א חסידישער פלפול אין מתנגדישן התלהבות

[לולקע-ציבעך]

אין די בראשית יארן פון חסידות, ווען דער בעש"ט און זיינע תלמידים האבן אראפגעברענגט דעם נייעם אור אויף דער וועלט, איז אנטשטאנען ביי אידן א ריזיגע מחלוקת ארום דער באוועגונג. ביים צווייטן און דריטן דור פון די תלמידי הבעש"ט האט די מחלוקת געפלאקערט עד לב השמים. די חסידים זענען באשולדיגט געווארן אין די ערגסטע זאכן, און די קריגערייען האבן געפירט צו חרמות און מסירות און וואס נישט.

פארשערס אין די שפעטערדיגע דורות האבן פרובירט צו דערגיין אין וואס גענוי די צדדים האבן זיך געקריגט. יא, טענות זענען געווען א סך, אבער דער פאקט איז אז רוב פון זיי זענען אויפגעקומען שפעטער, און ווי צוגעשניטן געווארן צום געברויך. דער פאקט איז אויך אז דער בעש"ט – דער גרויסער אור וואס ער איז בעצם געווען און אראפגעברענגט אויף דער וועלט – האט כמעט, צי אפשר ממש גארנישט מחדש געווען. אלעס וואס ער האט געזאגט און געטאן שטייט שוין פון פריערדיגע, און אפילו דאס לערנען קבלה און אוועקשטעלן דעם טראפ אויף דאווענען און הארץ אפילו אויפ'ן חשבון פון לערנען איז אויך נישט אזא ווילדער חידוש.

נאך מער, ארום דער זעלבער תקופה ווען דער ערשטער מנהיג פון חב"ד האט פארעפנטליכט זיין מאנומענטאלן חסידישן חיבור, דעם "תניא", האט רבי חיים וואלאזשינער זצ"ל ארויסגעגעבן זיינס א ספר מיט'ן נאמען "נפש החיים", וואס טראגט שטוינענדע ענליכקייטן צו די געדאנקען פונעם תניא. ס'איז כמעט ווי אויב זאל מען פארטוישן די דעקלעך וואלט דער נישט-אויסגעקאכטער קענער פון חסידות רואיג געקענט אננעמען דעם אינהאלט פון נפש החיים אלס א שיין, חסידיש ספר.

וואס דער אמת אונטער יענער חסידיש-מתנגדישער מחלוקה איז געווען איז אויף דער מינוט נישט וויכטיג. וואס ס'זאל נאר האבן געווען, און ווי קליין די אמת'ע חילוקים צווישן די צוויי לאגערס זאלן נאר נישט האבן געווען, זענען פארט פאראן אונטערשיידן. איינער פון די יסודות'דיגע חילוקים צווישן די צוויי געפינט מען טאקע ווען מען פארגלייכט דעם תניא צום נפש החיים.

אין יהדות זענען פאראן צוויי עיקר באגריפן, וואס זענען זיך לעולם סותר איינער דעם צווייטן. פאראן דער מושג פון "צמצום", אז דער אויבערשטער האט ווי איינגעצוימט זיין אומענדליכקייט, דעם אור אין סוף, און פריי געמאכט אן "ארט", אזוי צו זאגן, וואו א מאטעריאליסטישע בריאה, א גשמיות'דיגע ממשות, זאל קענען ארויסשפרינגען. דער "ספר יצירה" שילדערט דעם פראצעס אז דער אויבערשטער האט ווי אנגעהויבן מיט א קליין פינטל "חלל הפנוי", וואס ער האט דאן אויפגעבלאזן און אויסגעברייטערט, ביז ס'האט נאך עטליכע שטאפלען פון אנטוויקלונג זיך באוויזן א הינטערגרונט פאר אן עולם העשיה. (די וויסנשאפטליכע וועלט קען א וואריאנט פון דעם פראצעס מיט'ן נאמען "ביג בענג".)

פון דער צווייטער זייט האבן מיר א כלל, וואס ווערט שטארק אונטערגעשטראכן אין דער קבלה אבער אויך אין נגלה, אריינגערעכנט דעם רמב"ם, אז דער אויבערשטער געפינט זיך אייביג איבעראל. ס'איז אפילו נישט שייך צו זאגן אנדערש, ווייל אויב יא איז מען דאך מצמצם און דאדורך מגביל דעם אלוקית, און דאס איז אוממעגליך.

איז דאך די קשיא: איך יתקיימו שניהם? אויב איז געווען א צמצום, איז דאך נישט "אין עוד מלבדו"; אויב איז ער "ממלא כל עלמין וסובב כל עלמין", ווי איז שייך צו זאגן צמצום?

די קשיא האט נישט קיין תירוץ – יעדנפאלס, נישט עפעס וואס אונזער שכל, וואס דערלאזט נישט קיין סתירות, קען געהעריג באנעמען.

דאס, די צוויי דערמאנטע מושגים, זענען יסודות צו וועלכע יעדער, חסידים און מתנגדים, זענען מסכים. זיי קריגן זיך אבער יא אין וואו מען זאל שטעלן דעם טראפ. בשעת דער "תניא" שטעלט דעם דגוש אויפ'ן אין עוד מלבדו, און דעם צמצום בלייבט איבער נישט פארשטאנען, האט דער "נפש החיים" געשטעלט דעם צמצום ביים אויבנאן און דעם אין עוד מלבדו לאזט ער אומפארשטאנען.

ביידע זענען אבער מסכים אז ביידע קאנצעפטן זענען אמת, און ביידע זענען אויך מסכים אז צום מענטשליכן שכל זענען די צוויי א סתירה וואס די בעסטע תירוצים וועלן זיך נישט באקוועם זעצן אין קאפ. נאר וואס דען? "אילו ואילו דברי אלוקים חיים" איז דאך באשאפן געווארן טאקע פאר אזעלכע פאלן, ווען מיר דערזעען זיך מיט צוויי קעגנגעזעצטע הנחות, וואס זענען פארט ביידע אייניג אמת.

יענע מחלוקת צווישן יענע צוויי לאגערס איז שוין לאנג פארריבער, און קוים וואס ווער געדענקט וואספארא שנאה און חורבנות זי האט בשעתה אנגעברענגט. געבליבן איז אונז נאר יענע יסודות'דיגע מיינונגס-פארשידנהייט צווישן דעם אלמעכטיגסטנ'ס אייביג זיין איבעראל און זיין אין-סוף כוח צו איינצוימען דעם אור עליון און אין דער זעלבער צייט בלייבן אומבארירט.

נאר וואזשע דען? מיר מוזן דאך במילא צוקומען אז די צוויי אמת'ן שטימען נישט על פי לאגיק; מ'קריגט זיך טאקע ווער פון די צוויי מושגים באקומט א דין קדימה, אבער שוין מיט'ן געבן איינעם די בכורה בלייבט דער צווייטער פונקט אזוי אמת. קענען מיר דאך, ובכן, טראגן דעם ענין א טריט ווייטער און אנווענדן די זעלבע מסקנא כלפי דער מחלוקה צווישן תניא און נפש החיים. ביידע פערספעקטיוון, צמצום-עיקר און אין-עוד-מלבדו טפל און אין-עוד-מלבדו עיקר און צמצום-טפל, זענען אייניג אמת קאי וקיים. איי, ווי קענען זיי ביידע זענען אייניג אמת אין דער זעלבער צייט? נו, לשיטתם פון ביידן איז דאך די זעלבע קשיא שווער, פאר יעדן לויט זיין מהלך. אלא וואס? דער שכל איז נישט גענוג ברייט משיג צו זיין זאכן וואס געפינען זיך מחוץ זיין תחום. זאל דאס זעלבע, אויב אזוי, געזאגט ווערן אויף דער מחלוקת זעלבסט. זיי זענען ביידע אמת, הגם דער לאגיק-אספעקט פונעם מוח דערהייבט עס נישט.

בלייבן מיר נאר מיט אן אסתפקתא אויף וועלכן פון די צוויי אמת'ע צדדים צו לייגן דעם טראפ. איז אבער די מעשה אז מיר שטייען שוין עטליכע תקופות נאך יענער מחלוקה, און פון דרויסן, פון דערווייטנס, איז גרינגער צו באטראכטן א זאך פון אלע צדדים. נו, אזא באטראכטונג פירט אונז אנצונעמען אז מען דארף נישט לייגן דעם טראפ נישט דא, נישט דארט. ביידע זענען אייניג אמת און גוט. מיר וועלן טאקע לערנען ביידן, תניא און נפש החיים, און לאזן די רעיונות פון ביידן זיך באקוועם זעצן אין קאפ, אויף א הינטערשלאג פון הארץ און אמונה – וואס דערהייבט סתירות און איז גענוג ברייט צו באנעמען קעגנגעזעצטע הנחות.

[אויבערלענדער חכם]

[tag]לולקע-ציבעך[/tag] ביטע ווייז אונז וואו אין נפש החיים זעהט מען אז ער געבט קדימה צום צמצום. מיר וואלט אויסגעקומען אז צי תורה איז העכער אדער צי דבקות איז העכער איז מער די נקודת המחלוקת.

[יתרו]

גם אני מצטרף, ס'איז נישט מסתבר אז א בעפארצוג פון צמצום איבער אין עוד מלבדו זאל אנמאכן אזעלעכע מחלוקת אין חרבנות. סאיז מער מסתבר אז די כמו זלזול אין לימוד התורה, תלמידי חכמים, און געוויסע הלכות אין שלחן ערוך, און באופן כללי געבן בעפארצוג אויף הארץ, נשמה, און עבודה איבער תורה און דקדוק הלכה איז געווען די גרונדשטיין פון די מחלוקה.

קען זיין אז אין דעם פריוואטער מחלוקה פון נפש חיים אין דעם תניא ביסטו גערעכט.

[ירא שמים]

פארוואס איז נישט מסתבר אויב ער האט געהאלטען אז די חסידישע הבנה איז פוגם אין די עקרי אמונה?