היסטאריע פון אדמו"ר הרב ישראל האגער (געווארפן פון וויזניץ)

[שבת אחים]

ער האט נישט געגעבן קיין געלט פאר קיין שום פיינט און ער האט נישט אויסעליידיגט קיין שום קאסע׳ס , רעדט זיך נישט איין פאר איין רגע אז געלט איז געוועהן די פראבלעם דארט , האקסט סתם אין קאפ אריין מיט מענדליסטישע פראפאגאנדעס און ליגיונת !

[שמואל פרימו]

ער האט נישט געבארגט קיין געלט? - ער האט נישט גענומען פון די מוסדות קאסע?

[diff]

נו וואס ווילטו, ער האט דאך געוואוינט און בני ברק
שבת האקט

[שבת אחים]

ער האט נישט געבארגט קיין געלט? - ער האט נישט גענומען פון די מוסדות קאסע?

יא ער האט געבארגט געלט , דו מאמע זיינע האט געהאט 3 שטיקלעך דזולערי ערגעץ פארפאקט טיף אין א לעדעל וואס זי האט קיינמאל נישט אנגעטוהן חוץ איין מאל ביי א פדיון הבן יאהרן צוריק וואס האט געקענט באצאלן די אלע חובות און נאך איבער בלייבן מיט אסאך טשענדזש, למעשה איז געוועהן אידן אין בני ברק וואס האבן נישט געהאט וואס צו עסען און ר׳ ישראל מיט זיין ווייך הארץ האט עס נישט געקענט צוקוקן ווייל ער איז א אמתע פיינע איד מיט א גאלדענם הארץ וואס מ׳טרעפט כמעט נישט, קומט אים נאך נישט אזעלכע מכות און אזא גרויסע שטראף ? פארוואס?נווייל ער האט אביסל אראפ גע׳מעשרט פון די ״קעניגליכע״ געלט און געגעבן פאר ארימלייט?? זייער גוט האט ער געטוהן! איך וואלט צוגענומען אסאך מעהר געלט פון אים! ס׳וואלט אים מיט זיינע מוסדות גארנישט געפעלט העכסטענס וואלט ער איבערגעלאזט ירושה נאר א האלבע מיליאן דאללער און די אנדרע דרייסיג מיליאן וואלט איך צוטיילט צווישן אלע חסידים פון ווי די געלט איז ארגעניעל געקומען צו אים.

[שמואל פרימו]

שבת, לאמיר הערן... וואס דען איז געווען דער פראבלעם דארט?

[[NAMELESS]]

שבת, איך טוה פשוט היסטאריע. רעדנדיג פון די פרשה פארשטיי איך אביסל די זייט פון ר' משה'לע, הגם איך בארעכטיג דאס נישט. איך ברענג נאר ארויס יענע זייט פון די מטבע.

איך וואלט אבער יא געקענט באשטיין אריינצוגיין אין די צד פון ר' מאטעלע, וואס איך פארשטיי ממש באמת נישט (עס קוקט מיר אויס ווי דו באלאנגסט דארט, דעריבער פרעג איך עס דא - אויב עס שטערט דיר די דאזיגע ווערטער, מעלד מיר אין אישי און איך וועל עס ארויסנעמען):

ר' משה'לע האט א פראבלעם מיט זיין זוהן, ער האט א שטיקל לייזונג, ער וויל אים ארויסווארפן פאר א שטיק צייט (לית מאן דפליג, קיינער לייקנט נישט אז זיין פלאן איז בלויז געווען צייטווייליג און נישט אויף שטענדיג). קומט דער ברודער, גיבט זיך א מיש אריין בריב לא לו, ער איז מקרב דעם זוהן על אפו וחמתו פון זיין ברודער. ניטאמאל פרעגט ער זיין ברודער פשט פון דעם ארויסווארפן, ער שמועסט נישט דורך מיט אים ווי אזוי צו האנדלען, נאר ער גייט און נעמט אים אויף בכבוד מלכים.

יעצט אזוי: ווען ער וואלט אים כאטש געגעבן א שטיקל דזשאב, ער וואלט אים אוועקגעשטעלט מסודר און אים געמאכט א מענטש, נו איז אויך א פראבלעם, אבער... ער האט דאך אים געהאלפן. ר' מאטעלע האט אים נישט אוועקגעשטעלט, ער האט סך-הכל געשיקט זיינע מענטשן זאלן ארומגיין מיט אים נאך געלט, פארשעמענדיג דערמיט זיין אייגענע ברודער. ער וויל אים שטיצן? - פיין, ער וואלט דאס געקענט טון פיל שענער בדרך כבוד און נארמאלער. ער האט אויסגעקליבן דעם וועג וואס וועט זיין בושות פאר זיין ברודער. פארוואס?

דער שריט פון ר' מאטעלע, כבודו במקומו מונח, איז אומפארשטענדליך. פאר א דרויסנדיגער קוקט עס אויס ווי חסד, ער האט אריינגענומען זיין ברודער'ס זוהן און אים געהאלפן (אויך מיר געהאלפן...). אבער וואס האט ער דא געטאן? - ער האט אריינגעווארפן א פלאקן צווישן זיך מיט זיין ברודער, אנגעזייעט א העסליכע מחלוקת וואס האט אנגעהאלטן לאנגע יארן און עס האט זיך געגאסן בלוט. פארוואס? פארווען? - ער האלט אז דער ברודער האנדלט נישט ריכטיג? - הייב אויף א טעלפאן, רעד כאטש דורך... ס'געלונגט נאך אלס נישט? - העלף אים דיפלאמאטיש, מאך א פשרה... וואס איז דאס מחלוקת קעגן דעם ברודער? - וואס איז די בושות? - און אויב דו שפירסט אז דו מיזט יא העלפן דוקא אויף דעם וועג פון מחלוקת, דאן העלף כאטש ריכטיג דיין נעפיו, שטעל אים אוועק מסודר אז ער זאל נישט מוזן לויפן נאך געלט בכל קצבי תבל... גיב אים א רבנות, גיב אים א מגיד-שיעור פאסטן, אפילו א גראסערי ארבעטער, עפעס... העלף אים כאטש... גארנישט...

איך פארשטיי עס פשוט נישט.

...
לוטוואק: איך האב געזען דיין ערשטע תגובה און דיר געקלערט צו ענטפערן אויף יעדע אות באזונדער, אבער זעענדיג דיין צווייטע תגובה זעה איך אז עס איז נישט ווערד - אמער, מען רעדט דא פון א מענטש וואס איז געזעצן אויף אייוועלט און בחדרי חרדים, נו האסטו קושיות אויף אים אז ער ווארפט ארויס קינדער? - איך רעד יעצט פון א צווייטער איד לגמרי.

ר' משה'לע און ר' מאטעלע זענען שוין געווען דאן טיף אין קאלטן קריג, איך האף אז ס'פארענטפערט דיר אביסל. (ויש לציין אז ער האט איהם געהאלפן אויך אלץ מחותן, נישט בלויז אלץ פעטער ).

[ראוונע]

איך בין גאנץ א קנאפער חסיד פון רבי מאטעלע אבער דא זעה איך נישט וואס ער האט געטון שלעכט מיטען העלפען זיין נעפיו וואס איז ארויסגעווארפען געווארען פון זיין טאטענס שטוב, אין איך זעה נישט ווי פונקטליך סליגט די מרידה פון רבי ישראל מיטען אננעמען די הילף בשעת ווען זיין טאטע האי אים ארויסגעטראסקעט פון שטוב. איך מיין פון ערגעץ האט ער געדארפט לעבן
איך וואלט געזאגט אז רבי משה׳לע איז זייער לאקי אז ישראלטשע האט נאך בכלל געוואלט קוקען אויף זיין זייט. אפגערעדט אז ער האט קיינעם נישט געלאזט רעדן אויף אים. ווען מיין טאטע טוט דאס ווען צו מיר וואלט איך שוין לאנג געשלאגען כפרות מיט אים

[שמואל פרימו]

איך האב א פיליינג אז פיל מגיבים דא, ליינען נישט וואס איך האב געשריבן, אדער נישט בעיון און האקן תגובות סתם אין די לופט אריין. אזוי קוקט מיר אויס לויט די תגובות.

ריכטיג; דו זאגסט יעצט נאך אלי' ניימאנ'ס באשרייבונגען, אבער ער איז נישט גערעכט. טאקע ווייל ער איז געווען אין א קאלטן קריג מיט זיין ברודער, וואלט ער הערשט געדארפט אכטונג געבן וואס ער טוט, זיך נישט אריינצולאזן אין הייס וואסער און אויפפלאקערן די מעשה. מיט די מעשה האט ער אנגעמאכט אז די מחלוקת זאל פלאקערן פאר לאנגע יארן, עס האט פשוט נישט אויסגעפעלט, אן איבעריגע מחלוקת געווען. פארוואס האט ער זיך נישט דורכגערעדט מיט זיין ברודער? - פארוואס האט ער נישט פראבירט צו מפשר זיין... לאמיר זאגן אז ער זאל רעדן מיט זיין ברודער, דערנאך מיט ר' ישראל. זאגן פארן ברודער אז ר' ישראל בלייבט יעצט דא א שטיק צייט, ער גייט ווערן א מענטש - דאן זאגן פאר ר' ישראל "דו ביסט יעצט דא, דו דארפסט טון אזוי און אזוי און זיך אויסמענטשלען, אינצווישן וועל איך דיר העלפן..." - האנדל כאטש ווי א דיפלאמאט. ער האט געמוזט נעמען א שטעלונג צווישן טאטע און זוהן, זיכער מאכן אז זיין ברודער ליידט בושות... כ'מיין, פארוואס? - פארווען? און זאג מיר נישט אז ער האט אים געהאלפן אלס מחותן... ער וואלט עס געקענט מאכן פיל קליגער זיך נישט צו צערייסן מיט זיין ברודער. עס האט פשוט נישט אויסגעפעלט.

ראוונע: אנדערש ווי דיר, האלט איך גראדע יא פון ר' מאטעלע, אז דו וועסט קוקן אין מיינע פריעדיגע תגובות באטיטל איך אים אלס צדיק הדור אויף עטליכע פלעצער אין קאווע שטיבל (אדער קען גאר זיין אז דו ביסט א הייסער חסיד, נאר אלס מורא אז מען וועט דיר פארדעכטיגן שרייבסטו אז דו ביסט א קנאפער חסיד - ס'איז נישט משנה!), אבער אין דעם ענין קען איך ממש נישט פארשטיין וואס ער האט דא געטאן. ער האט לדעתי געהאנדלט זייער ווילד, נאך אונטערן שלייער פון גערעכטיגטקייט און אמת'קייט. לאמיר שוין זאגן אז ער האט באמת געמוזט העלפן - דערזעט ער זיך בין תנור לכיריים, צווישן ברודער און מחותן, וואס ווי אזוי ער זאל טון וועט עס זיין בא'עול'ט א צווייטן צד. פארוואס האט ער נישט אנגענומען דעם שב ואל תעשה עדיף? - אויב האט ער שוין יא געשפירט אז עס איז ממש פיקוח נפש, נישט קלערנדיג אז ער מוז רעדן מיט זיין ברודער פאר דעם (פארוואס טאקע?) - טוה עס כאטש קלוג. עס איז דא גענוג און נאך וועגן ווי אזוי מען קען עס טון אויף א נארמאלער וועג.

צו די אלע מגיבים, א בקשה: עס איז א תענוג צו רעדן מיט אייך און הערן אנדערע מיינונגען ווי מיינע, אבער ביטע דורכליינען גרינטליך וואס איך שרייב, איידער איר זענט מגיב. שכוח.

[[NAMELESS]]

איך האב עס נישט געשריבן אלץ בארעכטיגונג נאר אלץ פאקט ווייל דו האסט געוואלט פארשטיין. ער האט געלעבט אין קאלטן קריג מיטן ברודער און ער האט זיך נישט געהאלטן ביים בייגן קיין זיז כלשהו פון וואס ער געהאלטן פאר ריכטיג אפילו אויב עס וועט ערגער מאכן דעם באציאונג, ער האט מן הסתם געהאלטן אז ער וועט זיך סייווי נישט דורכקומען מיטן ברודער אפילו אויב ער וואלט זיך פארבינדן מיט איהם. אלי' ניימאן שרייבט נישט אזוי ווייל זיין בריוו איז אביסל אפאלאגעטיש.

[[NAMELESS]]

און דאס וואס דו פרעגסט וועגן א פאסטן אדער א דזשאב איז לכאורה ווייל ער איז נישט געווען ראוי צו גארנישט, ער איז קיינמאל קיין טויגליכער נישט געווען, איידל גערעדט. קוק ווי במשך די אכצן יאר האט ער זיך אליין אויך נישט קיין עצה געגעבן.

[שמואל פרימו]

וואס וואלט אן אנדערער (טויגליכער) געטאן אין אזא אכצן יאר?

(איך האב עפעס צו פרעגן, אבער מפני כבוד המת בתוך השלושים, וועל איך נישט פרעגן)

[[NAMELESS]]

זיך אליין געטראפן א דזשאב.

איך האב עפעס צו ענטפערן אבער מפני הכבוד וועל איך נאר זאגן ברמז: לדעתי האט דאס איהם נאר קאליע געמאכט ווייל ער א דאנק דעם האט ער בולט געווען מיט וואס ער איז געווען, ביי זיין נעפיו האט ער פארשטאנען אז ס'איז נישט לטובתו אבער ביי איהם האט דאס לדעתי נישט געוואלט אנערקענען.

[הדד בן בדד]

און אויב רעדסטו זיך איין אז ער האט אים גלאט אזוי געווארפן פאר שנאה, דאן האסטו א גרויסע טעות. געוואלט האט ר' משה'לע, אז דער זוהן זאל זיך דערזען אויפן גאס אן קיין שום גואל וקרוב, ער זאל זען וואס דאס מיינט געלט און וואס דאס מיינט חובות. ער האט געהאפט אז דעמאלס וועט ער זיך קומען צוריקבעטן און וויינען אז מען זאל אים העלפן, און אזוי וועט ער ווערן א מענטש. וואס איז אבער געשען? - ר' מאטעלע האט זיך אריינגעמישט, מקרב געווען ר' ישראל'ן - א זאך וואס איז געווען א שטארקע פאטש פאר ר' משה'לע, וואס האט געהאט א פלאן ווי אזוי אויסצומענטשלען זיין זוהן - און דערמיט האט ער צושטערט אלע פלענער וואס ער האט געהאפט. אבער דאס איז שוין א פרשה פאר זיך, לאמיר נישט אריינגיין דערין.

פרימו, איך בין גרייט אנצונעמען אז עס קומט מער פון טפשות ווי פון רשעות, אבער מאך נישט אוועק דעם רשעות. מאכסט עס נאך פאר א גאנצע צדקות. ער האט גאר געהאט א פלאן אים אויסצומענטשלען. קאממאן, דאס איז אויך די תירוץ פארן אפרעדן שידוכים?

[הדד בן בדד]

קודם כל פאר אלעס: ר' משה'לע איז נישט געווען קיין גאסן יונג, ער איז נישט ענקער חבר אז איר זאלט אים דן זיין. אויף קאווע שטיבל איז ער קיינמאל נישט געזעצן, ער האט עוסק געווען אין בעסערס דערפון. איר ווילט אים קריטיקירן, מברר זיין זאכן? - בסדר! אבער זאגט נישט אויף אים 'אכזר' אדער 'בלוט-זויגער', ער איז נאך געווען אזא בעל רחמנות ווי אייך. רעדט ביטע ווי מענטשן און מיט א טראפעלע דרך-ארץ פאר א איד וואס איז געווען איין שטיק יראת השם און אהבת השם.

דאס איז פאר אלעמען.

אצינד צו שושן-פורימ'ס טענה: ר' משה'לע האט יא אוועקגענומען צוטריט צו די קאסע. עס האט אבער געהאלפן א רעטעך, ווייל ווען דער רבי'ס זוהן קומט צום מנהל המוסד מיט א בהלה און בקשה אז ער 'מוז' יעצט האבן עטליכע אלפים, האט קיינער נישט די גאטס צו זאגן מיט א שטרענגער פנים "גיי ווי די שווארצע פעפער וואקסט", עס איז נישט אזוי פשוט. ר' ישראל האט געוויסט פון וואו צו נעמען געלט און ער האט גענומען אפילו נאכן פארשליסן די קאנטעס.

און איר ווייסט וועמען ער האט געהאלפן מיט די געלט? - זיין טאטע'ס גרעסטע שונאים און בלוט-זויגער, די וואס האבן געמאכט קעגן אים א מרידה, אים פארשעמט און אנגעטאן צרות. יעצט קומט מיר נישט זאגן אז דער טאטע איז שולדיג אין די מרידה אדער אהער און אהין. לאמיר אייך פרעגן בלענק: שטעלט אייך פאר ווען ר' מענדל טייטלבוים נעמט געלט פון די סאטמארע מוסדות אין מאנרא, און מאכט חתונה דערמיט משה גבאי'ס א זוהן, זיך אריינלייגנדיג דערמיט אין חובות וואס זיין טאטע ר' אהרן דארף באצאלן... ווי אזוי האלט איר אז ר' אהרן וואלט געהאנדלט? - ער ווואלט מסתמא געזאגט א דרשה ברבים און געזאגט אז אין קראלי וואלט מען געזאגט כהנים ארויס...
אט דאס איז דא געווען!

אין אנדערע ווערטער, ר' משה'לע האט זיך דערזען אז ער מאכט חתונה געצווינגענערהייט זיינע שונאים וואס האבן אים געטרינקען דאס בלוט (בצדק אדער שלא בצדק, אבער פארשטייט ביטע ווי אזוי עס שפירט). יא, ער איז געווען א בעל-חסד, אבער גלייכצייטיג גוט אויפגערעגט זיין טאטע'ן. ער האט באנקראטירט די מוסדות, זיך אנגע'חובות'ט אויף אן אופן וואס זיין טאטע האט געמוזט אים אויסלייזן עטליכע מאל, און אויפן חשבון פון זיינע שונאים. און דאס האט זיין טאטע געשלינגען איינמאל און נאכאמאל, אים באהאנדלט פוטערדיגערהייט, אים פראבירט צו העלפן און מסדר זיין, אבער איינמאל עס האט געפלאצט, האט עס געפלאצט.

יעצט צו שבת'ס טענה: ריכטיג, עס איז נישט געווען נאר וועגן געלט, נאר ווען גוט אויפרעגן זיין טאטע, בשעת ער האט גענוצט די געלט אויף צוועקן וואס זיין טאטע וואלט קיינמאל נישט געוואלט, און דאס האט זיין טאטע געמוזט באצאלן. זיין טאטע האט געהאט איין שוואכקייט, אז ער האט נישט געקענט שטעלן זיין זוהן אין פלאץ, און ווען ער האט דאס יא געוואלט טון, האט זיך זיין אייגענע ברודער אריינגעמישט (אן אים צו פרעגן איבער דעם) או צושטערט אלע זיינע פלענער. ריכטיג, עס זענען געווען גבירים וואס האבן אים געוואלט באצאלן די חובות, אבער ר' משה'לע איז פון איין זייט געווען גוט אויפגערעגט סתם אזוי אויף זיין זוהן, און מאידך גיסא האט ער געשפירט אז באצאלן די חובות איז נישט די ריכטיגע זאך אצינד... דאס קינד דארף ווערן א מענטש און דארף זיך אויפפירן ריכטיג. וואס וועסטו האבן פון אים באצאלן חובות און מארגן וועט ער זיך מאכן נייע? - לא זו הדרך. ער האט אים געוואלט געבן א ביטערע פיל, אבער וואס וועט אים העלפן אין די לאנג ראן... ליידער האט זיך עס נישט אויסגעארבעט, עס איז אריינגעקומען אינמיטן זיין ברודער וואס האט אים מקרב געווען (אבער ער אים נישט צוגעשטעלט קיין דזשאב אז ער זאל זיך שטעלן אויף די פיס - אפאר טייען און געלט אקציעס צווישן חסידי ויז'ניץ מאנסי, דאס יא) און דערמיט צושטערט אלע זיינע פלענער

אצינד, איינמאל ער האט אים ארויסגעווארפן און ער איז געלאפן צום פעטער, איז דאס שוין געווארן א פערזענליכער מחלוקת, ער האט שוין אנגעהויבן שפירן אז זיין זוהן - פאר וועמען ער האט זיך אזויפיל איבערגעגעבן און געהאלפן - האט אים פארראטן און גייט זוכן שיץ ביי אנדערע, אבי נישט זיך אונטערבייגן אונטער אים. דאן איז דאס שוין געווארן פערזענליך, און איינמאל עס ווערט פערזענליך פרעגט מען נישט אזעלכע קושיות פון פייניגן די קינדער וכו'...

שמואל, רעד נישט ווי א קינד. די אלע תירוצים זענען געבוירן געווארן נאך דעם. די חובות איז געווען א קליין טייל פון די גאנצע זאך. די עיקר זאך איז געווען זיין ערליכקייט, כניאקישקייט און יראת שמים וואס האט געשטערט פאר די לייטשע'ן און אירע חברה דארט ארום. די חובות און אנדערע זאכן איז געווען איינע פון די וועגן אנצוהעצן ר' משה'לען.

און בד"וו, דו האלטסט אין איין איבערזאגן אז עס איז קלאר אז ר' משה'לע האט אים נישט געוואלט ארויסווארפן נאר פאר אפאר יאר. פון ווי נעמסטו דאס, וואס זענען דיינע הוכחות. דער מציאות ווייזט אנדערש.

[הדד בן בדד]

מאכסט מיר לאכן, איך בין א מענדעליסט... האלסט אז אלס מענדעליסט וואלט איך געשריבן די דאזיגע תגובות?

זיין ווייב איז אויך געווען א שווערע סוחר'טע כידוע ליודעי חן, און דער צווייטער זוהן איז נאכגעגאנגען אין אירע דרכים.

ס'איז גלייך אויף גלייך: די מיליאנען אין שווייץ האט מענדעלע גע'לקח'נט, דעריבער האט ר' ישראל די מוסדות. בפרט אז דער טאטע האט געלאזט צוואה אז ר' מענדל דארף קומען אויף אמעריקע, א זאך וואס ער האט נישט געפאלגט. דעריבער, אויב וועט זיין א דין-תורה (וואס מענדל וויל נישט צוליב דעם וואס) דער דין תורה וועט פסק'ענען, אז וויבאלד יעדער זייט האט טענות איינע אויפן אנדערן, זאל יעדער בלייבן מיט זיינס, והכל על מקומו יבוא בשלום. דעריבער איז אלעס שטיל.

אויב דו קענסט זען פון מיין שרייבן אז איך בין א מענדעליסט, פארשטיי איך שוין וויפיל שיקול הדעת דו האסט... בכלל, האב איך נישט קיין סך מיט ויז'ניץ, קיינמאל אפילו נישט דארט געווען. איך בין א בחור, איך געדענק אפילו נישט די מאורעות, מסתמא דו אויך נישט. איך בין אויפגעצויגן געווארן טויזנטע קילאמעטער ווייט פון וויזניץ און בכלל נישט געלערנט אין ויז'ניצע מוסדות. איך האב קרובים פון דארט - ניין, נישט ביי די מענדעליסטן - פשוט, איך האב אסאך געליינט, געהערט און זיך נאכגעפרעגט, נישט נאר אויף דער נושא, נאר בכלל אויף אסאך אנדערע אוועלטליכע נושאים, וואו דו וועסט זען צווישן מיינע תגובות.


דערווייל קוקט מיר נישט אויס אז דו האסט וואס צו ענטפערן אויף מיינע תגובות, אויסער שרייבן אויף ר' משה'לע אז ער איז געווען א פראסטער גאסן יונג, אכזר און רוצח. אין דיינע אויגן וואלט ער מסתמא געווען פון די גרעסטע שרייבער אויף קאווע שטיבל אדער גאר אין פאליש...

דא האסטו זיך אביסל פארענטפערט. אבער ס'זעהט אויס אז דו האסט באקומען ראנג אינפארמעישאן.

[הדד בן בדד]

שבת, איך טוה פשוט היסטאריע. רעדנדיג פון די פרשה פארשטיי איך אביסל די זייט פון ר' משה'לע, הגם איך בארעכטיג דאס נישט. איך ברענג נאר ארויס יענע זייט פון די מטבע.

איך וואלט אבער יא געקענט באשטיין אריינצוגיין אין די צד פון ר' מאטעלע, וואס איך פארשטיי ממש באמת נישט (עס קוקט מיר אויס ווי דו באלאנגסט דארט, דעריבער פרעג איך עס דא - אויב עס שטערט דיר די דאזיגע ווערטער, מעלד מיר אין אישי און איך וועל עס ארויסנעמען):

ר' משה'לע האט א פראבלעם מיט זיין זוהן, ער האט א שטיקל לייזונג, ער וויל אים ארויסווארפן פאר א שטיק צייט (לית מאן דפליג, קיינער לייקנט נישט אז זיין פלאן איז בלויז געווען צייטווייליג און נישט אויף שטענדיג). קומט דער ברודער, גיבט זיך א מיש אריין בריב לא לו, ער איז מקרב דעם זוהן על אפו וחמתו פון זיין ברודער. ניטאמאל פרעגט ער זיין ברודער פשט פון דעם ארויסווארפן, ער שמועסט נישט דורך מיט אים ווי אזוי צו האנדלען, נאר ער גייט און נעמט אים אויף בכבוד מלכים.

יעצט אזוי: ווען ער וואלט אים כאטש געגעבן א שטיקל דזשאב, ער וואלט אים אוועקגעשטעלט מסודר און אים געמאכט א מענטש, נו איז אויך א פראבלעם, אבער... ער האט דאך אים געהאלפן. ר' מאטעלע האט אים נישט אוועקגעשטעלט, ער האט סך-הכל געשיקט זיינע מענטשן זאלן ארומגיין מיט אים נאך געלט, פארשעמענדיג דערמיט זיין אייגענע ברודער. ער וויל אים שטיצן? - פיין, ער וואלט דאס געקענט טון פיל שענער בדרך כבוד און נארמאלער. ער האט אויסגעקליבן דעם וועג וואס וועט זיין בושות פאר זיין ברודער. פארוואס?

דער שריט פון ר' מאטעלע, כבודו במקומו מונח, איז אומפארשטענדליך. פאר א דרויסנדיגער קוקט עס אויס ווי חסד, ער האט אריינגענומען זיין ברודער'ס זוהן און אים געהאלפן (אויך מיר געהאלפן...). אבער וואס האט ער דא געטאן? - ער האט אריינגעווארפן א פלאקן צווישן זיך מיט זיין ברודער, אנגעזייעט א העסליכע מחלוקת וואס האט אנגעהאלטן לאנגע יארן און עס האט זיך געגאסן בלוט. פארוואס? פארווען? - ער האלט אז דער ברודער האנדלט נישט ריכטיג? - הייב אויף א טעלפאן, רעד כאטש דורך... ס'געלונגט נאך אלס נישט? - העלף אים דיפלאמאטיש, מאך א פשרה... וואס איז דאס מחלוקת קעגן דעם ברודער? - וואס איז די בושות? - און אויב דו שפירסט אז דו מיזט יא העלפן דוקא אויף דעם וועג פון מחלוקת, דאן העלף כאטש ריכטיג דיין נעפיו, שטעל אים אוועק מסודר אז ער זאל נישט מוזן לויפן נאך געלט בכל קצבי תבל... גיב אים א רבנות, גיב אים א מגיד-שיעור פאסטן, אפילו א גראסערי ארבעטער, עפעס... העלף אים כאטש... גארנישט...

איך פארשטיי עס פשוט נישט.

...
לוטוואק: איך האב געזען דיין ערשטע תגובה און דיר געקלערט צו ענטפערן אויף יעדע אות באזונדער, אבער זעענדיג דיין צווייטע תגובה זעה איך אז עס איז נישט ווערד - אמער, מען רעדט דא פון א מענטש וואס איז געזעצן אויף אייוועלט און בחדרי חרדים, נו האסטו קושיות אויף אים אז ער ווארפט ארויס קינדער? - איך רעד יעצט פון א צווייטער איד לגמרי.

יעצט איינמאל בין איך מסכים מיט דיר. איך גלייב אויך אז ר' מאטעלע האט נישט געמיינט אזוי ווייט לשם שמים. אביסל יא, און אביסל האט ער געוואלט בריקען דעם ברודער. אמת, א גרויסע עוולה אז ער האט אים נישט באמת געהאלפן, ס"ה געמאכט טיי אווענטס און געשיקט מענטשן מיט גיין מיט אים נאך געלט, אלעס ריכטיגע טענות, אבער עס איז - לדעתי - נישט געווען אזוי ווייט ווייל ער האט געוואלט פארשעמען דעם ברודער, נאר ווייל זיין מדה פון קארגשאפט האט אים נישט געלאזט ריכטיג העלפן, אבער מעלים עין זיין אינגאנצן האט ער אויך נישט געוואלט, האט ער עס געטון אזוי. ר' מאטעלע איז אויך נישט דער וועלטס חכם. אוי, א שאד אויפן סערעט'ער רבי'ן זצ"ל, ער איז געווען א עכטער וויזניץ'ער קינד.

[שמואל פרימו]

הדד: אז מ 'האט א קינד א חניוק ווארפט מען אים ארויס?

ריכטיג, ער איז געווען פרומער ווי דעם טאטע'ן, ער איז אויך געווען היציגער און מער אקטיוו ווי דער טאטע וואס האט געגליכן צו זיצן און לערנען. עס איז מעגליך אז די רביצין און מעגליך אויך דער רבי האט געזען אין ר' ישראל א פאטענציאלער פראבלעם, נעמליך אז ער איז א פירער און ער וועט איינשלינגען דעם טאטע'ן לעבעדיגערהייט. ס'איז אבער פארט נישט די עיקר סיבה, ר' אהרן פון סאטמאר איז געווען פונקט די זעלבע, עס איז נישט געווען קיין שום שטער אין די הנהגה (ביז משה גבאי האט באשלאסן אים צו באזייטיגן).

עס איז געווען א קאמבינאציע פון אלעס און ארום. למעשה אבער, ווען דער ישועות משה האט גערעדט פון די פרשה, האט ער גערעדט בעיקר איבער די געלט חלק, אלזא דאס איז געווען דער תירוץ, אדער האט ער זיך אליין איינגערעדט אז דאס איז דער תירוץ, בשעת ער האט זיך זעלבסט נישט געכאפט אז באמת שטערט אים עפעס אנדערש דא.

[הדד בן בדד]

ר' מענדל איז געווארן רב זעקס יאר נאך וואס ר' ישראל איז ארויס פון ויז'ניץ. עס איז נישט קיין ספק אז דער פלאן ארויסצושטעלן ר' ישראל איז געווען אויף צייטווייליג, קיינער איז נישט מחולק דערויף, און דערפאר איז ר' מענדל נישט געווארן תיכף רב, נאר נאכן זען אז שלום וועט נישט אזוי שנעל ווערן.

דאס מרחק זיין אויף אזא שטארקע פארנעם איז געווען, נאך וואס ר' ישראל איז געלאפן קיין מאנסי, וואס ר' משה'לע האט דאס אנגעקוקט ווי א פערזענליכע אטאקע. לאמיר נישט פארגעסן, ער איז געווען ארומגענומען מיט שלעכטע מענטשן, כולל זיין אייגענע ווייב. מען האט אים משוגע געמאכט און פארדרייט א קאפ, און ער מיט זיין שוואכער כאראקטער האט אפגעקויפט וואס מען האט אים געזאגט. נאכן ווערן אנגעפיטערט פון ארום, האט ער געהאט דעם בילד אז זיין זוהן האט פשוט מורד געווען אין אים (ער האט אמאל געזאגט פאר איינעם, אז עס איז נישט פאראן קיין סעיף אין הלכות כיבוד אב ואם, וואס ישראל האט נישט עובר געווען). זיינע מענטשן האבן אים געפירט, מען האט גע'רודפ'ט ר' ישראל מיט די קינדער, אבער עס איז נישט געווען זיין קאפ, ער האט עס נישט געטאן פערזענליך, און דאס וואס יא איז געקומען נאך פאלשע אינפארמאציע און ברעינוואשן פון זיינע ארומיגע.

ר' מענדל איז געווארן רב נאר נאך זעקס יאר ווייל פריער האט ער (כ'מיין צו זאגן זי) אים נישט געקענט מאכן פאר רב ווייל ער איז געווען בזוי ומבוזה ביים עולם, נישט ווייל דער פלאן איז געווען אים צוריק צוברענגען. ר' משה'לע האט נישט געהאט קיין שום פלאן. לייטשע האט געמאכט אלע פלענער.

האלא, נישט געטון פערזענליך? ער האט פערזענליך אנגערופן זיין קרוב דעם ווישעווער און אים געבעטן ארויסצואווארפען ר' ישראל'ן פון זיין בית מדרש און ער האט פערזענליך אפגערעדט שידוכים. נישט אפגערעדט, נאר פיל ערגער, אנגערופן די אנדערע צד און געפאדערט נישט צו טון דעם שידוך און געווארנט אויב מען וועט יא טון. דאס האב איך געהערט פון דעם בעל המעשה אליינס.

קען זיין צוליב ברעיוואנשינג, אבער ער האט עס געטון. אויב צוליב ברעינוואשינג דאן באלאנג ער נישט צווישן נארמאלע מענשן

[הדד בן בדד]

האסטו געליינט מיינע פריעדיגע תגובות? - קוקט נישט אזוי אויס.

לאמיר עס מאכן קורץ:
וואס וואלסטו געטאן, ווען דיין זוהן ליידיגט אויס דיין באנק קאנטע צו העלפן דער צוועק וואס דו האסט די מערסטע פיינט (פיל אריין וואס דו האסט דער מערסטע). ער טוט דאס איינמאל און נאכאמאל און עס העלפט נישט קיין עצות קעגן אים. דו קלערסט אז דו וועסט אים נישט אריינלאזן אין שטוב אויף עטליכע וואכן, אזוי וועט ער זיך כאפן וואס ער האט געטאן. גייט ער און לויפט צו דיין ברודער נאך הילף, און דיין ברודער - אן זיך דורכרעדן מיט דיר, נעמט אים אריין אין שטוב, מאכנדיג דיינע פלענער צו אש און פארעך.

דו האסט אפילו נישט דעם נסיון, אבער פארמאך דיינע אויגן און שטעל דיר פאר...
וואס וואלסטו דעמאלס געטאן?

שמואל, רעד שוין ווייניגער שטותים. ס'קוקט אויס פון דיינע ווערטער אז ר' ישראל איז געווען אין א אגענדע קעגן זיין טאטן אים אין דער ערד צו לייגן. ער האט אויסגעליידיגט די קאסע פון די מוסדות אויף צו העלפן די שונאים פון זיין טאטן. איך האב נישט קיין ווערטער ארויסצוברענגען דעם אבסורד פון דעם קלאגע.

יא, ער האט אמאל געהאלפט איינעם פון די נדחים, די וועלט עקט זיך נישט פאר דעם. רוב פון דאס געלט איז געגאגען פאר אויסגעהאלטענע וויזניצע צוועקן, אדער לעשות שלום בין בעלי מריבה (איך האב דאס דעמאלס געהערט פון די מעורבים בפרשה).

איינס פון די עבירות למשל מיט וואס מען האט אים דאן באשולדיגט אין פרובירן אונטערצוברענגען די מוסדות און די הנהגת הקהילה איז געווען ווען ער האט אויסגעשפילט די קהילה און אריינגעברענגט א ליטוואק וואוינען אין שיכון וויזניץ. וואס איז געווען די מעשה. א חסיד'ישער איד, נישט קיין וויזניצער חסיד האט זיך געצויגן קיין א"י און זיך באזעצט אין שיכון וויזניץ. נאך עטליכע יאר האט ער זיך געוואלט ציען קיין ירושלים און האט געוואלט פארקויפן זיין דירה. אבער די קהילה האט עס געוואלט אפקויפן פאר ביליג, האבן זיי אנגעזאגט אז קיינער זאל עס נישט קויפן. ווידער פרעמדע מענטשן האבן דאך נישט געוואלט קויפן אין שיכון וויזניץ און דארפן אונטערשרייבן די תקנות, האבן זיי אים געהאלטן געקארנערט, אז קיינער וועט נישט וועלן קויפן וועט ער מוזן פארקויפן פאר זיי. זיי האבן אים געאפערט אפצוקויפן, אבער די פרייז האבן זיי געוואלט געבן פיל ווייניגער ווי מען פלעגט דאן צאלן אין וויזניץ. פאר דעם פרייז האט יענער איד נישט געקענט קויפן אין ירושלים.

איין טאג רעדט זיך דער איד אויס פאר ר' ישראל'ן איבער די מעשה. גייט ר' ישראל און פרעגט די ראשי הקהילה וואס גייט דא פאר. זאגן זיי אים ששש. זאג נישט אויס פאר קיינעם. מיר ווילן אליינס קויפן די דירה (איינער פון די ראשי הקהילה האט עס געוואלט פאר זיינס א קינד) אבער מיר ווילן צאלן ביליג, דערפאר טיען מיר דאס.

ר' ישראל האט שוין פארשטאנען. איז ער געגאנגען און געטראפן א פרומער ליטוואק וואס האט געקענט באשטיין אונטערצושרייבן אויף די תקנות און יענער האט געקויפט די דירה. יעצט האט מען אים געמוזט פארשטיינערן, א חוצפה, ער לאזט נישט דעם ראש הקהל קויפן א דירה פאר ביליג און באראבעווען א איד. אבער פאר'ן עולם גולם זאגט מען עפעס אנדערש. א חוצפה, ער גייט באזעצן שיכון וויזניץ מיט ליטוואקעס, ער וויל אונטערברענגען וויזניץ....

אט דאס זענען געווען זיינע עבירות. און דער אלטער נער האט עס אפגעקויפט. מען האט אים איינגערעדט אז דער זוהן פרובירט צוצוכאפן פון אים די רבי'סטווע בחייו און אים ארויסקאפען פון דארט. און ווידער האט עס דער אלטער נער אפגעקויפט.

[שמואל פרימו]

האלא, נישט געטון פערזענליך? ער האט פערזענליך אנגערופן זיין קרוב דעם ווישעווער און אים געבעטן ארויסצואווארפען ר' ישראל'ן פון זיין בית מדרש און ער האט פערזענליך אפגערעדט שידוכים. נישט אפגערעדט, נאר פיל ערגער, אנגערופן די אנדערע צד און געפאדערט נישט צו טון דעם שידוך און געווארנט אויב מען וועט יא טון. דאס האב איך געהערט פון דעם בעל המעשה אליינס.

קען זיין צוליב ברעיוואנשינג, אבער ער האט עס געטון. אויב צוליב ברעינוואשינג דאן באלאנג ער נישט צווישן נארמאלע מענשן

קודם כל, זעסטו דאך אז איך האב געשריבן אז א חלק פון די רדיפות קומט טאקע פון אים, אבער אזוי ווי דו זאגסט קומט עס פון ברעינוואשינג, און זאג נישט אז ער באלאנגט נישט צווישן נארמאלע מענטשן, ווייל איך און דו קענען גענוג איידעלע תמימות'דיגע מענטשן, וואס אויב מען וויל דוקא קען מען זיי פיין ברעינוואשן. פארגעס נישט; דער ישועות משה במהותו איז נישט געווען דער גרעסטער פאליטיקאנט (הגם ער האט געמיינט אז ער איז יא!), ער האט ליב געהאט צו זיצן און לערנען און זיך לעבן אין זיין וועלט. ער האט זיך פארלאזט אויף זיינע ארומיגע כפי שכתבתי און מען האט אים איינגערעדט אז לתועלת הדברים דארף מען אזוי טון.

זאת ועוד: אזוי ווי איך האב שוין געשריבן, האט ער פיל געשלינגען (אזוי ווי איך האב געשריבן איין תגובה ארויף, אויך פון זיין זוהנ'ס חניוקישקייט און פירערשאפט, וואס ער האט מעגליך מורא געהאט דערפאר, אבער ער האט עס געהאלטן אין בויך, ביז ער האט געפלאצט אויף אכצן יאר. איך וועל ברענגען א דוגמא וואס איך האב געהערט, אבער איך נעם נישט קיין אחריות אז עס איז אמת. אין ויז'ניץ איז פאראן א ניגון אויף די ווערטער 'צור ישראל', ארויפגעלייגט אויף אן אלטן ניגון פון 'בגלל אבות'. ארויפגעלייגט די נייע ווערטער האט ר' ישראל אליין, בשעת א נעילת החג טיש פון פסח. ער איז געזעצן ביים טאטענ'ס טיש בשעת דער עולם האט געזינגען בגלל אבות, ווען ער האט אנגעהויבן צו זינגען אויף די ווערטער 'צור ישראל' און דער עולם האט דאס אויפגעכאפט... איך שטעל זיך פאר אז פארן טאטע'ן האט געקענט שטערן אזא זאך... די סארט הנהגה האט מען געזען אויך תיכף נאכן צוריקקומען, ווען דער טאטע האט געזאגט תורה און געזאגט אז די וואך איז די יארצייט פון ... (איינע פון די ויז'ניצע רבי'ס), אבער ער האט זיך טועה געווען מיט א רבי, ר' ישראל האט דאן תיכף געגעבן א געשריי, פאררעכטנדיג דעם טאטע'ן און געזאגט דעם ריכטיגן יארצייט, מנחם ערנסטר האט אים דאן געגעבן א קאפע אונטערן טיש, אז ער זאל איינריען. דוכט זיך אז דאס איז געווען דער ערשטער וואך וואס ער איז געזעצן ביים טיש.

נאכן שלינגען אזויפיל, בנוסף צו וואס מען האט אים איינגערעדט, כמובן אז ער איז געווען אנגעגעסן און זיך אזוי אויפגעפירט.

[הדד בן בדד]

איך בין גאנץ א קנאפער חסיד פון רבי מאטעלע אבער דא זעה איך נישט וואס ער האט געטון שלעכט מיטען העלפען זיין נעפיו וואס איז ארויסגעווארפען געווארען פון זיין טאטענס שטוב, אין איך זעה נישט ווי פונקטליך סליגט די מרידה פון רבי ישראל מיטען אננעמען די הילף בשעת ווען זיין טאטע האי אים ארויסגעטראסקעט פון שטוב. איך מיין פון ערגעץ האט ער געדארפט לעבן
איך וואלט געזאגט אז רבי משה׳לע איז זייער לאקי אז ישראלטשע האט נאך בכלל געוואלט קוקען אויף זיין זייט. אפגערעדט אז ער האט קיינעם נישט געלאזט רעדן אויף אים. ווען מיין טאטע טוט דאס ווען צו מיר וואלט איך שוין לאנג געשלאגען כפרות מיט אים

נישט געלאזט רעדן אויף אים, נישט געלאזט רעדן אויף די מאמען (בעיני ראיתי ובאזני שמעתי). געהאט גענוג אידן וועלכע האבן געוואלט מאכן א רבי'סטווע מיט אים ערגעץ במשך די יארן אבער ער האט נישט געלאזט. זיך אפילו צוקריגט מיט אידן וועלכע האבן אים איבערגעלאזט צוליב דעם.

[שמואל פרימו]

און דער אלטער נער האט עס אפגעקויפט. מען האט אים איינגערעדט אז דער זוהן פרובירט צוצוכאפן פון אים די רבי'סטווע בחייו און אים ארויסקאפען פון דארט. און ווידער האט עס דער אלטער נער אפגעקויפט.

רוף אים נישט 'אלטער נער', דו ווייסט אליין אז ער איז געווען א שטיק קדושה און א שטיק העכערקייט. דו וואלסט ענדערש געוואלט אז דיין זוהן זאל אויסקוקן אזוי ווי אים, ענדערש ווי אז ער זאל אויסקוקן אזוי ווי דיר און שרייבן אויף קאווע שטיבל.

[הדד בן בדד]

הדד: אז מ 'האט א קינד א חניוק ווארפט מען אים ארויס?

ריכטיג, ער איז געווען פרומער ווי דעם טאטע'ן, ער איז אויך געווען היציגער און מער אקטיוו ווי דער טאטע וואס האט געגליכן צו זיצן און לערנען. עס איז מעגליך אז די רביצין און מעגליך אויך דער רבי האט געזען אין ר' ישראל א פאטענציאלער פראבלעם, נעמליך אז ער איז א פירער און ער וועט איינשלינגען דעם טאטע'ן לעבעדיגערהייט. ס'איז אבער פארט נישט די עיקר סיבה, ר' אהרן פון סאטמאר איז געווען פונקט די זעלבע, עס איז נישט געווען קיין שום שטער אין די הנהגה (ביז משה גבאי האט באשלאסן אים צו באזייטיגן).

עס איז געווען א קאמבינאציע פון אלעס און ארום. למעשה אבער, ווען דער ישועות משה האט גערעדט פון די פרשה, האט ער גערעדט בעיקר איבער די געלט חלק, אלזא דאס איז געווען דער תירוץ, אדער האט ער זיך אליין איינגערעדט אז דאס איז דער תירוץ, בשעת ער האט זיך זעלבסט נישט געכאפט אז באמת שטערט אים עפעס אנדערש דא.

איך האב דאך דיר געזאגט (כדבריך, לייען אדורך וואס איך שרייב), די כניאקישקייט איז געווען א פראבלעם פאר לייטשע'ן, זי און נאך אפאר צדיקים דארט האבן אים געקענט באשטיין ארויסצוזעהן (ביז דער אויבערשטער האט זיי געגעבן אפאר יאר צו קאסטן מענדעלען און דאן האבן זיי זיך אלע צוריק געבענקט נאך דעם געפערליכן ר' ישראל), די אלע אנדערע זאכן איז געווען תירוצים אנצוהעצן דעם נאר. און זיי האבן עס גוט געמאכט. איי וואס איז ער שולדיג. איין זאך, ווייל ער האט נישט געארבעט אויף די מידות.

איינער וואס האט באמת געארבעט אויף די מידות (אזוי פיל ווי ער האט געארבעט אין דעם שבת און אויף שמירת עיניים), וואלט קיינמאל נישט צוגעקומען צו אזא זאך.