שינויי נוסחאות בפסוקים שהוזכרו בחז"ל

[מיימון]

דער תיקון מצפון ''ומימין'' איז א אלטער און איז ברייט באקאנט ביי די מבקרים, אינטערעסאנט איז אנצומערקן וואס רנ''ק שרייבט אין מורה נבוכי הזמן און אזוי שרייבט אויך שי''ר אז דער קאפיטל איז געזאגט געווארן דורך די עולי הגולה פון בבל ווי עס ווייזט דער לשון יאמרו גאולי ה', און ביי די וואס זענען אין בבל און פרס קומט אויס דער ים נענטער צו דרום דעריבער האבן זיי גערופן דרום זייט ''ים'' אזוי ווי די בני א''י האבן גערופן מערב ''ים'' ווייל דער ים איז ביי זיי צו מערב, זיי ברענגען א ראיה פון ישעיהו מ''ט אלה מצפון ומים, רנ''ק איז מאריך זייער שיין וויאזוי דער גאנצער קאפיטל שטימט מיט די מאורעות פון די עולי הגולה, זע אין מורה נבוכי הזמן שער י''א סימן ג', און זע אויך אין אגרות שי''ר עמ' 244-245 , דאס איז געווען א טייל פון א שטורמישן ויכוח צווישן שד''ל און שי''ר מיט רנ''ק איבער ישעיהו השני און די מזמורי תהלים, ובמקו''א אאריך.

[אויבערלענדער חכם]

דער תיקון מצפון ''ומימין'' איז א אלטער און איז ברייט באקאנט ביי די מבקרים, אינטערעסאנט איז אנצומערקן וואס רנ''ק שרייבט אין מורה נבוכי הזמן און אזוי שרייבט אויך שי''ר אז דער קאפיטל איז געזאגט געווארן דורך די עולי הגולה פון בבל ווי עס ווייזט דער לשון יאמרו גאולי ה', און ביי די וואס זענען אין בבל און פרס קומט אויס דער ים נענטער צו דרום דעריבער האבן זיי גערופן דרום זייט ''ים'' אזוי ווי די בני א''י האבן גערופן מערב ''ים'' ווייל דער ים איז ביי זיי צו מערב, זיי ברענגען א ראיה פון ישעיהו מ''ט אלה מצפון ומים, רנ''ק איז מאריך זייער שיין וויאזוי דער גאנצער קאפיטל שטימט מיט די מאורעות פון די עולי הגולה, זע אין מורה נבוכי הזמן שער י''א סימן ג', און זע אויך אין אגרות שי''ר עמ' 244-245 , דאס איז געווען א טייל פון א שטורמישן ויכוח צווישן שד''ל און שי''ר מיט רנ''ק איבער ישעיהו השני און די מזמורי תהלים, ובמקו''א אאריך.

פרופסר [tag]מיימון[/tag] אילו לא באתי אלא בשביל זה לקאווע שטיבל דייני! איך האב נאך געקוקט דער מראה מקום פון שי"ר און איך זעה טאקע אז דער גאנצע שמועס איז דארט. אינטערסאנט צו שפעקעלירען אויב רבי יעקב אדער דער שאוול רב רבי ארצ'יק האבען געוואוסט פון דעם אדער נישט. למעשה שי"ר שרייבט דארט אז קיין אנדערע פלאץ אין תנ"ך ווערט דרום זייט נישט אנגערופען "ים" און רבי יעקב ברענגט דאך א פסוק אין עמום "מים ועד ים".
עוד הפעם אני רוצה להביע הכרה לפרופסר הגדול שמדי פעם לפעם פוקד את הבית הזה עם הודעותיו המחכימות והמשכילות.

[[NAMELESS]]

סוד העבר

עס איז כדאי מקדים צו זיין אז אין דער וואך'ס פרשה שטייט "אלה הדברים אשר דבר משה בעבר הירדן", שטעלט זיך די שאלה, וואס מיינט "בעבר הירדן" - די אנדערע זייט ירדן - דאס איז נאר די "אנדערע זייט" רעלעטיוו צו איינער וואס שטייט אויף די "אנדערע זייט". מען זעהט פון דא אז דער תורה איז געשריבען געווארען פון א פערספעקטיוו (perspective) פון איינער וואס איז אין ארץ ישראל, און ער זאגט אז משה איז געווען "בעבר הרדן" - אויף די "אנדערע" זייט ירדן. עיין אבן עזרא והדברים ידועים. מיט דעם קען מען פארשטיין פארוואס "מערב" רופט זיך אהן "ים" אין די תורה, ווייל דער "ים הגדול" איז אויף דער "מערב" זייט פון ארץ ישראל.

איך זעה נישט די גרויסע טענה פון בעבר הירדן ווייל עס לאזט זיך גרינג זאגן אז עס איז געשריבן געווארן בעיקר פאר אידן וואס גייען וואוינען אין א"י און לויט זייער פערספעקטיוו, און אזויווי דער רשב"ם סוף פר' חוקת שרייבט

מעבר לירדן יריחו כלומר כנגד ירדן וכנגד יריחו לא למטה בירדן ולא
למעלה מיושבי ארץ ישראל ראוי ליכתב מעבר לירדן לאותם שעברו את הירדן
שלהם קרוי ערבות מואב מעבר לירדן

איר האט פארשטאנען אז דאס איז געווען דעם אבן עזרא'ס פראבלעם צו וואס ער האט געדארפט ברענגען דעם סוד י"ב? איך האב פארשטאנען אז זיין פראבלעם איז געווען די גאנצע הקדמה ביז פסוק ו' וואס איז אנדערש ווי שאר פרשיות התורה און אויך איז עס אנדערש ווי גאנץ ספר דברים ווי משה רעדט בגוף ראשון, און אזוי אויך די אנדערע מ"מ וואס ער ברענגט פון קאפיטל ל"א רעדט אויך בגוף שני, שד"ל אין המשתדל האט פארשטאנען אז די פראבלעם איז מיטן פסוק אחד עשר יום מחורב, (אגב גייט ער דארט ארויס אין א ווילדע rant אנטקעגן שפינוזה פארן אפלערנען דעם אב"ע אז נישט משה האט עס געשריבן)
יעצט זיכענדיג זעה איך אז מטוט און לערנט טאקע ווי אייך אז די פראבלעם איז מיט 'בעבר הירדן'

[[NAMELESS]]

לגבי דעם רשב"ם וואס איך האב געברענגט,מארק שפירא אין זיין "the limits of orthodox theology " ברענגט דעם רשב"ם אלץ איינע פון די ראשונים וואס האבן אנגענומען אז משה האט נישט געשריבן געוויסע חלקים פון די תורה, אבער באמת אז מען קוקט אריין אין רשב"ם זעהט מען אז ער האט נישט ריכטיג אפגעלערנט, איינער האט אים קריטיקירט אויף דעם און מארק האט געענטפערט אז די נוסח וואס מיר האבן איז גאר א צענזורירטע נוסח דורך דוד ראזין אבער באמת שטייט יא אזיווי ער האט געברענגט, און אלץ א ריאה ברענגט ער פון א ענגלישע תרגום פונעם רשב"ם, למעשה האב איך נישט געטראפן אזא גירסא און לכאורה איז דאס א טעות פון אים,

[אויבערלענדער חכם]

סוד העבר

עס איז כדאי מקדים צו זיין אז אין דער וואך'ס פרשה שטייט "אלה הדברים אשר דבר משה בעבר הירדן", שטעלט זיך די שאלה, וואס מיינט "בעבר הירדן" - די אנדערע זייט ירדן - דאס איז נאר די "אנדערע זייט" רעלעטיוו צו איינער וואס שטייט אויף די "אנדערע זייט". מען זעהט פון דא אז דער תורה איז געשריבען געווארען פון א פערספעקטיוו (perspective) פון איינער וואס איז אין ארץ ישראל, און ער זאגט אז משה איז געווען "בעבר הרדן" - אויף די "אנדערע" זייט ירדן. עיין אבן עזרא והדברים ידועים. מיט דעם קען מען פארשטיין פארוואס "מערב" רופט זיך אהן "ים" אין די תורה, ווייל דער "ים הגדול" איז אויף דער "מערב" זייט פון ארץ ישראל.

איך זעה נישט די גרויסע טענה פון בעבר הירדן ווייל עס לאזט זיך גרינג זאגן אז עס איז געשריבן געווארן בעיקר פאר אידן וואס גייען וואוינען אין א"י און לויט זייער פערספעקטיוו, און אזויווי דער רשב"ם סוף פר' חוקת שרייבט

מעבר לירדן יריחו כלומר כנגד ירדן וכנגד יריחו לא למטה בירדן ולא
למעלה מיושבי ארץ ישראל ראוי ליכתב מעבר לירדן לאותם שעברו את הירדן
שלהם קרוי ערבות מואב מעבר לירדן

איר האט פארשטאנען אז דאס איז געווען דעם אבן עזרא'ס פראבלעם צו וואס ער האט געדארפט ברענגען דעם סוד י"ב? איך האב פארשטאנען אז זיין פראבלעם איז געווען די גאנצע הקדמה ביז פסוק ו' וואס איז אנדערש ווי שאר פרשיות התורה און אויך איז עס אנדערש ווי גאנץ ספר דברים ווי משה רעדט בגוף ראשון, און אזוי אויך די אנדערע מ"מ וואס ער ברענגט פון קאפיטל ל"א רעדט אויך בגוף שני, שד"ל אין המשתדל האט פארשטאנען אז די פראבלעם איז מיטן פסוק אחד עשר יום מחורב, (אגב גייט ער דארט ארויס אין א ווילדע rant אנטקעגן שפינוזה פארן אפלערנען דעם אב"ע אז נישט משה האט עס געשריבן)
יעצט זיכענדיג זעה איך אז מטוט און לערנט טאקע ווי אייך אז די פראבלעם איז מיט 'בעבר הירדן'

לא רציתי להיות הולך רכיל ומגלה "סוד" ולכן כתבתי בדרך שמשכילים ילכו בו וחסידים יכשלו בו.

[רוסישער]

לגבי דעם רשב"ם וואס איך האב געברענגט,מארק שפירא אין זיין "the limits of orthodox theology " ברענגט דעם רשב"ם אלץ איינע פון די ראשונים וואס האבן אנגענומען אז משה האט נישט געשריבן געוויסע חלקים פון די תורה, אבער באמת אז מען קוקט אריין אין רשב"ם זעהט מען אז ער האט נישט ריכטיג אפגעלערנט, איינער האט אים קריטיקירט אויף דעם און מארק האט געענטפערט אז די נוסח וואס מיר האבן איז גאר א צענזורירטע נוסח דורך דוד ראזין אבער באמת שטייט יא אזיווי ער האט געברענגט, און אלץ א ריאה ברענגט ער פון א ענגלישע תרגום פונעם רשב"ם, למעשה האב איך נישט געטראפן אזא גירסא און לכאורה איז דאס א טעות פון אים,

ווייזט אויס אז ער מיינט דאס וואס רוזן האט מגיה געווען 'לאותם שעברו את הירדן', וואס לאזט זיך טייטשן אז ער מיינט שהכתוב דיבר ע"ש העתיד וכהא דכתובות, אנדערש ווי אין די מהדו' הנפוצות 'לאחר שעברו את הירדן'. וואס יעמאלט איז בפירוש משמע 'שראוי ליכתב כן' נאר נאכן אריינגיין אין ארץ ישראל. למעשה קען מען קוועטשן אויך לויט דער אריגנאלער גירסא אז ער מיינט ווי רוזן'ס טייטש.
www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?req=40236&st=&pgnum=227

[מיימון]

אין דעם ארטיקל שרייבט ער אז דער רשב''א האט באמת געהאלטן אז מ'זאל פאררעכטן די פסוקים לויט די דרשות חז''ל, נאר א טעות אין די תשובה האט גורם געווען מ'זאל דאס נישט גוט אפלערנען במשך פון יארן, (ווי אויך זאגט ער אז א גורם איז געווען ר' יעקב בן חיים דער דרוקער פון ויניציאה וואס האט געדרוקט אין אנהייב פון זיין מקראות גדולות א מאמר ווי ער שרייבט אז דער נוסח המסורה איז שטערקער, ר' יעקב איז שפעטער געווארן א משומד [tag]אויבערלענדער חכם[/tag] .... ) למעשה איז לכאורה בעסער אזוי ווי איידער מ'זאל זיך נעמען פארריכטן כל אחד לפי השערתו, ובפרט די הונדערטער שינויים פון די ספרי הזוהר, אויף אזא מהלך וואלטן מיר געהאט אזויפיל ספרי תורה וויפיל חסידות'ן זענען דא...

און אז מ'שרייבט שוין אום תשעה באב איז אינטערעסאנט צו דערמאנען דעם פסוק אין איכה ד' י''ח צדו צעדינו מלכת ברחובותינו, וואס דער אבן עזרא ברענגט אין ספר צחות אז עס איז געווען ווער עס האט גע'טענה'ט אז עס איז געשטאנען לכתחילה ''צרו'' צעדינו, אזוי ווי אין פסוק בלכתך לא יצר צעדך, נאר וויבאלד דער אות ד' איז זייער ענליך צום ר' האט זיך עס פארטוישט, ריה''ל אין כוזרי מאמר ג' סימן כ''ז ברענגט אויך די דוגמא ווען ער רעדט וועגן די נוסחאות, ער שרייבט אבער אז מ'קען נישט מגיה זיין אפילו קלייניגקייטן וויבאלד דאס וועט גיין ווייטער און ווייטער.

דער פענאמען פון טוישונגען צווישן ד' און ר' טרעפן מיר שוין באמת אין חז''ל ווי אין עירובין יג. ווארנט ר' ישמעאל אן ר' מאיר אז ער זאל זיין נזהר במלאכת הכתיבה דלמא יתיב זבוב אתגיה דדלת ומחיק ליה ומשוי ליה ריש, ווי אויך איז באקאנט וואס עס שטייט פארוואס עס איז דא א גרויסע ד' ביי שמע און א גרויסע ר' ביי לא יהיה לך אל אחר כדי מען זאל זיך נישט פארטוישן צווישן זיי. אין חז''ל טרעפן מיר פיל מאל אן חילופי גירסאות וועלכע זענען פארטוישט צווישן ד' און ר' און בפרט אין ירושלמי ווי הג''ר יוסף ענגל צייכנט אן אויף א פלאץ.

ענליכע חילוקים זענען פארהאן ביי געוויסע נעמען צווישן ד' און ר', וואס עטליכע דערפון צייכנט דער אויבנדערמאנטער אבן עזרא צו, צב''ש דעואל - רעואל אין פרשת במדבר, דודנים - רודנים אין בראשית און דברי הימים (גראדע זענען דא וואס זאגן אז דער נאמען פונעם פאלק איז געווען דורדנים ווי דער תרגום יונתן אין ביידע פלעצער), צווישן בראשית און דברי הימים זענען פארהאן נאך חילוקים ווי דיפת - ריפת, חמדן - חמרן, הדר - הדד, טייל פון זיי איז רש''י אין דבה''י מפרש עפ''י דרש.

אין יחזקאל ו' ווערט דערמאנט די שטאט דבלה וואס לויט'ן רד''ק איז דאס רבלה, אין ישעיהו ט''ו שטייט כל זקן גדועה א ווארט וואס טייטשט זיך זייער שווער, דער מנחת שי ברענגט אז געוויסע האבן די גירסא גרועה אזוי ווי די זעלבע פסוקים שטייען אין ירמיהו מ''ח וואס דארט שטייט גרועה.

נאך א דוגמא ווי די אותיות האבן זיך ווארשיינליך פארטוישט ביי רש''י'ס נוסח קענען מיר טרעפן אין ישעיהו מ''ז י' ווי דער פסוק זאגט ''חכמתך ודעתך היא שובבתך'' אויף וואס רש''י זאגט ''חכמתך ורוע לבבך היא שובבתך הפכו לבך להיות שובבה'' וואס איז משמע אז אין רש''י'ס תנ''ך איז געשטאנען ורעתך.

א אינטערעסאנטע דוגמא איז דא אין פסוק ביי די עקידה, והנה איל ''אחר'' נאחז בסבך, וואס דער תרגום יונתן און פשיטתא שרייבן דכרא ''חד'', וואס איז משמע אז עס איז געווען א נוסח איל ''אחד'', איבער דעם איז שוין אסאך געשריבן געווארן.

עס זענען דא נאך פארשידענע אינטערעסאנטע השערות איבער חילופי אותיות, פארשטייט זיך אז דאס איז ווייט נישט קיין דבר ברור, און דער נוסח המקודש בפי ישראל האט שוין גאר א אלטע מסורה וואס טייל דערפון גייט שוין צוריק ביז חז''ל, אבער עס איז נישט אויסגעשלאסן אז עס זאל זיך מאכן א טעות אין איינע פון די כתבי יד און שפעטער זאל דאס פארשפרייט ווערן, ווי דער רד''ק שרייבט שוין לגבי קרי וכתיב וכדומה, און ווי מיר זעען דאס טאג טעגליך אין די ספרים וועלכע מען דרוקט אז עס פאלן אריין טעותים. און ווי ר' ישמעאל האט אנגעזאגט ר' מאיר ''בני הוי זהיר במלאכתך שמלאכתך מלאכת שמים היא שמא אתה מחסר אות אחת או מייתר אות אחת נמצאת מחריב את כל העולם כולו''.

[אויבערלענדער חכם]

[tag]מיימון[/tag] עס זעהט אויס אז איר וואוינט ערגעץ וואו מען האט שוין געזאגט קידוש לבנה, ווייל אויף די סארט רייד איז געזאגט געווארען פקודי ה' משמחי לב און איר האט מכשיל געווען דער עולם אויף תשעה באב. דאס וואס איר ברענגט פון דער ארטיקל, האב איך שוין צוגעצייכענט צו ליימן'ס ארטיקל [עיין הערה 74 אין דער ארטיקל וואס איר האט צוגעצייכענט וואו ער דאנקט ליימן].

הערה כללית: מציין זיין די אינטערסאנטע שינויים האט צוויי משמעויות. איינער די עצם שינוי, און צוויינטענס ווער עס צייכענט עס צו אדער רעדט וועגען דעם. עס וואלט געווען א תועלת צו שרייבען וואו מען קען טרעפען די שמועס איבער די פארשידענע שינויים. אויב דער שרייבער אליין איז דער מקור זאל ער שרייבען "כן נראה לעניות דעתי" כדי מען זאל "פארשטיין" אז ער אליין איז דער מחדש.

[אויבערלענדער חכם]

דער רשב''א אין א תשובה (אין די מיוחסות להרמב''ן) איז דן צו מען זאל טוישן די נוסח הקרא אין די ספרי תורה אז עס זאל שטימען מיט נסחאות חז''ל, און ער פסקנ'ט אז מען זאל נישט טוישן ווייל מען ווייסט נישט ווער עס האט די ריכטיגע, חוץ ווי חז''ל דרש'ן הלכות דארט האלט ער אז מען דארף יא טוישן צו נוסח הגמרא, למעשה די מנהג המקובל איז נישט צו טוישן אפי' ווי עס איז נוגע צו דרשת חז''ל בהלכה,

פרופסר ליימן דא #74 רעדט דא וועגען דער רשב"א/רמב"ן. ער ברענגט אז דער מנחת ש"י האט געהאט א גירסא אין יענע תשובה אז אלעמאל פסקנ'ט מען אזוי ווי די בעלי מסורה. ער ברענגט אז דער קיצור שלחן ערוך אין קסת סופר האט מעתיק געווען די גירסא פון די מנחת שי און פון דעם איז ארויס געקומען אז מיר פסקנ'ן אלעמאל אזוי ווי די בעלי מסורה.

[אויבערלענדער חכם]

[tag]מיימון[/tag] האט זייער שיין מסביר געווען אז די שינויים וואס מיר געפינען אין תנ"ך זענען פון ענליכע אותיות אזוי ווי ד' און ר' וואס קענען זיך גרינגערהייט בייטן אין מלאכת הכתיבה [היינט איז דא נאך א מין טעות ווען צוויי אותיות זענען לעבען איינער דעם אנדערע אויפן keyboard]. אינטערסאנט איז אז אין די משנה טרעפען מיר שינויים וואס זענען געפאלנען נישט צוליב ענליכע אותיות נאר דורך ענליכע מבטא. אן אלף און אן עין פארמישט מען נישט דרך כלל אין כתיבה, אבער אין זאגען מישען זיי זיך שוין איינמאל [אפילו לאלו היודעים להגות את העין כראוי]. היות די משנה איז נישט געווען פארשריבען בזמן האמוראים [כשיטת רש"י ושלא כשיטת הרמב"ם] זענען די חילופים דווקא צוליב מבטא און נישט צוליב כתיבה.
וז"ל מהר"ץ חיות (מבוא התלמוד פרק לג עמוד שמז בכל ספרי מהר"ץ חיות), עוד הביאו ראיה מה שמצינו דרב ושמואל פליגי אם 'מעברין' תנן או 'מאברין' (עירובין נג, א) וכן חכמים מסופקים אם 'אידיהן' תנן או 'עדיהן' (עבודה זרה ב, א) וכדומה הרבה. ואם היה משניות בכתב, הרי יכולין לעיין היכי כתיבי. וכה"ג פריך הש"ס (קידושין ל, א) ניתי ספר תורה ונחזי.

[מיימון]

איך האב נישט באמערקט אז מען האט שוין גערעדט דערפון.

וועגן פיקודי ה' ישרים משמחי לב, האב איך זיך מורה היתר געווען וויבאלד עס זענען דא מענטשן וואס אזעלכע שמועסן מאכט זיי טרויעריג...

די מקורות אויף וואס איך האב געשריבן זענען די פסוקים מיט מפרשים, די לעצטע צוויי האב איך געזען ברענגען, וועגן רש''י אין ישעיהו חכמתך ודעתך האב איך געזען דא פון יעקב רייפמן, (זע דארט נאך שינויים, איך האב געברענגט דוקא חילופי ד' ור'). לגבי איל אחר האב איך מתחילה געזען אין דעם הערליכן מבוא אויפ'ן תרגום פון הרב י. לויפר אין חומש אוצר הראשונים, אין גוגל טרעף איך דאס, זיי שרייבן אז אין אסאך אלטע נוסחאות פון אונקלוס איז אויך געשטאנען ''חדא''.

[מיימון]

איבער איל ''אחר'' זע אויך דא פון ר' חיים הלר, ער ברענגט דארט אז אין ילקוט אין מיכה איז אויך דא די גירסא אחד, ווי אויך ברענגט ער נאך פילע מאל ווי עס זענען דא חילוקים צווישן די תרגומים ביי די ווערטער אחד און אחר, ר' חיים איז אבער שטענדיג געגאנגען מיט'ן מהלך אז די שינויים טוען נישט פארשטעלן א אנדערע נוסח, זע אויך זיין ספר איבער דעם תרגום השבעים וואו ער פרובירט צו פארענטפערן אלע חילוקים, עס איז אינטערעסאנט צו זען די אלע שינויים וואס ער ברענגט דארט.

איינס פון די השערות וואס איך האב פריער נישט געברענגט איז ביי די ברכות פון בלעם וואו עס שטייט וקרקר כל בני שת, א שווערע לשון, געוויסע צייכענען צו צו די פסוקים אין ירמיהו מ''ח וואס זענען ענליך צו די פסוקים פון פ' חוקת און בלק, דארט שטייט ותאכל פאת מואב וקדקד בני שאון, לפ''ז איז מעגליך אז דער מכוון דא איז דער זעלבער, און דער פשט פון ''פאתי'' מואב ווערט קלארער, אז דאס מיינט די עקן פונעם קאפ, און די צוויי טיילן פונעם פסוק שטימען הערליך.

נאך א פסוק איז אין תהלים י''ח וואס איז דער זעלבער ווי שמואל ב' כ''ב נאר מיט אסאך קליינע חילוקים, אין פסוק מג שטייט כטיט חוצות אריקם, וואס דער טייטש איז נישט קלאר, אין תרגום שטייט אבער 'בעטית אינון' וואס איז דער זעלבער טייטש וואס ער נוצט אין שמואל וואו עס שטייט אדיקם, מלשון כתישה.

[זוכער]

סוד העבר

עס איז כדאי מקדים צו זיין אז אין דער וואך'ס פרשה שטייט "אלה הדברים אשר דבר משה בעבר הירדן", שטעלט זיך די שאלה, וואס מיינט "בעבר הירדן" - די אנדערע זייט ירדן - דאס איז נאר די "אנדערע זייט" רעלעטיוו צו איינער וואס שטייט אויף די "אנדערע זייט". מען זעהט פון דא אז דער תורה איז געשריבען געווארען פון א פערספעקטיוו (perspective) פון איינער וואס איז אין ארץ ישראל, און ער זאגט אז משה איז געווען "בעבר הרדן" - אויף די "אנדערע" זייט ירדן. עיין אבן עזרא והדברים ידועים. מיט דעם קען מען פארשטיין פארוואס "מערב" רופט זיך אהן "ים" אין די תורה, ווייל דער "ים הגדול" איז אויף דער "מערב" זייט פון ארץ ישראל.

איך זעה נישט די גרויסע טענה פון בעבר הירדן ווייל עס לאזט זיך גרינג זאגן אז עס איז געשריבן געווארן בעיקר פאר אידן וואס גייען וואוינען אין א"י און לויט זייער פערספעקטיוו, און אזויווי דער רשב"ם סוף פר' חוקת שרייבט

מעבר לירדן יריחו כלומר כנגד ירדן וכנגד יריחו לא למטה בירדן ולא
למעלה מיושבי ארץ ישראל ראוי ליכתב מעבר לירדן לאותם שעברו את הירדן
שלהם קרוי ערבות מואב מעבר לירדן

איר האט פארשטאנען אז דאס איז געווען דעם אבן עזרא'ס פראבלעם צו וואס ער האט געדארפט ברענגען דעם סוד י"ב? איך האב פארשטאנען אז זיין פראבלעם איז געווען די גאנצע הקדמה ביז פסוק ו' וואס איז אנדערש ווי שאר פרשיות התורה און אויך איז עס אנדערש ווי גאנץ ספר דברים ווי משה רעדט בגוף ראשון, און אזוי אויך די אנדערע מ"מ וואס ער ברענגט פון קאפיטל ל"א רעדט אויך בגוף שני, שד"ל אין המשתדל האט פארשטאנען אז די פראבלעם איז מיטן פסוק אחד עשר יום מחורב, (אגב גייט ער דארט ארויס אין א ווילדע rant אנטקעגן שפינוזה פארן אפלערנען דעם אב"ע אז נישט משה האט עס געשריבן)
יעצט זיכענדיג זעה איך אז מטוט און לערנט טאקע ווי אייך אז די פראבלעם איז מיט 'בעבר הירדן'

לא רציתי להיות הולך רכיל ומגלה "סוד" ולכן כתבתי בדרך שמשכילים ילכו בו וחסידים יכשלו בו.

יהושע העשיל ראזענקראנץ אין זיין בוך אורות מאופל איז נאך געגאנגען א שטאפל ווייטער פון שפינאזא, און וואס דרוקט אריין דעם פשט אינעם אבן עזרא אשר לא כדת כידוע.
קומט דוד קריוויצקי אינעם הפלס און דערלאנגט ראזענקראנצן הפלס דף קנד און רופט אים אן "אופל מאורות".

[מיימון]

נאך א חילוף צווישן ד' און ר' האב איך געטראפן אין אגרות שד''ל עמ' 174 וואו ער שרייבט אז אין איוב כ''ד כ''ד שטייט ''רומו מעט ואיננו'', וואס עס דארף שטיין ''דומו'' אזוי ווי דום לה' והתחולל לו און ווי דער תרגום זאגט ''אוריכו''.

שד''ל איז באקאנט מיט זיינע חידושים אין תיקוני הנוסח, ווי ואפי על תבליתם וואס ער שרייבט אז עס קומט צוויי ווערטער תבל יתם, און ישר ממסוכה וואס דארף זיין ישרם מסוכה, און נאך, ער שרייבט אבער אז דוקא אין נ''ך האט געקענט אריינפאלן טעותים אבער אין די תורה זענען נישט פארהאן קיין טעותים ווי מ'זעט אז אין די מסורה זענען נישט פארהאן חילוקים צווישן די מדינחאי און מערבאי ביי די תורה נאר ביי ניקוד וטעמים. שד''ל איז ווי באקאנט געווען גאר שארף קעגן די בעלי הביקורת און האט בשום אופן נישט געוואלט הערן דערפון.

[אויבערלענדער חכם]

אין דעם ארטיקל שרייבט ער אז דער רשב''א האט באמת געהאלטן אז מ'זאל פאררעכטן די פסוקים לויט די דרשות חז''ל, נאר א טעות אין די תשובה האט גורם געווען מ'זאל דאס נישט גוט אפלערנען במשך פון יארן, (ווי אויך זאגט ער אז א גורם איז געווען ר' יעקב בן חיים דער דרוקער פון ויניציאה וואס האט געדרוקט אין אנהייב פון זיין מקראות גדולות א מאמר ווי ער שרייבט אז דער נוסח המסורה איז שטערקער, ר' יעקב איז שפעטער געווארן א משומד [tag]אויבערלענדער חכם[/tag] .... )

לגבי א מדפיס וואס האט זיך געשמד, עיין מש"כ בספר אמת ליעקב עה"ת (פרשת בא יב, מג) עה"פ "כל בן נכר לא יאכל בו" אז דער תרגום פון "בן נכר" איז "דאשתמד" אבער די מדפיסים האבען עס געביטן צו "דאסתלק", און רבי יעקב שרייבט "ושמעתי מהרב החכם ר' משולם פישל בעהר מראסיין שהמגיה בדפוס ווארשא של המקראות גדלות המיר דתו באותו שנה שנגמרה הדפסת מקראות גדולות הנ"ל, והוא באמת העתיק "דאסתלק", אבל נאמן עלינו הרמב"ן שהיה כתוב "דאשתמד". ועיינתי ומצאתי ששינה [המשומד הנ"ל] לשון הרמב"ן, דז"ל הרמב"ן בדפוס ווארשא: והכתוב לא הוצרך אלא לישראל וכן תרגום אונקלוס כל בן כל בר ישראל שהתנכר לאחיו ולאביו שבשמים במעשיו הרעים והוא נכר שהזכירו חכמים בכל מקום ופירושו מנוכר ושיעורו מלשון ואשתמודע יוסף לאחוהי ואינון אשתמודעוהו וחסרו העי"ן כמו שהבליעה במלות רבות וכו'. ואין ביאור לדבריו. אבל בדפוסים אחרים כתוב: והכתוב לא הוצרך אלא לישראל וכן תרגום אונקלוס כל בן נכר כל בר ישראל דאשתמד שהתנכר לאחיו ולאביו שבשמים במעשיו הרעים הווא מומר שהזכירו חכמים בכל מקום, ופירושו מנוכר ושיעורו משומדע מלשון ואשתמודע יוסף וכו', עכ"ל.
בקיצור: דער מגיה פון דער מקראות גדולות איז ממש דעלמאלס געווארען א משומד, און צוליב דעם האט ער געטוישט די ווערטער אין די תרגום און דער רמב"ן און ארויס גענומען דער ווארט "משומד".

[אויבערלענדער חכם]

ענליכע חילוקים זענען פארהאן ביי געוויסע נעמען צווישן ד' און ר', וואס עטליכע דערפון צייכנט דער אויבנדערמאנטער אבן עזרא צו, צב''ש דעואל - רעואל אין פרשת במדבר, דודנים - רודנים אין בראשית און דברי הימים (גראדע זענען דא וואס זאגן אז דער נאמען פונעם פאלק איז געווען דורדנים ווי דער תרגום יונתן אין ביידע פלעצער), צווישן בראשית און דברי הימים זענען פארהאן נאך חילוקים ווי דיפת - ריפת, חמדן - חמרן, הדר - הדד, טייל פון זיי איז רש''י אין דבה''י מפרש עפ''י דרש.

לגבי "דודנים" און "רודנים": רבי יעקב האט א יסוד אז לפי המקום והשעה האבען זיך געביטן נעמען. באופן פרטי אויף דודנדים און רודנים זאגט ער (מלכים א טז, לד) וז"ל, שכיח בכל עם ולשון ששמות אנשים ומקומות משתנים במשך הזמן. ואפילו שינוי השם "דודנים (ברשית י, ד) ל"רודנים" בדברי הימים א (א, ז) אפשר ליחס לתופעה זו של שמות המשתנים מזמן הקדום לתקופת בית שני, עכ"ל.

[אויבערלענדער חכם]

נוסח השבעים ב'והזרתם' את בני ישראל

די פסוק (ויקרא טו, לא) "והזרתם את בני ישראל מטמאתם" ווערט געברענגט מיט די לשון "והזהרתם" אין חידושי הרשב"א (נדה דף טו) און אין חידושי הרמב"ן (שבועות יח), ספר החינוך (פרשת אחרי), ספר הישר מר"ת (סימן מה), און ספר חסידים (סימן תקט), און שאילתות פט און אזוי איז אין תרגום השבעים ווי מען קען זעהן דא.

אם נאמר 'טוב' בדברות
די גמרא בבא קמא (נד, ב - נה, א) "שאל רבי חנינא בן עגיל את רבי חייא בר אבא: מפני מה בדברות הראשונות לא נאמר בהם טוב, ובדברות האחרונות נאמר בהם טוב? אמר לו: עד שאתה שואלני למה נאמר בהם טוב, שאלני אם נאמר בהן טוב אם לאו, שאיני יודע אם נאמר בהן טוב אם לאו, כלך אצל ר' תנחום בר חנילאי, שהיה רגיל אצל ר' יהושע בן לוי, שהיה בקי באגדה. אזל לגביה, א"ל: ממנו לא שמעתי" - די פני יהושע וואונדערט וויאזוי קען זיין אז די אמוראים זאלען נישט וויסען קיין פסוק אין די עשרת הדברות. נאר רבי דוד צבי הופמן זאגט פשט אז היות מיר געפינען אין תרגום השבעים שטייט 'טוב' אפילו אין די דברות הראשונות, און אין די תרגום השומרוני שטייט נישט 'טוב' סיי נישט אין די ערשטער און סיי נישט אין די צווייטער, האבען די אמוראים - רבי חייא בר אבא און רבי יהושע בן לוי - נישט געוואוסט וואס צו זאגען.

רבי חייא בר אבא עם תרגום השבעים
רבי ראובן מרגליות אין זיין מאמר "חכמי התלמוד ותרגום השבעים" (המקרא והמסורה מאמר יז) ווייזט אז אין נאך אן ארט טרעפען מיר אז רבי חייא בר אבא זאל האבען אן ענין מיט די תרגום השבעים. ער ברענגט א ירושלמי (שבת פרק טז סוף הלכה א) און לערענט אריין רבי חייא בר אבא האט זיך גערעגט אויף איינער וואס האט געוואלט מגיה זיין לויט די תרגום השבעים.

חיוב פרישה נלמד מ'והזרתם' מלשון נזורו אחור
עס איז זייער אינטערסאנט אז די ירושלמי (הוריות פרק ב הלכה ה) זאגט: אי זו היא מצות עשה שבנידה, אמר רבי אבין "והזרתם את בני ישראל מטומאתם. דאס מיינט אז די טייטש פון "והזרתם" איז מלשון נזורו אחור, און עס מיינט זיך אפשיידען פון א נדה. די דרשא איז אויך געברענגט אינעם בבלי (שבועות יח, ב; נדה סג, ב). א סאך ראשונים לערנען אז פון די ירושלמי קומט אויס אז די חיוב 'פרישה' איז מן התורה.

שיטת רבי חייא בר אבא ורבי יהושע בן לוי
די בבלי (שבועות יח, ב) זאגט: אמר ר' חייא בר אבא אמר רבי יוחנן: כל הפורש מאשתו סמוך לוסתה הויין לו בנים זכרים, דכתיב (ויקרא יא, מז) "להבדיל בין הטמא ובין הטהור", וסמיך ליה (שם יב, ב) "אשה כי תזריע וילדה זכר". רבי יהושע בן לוי אמר: הויין לו בנים ראויין להוראה, דכתיב (שם י, י-יא) "להבדיל ולהורות"."
עס זעהט אויס אז רבי חייא בר אבא און רבי יהושע בן לוי האלטען אז עס איז נישט קיין חיוב גמור 'פורש' צו זיין, נאר א מידת חסידות. [עיין פסקי רי"ד יבמות סב, ב, ובקרן אורה וערוך לנר על אתר שכתבו כן]. אפשר ווייל זיי האבען געהאט די נוסח פון תרגום השבעים 'והזהרתם' און דעריבער האבען זיי נישט מקבל געווען די דרשא וואס לערענט זיך מלשון 'והזרתם' - קוקט אויך אין תורת כהנים אז עס איז דא צוויי דעות אויב עס איז מלשון 'אזהרה' - כפי שיוצא מנוסח השבעים - אדער מלשון 'נזורו אחור'- כפי שיצא מנוסח המסורה. ווייטער טרעפען מיר אן ענין תלוי אין נוסח תרגום השבעים און די זעלבע אמוראים שפילען א גרויסע רוילע. וה' יאר עינינו במאור תורתו.

[דריידל]

די וואך אויפ'ן פסוק וילך משה וידבר את הדברים האלה שרייבט די אוחה"ק א ביאור פארוואס ס'שטייט את כל הדברים האלה, ווען באמת ס'שטייט בכלל נישט "כל".

לגבי פסוקים וואס ווערט דערמאנט אין גמרא, שרייבט שוין תוספות אין יש נוחלין (אנדערע פלעצער אויך) אז אמוראים זענען נישט געווען בקי אין פסוקים.

[אויבערלענדער חכם]

אין ספר אמת ליעקב על נ"ך (עזרא ט, א) אויפ'ן פסוק "לא נבדלו העם גו' מעמי הארצות גו' לכנעני החתי הפרזי היבוסי העמני המאבי המצרי והאמרי" שטעלט זיך רבי יעקב קמנצקי ז"ל פארוואס שטייט "אמורי" דער לעצטער [עיין שם אריכות הדברים]. די ערשטער תירוץ וואס ער דערמאנט איז "ומפני חומר הקושיא עלה בדעתי דאולי צריך לומר "והאדמי" או "והארמי" ויותר נראה 'האדומי' מפני שהוזכרו שניהם - מצרי והאדומי - בפסוק אחד", עכ"ל הקדוש.
קוק דא