[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] האט געשריבן הערות נפלאות. איך וועל אריינשרייבן מיינע ענטפער'ס נאך זיינע ווערטער, אין רויט.ואלו דברי אויבערלענדער חכם:1- על פי בקשת מאור עינינו הרה"ג ר' אדנירם שליט"א שרייב איך הערות על דבריו הנ"ל. לקיים מה שנאמר "אין מסרבין לגדול".
2- איך וויל מקיים זיין דער בקשה כגאולתן של ישראל קמעא קמעא, און דערווייל האב איך נאר געקוקט די ערשטער שטיקל און צוגעשריבען מה שנראה לעניות דעתי.
[center]
הערות ע"ד הרב אדנירם שליט"א "דער פראבלעם"[/center]
ז"ל הרב הכותב: ווי באקאנט הערשט א גרויסער פראבלעם אין אונזער היימישער קאמיוניטי, ביי אולטרא-ארטאדאקסן בכלל און ביי חסידים בפרט, עכ"ל.
ואני אומר: ביודעי קאמינא אז אין א סאך אופנים הערשט די פראבלעם נאך מער אין די "עולם הישיבות". אזוי גערופענע חסידים האבען אן ערך פאר פלסופיה אין דער פארעם פון חסידות, זיי שעצען "סיפורי צדיקים" וואס איז כאטש עפעס א מין הסטוריה [הגם נישט קיין אמת'ע בדרך כלל]. זיי האבען א חשיבות פאר ניגון, דאס איז דאך עפעס א פארעם פון קאלטור. זיי פארהייליגען במידת מה דער שפראך אידיש, און זיי רעדען און שרייבען איר. די "עולם הישיבות" [בעיקר בלייקווד] ווייסען גארנישט פון מחשבה, פון הסטוריה ווייסען זיי אויך גארנישט, זיי האבען נישט קיין שום קולטור, און זיי רעדען און שרייבען נישט קיין איין שפראך.
אדנירם: לעיקוואד איז ביי מיר נישט עולם הישיבות. גיי קיין ירושלים בני ברק און קרית ספר, זיי רעדן און שרייבן לשה"ק [עברית], זיי קענען גוט היסטאריע, און זיי קענען היבש השקפה. נאר אין אמעריקע ווען די יענקי'ס האבן זיך דערקלערט פאר 'בני תוירא' איז געווארן אזא קאטעסטראפע ווי לעיקוואד.ז"ל הרב הכותב: ליטעראטור מיינט 'ידיעות', וויסנשאפט, עכ"ל.
ואני שואל: אין וועלכע שפראך איז דאס די טייטש פון ליטעראטור?
אדנירם: אין שפת החכמים... [כלומר, כ'מיין די נקודה].ז"ל הרב הכותב: וואס האט אמאל געמיינט ארויסהאבן חכמות מחכמות שונות, פון היסטאריע ביז פיוט, פון דקדוק ביז השקפה, פון אסטראנאמיע ביז מליצה, און פון פילאזאפיע ביז הלכה, איז היינט צוטאגס געצוימט געווארן צו איין זאך: גמ' והלכה. און נאך א זאך, מנהגים פון מיין רבי און דיין רבי, און פארשטייט זיך ארויסהאבן מיין חסידות' שושלת... הקיצור, מיר זענען געבליבן נאקעט, ערום ועריה, ערום מכל חכמה, ערום מכל בגד נאה לתורה, עכ"ל.
ואני אומר: דער מהלך פון נאר איין זאך "גמרא והלכה און מנהגים פונעם רבי'ן [און חומש רש"י] שטימט זייער שטארק מיט די דרך פון די בעלי התוספות און חכמי אשכנז וואס מיר זענען די ממשיכים פון זיי [חכמי אשכנז כתבו פירושים על הש"ס, קצת ספרי הלכה, וספרי מנהג של רבותיהם, וגם לרבות פירושים עה"ת]. Whether you like it or not אזי איז אונזערע מסורה. איך בין נישט אזוי באקאנט מיט'ן נאמען משזר, צו דאס איז א ספרדישע אדער אן אטליה'נע נאמען, אבער די ווערצבערגערס, שאהנבערגערס, און פארקאש'ס וואס דרייען זיך דא זענען גארנישט מער "נאקעט" ווי אבותינו ואבות אבותינו.
אדנירם: דער מהלך 'ענדלט' טאקע מער אין חכמי אשכנז. אבער פון דא ביז ארויפלייגן א נאסע ליילעך אויף חכמי אשכנז איז פאלג מיר א גאנג! חכמי אשכנז האבן געקענט דקדוק, חכמי אשכנז האבן מחבר געווען פיוטים נפלאים, חכמי אשכנז האבן געשריבן פירושים אויף נ"ך, חכמי אשכנז האבן געקענט היסטאריע און געשריבן דערויף, א.א.וו. הגם זיי זענען נישט געווען אויף די זעלבע 'לעוול' ווי די ספרדים אין די 'חכמה' הינזיכטן.ז"ל הרב הכותב: וואס ווייסט ער פון נ"ך צו זאגן?, עכ"ל.
ואני אומר: איתא בגמרא (עבודה זרה ד, א) "משתבח להו ר' אבהו למיני ברב ספרא דאדם גדול הוא, שבקו ליה מיכסא דתליסר שנין. יומא חד אשכחוהו, אמרו ליה, כתיב: רק אתכם ידעתי מכל משפחות האדמה על כן אפקוד עליכם את כל עונותיכם, מאן דאית ליה סיסיא - ברחמיה מסיק ליה? אישתיק ולא אמר להו ולא מידי. רמו ליה סודרא בצואריה וקא מצערו ליה. אתא רבי אבהו אשכחינהו, אמר להו: אמאי מצעריתו ליה? אמרו ליה: ולאו אמרת לן דאדם גדול הוא? [ולא ידע למימר לן פירושא דהאי פסוקא]! אמר להו: אימר דאמרי לכו - בתנאי, בקראי מי אמרי לכו! הרי שלא כל אחד היה בקי בפסוקים. וכ"כ בתוספות (בבא בתרא קיג, א) וז"ל, פעמים שלא היו בקיאין בפסוקים וכן מצינו בסוף שור שנגח את הפרה (ב"ק דף נה.) מפני מה לא נאמר בדברות הראשונות טוב כו' א"ל עד שאתה שואלני כו' שאיני יודע אם נאמר בהן טוב או לאו כלך אצל ר' תנחום כו', עכ"ל.
אדנירם: שיינע צושטעל, אבער אומריכטיגע צושטעל. פון די אלע מראה מקומות זעט מען נאר אז זיי זענען נישט געווען בקי דערינען אזויווי אין אשרי יושבי, זיי זענען נישט געווען אויפן זעלבן לעוול ווי די חברה וואס גייען אדורך דעם חידון התנ"ך העולמי [פאר ווער ס'איז באקאנט], זיי האבן געקענט פארגעסן פסוקים, אבער נישט צו קענען נ"ך בכלל?! נישט צו קענען אויסענווייניג אלע פרשיות?! נישט צו וויסן פונקטליך וואספארא מוסר רייד דער האט געזאגט און וואספארא נבואות'ן יענער האט געזאגט?! נישט צו קענען די פשוט'ע פירוש הדברים?! הישמע כזאת במחנה כרם ישראל?!ז"ל הרב הכותב: וואס ווייסט ער פון אונזער שפראך צו זאגן?, עכ"ל.
ואני אומר: מי שלומד בספרי הראשונים רואה שהם היו בקיאים בטיב לשוננו הקדוש, אבל מי שמעיין בדברי האחרונים, רואה בחיש שרבים וטובים מהם לא ידעו בין ימינם ושמאלם בדקדוק לשון הקודש, עד שבאו המשכילים והחזירו העטרה ליושנה, אבער מען קען זיך נישט אפרעדען אויף די וואס זענען צופרידען צו שרייבען לשון הקודש אזוי ווי דער חתם סופר.
אדנירם: צייט זיך אויפצוהערן ארויפווארפן כסדר אויף דעם גדול אדער יענער. דער חת"ס האט געקענט גענוג אנדערע זאכן, און דאס איז נישט געווען קיין גרויסע נפ"מ. אבער אז איינער איז אזא עילוי ווי טאהש'ע רבי, א פייטן ווי רבי אהרן קאטלער, אן אסטראנאמיקער ווי רבי ישראל סאלאנטער, און א מדקדק ווי דער חת"ס, איז קרח מכאן ומכאן.
זאת ועוד, אז איך האב מיך באצויגן צום נקודה אז אונזער שפראך האט מער טיפקייט ווי סתם א 'לשון' כשאר אוה"ע, וכפי שנתבאר במאמר 'אונזער שפראך'.ז"ל הרב הכותב: אז דער צמח צדק פון ליובאוויטש איז נישט דער ערשטער צמח צדק, עכ"ל.
ואני אומר: יש להוסיף כאן "שומר אמונים" של רבי אהרלע ראהט לא היה השומר אמונים הראשון.
אדנירם: יש להוסיף כאן גם 'ערוגת הבושם' של החוסטער רב, [ההשגות] הראב"ד, ועוד הרבה שאינם הראשון.ז"ל הרב הכותב: קרייצ-ציגלער'ס, עכ"ל.
ואני שואל: crusades?
אדנירם: יא.ז"ל הרב הכותב: פון א דריטע בית המקדש וואס איז [כמעט] אויפגעבויט געווארן, דמיונ'ט ער נישט, עכ"ל.
ואני אומר: דער רש"ש (פסחים דף עד עמוד א) שרייבט "ואם ניתן אמון לסופרי העמים אשר בן כוזיבא במלכו בנה בית המקדש והחריבו אדריינוס ועיין מאור עינים חלק אמרי בינה פרק יב אתי שפיר טפי". זייט ווען קען מען האבען טענות אויף איינער וואס געבט נישט קיין "אמון לסופרי העמים"?
אדנירם: איך רעד פון וויסן פון די דעה און ידיעה. אננעמען צו נישט, איז שוין תלוי אין יעדער מענטש פאר זיך. ואגב, מה שידעו בזמן הרש"ש ומה שיודעים בזמנינו, אינם דומים זל"ז, וההחלטות בהתאם.ז"ל הרב הכותב: וואס ווייסט ער פון אסטראנאמיע צו זאגן? אז 'כי הוא חכמתכם ובינתכם לעיני העמים', עכ"ל.
ואני אומר: דער רמב"ם איז שוין מעיד אז דער "היא חכמתכם ובינתכם" איז פארגעסען געווארען. וז"ל הרמב"ם (הלכות קידוש החודש פרק יז) "וטעם כל אלו החשבונות ומפני מה מוסיפים מנין זה ומפני מה גורעין, והיאך נודע כל דבר ודבר מאלו הדברים, והראיה על כל דבר ודבר, היא חכמת התקופות והגימטריות שחברו בה חכמי יון ספרים הרבה והם הנמצאים עכשיו ביד החכמים, אבל הספרים שחברו חכמי ישראל שהיו בימי הנביאים מבני יששכר לא הגיעו אלינו, ומאחר שכל אלו הדברים בראיות ברורות הם שאין בהם דופי ואי אפשר לאדם להרהר אחריהם, אין חוששין למחבר בין שחברו אותו נביאים בין שחברו אותם גוים, שכל דבר שנתגלה טעמו ונודעה אמתתו בראיות שאין בהם דופי אין סומכין על זה האיש שאמרו או שלמדו אלא על הראייה שנתגלתה והטעם שנודע, עכ"ל. מען דארף נישט זיין א גרויסע חכם צו כאפען פארוואס אויף הלכות קידוש החודש איז כמעט נישט דא קיין פירושים פון די מפרשי הרמב"ם הגדולים. עס זעהט אויס אז דער מגיד משנה, כסף משנה, און לחם משנה, זענען אלע נישט געווען "למעשה".
אדנירם: עי' מש"כ בנוגע לדקדוק החת"ס, דרוש משם והעתיקהו לכאן. און חוץ מזה, אפשר זאל מען זיך באציהען דוקא צו די מחברי ספרי אסטראנאמיע?ז"ל הרב הכותב: דער גרעסערער פראבלעם, וואס באציט זיך ליידער צום רוב איז, אז וויבאלד זייער קאפ איז קיינמאל נישט אנגעפולט געווארן מיט עפעס מער צום זאך ווי ענינים אויף עסן פערפל שבת, און די גרויסקייט פון זינגען בצוותא חדא ביי של"ס, און אודאי פונעם יסוד שביסוד: די קאלירטע בעקיטשעס און די בליצנדע לעקטערלעך אויף זייערע קעדילעקס, איז ביי די טיים ער קריכט ארויס פונעם נארע, ווען ער שאקלט אפ פון זיך אונזער היימישער גרויל, שפירט ער א פוסטקייט, עכ"ל.
ואני אומר: לערנען גמרא, רש"י, תוספות, טור בית יוסף, שולחן ערוך ונושא כליו, מנהגי אשכנז, און חומש רש"י, איז נישט פערפעל!! מען האט אמאל געפרעגט דעם דעת סופר [הגר"ע סופר מפרעשבורג] פארוואס ער איז אזוי אויסגעשפילט געווען אין ארץ ישראל סוף ימיו, און די אלע רעבעלעך זענען מצליח. האט דער פרעשבורגער רב גע'ענטפערט: "ווייל ווען מיינע זיידעס האבען תשובות געשריבען האבען זייער זיידעס פארפעל געטיילט. ודח"ח ושפ"י.
אדנירם: דאס איז דאך דער נקודה, אז דער עולם לויפט פאר פערפל און נישט פאר גמ' תוס' ושו"ע! אבער אז מ'געבט זיי ידיעות שונות ביהדות, וועלן זיי האפנטליך נישט נאכלויפן דעם פערפל, אדער פערפל טיילער מיט בליצנדיגע לעמפעלעך.
איבעריגס, דיין מעשה מיטן דעת סופר איז זייער זיס. נאר הערה קטנה, לויט וויפיל איך האב געהערט עד השתא האט ער זעלבסט עמטליך אויפגעגעבן זיין הנהגה אנקומנדיג קיין ארץ ישראל.ז"ל הרב הכותב: און מאור עינים [הראשון] האט דאך דער מהר"ל גע'אסר'ט, עכ"ל.
ואני אומר: כמדומני שלא רק המהר"ל אבל גם בית מדרשו של מרן הבית יוסף ואולי גם הוא בכלל. אבער מען קען נישט לייקענען אז טראץ דעם האבען גדולי ישראל געקוקט זיינע ספרים [עיין ציטוט מהרש"ש לעיל] און אפילו דער תוספות יום טוב, א תלמיד פונעם מהר"ל, האט אויך דארט געקוקט. [התנצלות: כפי זכרוני מעולם לא למדתי מאור עינים השני]
אדנירם: ריכטיג. נאר דער מהר"ל איז געווען דער ערשטער, און אזוי אויך האט זיין איסור באקומען די מערסטע דעקונג, וויבאלד ער איז נישט געווען קיין עמטליכער מקובל [ס'דאך א גאנצע געטועכץ ביי די חוקרים אויב ער איז געווען א מקובל, און וואס די 'ע"פ סוד' זיינער מיינט] און אעפ"כ איז ער ארויס אנטקעגן אים בחרב ובחנית.ז"ל הרב הכותב: דער ביטערער תוצאה איז: סיי חברה וואס אינטרעסירט זיי גארנישט חוץ זייער געלעקסי, פארגרעבטע אידן וואס פארשטייען נאר צו קישקע גאלע הערינג, און סיי חברה וואס ווערן גאר פארווייטאגט און גליטשן רח"ל, עכ"ל.
ואני אומר: דער לעזונג צו דעם קען גאר זיין לערנען גפ"ת, שו"ע, חומש רש"י ורמב"ן. די פראבלעם איז אז די מענטשען וואס זענען מטיל אימה על הציבור שלא לשם שמים רק להרבות כבודם ועשרם וכבוד ביתם, אנשטאט לערנער תורה מיט אידען און שרייבען תשובות טיילען זיי פערפעל און דערציילען פון זייערע זיידעס. אני לעצמי האב שטארק הנאה פון זיך פארברייטערען, אבער עס איז פאלטש צו זאגען אז דער סיסטעם איז עפעס א נייע זאך, אונזער זיידעס זענען שוין אזוי פאר איבער טויזענט יאר. חסידות איז יא א נייע זאך וואס מאכט אן עיקר פון א מענטש, און היינט אז דער "מענטש" איז גאר א קליינע מענטש אנשטאט א גרויסע צדיק, איז דא פראבלעמען, אבער די נישט קענען די אלע אויבען דערמאנטע זאכען איז גארנישט ניי, און איך בין מסופק אויב דאס איז א פראבלעם. פאר מענטשען אזוי ווי אונז איז עס אפשר נישט געשמאק, און דער מהלך פון חכמי הספרדים הראשונים וואלט געווען געשמאקער פאר אונז, אבער מצד יהדות איז דאס א קנאפע פראבלעם. אדרבה אשכנזים האבען זיך געהאלטען פרומער אלע יארען צוליב דעם.
אדנירם: אין ולאו ורפיא בידי. אנגעהויבן פון דעם וואס דו ביזט ענדליך מודה אז דער עיקר חורבן שטעקט אין אונזער חסיד'ישער קאמיונעטי וואו פערפל און פערפל טיילער'ס פארנעמען דעם אויבנאן. למעשה קענסטו נישט זיך אומוויסנדיג מאכן דערפון, קענסט נאר פרובירן צו פארזיסן די תורה מיט די פרפראות שבה. חוץ מזה, דארף מען באזונדער חוקר ודורש זיין צו דער אלטער סיסטעם וואלט בכלל געארבעט אינעם היינטיגן אינטערנעט עפאכע. אונזער סיסטעם האלט זיך אין איין טוישן צוליב די מצב הדור, און דער אלטער סיסטעם וואלט נישט געטויגט אינעם היינטיגן יארהונדערט. [לדוגמא קצרה: טיילן פעטש אין קלאס וואס איז מער ווייניגער נעקר געווארן. דוגמא שניה: די 'טריפה'נע פסיכאלאגיע' איז אריין במחנינו כדבעי].
, ביזדערווייל כאפ איך א בליק דא און דארט, נישט מיט א קביעות/סדר.
