדאי פלוצלינג צו זיין דא. דאס איז וואס מענטשן מיינען געווענדליך ווען מ׳זאגט ״יש מאין״. איך פארשטיי נישט ווי אזוי די קענסט דאס אנרופען יש מיש.

לגבי בחירה חופשית, דאס שטימט נישט מיט קוואנטום מעכאניקס. בחירה ציווארפט דעם רענדאם נאטור אויף וואס קוואנטום מעכאניקס איז געבויט. טאקע דער בעלל וועם די דערמאנסט האט ליב געהאט super-determinism, וואס איז אויפן עקסטרעם אנדערן עק פון בחירה חופשית, מן הקצה אל הקצה. קוק עס נאך. אבער דאס איז א שמועס פאר זיך.

[הקטן]

איך ווייס אז דו האלסט אז יש מאין און דו מיינסט איך מאך א טעות.
וואס איך פרעג וואו דו זעסט און די ארטיקל וואס איך האב געברענגט יש מאין

מען קען קלאר פרעדיקטען אז די פאריקעל- דער יש איז דא וואס סאיז נאר נישט קלאר וואו דער יש גייט לענדען, דא אדער דארט.
איינשטיין אין זיין פעפר האלט אז די סיבה איז א לאקאל פאבארגענע סיבה וואס ליגט אין דעם פאריקעל זעלבסט (וואס לויט דיר עקזעסטירט בכלל נישט)
און בעלל ווייזט אויף מיט MATH אז דאס שטימט נישט און די סיבה קען נישט זיין קיין LOCAL סיבה

טאקע דער בעלל וועם די דערמאנסט האט ליב געהאט super-determinism,

געווענדליך אינטערסירט מיך גאנץ ווייניג וואס דער אדער יענער האט געהאלטן
איך כאפ התפעלות פין איידיעס אין נישט פין מענטשן
אויב איינער איז גערעכט מיט איין זאך מיז ער נישט זיין גערעכט אויף א יעדע זאך

אבער דא האסטו מיך אביסל ארויסגענימען פין די כלים
איך ווייס נישט צו די ביסט איגנערענט אדער די פארלאזאט זיך אויף די איגנערענס פין די ליינער.

super-determinism איז א לאך, א לאפ-האל, וואס ווערט געניצט דארך די וואס גריגען זיך מיט בעלל

דא האסטו (אדער ווער עס וויל וויסען דער אמת) פין א אינטערוואיא אויף די BBC וואו ער אדרעסירט דעם פראפלעם צו זיין טעראם

There is a way to escape the inference of superluminal speeds and spooky action at a distance. But it involves absolute determinism in the universe, the complete absence of free will. Suppose the world is super-deterministic, with not just inanimate nature running on behind-the-scenes clockwork, but with our behavior, including our belief that we are free to choose to do one experiment rather than another, absolutely predetermined, including the "decision" by the experimenter to carry out one set of measurements rather than another, the difficulty disappears.

פירט ער נאכדעם אויס

[We always implicitly assume the freedom of the experimentalist... This fundamental assumption is essential to doing science. If this were not true, then, I suggest, it would make no sense at all to ask nature questions in an experiment, since then nature could determine what our questions are, and that could guide our questions such that we arrive at a false picture of nature

אן ע סייט נאט
פין א אידישער שדאנט פונקט קען זיין איז סופער-דיטערמעניזעם גערעכט און סייענס קען פאקן פעק, ווען עס קימט צו פילעזאפיע און נאך זאכן
הכל בידי שמיים חוץ מיראת שמיים.



ציריק צי בחירה חפשית א מעניט
מיר איז אויסגעקימען צי רעדן צי א פאר וואס האבן געהאט א פראבלעם מיט בחירה חפשית ווייל דער וועלט וואס זיי קענען איז א וועלט פין דיטערמעניזעם, קאז ענד עפעקט.
איז וואו באלד זיי קענען נאר אזא וועלט (אינדרויסן פין זיך) איז זיי שווער אנצינעמן אזא מישג וואו בחירה.
אויב איינער האט נאר געזען וואסער איז אים שווער משיג צי זיין פייער - דאס זאגט נישט אז פייער קען נישט עקזעסטירן

די רגע אבער וואס ער קען הערן רענדעמ'נס אין נישט א יעדע סיבה האט א פאראויסגעזענע מסובב איז ער שוין איין סטעפ נאנטער צו דערהרען אז נאכן סיבה איז נאך דא פלאץ פאר זיין בחירה

[יאיר]

זאכן קומען נישט ארויס פון 'העדר', פון 'גארנישט', א 'זאך' איז על כרחינו צוזאמענגעשטעלט פון פריער-עקזעסטירענדע חלקים.
.

http://www.scientificamerican.com/artic ... -of-light/

ונראה לעניית דעתי שחוקי הקוואנטום מעכאניקס מחוייב המציאות הוא, ודבר קל הוא לחוקי הנ"ל להבריא יש מאין והרי זה מעשים בכל יום. ומה נהדר המראה שיש בנברא יכולת להשיג השגת סוד הבורא ועל זה בוודאי פינו מלא שירה כים ולשוננו רינה.

האבן דאך שוין אנדערע געטענהט אז אין הכי נמי אין פיזישן מציאות ווערט באשאפן א יש מאין, אבער אין פילאזאפישן מציאות איז עס א יש מחוקי הטבע, און די חוקי הטבע עקזיסטירן שוין פריער. נאר קול דודי לשיטתו וואס ער גלייבט נישט אין דער אנטאלאגישער עקזיסטענץ פון חוקי הטבע.

[הקטן]

אויב פארשטיי איך קול דודי איז דאס נישט אז קוואנטום מעכאניקס איז מחוייב המציאות נאר אז קוואנטום מעכאניקס לערענט אינז אז מען דארף נישט א מחוייב.

דו עצם זאך אז די בראיה ווערט יש מאין א יעדע רגע קענסעט זען און תניא אויך, קימט קול דודי און זאגט אז סייענס איז דאס שוין אויך מודה און קען דאס שוין היינט זעען מיט א טעלעסקאפ.
סייענס האט אבער נאך א hard time מודה צו זיין אז ס'איז דא א כח וואס איז נישט פיזיקעל - קול דודי ביסט אהעד אפ יאר טיימס.

[יאיר]

הקטן, אפשר וואלט געווען כדאי איר זאלט זיך אראפלאזן צו די פשוטע מענטשן און בעסער מסביר זיין וואס איר ווילט דא.

[קול דודי]

איך ווייס אז דו האלסט אז יש מאין און דו מיינסט איך מאך א טעות.
וואס איך פרעג וואו דו זעסט און די ארטיקל וואס איך האב געברענגט יש מאין

ווער ביסטו, רבי ר' זושא? פון ווי ווייסטו אז מאימתי איז נישט טייטש "פון פארכט"?

מען קען קלאר פרעדיקטען אז די פאריקעל- דער יש איז דא וואס סאיז נאר נישט קלאר וואו דער יש גייט לענדען, דא אדער דארט.
איינשטיין אין זיין פעפר האלט אז די סיבה איז א לאקאל פאבארגענע סיבה וואס ליגט אין דעם פאריקעל זעלבסט (וואס לויט דיר עקזעסטירט בכלל נישט)
און בעלל ווייזט אויף מיט MATH אז דאס שטימט נישט און די סיבה קען נישט זיין קיין LOCAL סיבה

הא?? די מאכסט א גרויסן טעות אונ'ם אלף בית. האסט געמאכט א צומישעניש צווישן סתם קוואנטום פארטיקלס (וואס זענען נישט יש מאין) מיט ווירטואל פארטיקלס. די צוויי זענען נישט די זעלבע זאך.

די רגע אבער וואס ער קען הערן רענדעמ'נס אין נישט א יעדע סיבה האט א פאראויסגעזענע מסובב איז ער שוין איין סטעפ נאנטער צו דערהרען אז נאכן סיבה איז נאך דא פלאץ פאר זיין בחירה

נישט פאר איינעם וואס פארשטייט קוואנטום רענדאמנעס. ווייל דאס שטימט אויך נישט מיט בחירה.

לגבי בעלל איז אזוי. ער האט אויפגעוויזן אז local realism עזעסטירט נישט (דהיינו ס'נישט א פראבלעים מיט אונזערע חושים ווי די האסט געמיינט, נאר ס'עקזיסטירט פשוט נישט אפילו פאר איינעם מיט אומבאגרעניצטע חושים). ממילא לגבי quantum entanglement אדער מיז מען אננעמען superluminal ("apooky") action at a distance אדער super-determinism וואס ראטעוועט טאקע locality. ס'מיר געלעגן און קאפ אז ער האט בעסער ליב געהאט די צווייטע, אבער קען זיין אז כ'האב א טעות געהאט און ער האט בעסער ליב געהאט די ערשטע.

ס'טוישט נישט די דריי זאכן:
א) quantum uncertainty איז נישט געוואנדן אין אונזער חושים.
ב) ווירטואל פארטיקלס (אנדערש פון סתם קוואנטום פארטיקלס!) זענען א יש מאין.
ג) בחירה חופשית שטימט נישט מיט קוואנטום רענדאמנעס.

עצה טובה קמ"ל: אנשטאט ווערן ארויסגענומען פון די כלים לערן די אלף בית. איך וואלט נישט געלערנט משניות מיט'ן רבי ר' זושא און איך בין פארטיג לערנען קוואנטום אלף בית מיט דיר.