שינויי נוסחאות בפסוקים שהוזכרו בחז"ל

[אויבערלענדער חכם]

איך וויל אנהייבען אן אשכול אויף "מסורה וחז"ל". די טעמע איז שינויי נוסחאות אין פסוקים וואס חז"ל האבען געהאט אנדרעש פון אונזערע מסורה. אויב עס געפינט זיך שוין אזא אשכול, בעט איך די מסדרים זאלען מאכען פון ביידע אידען איין איד.

[center]הקדמה[/center]
עס איז ווערט מקדים זיין א ידיעה וואס נישט יעדער איינער ווייסט, אז אין מערערע פעלער האבען חז"ל געהאט אן אנדערע נוסח אין פסוק פון וואס מיר האבען היינט. א באקאנטע משל אויף דעם איז אין די הגדה של פסח. ווער ווייסט נישט די קשיא: וואס איז די אונטערשייד צווישען די בן הרשע און די בן חכם? פארוואס ווען די רשע זאגט "מה העבודה הזאת לכם?" שרייט מען עם אן בנזיפה "לכם? ולא לו?" און ווען די חכם זאגט "אשר צוה ה' אלקינו אתכם?" דערציילט מען עם רוהיגערהייט וועגען די אפיקומן?
באקאנט איז די תירוץ פון מונקאטשער רב (וכן אומרים בשם רבים אחרים בנוסחאות אחרים) אז די רשע רעדט עברית ממילא פאדערט מען פון עם צו דערקענען א חילוק צווישען "לכם" און "לו", אבער דער חכם רעדט דאך נישט עברית וכו' וכו'.
אנדערע ווייסען צו זאגען אז די מקור פון די ברייתא איז אין דער ירושלמי (ערבי פסחים) און דארט טאקע שטייט נישט "אשר צוה ה' אלקינו אתכם", נאר אשר צוה ה' אלקינו אותנו". אין די תרגום השבעים שטייט אויך "אותנו" און מסתבר צו זאגען אז דאס איז געווען די גירסת הירושלמי אין דער פסוק והכל על מקומו יבוא בשלום. [דרך אגב: עיין בדברי הגרדצ"ה (בית ועד לחכמים מאמר בקורת בהגדה של פסח) שבאמת לא היו לחז"ל נוסח התרגום שבעים, ע"ש, אבל הגם שיש פקפוק בחרתי בדוגמא זו בגלל שהוא מפורסם]
תוספות אין מסכת שבת (נה, ב) מערקט שוין אן אז "הש"ס שלנו חולק על ספרים שלנו" און תוספות לייגט צו "וכן מצינו בירושלמי...". רעק"א אין זיין גליון הש"ס [איינער פון די לענגסטע שטיקלאך אין גליון הש"ס] ברענגט כמה וכמה דוגמאות אויף אזא זאך ווי חז"ל באניצן זיך מיט אן אנדערע נוסח פון תנ"ך פון וואס מיר האבען. וכבר דשו בו רבים.

[center]נוסח הגמרא מתאים לנוסח מגילת ים המלח[/center]
לעצטענס האב איך באגעגינט א גמרא (עבודה זרה כג, ב) וואס ברענגט א פסוק "כל צאן קדר יקצבו לך יעלו לרצון על מזבחי". די ב"ח (הגהות הב"ח אות א) זאגט "נכתב בצדו אף על פי דבקרא לאו כתוב כך, דהא כתיב יעלו על רצון" אלא שהתלמוד משנה משמעו וכה"ג כתבו התוספות בעירובין". ער מיינט צו זאגען אז כאטש אפילו אין פסוק (ישעיה ס, ז) שטייט "כל צאן קדר יקבצו לך [אילי נביות ישרתונך] יעלו על רצון מזבחי", די גמרא איז נישט מקפיד צו ברענגען די פסוק פונקט ווי אזוי עס שטייט בפרט ווען עס איז שווער צו טייטשען, דעריבער 'דרייט' אויס די גמרא די ווערטער מען זאל עס לייכטער פארשטיין.
איך האב געקוקט אין די Isaiah Scroll פון מגילות ים המלח דא און איך האב געטראפען אז דארט שטייט די פסוק פונקט אזוי ווי אין די גמרא: "יעלו לרצון על" - דאס ווייזט אז די גמרא האט מסתמא געהאט יענער גירסא אזוי ווי אין די מגילות ים המלח!

[center]בירור נוסח ע"פ התרגום[/center]
אין דער אויבען דערמאנטע פאל האבען מיר געקענט באשטעטיגען אז די גמרא האט טאקע געהאט אן אנדערע גירסא מיט דעם אז עס איז די זעלבע ווי מגילות ים המלח, אבער עס זענען דא א סאך אנדערע וועגען דאס צו באשטעטיגען. איינער פון די בעסטע וועגען איז מיט'ן תרגום. מען קען זעהן פון די תרגום וואס איז געשטאנען אין זיין ספר.
דוגמא לדבר: אין זיין ספר אמת ליעקב (במדבר יח, כא) אויף דער פסוק "ולבני לוי הנה נתתי כל מעשר בישראל" שרייבט רבי יעקב קמנצקי זצ"ל וז"ל, בתרגום יונתן כתוב וז"ל, הא יהבי "ית" כל מעשרא וכו'". הרי שתרגם תיבת "את" שליתא בספרינו. ועיין במסורה שכתב: מטעים ביה "את", וכן הוא במנחת שי. ועיין ברמב"ם (פרק ו ממתנות עניים הל"ב): וזהו סדר תרומות וכו' ונאמר ולבני לוי הנה נתתי "את" כל מעשר בישראל, עכ"ל. הרי שהיתה להרמב"ם גירסת אותם הספרים ודו"ק, עכ"ל.
זעהט מען אז רבי יעקב זצ"ל נוצט דער תרגום יונתן צו ווייזען אז אין די ספר תורה פון "יונתן בן עוזיאל" [עיין במאור עיניים מאת רבי עזריה דמן אדומים שאיננו מיונתן בן עוזיאל אלא "תרגום ירושלמי" ועיין מה שהאריך בזה מהר"ץ חיות] איז געווען דארט די ווארט "את" וואס פעלט ביי אונז. ער דערמאנט אויך אז די רמב"ם ברענגט אויך אזוי די פסוק. [במהדורת פרנקל ליתא "את", אבל חיפוש באוצר החכמה מגלה שעוד ראשונים היו להם גירסת "הרמב"ם" כמו שציטט בעל אמת ליעקב.]

[center]בירור נוסח הפסוק בפרשת פינחס ע"פ התרגום[/center]
אין פרשת פינחס (במדבר כו, נה) שטייט "אך בגורל יחלק את הארץ". דער ווארט "ארץ" איז בדרך כלל לשון נקיבה אזוי ווי מען זאגט "ארץ הקדושה" נישט "ארץ הקדוש", און עס שטייט "והארץ לעולם עומדת" נישט "לעולם עומד". אויב אזוי וואלט געדארפט שטיין "בגורל תחלק את הארץ" אזוי ווי עס שטייט טאקע פריער (שם פסוק נג) "לאלה תחלק הארץ" און שפעטער (שם פסוק נו) "על פי הגורל תחלק נחלתו".
למעשה אין מסכת סנהדרין דפוס ונציה און אין דפוס שונצינו פיזארו (מג, ב) זאגט די גמרא "עתידה ארץ ישראל שתתחלק בגורל שנאמר "אך בגורל תחלק הארץ". אין די נייע ש"ס'ין האבען זיי "מתקן" געווען און אריין געשטעלט אזוי ווי עס שטייט ביי אונז "יחלק", אבער א זוך אין אוצר החכמה אנדעקט אז א סאך ראשונים כולל דער רמב"ן האט געהאט דער גירסא "תחלק". וכן הוא בילקוט שמעוני.
איך מיין אז פון דער תרגום קען מען זעהן אז חז"ל האבען געהאט אן אנדערע גירסא. דער תרגום זאגט "ברם בעדבא תתפלג ית ארעא" – "תתפלג" איז לשון נקיבה און איז די תרגום פון "תחלק" און נישט "יחלק". אויב דער תרגום וואלט געהאט דער גירסא "יחלק" וואלט ער געדארפט זאגען "יתפלג". די ספר "מעט צרי" אויף תרגום אונקלוס מערקט אן די פראבלעם און זאגט: "תרגם בלשון נקבה בהתאם למלה "ארעא", אבל במקרא "יחלק" הוא לשון זכר בהתאם למלה "ארץ" שבאה לפעמים במקרא גם בלשון זכר. [אגב אורחא: עיין בדפוס ארטסקרול שתיקנו התרגום ל"יתפלג"]
לויט וואס מיר זעהן אין די גמרא איז מסתבר צו זאגען אז די גמרא און אונקלוס [עיין מהר"ץ חיות ש"אונקלוס" הוא תרגום בבלי] האבען ביידע געהאט די גירסא "תחלק" אין דער פסוק.

דער עולם איז געבעטען צו מעיר זיין און צולייגען נאך אזעלכען הערות

[[NAMELESS]]

דער רשב''א אין א תשובה (אין די מיוחסות להרמב''ן) איז דן צו מען זאל טוישן די נוסח הקרא אין די ספרי תורה אז עס זאל שטימען מיט נסחאות חז''ל, און ער פסקנ'ט אז מען זאל נישט טוישן ווייל מען ווייסט נישט ווער עס האט די ריכטיגע, חוץ ווי חז''ל דרש'ן הלכות דארט האלט ער אז מען דארף יא טוישן צו נוסח הגמרא, למעשה די מנהג המקובל איז נישט צו טוישן אפי' ווי עס איז נוגע צו דרשת חז''ל בהלכה,

[אויבערלענדער חכם]

דער רשב''א אין א תשובה (אין די מיוחסות להרמב''ן) איז דן צו מען זאל טוישן די נוסח הקרא אין די ספרי תורה אז עס זאל שטימען מיט נסחאות חז''ל, און ער פסקנ'ט אז מען זאל נישט טוישן ווייל מען ווייסט נישט ווער עס האט די ריכטיגע, חוץ ווי חז''ל דרש'ן הלכות דארט האלט ער אז מען דארף יא טוישן צו נוסח הגמרא, למעשה די מנהג המקובל איז נישט צו טוישן אפי' ווי עס איז נוגע צו דרשת חז''ל בהלכה,

פרופסר ליימן דא #74 רעדט דא וועגען דער רשב"א/רמב"ן. ער ברענגט אז דער מנחת ש"י האט געהאט א גירסא אין יענע תשובה אז אלעמאל פסקנ'ט מען אזוי ווי די בעלי מסורה. ער ברענגט אז דער קיצור שלחן ערוך אין קסת סופר האט מעתיק געווען די גירסא פון די מנחת שי און פון דעם איז ארויס געקומען אז מיר פסקנ'ן אלעמאל אזוי ווי די בעלי מסורה.

[ירא שמים]

די תרגום איז דאך מפורסם אז סאיז זייער גרייזיג

[רוסישער]

א גרויסן דאנק!
זע אויך פון דא און ווייטער

[אויבערלענדער חכם]

די תרגום איז דאך מפורסם אז סאיז זייער גרייזיג

איך האב נאך געקוקט אין ספרים מדוייקים. בכל אופן המקרה לא יתמיד. פונקט אין גמרא און פונקט אין תרגום האט זיך געמאכט די זעלבע טעות??

[ירא שמים]

וואס ליגט מיר אין זכרון : אלס איסור פון דברים שבכתב אי אתה רשאי לאמרם בעל פה האבן זיי משנה געווען סדא אזא טעם ?

[אויבערלענדער חכם]

א גרויסן דאנק!
זע אויך פון דא און ווייטער

איך וואלט געדארפט דערמאנען אז יענע מאמר פון הרב דוד צבי הילמאן האט מיר געמאכט אויפמערקזאם אויף די שינוי פון "יחלק" ביז "תחלק". למעשה הילמן גייט די גאנצע צייט מיט די הנחה אז חז"ל האבען נישט געהאט אן אנדערע מסורה נאר זיי האבען בכוונה געטוישט די ווערטער מסיבות וסיבות שונות. אין געוויסע פעלער איז ער מסתמא גערעכט, אבער נישט אלעמאל. א סאך מאל איז דא א חילוק צוליב דעם ווייל חז"ל האבען געהאט אן אנדערע גירסא.

[אויבערלענדער חכם]

וואס ליגט מיר אין זכרון : אלס איסור פון דברים שבכתב אי אתה רשאי לאמרם בעל פה האבן זיי משנה געווען סדא אזא טעם ?

עיין בספר המקרא והמסורת, מאמר יג "דברים שבכתב על פה" פון ר' ראובן מרגליות. ער דערמאנט די סברא. די פראבלעם מיט אלע די סברות איז ווען מיר געפינען טאקע עדות אז עס איז געווען אן אנדערע נוסח, אזוי ווי איך האב געוויזען אין די פאל פון די פסוק אין ישעיה.

[ירא שמים]

זייטיגע הערה : די דרגא פון דיוק פון אונזער נוסח אין תורה (נ״ך איז א אנדערע נושא ) איז לאין ערוך איבער די דיוק פון לכאו׳ סיי וועלכע אנדערע ס׳ קדמון זיכער פון אונקלס און פון די גמרא.

[אויבערלענדער חכם]

זייטיגע הערה : די דרגא פון דיוק פון אונזער נוסח אין תורה (נ״ך איז א אנדערע נושא ) איז לאין ערוך איבער די דיוק פון לכאו׳ סיי וועלכע אנדערע ס׳ קדמון זיכער פון אונקלס און פון די גמרא.

גערעכט, אבער די סברא העלפט נאר ווען עס איז דא איין ארט אין די גמרא פון עס ערשיינט די שינוי, אבער ווען די שינוי טרעפט זיך אין ילקוט שמעוני און אין תרגום אויך, איז שוין נישט מסתבר צו זאגען אז א טעות איז געפאלען.

[אויבערלענדער חכם]

נאך א נקודה. מיר זענען נישט די איינציגע וואס האבען געהיטן די "ביבל", א סאך מאל קענען מיר טרעפען שינויים אין אנדערע ביבל'ס און אויב די גמרא שטימט מיט זיי איז דאס א ראיה אז די גמרא האט געהאט אן אנדערע גירסא.

[berlbalaguleh]

אויבערלענדער חכם: איך האב צוויי הערות. נאר איך ווארף מיך נישט מיט קיין רשב"ם'ס און אנדערע ראשונים. נאר פון א קוקווינקל פון א בעל עגלה ובזמן קריב. דער מונקאטשער רב זצ"ל, זאלל ער רוען אין לעכטיגן גן עדן האט געהאט אן אבסעסיע מיט די אגודה און די ציונים וכל המסתעף. ממילא האט ער געזאגט אז דער רשע רעדט אויף עברית און דער חכם רעדט אויף לשון הקודש. אפשר האט ער אויך געהאט א שטיקל סענס אף היומער, ווען ער האט איבעראל געטראפן רמזים אקעיגן די ציונים און די אגודה. ווי אין די גמ'. "קמצא" פי'. קאמוניסטן מזרחיסטן ציוניסטן אגודיסטן. אדער אויפ'ן פסוק אין חומש וכל "מנאצי" לא יראוה האט ער געטייטשט מזרחיסטן נאצאנאליסטן אגודיסטן ציוניסטן ישוב'יסטן...! אבער לפי האמת איז טאקע שווער לויט די גירסא אין די הגדה וואס אונז האמיר. איז דאך לכאורה נישט קיין חילוק פון די שאלה פון דעם חכם ביז די שאלה פון דעם רשע. פארשטייצעך ס'איז דא א סאך תירוצים אויף די קשיא. ודברי תורה כפטיש יפוצץ סלע...!
די צווייטע הערה וואס איך האב איז, אז די היינטיגע מעתיקים און מפרשים אויף ש"ס וועלן אלע פסוקים און מאמרי חז"ל איבערדרייען אויף לשון זכר, צו געפעלן פאר די היינטיגע אכשר דרא'דיגע "לומדים" כדי מ'זאלל זיי נישט אסר'ן ווי שטיינזאלץ און ארט סקראלל. אפילו דער נארישער בלאט האט בראשית דרכו געשריבן אלעס בלשון זכר. צו ס'האט יא אדער נישט געשטימט עפ"י דיקדוק...!

[ירא שמים]

[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] האסט געקוקט אין מסורה אויף יחלק את הארץ ? כבין פ׳ נייגעריג צו איז דא דארט עפעס א רעפרענס צו דעם

[אויבערלענדער חכם]

איך זעה גארנישט, אבער אין די היכל ברכה חומש זעה איך דער תרגום בנוסח ״יתפלג״.

[אויבערלענדער חכם]

איך וויל ממשיך זיין צו ברענגען דוגמאות פון שינויי נוסחאות אין פסוקים וואס מיר געפינען אין חז"ל, אבער איך וויל בעטען דער עולם זאל אויך צולייגען א האנט און העלפען טרעפען נאך דוגמאות.

דער פאלגענדיגע דוגמא איז אינטערסאנט מצד דער וואס זאגט עס, און וואס ער זאגט. ערשט וויל איך מציע זיין זיינע ווערטער און נאכדעם ארויסברענגען פארוואס דאס איז אינטערסאנט.

[center]נוסח הרמב"ם בפסוק שונה ממסורה שלנו[/center]
אין פרשת קדושים (ויקרא כ, כג) באמערקט רבי יעקב קמנצקי זצ"ל אין זיין ספר "אמת ליעקב" אז דער רמב"ם (פרק יא מהלכות עבודה זרה הלכה א) ברענגט אראף דער פסוק "ולא תלכו בחקת הגוי אשר אני משלח מפניכם כי את כל אלה עשו ואקץ בם ואמר לכם אתם תירשו את אדמתם וגו'" מיט אן אנדערע לשון פון ווי עס שטייט אין פסוק. דער רמב"ם שרייבט: "ולא תלכו בחקות הגוים אשר אני משלח מפניכם".

[center]נוסח הרמב"ם מסתבר מתוך הפסוק[/center]
רבי יעקב לייגט צו אז דער נוסח פונעם רמב"ם איז מער מסתבר ווייל דער גאנצע פסוק איז דאך געשריבען בלשון רבים: "עשו", "בם", "אדמתם", און וואס עפעס זאל דער ווארט 'גוי' זיין א יוצא דופן?

[center]ראיה מדברי אונקלוס, הספרי, ומדרש משלי לנוסח הרמב"ם[/center]
פון דער תרגום ברענגט ער אויך א ראיה צו די נוסח פונעם רמב"ם, ווייל דער תרגום זאגט: "בנמוסי עממיא". דער לשון "עממיא" איז דער תרגום פון "גוים" בלשון ארמי. ער ברענגט אויך א ראיה פונעם ספרי אז אזוי איז דארט געווען דער גירסא, אבער עס איז א ביסל קאמפלאצירט יבקשהו המבקש משם. נאך ברענגט ער א ראיה פון מדרש משלי (א, טו) אויף דער פסוק "אל תלך בדרך אתם" וואס דער מדרש זאגט: אלה אומות העולם שנאמר "ולא תלכו בחוקת הגוים וכו'".

[center]ראיה מחומש השומרנים ועוד תרגומים![/center]
צום סוף שרייבט רבי יעקב א ביסל א פלא'דיגע זאך פאר א רבנישע פיגור. ער זאגט: "וראיתי בחמשה חומשי תורה עם הגהות מן כתבי יד עתיקים [מן כ. ד. גינצבורג-לונדון תרס"ט] שהביא נוסחא שכתוב שם "הגוים" בשם חומש השומרונים (Samaritan Pentateuch) וכמה תרגומים ואולי שכן היה כתוב בספרי הרמב"ם. דאס מיינט אז מיר קענען זיך לערנען פון דער נוסח פון ספרים וואס זענען נישט מחכמי ישראל, און אזוי אויך פון אזעלכע תרגומים לגבי נוסח המקרא.

וע"ע מש"כ איש הספר כאן

[center]הוספה לדברי הגר"י קמנצקי[/center]
1- דער רמב"ם דערמאנט דער פסוק אויך אין "מורה נבוכים" (חלק ג פרק לז) און אין ספר המצוות (מצוה ל) בלשון רבים.
2- דער רד"ק דערמאנט עס בלשון רבים אין ספר מלכים ב (יז, כח).
3- ריטב"א (שבת קל, א)
4- שו"ת תשב"ץ (חלק ג סימן קלג)
5- ספר יראים (סימן נז)

[center]מי היה כ. ד גינצבורג?[/center]
כריסטיאן דוד גינצברג איז געבוירען געווארען אין 1831 (תקצב) אין וורשה צו אידישע עלטירען, אבער ער האט זיך געשמד ווען ער איז געווארען פופצען. פאר נאך פרטים קוקטס אין וויקיפידיה אדער דא דאס מיינט "קבל את האמת [ליעקב] ממי שאמרו!"

[מיימון]

דער ספר משפחת סופרים איז א גאנצער חיבור וואס נעמט צוזאם אלע חילוקים און שינויים וואס מיר טרעפן אין חז''ל אנדערש ווי אונזער מסורה, עטליכע הונדערט אין צאל, טייל מיט שטערקערע באווייזן ווי צב''ש אז די דרשה קען נאר שטימען לויט אן אנדערע נוסח, און טייל מיט שוואכערע ראיות, דער מחבר טענה'ט אז דער נוסח המסורה איז פון די חכמי טבריה וואס זענען געווען שפעטער ווי חז''ל, און טייל פון זיי זענען געווען קראים (כידוע אויף בן אשר איז א גרויסע מחלוקה), דעריבער איז דער נוסח פון חז''ל שטערקער.

למעשה איז אבער די נוסח המסורה אנגענומען געווארן ביי גאנץ כלל ישראל און איז פארשטערקערט געווארן דורך דעם רמב''ם און רמ''ה, און לויט דעם כלל אז פוק חזי מאי עמא דבר איז דאס דער נוסח, און כאטש דער רמ''א שרייבט אז היינט זענען ספרי תורה בחזקת פסול ווייל מיר זענען נישט בקי בחסירות ויתרות, איז דאס דאך דער נוסח וואס איז אנגענומען, און אויב צוריקגיין קען מען דאך צוריקגיין נאך ווייטער ואין לדבר סוף.

[אויבערלענדער חכם]

דער ספר משפחת סופרים איז א גאנצער חיבור וואס נעמט צוזאם אלע חילוקים און שינויים וואס מיר טרעפן אין חז''ל אנדערש ווי אונזער מסורה, עטליכע הונדערט אין צאל, טייל מיט שטערקערע באווייזן ווי צב''ש אז די דרשה קען נאר שטימען לויט אן אנדערע נוסח, און טייל מיט שוואכערע ראיות, דער מחבר טענה'ט אז דער נוסח המסורה איז פון די חכמי טבריה וואס זענען געווען שפעטער ווי חז''ל, און טייל פון זיי זענען געווען קראים (כידוע אויף בן אשר איז א גרויסע מחלוקה), דעריבער איז דער נוסח פון חז''ל שטערקער.

למעשה איז אבער די נוסח המסורה אנגענומען געווארן ביי גאנץ כלל ישראל און איז פארשטערקערט געווארן דורך דעם רמב''ם און רמ''ה, און לויט דעם כלל אז פוק חזי מאי עמא דבר איז דאס דער נוסח, און כאטש דער רמ''א שרייבט אז היינט זענען ספרי תורה בחזקת פסול ווייל מיר זענען נישט בקי בחסירות ויתרות, איז דאס דאך דער נוסח וואס איז אנגענומען, און אויב צוריקגיין קען מען דאך צוריקגיין נאך ווייטער ואין לדבר סוף.

ייש"כ. איך האב שוין געזעהן דער ספר, אבער מיין ציל איז געווען אויסצושמועסען פעלער וואס איז א ביסל אינטערסאנט. אזוי ווי צו ווייזען אז די נוסח ים המלח איז דער זעלבע ווי די גמרא, אדער צו ווייזען וואו רבי יעקב רעדט עס ארום און איז מציין צו א משומד.

[דעת תורה]

איך זע נישט די גרויסע חידוש בדבר, ער זאגט דען נאך חידושים פון דעם משומד, ער ברענגט סך הכל נאך כ"י פון זיין ביבליאטעק. איז שוין די וועלט היינט אזוי פאררוקט אז דאס איז שוין אויך א פלא?

[אויבערלענדער חכם]

איך זע נישט די גרויסע חידוש בדבר, ער זאגט דען נאך חידושים פון דעם משומד, ער ברענגט סך הכל נאך כ"י פון זיין ביבליאטעק. איז שוין די וועלט היינט אזוי פאררוקט אז דאס איז שוין אויך א פלא?

קענט איר מיר ווייזען אין א ספר פון אן אנגענומען גדול בישראל ווי ער דערמאנט דער נאמען פון א משומד און צייכענט צו צו א חומש וואס יענער האט געדרוקט?

האט דאס נישט א ביסל צו טוהן מיט נותן שם לרשע? וויפיל מאל זעהן מיר אז מחברים ווילן אפילו נישט דערמאנען דער נאמען פון דער מכון וואס דרוקט געוויסע ספרים ווייל כאטש עס הייסט נאך א גאון אחד ווילן זיי נישט דערמאנען דער נאמען פון א תלמיד חכם ווער איז נישט געווען זעלבסשטענדיק מיט זיי.

א חידוש מעסט מען אויב דאס איז נישט א מילתא דשכיחא. איך ווייס נישט וויפיל מ'קען מדייק זיין אין די ווערטער פון ר' מלך שפירא (Marc Shapiro) אבער אין זיין ספר THE LIMITS OF ORTHODOX THEOLOGY עמוד 97 הערה 42 שרייבט ער בזה הלשון:

[left]Emet l'ya'akov, 388. To support this view he cites information obtained from critical apparatus of the apostate C. D. Ginsburg's edition of the Pentateuch (London 1908).[/left]

אם ניתן רשות לדייק, איז שטארק משמע אז פאר אן historian אזוי ווי מלך שפירא הייסט דאס יא א חידוש, אבער עס איז גאר מעגליך אז אין די ספרים וואס קאווע שטיבל עולם לערענט פאסירט דאס גאר אפט, און אויב אזוי אתכם הסליחה אז איך האב ארויף געברענגט אן ענין ידוע לכל.

לגבי די אלגעמיינע מציאות אז רבי יעקב איז דן אויף דער נושא ווי קראנט איז דער מסורה, שרייבט שפירא אין הערה 44:

[left]I have cited Kamenetzky's view simply to show that a leader of the right wing yeshiva world has no difficulty rendering the Masoretic aspect of the Principle (Revelation of the Torah) non-binding.[/left]

ער איז ממשיך אין יענע הערה צו זאגען אז דער ראיה וואס רבי יעקב ברענגט פון רמב"ם איז נישט אזוי שטארק ווייל דער רמב"ם פלעגט שרייבען פסוקים פון זכרון און צוליב דעם האט ער געמאכט א טעות. שפירא גייט מיט דעם יסוד לשיטתו אין זיין ספר Studies in Maimonides אז אסאך זאכען אין דער רמב"ם קען מען פארענטפערען מיט א פשוט'ע תירוץ: ער האט געמאכט א טעות. למעשה איך האב געברענגט פון עטליכע אנדערע ראשונים וואס האבען אויך יענע נוסח "חקת הגוים" און פון דעם זעהט אויס אז עס איז יא צוליב אן אנדערע מסורה.

ועיין בהודעות הבעל"ט

[מיימון]

לכבודו פון הרב [tag]אויבערלענדער חכם[/tag] וועל איך פרובירן צוצולייגן אביסל.

באמת איז דער ענין זייער ברייטפארצווייגט און האט אסאך מדריגות, מעגליך וועל איך נאך שרייבן אמאל מער דערוועגן, אבער קודם א דוגמא, הגם א באקאנטע, פון תרגום יונתן, אין יונתן געפינען מיר באמת אסאך שינויים וואס דער רד''ק מערקט שוין אן.

אין זכריה י''ד ה' ווערט דערציילט איבער א 'רעש', א ציטערניש, וואס וועט פארקומען אין דעם 'יום ה'', דער פסוק זאגט 'ועמדו רגליו ביום ההוא על הר הזיתים וגו' ונבקע הר הזיתים וגו' ונסתם גיא הרי כי יגיע גי הרים אל אצל, ונסתם כאשר נסתם מפני הרעש בימי עזיה מלך יהודה'. דער נוסח ביי אונז איז ביי אלע דריי ונסתם מיט א פתח נון, מלשון מנוסה, מען וועט אנטלויפן, אבער דער תרגום יונתן טייטשט ויסתתים חילא דטוריא וכו', וואס ווייזט אז ער האט געהאט דעם נוסח ביים ערשטן מאל ונסתם מיט א חירק נון מלשון סתימה, עס וועט ווערן פארשטאפט און פארמאכט דורך די ערד ציטערניש.

למעשה איז דאס אבער א מחלוקה צווישן די בעלי המסורה ווי דער אבן עזרא און מהר''י קרא ברענגען שוין אז די מדינחאי, ד.ה. די בני א''י האבן געהאט דעם נוסח מיט א חירק, און אזוי ברענגט אויך דער רד''ק. רש''י ברענגט נאר דעם יונתן וואס זעט אויס אז ער האט אויך געהאט די גירסא.

דער מנחת שי צייכנט אבער צו א אינטערעסאנטע זאך, אז ר' עזריה מן האדומים אין ספר מאור עינים ברענגט אז אין תרגום השבעים איז די גירסא ונסתם מיט א חיריק ביי אלע דריי מאל, דאס טייטש אז דער פסוק זאגט אז בימי עוזיהו איז אויך פארשטאפט געווארן דער בארג, ר' עזריה
ברענגט א ראיה דערצו פון יוסיפון וואס שרייבט אז ווען עוזיהו האט געוואלט טון די עבודה איז געשען א ערד ציטערניש און עס האט זיך גערוקט דער בארג פון מערב צו מזרח און האט פארשטאפט דעם וועג וואס איז דארט אדורך. וואס פון דעם זעט אויס אז יוסיפון האט געהאט די גירסא ווי דעם תרגום השבעים.

דער מאור עינים ברענגט דארט נאך א פלאץ וואס יונתן האט געהאט א אנדערע גירסא, אין תהלים נ' שטייט ושם דרך אראנו בישע אלהים, ושם מיט א שי''ן שמאלית, חז''ל דרש'נען אל תקרי ושם אלא ושם מיט א שי''ן ימנית, אבער אין תרגום זעט אויס אז ער האט געהאט די גירסא מיט א שי''ן ימנית, ווייל ער טייטשט ומאן דיצדי אורחא בישא וכו' מלשון שממה (ביי אונז שטייט דיעדי זע מנחת שי).

נאך א קליינע שינוי קען מען צוצייכענען דעם רש''ש אין תענית ז' ע''ב אויף די גמרא אז אן עז פנים מותר לשנאותו זאגט רש''י אז די גמרא דרשנ'ט ישנא בשו''א, און דער רש''ש איז מגיה ווי די דפוסים הראשונים בש' וא' דהיינו אז רש''י האט געהאט די גירסא אין פסוק מיט א ה' און דא דארף מען דרש'נען מיט א אלף. ואגב אז מען רעדט פון די חילוקים פון א' וה' מוז מען צוצייכענען די ווערטער פון המדקדק הגדול בעל מנחת שי וואס שרייבט אין עזרא ב' נ' אז עס זענען געווען זייער אסאך חילוקים אין די ספרים וואס ער האט איבערגעקוקט, צווישן די נעמען ביי די אותיות א' און ה', און דעריבער האט ער עס געלאזט אזוי ווי עס איז און מ'קען שרייבן וויאזוי מ'וויל וויבאלד ביידע זענען סייווי מאותיות הנשימה, דאס איז זייער אינטערעסאנט לאור פון דעם וואס די בעלי שמות גיטין מאכן א גאנצן עסק פון די נעמען (הוי וויפיל עגונות די נעמען פראבלעמען האבן שוין פאראורזאכט), וויאזוי דער דקדוק פון אונגאריש און רוסיש קומט, און ברענגען ראיות פון עזרא און נחמיה אין די צייט וואס די ספרים זענען בכלל נישט מדויק און קענען רואיג זיין בטעות.

[אויבערלענדער חכם]

לכבודו פון הרב [tag]אויבערלענדער חכם[/tag] וועל איך פרובירן צוצולייגן אביסל וכו' דער מאור עינים ברענגט דארט נאך א פלאץ וואס יונתן האט געהאט א אנדערע גירסא, אין תהלים נ' שטייט ושם דרך אראנו בישע אלהים, ושם מיט א שי''ן שמאלית, חז''ל דרש'נען אל תקרי ושם אלא ושם מיט א שי''ן ימנית, אבער אין תרגום זעט אויס אז ער האט געהאט די גירסא מיט א שי''ן ימנית, ווייל ער טייטשט ומאן דיצדי אורחא בישא וכו' מלשון שממה (ביי אונז שטייט דיעדי זע מנחת שי) וכו' ואגב אז מען רעדט פון די חילוקים פון א' וה' מוז מען צוצייכענען די ווערטער פון המדקדק הגדול בעל מנחת שי וואס שרייבט אין עזרא ב' נ' אז עס זענען געווען זייער אסאך חילוקים אין די ספרים וואס ער האט איבערגעקוקט, צווישן די נעמען ביי די אותיות א' און ה', און דעריבער האט ער עס געלאזט אזוי ווי עס איז און מ'קען שרייבן וויאזוי מ'וויל וויבאלד ביידע זענען סייווי מאותיות הנשימה, דאס איז זייער אינטערעסאנט לאור פון דעם וואס די בעלי שמות גיטין מאכן א גאנצן עסק פון די נעמען (הוי וויפיל עגונות די נעמען פראבלעמען האבן שוין פאראורזאכט), וויאזוי דער דקדוק פון אונגאריש און רוסיש קומט, און ברענגען ראיות פון עזרא און נחמיה אין די צייט וואס די ספרים זענען בכלל נישט מדויק און קענען רואיג זיין בטעות.

א - ייש"כ

ב- די ווערטער פון הרה"ג ר' [tag]מיימון[/tag] צריכים עיון אצלי, ווייל די גמרא דערציילט אז יונתן האט געוואלט שרייבען תרגום אויף כתובים, אבער פון שמים האט מען נישט צוגעלאזט (עיין מגילה ג, א), אויב אזוי ווי אזוי קען זיין אז יונתן האט געשריבען תרגום אויף תהילים וואס איז א חלק פון כתובים כמבואר בבבא בתרא (יד, ב).

דרך אגב: אין אמת ליעקב אויף תהילים קמט, ה "יעלזו חסידים בכבוד ירננו על משכבותם, ברענגט ער דער תרגום דארט "יבועין חסידי בכנרא", דאס מיינט אז דער תרגום האט געטייטשט "יעלזו חסידים בכבוד" כאילו עס וואלט געשטאנען "בכנור". ער שרייבט נאר צו אז "אחר כך נודע לי כי בדפוסים אחרים מתורגם 'ביקרא' - דאס מיינט 'בכבוד'. אין די הערה דארט (102) איז געשריבען "כי לא נודע בבירור מי הוא המתרגום של כתובים - עיין בספר רב פעלים לר' אברהם בן הגר"א".

ג- בענין שמות הנתינים באל"ף או בה"א - אין אמת ליעקב אויף ספר עזרא ב, מג שרייבט אז "לא מצינו סתם שמות אנשים שבסוף קמץ שהנחה תהיה אל"ף כי בכל מקום הנח שאחר הקמץ היא ה"א [עזרא איז אן אויסנאם ווייל מיט א ה"א איז עס "עזרה"], ער טעהנ'ט אז נאר די שמות פון די נתינים האבען אן אל"ף צום לעצט ווייל עס שטאמט פון אן אנדערע שפראך און אויפן הדיבור. ער זאגט אז וועגען דעם זאל מען אויך שרייבען אידישע נעמען [פייגא שפרינצא וכו'] מיט אן אל"ף ווייל עס איז נישט לשון הקודש. עיין שם.

[אויבערלענדער חכם]

איך זע נישט די גרויסע חידוש בדבר, ער זאגט דען נאך חידושים פון דעם משומד, ער ברענגט סך הכל נאך כ"י פון זיין ביבליאטעק. איז שוין די וועלט היינט אזוי פאררוקט אז דאס איז שוין אויך א פלא?

עיין מה שכתבתי לעיל להשיב ע"ד [tag]דעת תורה[/tag] שליט"א, ועתה באתי להוסיף עליהם.

[center]אמת ליעקב על נ"ך[/center]
נישט לאנג צוריק איז געדרוקט געווארען א ספר "אמת ליעקב על נ"ך" (חלק שני - דער ערשטער חלק דארף באלד ארויס קומען). עס איז א ספר נפלא ויחיד במינו מכמה סיבות. ערשטענס, רבי יעקב איז דאך געווען ידוע אלץ מומחא אין נ"ך, און יעצט קען מען לערנען זיין תורה דבר דבר על אפניו. צווייטענס, די אייניקלעך וואס געבען דאס ארויס זענען נישט די זעלבע וואס האבען ארויס געגעבען די אנדערע ספרים. חוץ פון דער דעקעל און די פונט איז גארנישט די זעלבע. די מוציא לאור פון די ספר אויף נ"ך איז א זוהן פון רבי נתן קמנצקי (מחבר פון Making of a Gadol) און ער האט געלאזט א סאך זאכען וואס די אנדערע וואלט קיינמאל נישט געדרוקט. די הערות זענען פיל מיט גאר אינטערסאנטע זאכען. גראדע אויף די נקודה וואס איך וויל יעצט ברענגען איז ונהפוך הוא, כאטש אפילו די מוציא לאור פון אמת ליעקב על התורה האט געדרוקט די נאמען פון די משומד כ. ד. גינזבורג, די מוציא לאור פון די ספר אויף נ"ך מאכט זיך נישט וויסענדיג פון דעם.

[center]סוד העבר[/center]
עס איז כדאי מקדים צו זיין אז אין דער וואך'ס פרשה שטייט "אלה הדברים אשר דבר משה בעבר הירדן", שטעלט זיך די שאלה, וואס מיינט "בעבר הירדן" - די אנדערע זייט ירדן - דאס איז נאר די "אנדערע זייט" רעלעטיוו צו איינער וואס שטייט אויף די "אנדערע זייט". מען זעהט פון דא אז דער תורה איז געשריבען געווארען פון א פערספעקטיוו (perspective) פון איינער וואס איז אין ארץ ישראל, און ער זאגט אז משה איז געווען "בעבר הרדן" - אויף די "אנדערע" זייט ירדן. עיין אבן עזרא והדברים ידועים. מיט דעם קען מען פארשטיין פארוואס "מערב" רופט זיך אהן "ים" אין די תורה, ווייל דער "ים הגדול" איז אויף דער "מערב" זייט פון ארץ ישראל.

[center]ממזרח וממערב מצפון ומים[/center]
א דאנק דער בעל שם טוב איז דער פסוק אין תהילים (קז, ג) "ומארצות קבצם ממזרח וממערב מצפון ומים" גאנץ באוואוסט- עס שטעלט זיך די קשיא, אויב עס שטייט שוין "ממערב" פארוואס דארף שטיין "מים", און אויך פארוואס שטייט נישט "דרום"? עיי"ש באבן עזרא ורד"ק. אין אמת ליעקב אויפ'ן ארט ברענגט ער אז דער רב פון שאוול הגאון רבי אהרן יוסף באקשט הי"ד [ידוע בשם ר' ארצ'יק ובעמח"ס שו"ת תורת אהרן ושיחות לב אהרן] האט עם דערציילט אז די "מבקרי המקרא" האבען געוואלט מגיה זיין "מצפון ומימין" [שמעתי שיש אברכים יוצאי בית מדרשו של קאווע שטיבל שאומרים הפסוק פעמיים לצאת ידי דעה זו] - דרום איז דאך דער רעכטע זייט ווען מען קוקט צו מזרח. מיט דעם ווערט פארענטפערט ביידע קשיות. רבי יעקב פארענטפערט אבער די קשיא אז אפשר איז דער משורר ווער עס האט געזאגט דער קאפיטל זיך געפינען אין א לאנד וואס אז צום צפון פונעם ים הגדול און צוליב דעם האט ער גערופען "דרום" - "ים". אדער זאגט ער אז דער כוונה איז צו דער "ים האדום" (the red sea).

[center]ונעו מים עד ים ומצפון ועד מזרח[/center]
אין עמוס (ח, יב) שטייט "ונעו מים עד ים ומצפון ועד מזרח ישוטטו" - רבי יעקב ברענגט פון דא א ראיה אז סיי מערב און סיי דרום קענען זיך רופען "ים" ווייל דער ים הגדול אין מערב רופט זיך "ים", און אזוי אויך דער "ים סוף" אין דרום. אין אמת ליעקב אויף עמוס שרייבט ער "ולפי זה בטלו דבריו של אותו שכתב בתהלים קז, ג "ומארצות קבצם ממזרח וממערב ומצפון ומים" ורצה להגיה: "מצפון ומימין" וכמו שכתוב שם פט, יג: "צפון וימין אתה בראתם" וגו'.

[center]שלשה שמות למשומד[/center]
ווער זענען די "מבקרי המקרא"? און ווער איז דער "אותו שכתב"? אין די הערה (60) אויף עמוס שרייבט דער מוציא לאור: "הכוונה ליהודי משומד ד. ג. שהוציא תנ"ך המופץ ע"י שאינם בני ברית ושם הוא כותב שצריך להגיה "ומימין". רבינו לא רצה להזכיר את שמו לקיים "שם רשעים ירקב". אינטערסאנט אז אין תהילים און אין עמוס האט רבי יעקב געוואלט מקיים זיין "שם רשעים ירקב" ווען ער קריגט זיך אויף עם, אבער אין זיין ספר על התורה וואו ער ברענגט א ראיה פון עם האט ער עם מזכיר געווען לשבח. איין זאך איז זיכער אז ער איז נישט געווען באקוועם מיט דאס אז ער האט געקוקט דארט ווייל אויב נישט וואס דארף ער דערמאנען אז א רב האט עם דאס דערציילט [דאס דערמאנט פון דער בארא פארקער רב וואס האט גערעדט וועגען א פרצה אין צניעות און געזאגט "איך האב דאס נישט געזעהן הרב מנשה קליין האט מיר דערציילט].