למעשה ווערען א חכם: פיוטים סליחות קינות און דאס גלייכען

[ליטוואק פון בודאפעסט]

הגם איך האב געשריבען וועגען דעם ביי הרב אדנירם'ס אשכול, וויבאלד ס'האט זיך אזוי פארמערט, האב איך מחליט געווען צו עפענען א באזונדער אשכול וועגען דעם.
C/P
דער נושא פון פיוטים איז מיר אביסל א האבב"י. איך האב ליעב צו קוקען זאגען און פארשטייען אביסל אין פיוטים סליחות און קינות, אפילו די וואס מ'פיהרט זיך שוין נישט צו זאגען. מ'קען אסאך זאכען אפלערנען דערפון. ס'ליגט מיר אין קאפ איך האב געזען אין חת"ס ערגעץ אז ער זאגט א תורה אויף יוצרות לשבת ר"ח (דער וואך) אבער איך געדענק נישט וואס און וואו.
נאר אז מ'קוקט זיך אום טרעפט מען אסאך שיינע זאכען, פירושים, יסודות, הלכות און געשיכטע'ס פונ'ם עולם הפיוט. קודם וויל איך ארומרעדען ווי מ'קען זיי טרעפען. אז מ'קוקט אין סידור אוצר התפלות זעט מען געדרוקט יוצרות פאר אסאך מער שבתות ווי נאר ד' פרשיות און יו"ט. אויך האבען זיי סליחות פון שובבים (וואס באמת זענען זיי עפ"י רוב נישט ניי און די וואס יא זענען אויך פון די יוכ"פ סליחות) און קרובץ פאר ת"ב, מוסף פאר שבת זכור און פרשת פרה, און נאך א גירסא פונ'ם לאנגען פיוט להלכה פון שבת הגדול, מגילת אנטיכוס ועוד. די אלע זאכען זענען אויך געדרוקט אינ'ם מחזור כל בו, וואס איך נוץ יו"ט. דאס איז א גרויסע מחזור געמאכט געווארען פאר בעלי תפלה מיט עטליכע אכציג יאר צוריק אין ווילנא און איבערגעדרוקט דורך פלאהר'ס דרוקעריי דאהי אין אמעריקא. דארט האבען זיי אויך סליחות ליל הושע"ר מיט צוויי מנהגים, און סליחות פאר ספעציעלער געלעגענהייטען, כגון ווען דער קעניג גייט מלחמה האלטען אדער ווען דער רעגירונג מאכט גזירות קעגען אידען און מגיפות ועוד. אין אסאך מחזורים פון מיין קינדווייז בערך דרייסיג יאר צוריק, האבען זיי געדרוקט אין חזרת הש"צ יוכ"פ נאך יעלה ויבא 'כאן אומרים סליחות ואח"כ אומרים זכור רחמיך', די סליחות זענן געדרוקט עפ"י רוב אין א באזונדערע באנד, און ביי די יעקע'ס זאגט מען עס, נישט דער גאנצער יעדער יאר, נאר מיט א מחזור פון דריי יאר. דארט רעדט מען פון די גזירות תתנ"ו אין סליחות למוסף יוכ"פ, און א מלא רחמים פאר געוויסע געהרג'טע. אינ'ם מחזור כל בו זענען זיי אלע געדרוקט. (ס'גיבט א באזונדערע געשמאק צו מישען יוכ"פ ביי דאווענען!)
צו דערצו זענען געדרוקט כל מיני פיוטים וואס מ'זאגט שוין נישט אין פריערדיגע ספרים, כגון מחזור ויטרי ועוד. אחינו בני ספרד ובני תימן האבען גאנץ אנדערע פיוטים. אז מ'קוקט אין א ספרדיש'ע מחזור זעט מען אז ביי הויכע שמו"ע זאגען זיי גארנישט, וכשיטת המחבר, אבער זיי זאגען נאכ'ן דאווענען אסאך אום ר"ה ויוכ"פ, און באופן כללי זענען זיי גרויסע זאגער'ס. די חלבים (יוצאי ארם צובה) זאגען 'בקשות' שבת פארטאגס, ווי מ'זינגט פיוטים פאר שעות ארוכות. דער מנהג איז עפ"י רוב פארגעסען געווארען אבער חכם עובדיה יוסף האט זייער ליב געהאט דאס זינגען די פיוטים, און ווען מ'האט איהם געדארפ'ט אויפלעבען האט מען גערופען א חזן צו זינגען די פיוטים. זיי זענען עפ"י רוב פשוט'ער מעשה'ס, נישט מיט די טיפע באדייטען אזוי ווי פון ר' אליעזר הקליר, מיט די רמזים און מליצות אריינגעמישט. די סליחות וואס ספרדים זאגען גאנץ אלול איז אויך זייער לאנג און יעדער האט זיין נוסח וואס מ'זינגט צוזאמען. די תימנים האבען אין זייער מחזור לר"ה ויוכ"פ לאנדער פיוטים פאר ברוך שאמר, און נאך מעריב. אויך מער פשוט'ער אבער דוכט זיך אויך מיט א באזונדער נוסח. אלע קענען דער ניגון 'חטאנו לפניך' פון די ספרדים, און אין לעיקואווד האבען זיי אויפ'ן ראדיא סטאנציע יעדער פארטאגס אין אלול די סליחות פון די ספרדים ליי"וו פונ'ם כותל ווי מ'הערט דער נוסח שיין און קלאר.
אין אלע אלטע מחזורים האבען זיי מפרשים אין דער זייט. ס'איז עפ"י רוב נישט באקאנט ווער ס'האט זיי געשריבען אבער אסאך שיינע זאכען שטייט דארט. ס'לוינט זיך צו זוכען אויף היברובוקס די אלע מחזורים און קוקען אין די מפרשי המחזור.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך וויל שרייבען אפאר אינטרעסאנטע זאכען וואס איך האב געזען אין סליחות יוצרות און קינות בדרך שאלה ותשובה.
א. ווי האט מען געטראפען דער פך שמן טהור פון חנוכה?
ב. וואס האט דער רבש"ע געוואלט זאגען ווען ער האט געהייסען משה רבינו ואתה פה עמוד עמדי?
ג. וואס איז דער חילוק צווישען דער רעגען סיסטעם פאר'ן מבול צו נאך דעם?
ד. וואס פאר א מופת איז געשען מיט'ן מקוואות ביי די יוונים?
ה. דער רמב"ן דינגט זיך מיט'ן אבן עזרא צו ס'איז דא אזא זאך ווי גלות ישמעאן אדער נאר גלות אדום (עי' רמב"ן עה"פ וצים ביד כתים פרשת בלק. דער נייטיגע חלק איז ארויסגענומען דורכ'ן צענזור און מ'דארף קוקען אינ'ם תורת חיים דרוק אדער שעוועל. דער רמב"ן איז אויך אין מאמר הגאולה\פירוש על ספר דניאל). וואס זאגט דער פייטן וועגען דעם?
ו. וואס האט משה רבינו דערשראקען ווען ער האט געהערט 'החדש הזה לכם ראש חדשים'?
ז. וואס איז פשט אין דער גמרא 'כל המועדים יהיו בטלים וימי הפורים לא נבטלים'?
ח. וואס איז די הלכה, ווען מ'איז אנוס און מ'קען נישט מקריב זיין די קרבן תמיד, מעג מען מקריב זיין אנדערע קרבנות צו א מנחה צו וואס?
ט. שטייט אין פסוק 'שור או כשב או עז כי יולד' פארוואס שטייט שור ערשט?
י. ווען משה רבינו האט געהערט פונ'ם אייבישטער 'עלה אל הר העברים', וואס האט ער געמיינט ס'וועט זיין דארט?
און די תשובות:
א. אין פיוט לשבת ראשון של חנוכה שטייט אז מ'האט עס געטראפען אינ'ם שיתין אינ'ם מזבח, ווי מ'גיסט די ניסוך המים.
ב. אין קינות שטייט 'אהלך אשר פצת למענו לציר אתה עמוד עמדי פה', אז מ'האט איהם אויסגעלערנט וועגען דער משכן.
ג. אין דער לאנגע פיוט פון פאר תפלת טל וואס מ'זאגט נישט געווענדליך (געברענגט אין תוס' מס' ר"ה בשם ר"א הקליר) שטייט אז ס'האט נאר גערעגענ'ט איין מאל אין פערציג יאר. דאס איבעריגע האט מען גענוצט טוי. ס'איז אויך אינ'ם לאנגען פיוט פון תפלת גשם.
ד. אין פיוט לשבת חנוכה שטייט אז מ'האט גע'אסר'ט גיין אין מקוה. דער אויבישטער האט געמאכט א נס אז ביי יעדער מענטש אין קעלער האט זיך אויסגעשפראצט א מקוה. (דאס ווערט שוין געבראכט אין בעל הטורים עה"ת, ממילא איז עס שוין באקאנט). די ארכע'אלאגע'ן האלטען אין איין טרעפען קליינער פריוואטע מקוואות אין ירושלים, אבער מ'שטעלט דאס נישט צו.
ה. אינ'ם סילוק ליום שני דר"ה, וואס רוב קהלות זאגען נישט (אין לעיקוואוד זאגט מען עס דוקא יא), שטייט אז ותור וגוזל פונ'ם ברית בין הבתרים גייט ארויף אויפ'ן שור (תור אין אראמיש איז א שור) און דער שור איז ישמעאל, נישט ווי דער רמב"ן.
ו. אין פיוט לפרשת החדש שטייט אז משה רבינו האט זיך דערשראקען אז ער האט געמיינט אז דער חדש איז מעת לעת נישט מיום ליום. (איך האב א תורה אויף דעם, אבער דא באלאנגט עס נישט).
ז. אין סילוק לפרשת זכור שטייט אז ס'האט מיט דעם אז דער גאול ההעתידה און דאס פארלענדונג פון אדום איז כולל מחיית עמלק, דעריבער וועט דער נס פורים זיין א חלק פונ'ם שמחה פונ'ם גאולה העתידה.
ח. אין סליחות לשבעה עשר בתמוז שטייט אז בשבעה עשר בתמוז בטלו אלע קרבנות, הגם אז ס'איז נאר געווען דער תמיד וואס האט געפעלט. (דוכט זיך אין בריסק זאגט מען נאך די ראיה).
ט. אין פיוט פונ'ם צווייט'ן טאג פסח 'אז על כל חיתו יער' שטייט אז ס'איז צו ווייזען אז דער אויבעשטער האט מוחל געווען דער חטא העגל.
י. אין זולת לשמח"ת שטייט אז משה רבינו האט געמיינט אז מ'גייט איהם גיבען נאך א תורה אזוי ווי ביי הר סיני.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

נאך א פאר שטיקלעך אינפארמאציע וועגען פיוטים יוצרות און סליחות;

פאר די וואכען צווישען פסח און שבועות, זענען דא באזונדער יוצרות געדרוקט אין אוצר התפלות סידור. זיי באקלגען דער גלות פון אידען, דרוקען אויס בענקשאפט צווישען כלל ישראל און דער רבש"ע און באוויינען דער צרות וואס איז געשען צו כלל ישראל אין יענער טעג (נייט נישט דער ווארשאווער אויפרייס און נישט דער אונגארישער וועלט'ס קריג, מ'מיינט גזירת תתנ"ו). יעדער וואך איז דא נאך פאר יעדער שטיקעל ברכות ק"ש. כנראה ס'איז געווען ברייט פארשפרייט דער מנהג פון זאגען די יוצרות, ווייל ס'איז דא א ניגון אויף די ווערטער "יונה יעלת חן מה לך כי תבכי" פארפאסט דורך הרב זלמן סנדר כהנא – שפירא (דער פטער פונ'ם דבר אברהם פון קאוונא) וואס די בריסקער זינגען. (מיין נישט, ס'איז גארנישט אזוי אינטרעסאנט, מער א נוסח ווי א ניגון). אויך דוכט זיך אז ס'איז דא חסידים וואס זינגען די זאכען ביים סעודה.

(איך האב אמאל געזאגט אויף רש"י אנהייב פרשת קרח – פרשה זו יפה נדרשת. ווייל פון שבת זכור ביז שבת פרשת חקת איז דא יעדער וואך פיוטים פאר יענער וואך אחוץ פרשת קרח. זאגט אונז רש"י אז עכ"פ פרשה זו יפה נדרשת במדרש רבי תנחומא, הגם די פייטנים האבען אונז נישט מסביר געווען!)

דער אריגינעלער מנהג איז געווען אז סליחות אום תענית ציבור האט מען געזאגט אין מיט'ן הויכע שמו"ע ביי ברכת סלח לנו. מ'פלעגט זאגען סלח לנא אבינו כי חטאנו מחל לנו מלכנו כי פשענו – סלח לנו אבינו כי ברוב אולתינו שגינו וכו', און נאכ'ן ענדיגען סליחות האט מען ווייטער געזאגט שמו"ע. אבער מ'ענדיגט נישט סליחות אין דער זעלבע פלאץ. נאכ'ן אשמנו זאגט מען משיח צדקך אמר לפניך וכו' כי לה' אלקינו הרחמים והסליחות, און דארט לייגט מען צו א פאר ווערטער – ואל יעכב חטא ועון את תפלתנו מחל וסלח לכל חטאתינו כי קל טוב וסלח אתה ברוך אתה ה' וכו'. נאכ'ן ענדיגען הויכער שמו"ע האט מען געזאגט קל רחום שמך וכו' ביז השתא בעגלא ובזמן קריב. איך הער אז אין דעברעצין אין ב"פ פיהרט מען זיך נאך אזוי, איך ווייס נישט וועגען די יעקע'ס צו אנדערע אויבערלענדער בתי מדרשים.

אין סליחות פאר צום גדליה נוסח ליטא איז דא א סליחה א גאר אינטרעסאנטער. ס'איז א מוסר ספר פאר זיך. אין ישיבות זעט מען כסדר א נייע בחור קומט וואס פון שטוב האט ער געזאגט סליחות נוסח פולין צו אשכנז צו וואס, און ווען ער זעט דער סליחה פאר'ן ערשטע מאל ווערט ער ערשטוינט. איך קען עס נישט אויסשרייבען אין גאנצען, אבער ס'הייבט אן עזב נא בן אדם עזב נא.... טרם יספה או יומו יבא. און ער גייט דורך פארשידענע התעוררות'ן וואס מ'דארף אויף נישט צו זינדיגן.

דער נאמען וואס מיר רופען אן די פיוטים 'יוצרות' איז באמת נישט אינגאנצען ריכטיג. יעדער סארט פיוט האט איהר נאמען און איהר מהלך. 'יוצר' איז פאר פיוטים פונ'ם ברכת יוצר אור אין אנהייב, 'אופן' איז במקום 'והאופנים וחיות הקדש' וואס ווען מ'זאגט פיוטים טוישט מען עס אויף 'והחיות ישוררו', 'מארה' (אינטרעסאנט אז מ'נוצט אזא נאמען, ניין?) איז פאר סוף ברכת יוצר אור, 'אהבה' איז פאר אהבה רבה, 'זולת' איז פאר נאך 'אין אלקים זולתך', (אינטרעסאנט וואס ס'שטייט אין מחזור לר"ה פאר עזרת – אין אומרים זולת בר"ה ולא ביוהכ"פ לפי שאמת ויציב מתוקן כנגד י"ו כפרות שבפרשת י"ה באחרי מות ועתה אנו צריכין כפרה מוטב שנאמר אמת ויציב כהלכתו שהוא כנגגד הכפרות, וואס מיינט עס 'כהלכתו', הייסט באמת ס'איז אזא קולא אז מ'זאגט בכלל פיוטים?!), 'סילוק' פאר'ן לאנגע פיוט (געווענדליך) פאר קדושה און 'אזהרות' פאר די מנין המצוות פון מוסף שבועות (וואס כפי ידיעתי זאגט עס שוין קיינער אחוץ דער לעצטע קטע 'עליונים ששו ותחתונים עלזו' וואס אסאך זאגען נאך).

די ספרדים האבען א מנהג מאנטאג און דאנערשטאג. מיר אשכנזים לייגען דאך צו סליחות צום דאווענען, אבער נישט מיט ה' ה' און נישט מיט'ן גראם פון סליחות. אבער ביי זיי זאגט מען קודם תחנון (לדוד, נישט רחום וחנון) און דערנאך היבט מען אן סליחות, מאנטאג איז אנדעריש ווי דאנערשטיג, אום מאנטאג הייבט מען אן 'אנשי אמנה אבדו' פון ר' האי גאון, וואס מיר זאגען ביי סליחות בה"ב און ביי נעילה, דאנערשטאג זאגט מען נאך עפעס 'תמהנו מרעות תשש כחנו מצרות'. דערנאך זאגט מען נאך פיוטים מיט צוויי מאל ה' ה' אינדערמיט, און מאנטאג איז אנדעריש ווי דאנערשטאג.

דער גראם און דער סיסטעם פון סליחות מסתמא באמערקט דער עולם ביים זאגען, מיט די שלישיה און נאך. אבער איין זאך איז נישט אזוי באקאנט, און איך ווייס נישט צו איך קען עס אויסשרייבען אין ווערטער אויף אידיש. דאס איז א חלק פון די חכמה פון פיוט וואס ס'הייסט אויף ענגליש meter און rhythm. דער ענין איז אז פאעזיא איז נישט נאר וואס די ווערטער גראמען. דאס אז דער גאנצע שרייבאכץ האט א סיסטעם א בנין און די לעצטער ווארט גראמט מיינט אז מ'קען עס ליינען אויף אזא אופן אז ס'זאל קלאפען. אז מ'קען מאכען מער symmetry קלאפט עס נאך מער. למשל אז יעדער שורה האט דער זעלבע מאס syllables און די syllables זענען ענדליך זל"ז (אביסל ווי א haiku). ווען מ'זעט אין מאנכע סידורים פאר יגדל 'השיר הזה שקול משתי תנועות ויתד ושתי תנועות ויתד ושתי תנועות ויתד בדלת וכן בסוגר', און פאר אדון עולם שטייט עפעס אנדעריש (אין דער סוף פון מסכת ברכות אינ'ם הקדמה צום רי"ף האבען זיי דער ליד וואס איז געשטאנען אויפ'ן מצבה פונ'ם רי"ף, שטייט דארט אויך דער סיסטעם פונ'ם ליד אזוי), איז דער פשט אזוי. איך פארשטיי נישט אין גאנצען אבער דער יסוד איז אז א 'יתד' איז א שווא אדער א חטף נקודה, און א תנועה איז א געהעריגע תנועה. יעצט אז מ'קוקט אינ'ם פיוט יג דל, דאס איז צוויי תנועות, און דערנאך דער אל"ף פון א-להים מיט איהר חטף-סגול איז דער יתד. דערנאך איז דא דער להים חי, וואס דאס איז צוויי (פארוואס? ווייס איך נישט) און דערנאך ו וואס דאס איז א שווא, און דערנאך ישתבח. דאס איז דער דלת – דער עפענונג פונ'ם שורה, דערנאך איז דא דער סוגר, וואס דאס איז דער צווייטע האלב פונ'ם שורה פונ'ם ליד, נ מצא איז צוויי תנועות ו איז דער יתד אין עת אל וכן הלאה. אז מ'קוקט די אלע לידער אזוי, זעט מען אז אלס קלאפט, יעדער שורה איז ענדליך צו איהר חבר און דעריבער גראמט עס און זינגט זיך עס בעסער. דער חכמה פון קענען בויען א ליד אזוי איז א חלק פון חכמת הפיוט וואס איז ברייט פארגעסען געווארען. איך האב געטראפען רעדענדיג וועגען דער גויישע סיסטעם פון לידעריי דא און א שטיקל בילד פונ'ם אידישער דא
אין די פיוטים פון ר"ה יוהכ"פ אויפ'ן ברכות פון הויכע שמו"ע איז דא אפאר זאכען צו באמערקען. דער וואס קוקט גוט וועט זען אז אין אבות דערמאנט מען אברהם אבינו, אין גבורות יצחק אבינו, און נאך 'מחיה המתים' ווען מ'זאגט נאך א פיוט וואס דאס גייט אויף קדושת ה' דערמאנט מען יעקב אבינו. ס'איז דא א ספר פון הרב יהושע העליר (מח"ס חוסן יהושע א פאפולערער מוסר ספר פאר בחורים, ווי אויך דער וואס האט ארויסגעגעבען דער רוח חיים פון ר' חיים וואלאזינער אויף אבות, מיט אפאר הגהות און הוספות זיינער) וואס הייסט בית תפלה. אמאל פלעגט עס זיין געדרוקט אין איין באנד צוזאמען מיט אנדערע ספרים פונ'ם מחבר און זיין ברודער אויף אגדה און מוסר. אין דער בית תפלה רעדט ער פון א ירושלמי וואס שטעלט צו די י"ח עופות טמאות צו שמו"ע, און ער איז מסביר יעדער עוף פארוואס ס'שטימט מיט יענער ברכה. דארט ברענגט ער דער ענין אז די ערשטע דריי ברכות זענען כנגד די אבות, ווייל אזוי זעט מען אין די פיוטים און ער זאגט שיינער פשטים אין דעם, פארוואס דער נשר איז אזוי ווי אברהם אבינו, דער פרס איז יצחק און דער עזניה איז יעקב. אבער דאס גילט נישט אין אנדערע פיוטים. למשל ביי ד' פרשיות צו יו"ט זעט מען נישט דער זאך אז מ'זאל דערמאנען די אבות דארט, עכ"פ נישט באזונדער אברהם ביי אבות.

אין יענע פיוטים טאקע פון ר"ה יוהכ"פ פעלט גאנצע שטיקלעך. ס'איז דא א זייער פאפולערער סידור, בפרט ביים ישיבישע עולם, וואס ס'הייסט 'סידור ווילנא' (ווען ס'איז ערשט ארויס האב איך עס אנגערופען 'סידור מעזשיבוזש'. פארוואס? דו זאג מיר פארוואס ווילנא, וועל איך דיר זאגען פארוואס מעזשיבוזש!) ארויסגעגעבען דורך א חבורה ירושלימ'ער אידען, ובראשם הרב ישראל מאיר הירש נ"י בנו של מרן הרב משה הירש זצוקללה"ה דער וועלט'ס פארזארגער און דער ר' איצעלע וואלאזהינער מיט הרב שמואל הנגיד און הרב יאסעלמאן פון ראסהיים פון אונזער דור(!). זיי האבען אויך געדרוקט א מחזור לר"ה, אבער ס'איז נישט אזוי פאפולער (איך האב געהערט פאר זיי האבען עס געדרוקט אז זיי האבען געהאט א גרויסע ספק, ווייל דער מנהג פון למנצח פאר תקיעות האט באמת נישט קיין עמטליכע מקור, אבער ווי קענען זיי דרוקען א מחזור אן למנצח? ווען ס'איז ארויס לאור האב איך געקוקט צו זען ווס זיי האבען געטוהן. זיי האבען עס געלייגט אין קליינע אותיות טאקע, כאילו ס'איז עפעס א מנהג וואס אנדערע האבען). דארט האבען זיי א לאנגער הקדמה וועגען פיוטים און דער היתר דערצו, מיט לשונות פון אסאך ראשונים, זייער אינטרעסאנט. עכ"פ אין די פיוטים פון אבות גבורות וקדושת השם טענה'ן זיי אז אין אנהייב האבען די פיוטים געהאט צום סוף א רשימה פון פסוקים וואס אויף זיי איז געבויט געווארען דער פיוט. זיי האבען עס אריינגעדרוקט אין העלער אותיות אז מ'זאל עס קענען ליינען. דאס ווארפט א ליכט אויפ'ן גאנצע פיוט.

[ירא שמים]

זייער אינטערעסאנט און באלערנד ליטוואק , זיי ממשיך , און אויב דו קענסט שרייב מער איבער די פייטנים און די חילוק צווישען איינעם און דער אנדערערס פיוטים , למשל די חילוקים צווישען הקליר און ר׳ שמעון הגדול , צווישען די ספרדישע און אשכנזישע וכדו׳ ,וואו אויך איבער די כללים וואס דו האסט דערמאנט וואלט איך געוואלט הערן מער , און די בלע״ז אותיות ביטע פארטייטשן ,וואו אויך מראי מקומות פאר די כללים , ישר כח.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך בין נישט קיין מומחה, איך בין נאר נייגעריק און איך שרייב וואס מיין קאפ האט אריינגענומען במשך מיין יארען עלי אדמות. איך האף דער עולם האט הנאה און איך וועל זוכען אין מיין קאפ צו איך האב נאך זאכען צו זאגען.
אגב, דער גרעסטע מומחה אין אמעריקאנער אידישע היסטוריא איז א איד פרופ. דזשאנאתן סארנא. זיין ווייב הייסט פרופ. רות לאנגערט, און זי איז א פרופעסאר אין פיוטים. זיי זענען משפחה מיינער, אבער איך קען זיי נישט און זיי קענען מיר נישט.

[טאמבל סאס]

דו מיינסט אפשר "אז דער חודש איז מיום ליום און נישט מעת לעת?" ס'איז דאך יא מעת לעת?! מיינסט דאס איז טאקע די תמיהה?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ניין, זיין שרעק איז געווען אז ער האט געמיינט אז ס'איז מעת לעת, און דער באשעפער האט איהם בארואיגט אז ס'איז מיום ליום.
לאה ציר ופחד, ותר מעת לעת ספור אחד, וצור פץ לו ויחד, מערב ועד ערב מנות אחד.

[[NAMELESS]]

ליטוואק, הערליך שיין! ואם יש לך מה להוסיף, תוסיף כהנה וכהנה. וכבר לייקתיך באשכול שלי 'הלכה למעשה'.

איין שאלה: די ווילנא סידור איז נישט אויסגעארבעט ע"פ שיטת הגר"א, און צוליב דעם הייסט עס 'סידור ווילנא'?!

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אין דער קרובץ לפורים איז דא ביים ברכת המינים אן אריכות אין מחזור כל בו וואס מיר זאגען נישט. ס'הייבט אן נאך אונזערע פיוט מיט'ן ווארט אזרח בט חוץ. ס'איז פון ר' אליעזר הקליר און עס רעדט וועגען גורלות און מזלות און אז אידען ווערען אנדעריש געפיהרט. ס'גייט דורך די קורות בני ישראל ביז צום פורים געשיכטע. ער רעדט אויך ווי די טעג פונ'ם וואך האבען ממליץ געווען פאר די אידען קעגען המן, ווי אויך יעדער חדש, ביז אדר.

[שמעקעדיג]

ייש"כ ליטוואק, זייער אינטרעסאנט און באלערנד!
א קליינע פראגע נאר, פארוואס טראכסטו אז קענען און לערנען פיוטים איז א ענין למעשה צו ווערן א חכם? ס"ה גיבט עס אריין נאך ידיעות אין היסטאריע און אולי פאעזיע, אבער פון דארט ביז ווערן א חכם?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

דער סידור ווילנא איז אמאל כשיטת הגר''א און אמאל נישט. ס'איז נישט אייניג. דער נאמען ווילנא איז ווייל מ'נוצט דער ווילנא פאנ''ט!

[געוואלדיג]

ליטוואק, דו ביסט גוט, איך האב א שטארקע אינטערעסע אין פיוטים, און כמוך האב איך אויך ליב צו לערנען פיוטים וואס איך זאג און וואס נישט, עס איז זייער אינטרעסאנט און אינפאמאטיוו, און יישר כח פאר דיינע אינטרעסאנטע הערות,
און דא איז די פלאץ צו צוברענגען וואס רש"י אויף איכה זאגט אויפן פסוק וילכו בלא כח לפני רודף

לפני רודף. כל רודף שבמקרא חסר וזה מלא שנרדפו רדיפה שלימה על כן יסד הפייט (בסליחות כמנהג פולין) מלא רודפתי וחסרה שנת גאולי, שנת גאלי באה (ישעיה סג, ד) חסר כתיב :

נאר איין הערה האב איך אזוי ווי שמעקעדיג, וואס האט דאס מיט ווערן א חכם, עס איז זייער אינטרעסאנט טאקע אבער חכם מהיכי תיתי?

בברכת הצלחה להלאה, און א ווארטעניש אויף נאך

געוואלדיג

[ליטוואק פון בודאפעסט]

קוק אינ'ם אשכול פון אדנירם. דער יסוד איז אז בילדונג און ברייטקייט, ווייטער ווי דער עק פון די מענטש'ס נאז איז א חלק פון חכמה. יעצט איך קען אביסל פיוט, א צווייטער קען היסטוריא, מנהגים, דקדוק, נ''ך, ליטעראטור, נגינה, ועוד, און יעדער איינער ברענגט זיין וויסענשאפט צום טיש באטייליגען מיט אנדערע ווי מ'קען קוקען טראכטען און צולייגען.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

רש''י אין פרשת ויצא ברענגט אויך פונ'ם פיוט פונ'ם ערשטן טאג ר''ה

[געוואלדיג]

נו ברענג אראפ.

[די קעניג פין אמעריקע]

א עצה פאר איינער וואס האט נישט קיין געדולד צו די פיוטים. וואס קען ער טוהן די צייט.

[די קעניג פין אמעריקע]

חוץ פון ארויס גיין שמיסען.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

נו ברענג אראפ.

ויזכר אלהים את רחל. זכר לה שמסרה סימניה לאחותה, ושהיתה מצרה שלא תעלה בגורלו של עשו שמא יגרשנה יעקב לפי שאין לה בנים, ואף עשו הרשע כך עלה בלבו כששמע שאין לה בנים. הוא שיסד הפיט (קרובות דר''ה שחרית) האדמון כבט שלא חלה, צבה לקחתה לו ונתבהלה:

[ליטוואק פון בודאפעסט]

א עצה פאר איינער וואס האט נישט קיין געדולד צו די פיוטים. וואס קען ער טוהן די צייט.

איך קען דיר נישט העלפען. איך האב יא הנאה.
חוץ דעם אין לעיקוואוד זאגט מען נישט יו''ט און ר''ה יוכ''פ אויך גאנץ ווייניג (אחוץ די לאנגע פאר קדושה כאמור), און ד' פרשיות זיצט מען נאך חזרת הש''ץ און מ'כיפערט אלס אין איינעם. בקיצור פונדערווייטענס אן א שעבוד איז לייכט צו רעדען. מיין טאטע זז''ג איז א רב אין א קליין בית המדרש און ער זאגט מיר ער וויל אויפהערען מיט די פיוטים, ווייל אחוץ דער בעל תפלה און איהם זאגט עס קיינער, און דער עולם הייבט אן שמועס'ן און דערנאך שמועס'ט מען דורך הויכע שמו''ע און דערנאך. נאר אזא שאלה קען ער נישט אליינס פסקנ'ען, און נאר א חוץ לארץ'דיגע וואס זאגט אליינס פיוטים קען פארשטייען די שאלה. אין א''י ווי מ'זאגט עס נישט, ווייסט מען נישט וואס מען רעדט.

[שמעקעדיג]

א עצה פאר איינער וואס האט נישט קיין געדולד צו די פיוטים. וואס קען ער טוהן די צייט.

יואב:
viewtopic.php?t=7440&f=13

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ייש''כ פאר'ן מראה מקום. יענער קען אסאך בעסער ווי מער און ס'איז קלארער ארויס געשריבען. איך בין געווארען עקסטינק''ט

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אז דער עולם וויל קען אריין לייגען א תורה וואס איך האב אויף די שרעק פון משה רבינו, אר ס'איז אביסל לאנג און געבויט אויף ידיעות אין הלכות קידוש החדש. אז מ'בעט וועל איך עס טוהן.

א זאך וואס איך האב באמערקט. אין די יוצרות איז פארהאנען א שטיקל א גאנג. דער פיוט פון יוצר אור איז געווענדליך באזירט אויף בריאת העולם און איהר שייכות צום טאג. למשל אין די פיוטים פון די וואך (שבת ר"ח) הייבט מען אן מיט אילת השחר, אורה בהצחר,ארומם במשחר וכו', וואס דאס גייט דורך בריאת העולם און בריאת המזלות, ביז מ'קומט אן צום מחזור פון די לבנה.
אויך איז מער קבאר אז אייביג אין די יוצר, נאך אפאר שורות, לאזט זיך אויס דער יוצר מיט א 'קדוש', און דא איז עס מאמרי ירצה ושבחי, חלף זבחי, קדוש. איך ווייס נישט פשט, אבער מיט עטליכע יאר צוריק האב איך פערצופאל צוגעהערט צו א טייפ פון הרב יוסף חיים גרינוואלד אויף יוצרות לפרשת פרה און ער זאגט דארט אז די אלע קדוש'ס פון די יוצרות איז וויבאלד מ'זאגט עס צווישען מחיה המתים און קדושה און מ'האט אפגעשטופט קדושה דערפאר, פאר דעם זאכט מען א שטיקל קדושה אין דער מיט. קען זיין אז ביי קדושה דיוצר איז אויך אזוי, איך ווייס נישט.

[[NAMELESS]]

דו ביזט נישט מחויב, אבער איך וואלט הנאה געהאט פון דיין שטיקל תורה, אזויווי כ'האב דערווייל הנאה געהאט פון דעם גאנצן הערליך שיינעם אשכול!

ייש"כ!