למעשה ווערען א חכם: פיוטים סליחות קינות און דאס גלייכען

[ירא שמים]

שמעתי אז דאס וואס מזאגט ימלך גו׳ ואתה קדוש גו׳ חי וקים גו׳ איז קעגן קדושה

[moshav zekeinim]

ליטוואק, איך מיין אז א יתד איז נישט בלויז דער אות מיטן חטף (אדער שוה), נאר אויך מיטן קומענדיגן אות וואס עס כאפט אריין. צ.ב.ב ביי אדון עולם: "אדון" וואס זיין אלף איז א חטף, כאפט זיך מיט אין איין הברה מיט "דון". עס גייט אזוי:
אדון (חטף-יתד), עו, לם,
אשר (חטף), מ, לך,
בט (שוה), רם, כל,
יצור (שוה), נב, רא.
א.א.וו.

דאס זעלבע איז ביי יגדל:

יִגְ, דַּל, אֱלֹ (חטף)
הִים, חַי, וְיִשְׁ (שוה)
תַּ, בַּח
נִמְ, צָא, וְאֵין (שוה)
עֵת, אֶל, מְצִי (שוה)
אוּ, תוֹ

אֶ, חָד, וְאֵין (שוה)
יָ, חִיד, כְּיִ (שוה)
חוּ, דוֹ
נֶעְ, לָם, וְגַם (שוה)
אֵין, סוֹף, לְאַחְ (שוה)
דּוּ, תוֹ

אזוי איז מיט רוב אור אלטע שירים וואו אלעס איז מיט א געוואלדיגע סעמעטריע

[ליטוואק פון בודאפעסט]

יעצט וואס דו שרייבסט דאס, דערמאנט זיך עפעס, אבער איך געדענק נישט צו ס'איז גענוי ווי דו האסט געזאגט, און איך פארשטיי נאך אלס נישט פארוואס ס'זאל זיין אזוי. קענסט אנצייגען א מראה מקום, פון וואנעט וויסטו דאס? איך האב געהערט מיינ'ס מיט צוואנציג יאר צוריק פון א פראנצויזישע יעקישע בחור אין ישיבה, און איך ווייס נישט פון וואנעט ער האט געוואוסט.

[moshav zekeinim]

א שוה אדער חטף איז נישט קיין תנועה, אפילו עס איז א שוה נע און נישט קיין שוה נח, דעריבער וויבאלד מען לייגט נישט דערויף קיין כובד ווערט עס נבלע אין דעם תנועה נאכדעם

[ירא שמים]

גם אנשי תנועת ההשכלה ואנשי תחיית הלשון העברית הקלו ראש בסגנונו של הקליר, הבכיר שבפייטני ארץ ישראל. מנדלי מוכר ספרים טבע את הפועל "מתאצקוצצים", על רקע הפיוט שנאמר בשבת זכור שלפני פורים, אץ קוצץ, כדי ללגלג על סגנונם הסתום - בעיניו - של הפייטנים. ביאליק כינה את הסגנון "אבני חצץ של אץ קוצץ".

בעקבות המחקר שהחל במאה ה-19 והתגבר במאה ה-20, בעיקר לאחר גילוי אוצר גדול של פיוטים בגניזת קהיר, התבררו עושרו ומורכבותו של סגנון הפיוט בכלל ושל סגנונו של הקליר בפרט. מילים רבות שנתחדשו בפיוטיהם של הקליר ושל בני דורו נכנסו אל העברית החדשה.

דאס האב איך געטראפן אין וויקיפעדיע איינער קען מיר אפשר ערלערן וואוזוי דורך קהיר׳ע גניזה איז מעו געוואר געווארן די איכות פון פיוטי הקליר.

[moshav zekeinim]

לכאורה גאנץ פשוט, ווי מען טרעפט אלץ מער קען מען ארויס האבן זיין סגנון

[ירא שמים]

יטוואק, איך מיין אז א יתד איז נישט בלויז דער אות מיטן חטף (אדער שוה), נאר אויך מיטן קומענדיגן אות וואס עס כאפט אריין. צ.ב.ב ביי אדון עולם: "אדון" וואס זיין אלף איז א חטף, כאפט זיך מיט אין איין הברה מיט "דון". עס גייט אזוי:

א יתד מיינט א תנועה וואס הייבט זיך אהן מיט א שוא , ד.ה. א שוא נע און די תנועה פון נאכדעם, איז סאיז דא פיוטים וואס זענען אויסגעשטעלט געבויט אויפן יתד מיט די נישט יתדים וואס דאס רופט זיך תנועות , ומכאן , יתד ושתי תנועות וכדו' ד.ה. אז דער פיוט הייבט זיך אהן יעדע שורה מיט א יתד ד.ה. א שוא נע און נאכדעם די צוויי תנועות וואס זענען אהן א שוא נע , אדער אהן א שוא אינגאנצען , אדער מיט א שוא נח , אין לשון לימודים פון רמח"ל שרייבט ער קעגן דעם כלל ווייל בשלמא די מספר התנועות דאס איז מנעים די פיוט , אבער די יתד איז אן הגבלה וואס דינט נישט קיין ציל אויך ברענגט ער דארט פון ס' ערוגת הבושם וואס שרייבט אזוי .

[ליטוואק פון בודאפעסט]

גם אנשי תנועת ההשכלה ואנשי תחיית הלשון העברית הקלו ראש בסגנונו של הקליר, הבכיר שבפייטני ארץ ישראל. מנדלי מוכר ספרים טבע את הפועל "מתאצקוצצים", על רקע הפיוט שנאמר בשבת זכור שלפני פורים, אץ קוצץ, כדי ללגלג על סגנונם הסתום - בעיניו - של הפייטנים. ביאליק כינה את הסגנון "אבני חצץ של אץ קוצץ".

בעקבות המחקר שהחל במאה ה-19 והתגבר במאה ה-20, בעיקר לאחר גילוי אוצר גדול של פיוטים בגניזת קהיר, התבררו עושרו ומורכבותו של סגנון הפיוט בכלל ושל סגנונו של הקליר בפרט. מילים רבות שנתחדשו בפיוטיהם של הקליר ושל בני דורו נכנסו אל העברית החדשה.

דאס האב איך געטראפן אין וויקיפעדיע איינער קען מיר אפשר ערלערן וואוזוי דורך קהיר׳ע גניזה איז מעו געוואר געווארן די איכות פון פיוטי הקליר.

ס'איז דא אזא אידישע אויסדרוק 'ווי אן ארענדע אין אץ קוצץ'. דאס מיינט איינער וואס קען נישט קיין עברי. דער ארענדע האט געוואוינט אין דארף צו גאר על אם הדרך און ווייניג געוואוסט פון תורה און אידישקייט. אבער אפאר מאל א יאר האט ער געמוזט אריינקומען אין שטאט, ובתוכם שבת זכור ווען ער דארף הערען פרשת זכור. מיט'ן שבת'דיגע דאווענען האט ער אן עצה געגעבען, אבער מיט'ן אץ קוצץ איז ער אינגאנצען פארלארען געגאנגען. (ס'איז איהם ניטאמאל אריין אין קאפ אז ער קען עס אויסלאזען!)

וועגען די מנהגים פון זאגען פיוטים וכדו', עיי' [url=http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.aspx?sits=1&req=1096&st=%u05D9%u05D5%u05E6%u05E8%u05D5%u05EA]כאן[/url] ווי ער ברענגט די מנהגים שונים אין דער ענין.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

נאך איין זאך פאר יעצט:
איך האב באמערקט אן אינטרעסאנטע זאך אינ'ם סליחות פונ'ם ערשט'ן טאג (איך בין נישט קיין בעל תפלה וואס דארף זיך צוגרייטען, איך האב דער שטימער פון א פראש). דער פזמון (אגב, ס'איז מערקבאר אז אונזער סליחות סיסטעם קומט אייביג מיט א פזמון צום סוף. אפילו מאנטאג און דאנערשטאג, וואס כפי נוסח אשכנז אין חו"ל זאגט מען ניטאמאל ה' ה', מ"מ ענדיגט זיך ע מיט א פזמון 'ה' אלקי ישראל שוב מחרון אפך', אבער אחינו בני ספרד האבען עס נישט. זיי זאגען, כאמור, יעדער מאנטאג און דאנערשטאג סליחות מיט דריי מאל ה' ה', און אנדערע אפילו פיהר מאל, אבער נישט קיין פזמון. אזוי אויך חדש אלול זאגען זיי עס נישט. ס'איז ווארשיינדליך אן אשכנזיש'ע ערשיינונג.) איז דאך 'במוצאי מנוחה'. דער פזמון גייט על סדר א-ב,

אֶת יְמִין עֹז עוֹרְרָה לַעֲשֹוֹת חָיִל. בְּצֶדֶק נֶעֱקַד וְנִשְׁחַט תְּמוּרוֹ אַיִל. גְנוֹן נָא גִזְעוֹ בְּזַעֲקָתָם בְּעוֹד לָיִל

אבער שפעטער אינ'ם פיוט לאזט מען אויס איין אות:

מָרוֹם אִם עָצְמוּ פִשְׁעֵי קְהָלֶךָ. נָא שַֹגְּבֵם מֵאוֹצָר הַמּוּכָן בִּזְבוּלֶךָ. עָדֶיךָ לָחֹן חִנָּם בָּאִים אֵלֶיךָ.

מ'האט אויסגעלאזט דער סמ"ך. מסתמא ווייסט מען אלע די גמרא אין ברכות (ד:) אמר רבי יוחנן מפני מה לא נאמר נו"ן באשרי מפני שיש בה מפלתן של שונאי ישראל דכתיב נפלה לא תוסיף קום בתולת ישראל במערבא מתרצי לה הכי נפלה ולא תוסיף לנפול עוד קום בתולת ישראל אמר רב נחמן בר יצחק אפילו הכי חזר דוד וסמכן ברוח הקדש שנאמר סומך ה' לכל הנופלים. און דעריבער וועט מען גיכער אויסלאזען דער נו"ן און נישט דער סמ"ך, אבער דא איז פארקערט. מסתמא וועלען די דרוקער'ס מאכען דער 'ש' פון שגבם במקום דער סמ"ך, אזוי ווי מען זעט אין אסאך ערטער אז דער 'ש' נעמט דער פלאץ פונ'ם 'ס', אבער ס'איז למעשה מערקבאר.

[ירא שמים]

די פיוטים פון די תנאים : כמדומה שפיוט האדרת והאמונה נזכר בפרקי היכלות.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

יא, אין פרק כ"ח. אבער ס'איז נישט קלאר אז ס'איז געשריבען אלס פיוט, אפשר מיינט עס נאר א שבח, אדער א לימוד אין חכמת הקבלה. מיר זאגען עס יוכ"פ אלס א פיוט היינטיגע צייטען.

[[NAMELESS]]

דו תגובות וועגן די תולדות הפיוט זענען אפגעטיילט געווארן צו א עקסטערע אשכול,

[ירא שמים]

אז דער עולם וויל קען אריין לייגען א תורה וואס איך האב אויף די שרעק פון משה רבינו, אר ס'איז אביסל לאנג און געבויט אויף ידיעות אין הלכות קידוש החדש. אז מ'בעט וועל איך עס טוהן..

נו , ווען שוין ווען ?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

נא דיר מיין שטיקעל, אבער איך האב דיר געווארענט, ס'איז אביסל קאמפליצירט, און מ'דארף א ביסל א ידיעה אין הלכות קידוש החדש.
אסאך פרעגען וואס איז פשט אין רש"י אין חומש (שמות יב, ב) הזה - נתקשה משה על מולד הלבנה באיזו שיעור תראה ותהיה ראויה לקדש והראה לו באצבע את הלבנה ברקיע ואמר לו כזה ראה וקדש. וואס איז שווער געווען פאר משה רבינו? ס'איז דאך נישט דא קיין שיעור פון א לבנה, און ווי מ'זעט עפעס א לבנה קען מען מקדש זיין. דער בריסקער רב רעדט פון דעם אין ספר, ווי אויך דער חת"ס אין תשובה (ח"ו סי' ל"ה) און אין תורת משה (חמש כרכים איפ'ן ארט) און דער חזו"א אין הלכות קידוש החדש. אבער איך מיין איך האב א פשט.
דער רמב"ם אין פרק ו' מהל' קידוש החדש איז מסביר אז ס'איז דא צוויי חשבונות פון דער מולד, דער אמצעי און דער אמיתי. דער מולד האמצעי איז באקאנט ביי אונז, וואס דאס איז אז יעדער כ"ט ימים י"ב שעות און תשצ"ג חלקים ווערט א נייע מולד פון דער לבנה. אבער דאס איז נאר אן אמצעי נישט דער מולד האמיתי. דער אמיתי איז מער קאמפליצירט. פארוואס?
דער רמב"ם זאגט (פי"ז הלכ"ג מהל' קידוש החדש) שהירח עקלקלות גדולות יש במעגלותיו ולפיכך אמרו חכמים שמש ידע מבואו ירח לא ידע מבואו ואמרו חכמים פעמים בא בארוכה פעמים בא בקצרה כמו שתראה מחשבונות אלו שפעמים תוסיף ופעמים תגרע עד שתצא קשת הראייה ופעמים תהיה קשת הראייה ארוכה ופעמים קצרה כמו שביארנו ע"כ. דאס הייסט אז דער לבנה גייט נישט גלייך ארום דער ערד, ער גייט שפאצירען אין דערמיט, און די חשבונות פון די מולד האמיתי זענען געבויט אויף די חשבונות פון די עקלקלות.
דער פשט דערצו איז אז דער לבנה געפונט זיך אויף דער דערויסענדיגע שפיץ פון א קרייז און ער האלט זיך אין איינן דרייען ארום דער קרייז. דער קרייז דרייט זיך ארום דער ערד. דעריבער אמאל איז דער לבנה אויפ'ן מערב זייט פונ'ם קרייז בשעת דער מולד, און דעמאלס קומט דער מולד שנעלער (דער לבנה גייט דאך ממערב למזרח) און אמאל איז עס אויפ'ן מזרח זייט פונ'ם קרייז, און דעמאלס איז עס א שפעטערע מולד. כפשוטו מיינט דער אמצעי דער מיטעלסטער חלק צווישען די צווי עקסטרעמען, און דאס איז נאר א חשבון נישט קיין אמת'ער זאך. דער אמת'ער מולד איז ווען די לבנה געפונט זיך אין א פלאץ וואס איז צוועלף גראד פונ'ם זון, און אזוי קען מען עפעס זען אויף דער ערד, און דער לבנה קומט דארט אן ווען די צוויי חשבונות שטימען, ד.ה. דער זיך ארומרינגלען דער ערד ווי אויך אז דער פלאץ אין קרייז זאל שטימען.
האב איך געהערט אז ס'איז דא אין דעם עפעס טיפער. דער לבנה דרייט זיך ארום א קרייז כאמור, דער קרייז האט א מיטעלסטער פונקט וואס פון דעם ווערט דער קרייז געמאכט אזוי ווי יעדער קרייז וואס ס'הייבט אן פון דער מיטען און פון דארט שפרייט עס זיך אויס. דער פונקט דרייט זיך גלייך ארום דער וועלט און ער שלעפט מיט דער גאנצע קרייז. דער מולד האמצעי איז דער מולד פון דער פונקט, ווען דער זון שיינט אויף אט דער פונקט איז עס דער מולד האמצעי.
יעצט ווען מ'טראכט אריין מסברא וואס וואלט געדארפט זיין דער חשבון פון דער נייע חודש, וואלט געווען כפשוטו אז דער מולד האמצעי איז דער עיקר און נישט דער מולד האמיתי. דאס איז ווייל ווען מ'וויל וויסען דער מעגל וואס גייט חודש נאך חודש איז עס דער מעגל פון דער פונקט. דער מקום הלבנה איז נאר א מקרה געשלעפט פון דער פונקט און ער איז דער טפל נישט דער עיקר. למעשה בשעת אז מ'האט מקדש געווען עפ"י ראייה האט מען גענוצט דער חשבון פונ'ם מולד האמיתי נישט דער מולד האמצעי.
דאס איז געווען דער קשיא פון משה רבינו, אז מ'וואלט געדארפ'ט גייען נאכ'ן מולד האמצעי, והראה לו הקב"ה אז מ'דארף זען די לבנה און דער חשבון איז נישט גענוג, און דעריבער קען מען זיך נישט פארלאזען אויפ'ן מולד האמצעי, מ'דארף דער מולד האמיתי.
דער גמרא זאגט אין ר"ה כ: כי סליק רבי זירא שלח להו צריך שיהא לילה ויום מן החדש וזו שאמר אבא אבוה דרבי שמלאי מחשבין את תולדתו נולד קודם חצות בידוע שנראה סמוך לשקיעת החמה לא נולד קודם חצות בידוע שלא נראה סמוך לשקיעת החמה למאי נפקא מינה אמר רב אשי לאכחושי סהדי אמר רבי זירא אמר רב נחמן עשרים וארבעה שעי מכסי סיהרא לדידן שית מעתיקא ותמני סרי מחדתא לדידהו שית מחדתא ותמני סרי מעתיקא למאי נפקא מינה אמר רב אשי לאכחושי סהדי אמר מר צריך שיהא לילה ויום מן החדש מנלן רבי יוחנן אמר מערב עד ערב. דער גמרא איז תלוי אויף א מחלוקת הראשונים. רש"י זאגט א גאר מחודש'דיגער פשט און תוספות דינגט זיך. דער בעל המאור לערנט דער יסוד פון דער קו התאריך דארט אין דער חילוק צווישען לדידן או לדידהו, דאס מיינט מענטשען אין כינ"ע און מענטשען אין א"י. עכ"פ אינ'ם רמב"ם העלפען נישט די אלע פשטים, ווייל דער רמב"ם (פ"ז הל"ב מהל' קידוש החדש) לערנט אז דער הלכה גילט נאר ר"ה און נישט אנדערע ראשי חדשים, און די אלע סברות פאסען פאר יעדען חדש. דער פשט לויט'ן רמב"ם איז כדי דער מולד האמיתי און דער מולד האמצעי זאלען שטימען, האט מען געמאכט געוויסע שינויים אינ'ם לוח אז מ'זאל זיך נישט פארקריכען. וויבאלד זיי קענען פארקריכען ביז פיהר שעה גערוקט, האט מען געמאכט דער חילוק זעקס שעה ווייל חצות איז א נוצליכע צייט. צו דעם וועט מען מיר מוזען גלויבען ווייל איך קען נישט ארויסשרייבען דער גאנצע זאך אויף אידיש יעצט. אז מ'בעט קען איך שיקען וואס איך האב שוין געשריבען אויף לשה"ק דערויף.
יעצט דאס אלס פאסט נאר ווייל מ'האלט צריך שיהיה יום ולילה מן החדש, דהיינו אז דער נייע חדש הייבט אן אין דער טאג, נישט אינ'ם שעה. ממילא קען מען מאכען א תקנה וועלכע טאג זאל זיין דער נייעם חדש, צו נעכטען צו היינט, עפ"י דער מולד פונ'ם לבנה און א מולד זקן איז נדחה. ווען די חדשים וואלטען זיך געטוישט מיט'ן שעה, מאכט עס שוין נישט אויס וואס פאר א צייט דער מולד איז געווען צו מ'קען מקדש זיין יענעם טאג.
דעריבער דער שרעק פון משה רבינו צו דער חדש איז משעה לשעה און נישט מיום ליום איז דער זעלבע ווי דער קושי וואס משה רבינו האט געהאט מיט'ן מולד, און דער פיוט שטימט אינגאנצען. כנלע"ד.
ועיי"ש אין יענער פיוט וועסטו זען אז דער גאנצע זאך איז געווידמעט אויפ'ן נתקשה משה בצורתו של לבנה.

איך האב געמאכט איין גרייז אין דער שטיקל. טאמער מ'מערקט עס מיר אן, וועל איך וויסען אז מ'האט גוט דורכגעליינט!

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך וויל נאך עפעס באמערקען אין פיוטים און יוצרות.
מיר ווייסען אלע אז ר"ה און יוכ"פ דערמאנט מען נישט קיין פריוואטע צרכים. מ'דאווענט פאר כבוד שמים, מ'דאווענט פאר'ן גאולה השלמה, מ'איז ממליך די אייבישטער און מ'זאגט ווידוי. אבער פאר א גוט יאר בעט מען נישט פאר א גוט יאר (!). און אזוי איז אין שמו"ע און אין מלכיות זכרונות ושופרות, מ'בעט נישט קיין פרנסה קיין געזונט, קיין רפואות און קיין הצלחות. נאר א כלל פון זכרנו בזכרון טוב און מלוך על כל העולם כולו. מיר ווייסען אויך אז אום ראש השנה דערמאנט מען נישט קיין עבירות און מען זאגט נישט קיין וידוי.
אבער אין יוצרות דערמאנט מען עס שוין איין מאל. פון די דאווענען פון ר"ה שחרית אין די פיוטים בעט מען בזכות די אמהות, און מ'זאגט נאך א שטיקל מוסר ביי מוסף ווי מ'דארף תשובה טוהן און זיך היטען פון עבירות און אזוי ווייטער, דאס הייסט אמץ אדירי כל חפץ און מ'געפונט עס דא. און אויך אין אבינו מלכנו, וכהנה וכהנה פאר דער וואס זוכט.
איך קלער אז די פשט איז אז ווען מ'דאווענט שמו"ע איז מען אן עומד לפני המלך, כמבואר בגמ' וברמב"ם. דעמאלס דארף מען זיך היטען, ווייל דאס קענען באגעגענען דער מלך אום ר"ה איז נאר בתנאי אז מ'גייט פאר זיין זאכען, ווייל דאס איז דאך זיין טאג. און טאקע וועגען דעם איז דער עיקר התפלה די ווערטער און די כוונה איז טאקע די שיינקייט פון די ווערטער און די הידור מצוה, אבער דער עיקר איז די ווערטער, וכמבואר בנפה"ח. די ווערטער זענען במקום קרבנות און זיי טוען אויף אזוי ווי קרבנות, דסלקין לעילא און טוהן וואס זיי דארפען טוהן. און די עבודה פון ר"ה איז אט די קרבנות און די הקרבה וואס מ'מאכט מיט די ווערטער. (אגב, מ'זאגט נאך פונ'ם ווילנא גאון אז בזכות דעם וואס מ'דערמאנט טאקע נישט די פריוואטע צרכים, איז מען זוכה דערצו, ווייל בטל רצונך מפני רצונו וכו', וזהו אני לדודי ודודי לי) אבער די פיוטים און סליחות זענען אנדערע סארט תפלות, תפלות פונ'ם הארץ וואס מ'וואלט געזאגט פון זיך, נאר זיי האבען געהאט א בעסערע שפראך. אפשר דעמאלס איז נישט דא די איסור פון דערמאנען פריוואטע זאכען, ווייל מ'איז נישט עומד לפני המלך. מ'זעט אויך די לאנגע תפלה נאך תשליך, וואס עפ"י שו"ע איז דער עיקר מנהג צו גייען אום ר"ה, ווי מ'זאגט אלס וואס מ'דארף. דאס איז אלס, לפי דעתי, ווייל מ'איז נישט עומד לפני המלך דעמאלס, דעריבער האט עס אנדערע געזעצען. דער גאנצע איסור איז נאר ווען מ'איז אריין בקודש פנימה מיט'ן שמו"ע, נישט סתם אזוי.
מ'מערקט טאקע אז די שפראך איז אין גאנצען אנדעריש. מצד אחד זעט מען מער מליצות אין די פיוטים, אבער דער מיעוט המחזיק את המרובה האט עס נישט, דאס אז איין ווארט זאל האבען טיפערע און טיפערע טייטשען, זעט מען נישט אזוי אין יוצרות, און זיכער נישט אין פריוואטע תפלות. למשל ווען מ'זאגט 'ותהי לרצון תמיד עבודת ישראל עמך', ווי מ'דאווענט אז אונזער מצוות, אונזער תפלות, אונזער לימוד התורה און אלעם זאלען אייביג זיין באוויליגט פאר'ן בורא עולם, און ער זאל נאכאנאנד אונז געבען געלעגענהייטען צו היטען מצוות און איהם צו דינען ווי עס דארף צו זיין. דאס איז אלס אין זעקס ווערטער, און ס'ענטהאלט א טיפער רצון אונזער וואס זאגט אונז אז דאס איז אלס עבודה פונקט ווי קרבנות, אז ס'דארף נתקבל ווערען, און נאר ברצות ה' זענען מיר זוכה דערצו. אלס אין זעקס ווערטער. איך זעה נאר אין די תפלות פון די אנשי כנסת הגדולה אט די מעלה. אפי' די תפלות פון מלכיות זכרונות ושופרות האבען נישט די מעלה, הגם ס'איז אויך פון אמוראים פארפאסט, נאר נישט די אנשי כנסת הגדולה. און דאס איז אלס פאר איינער וואס קען נישט קיין חכמת האמת און ווייסט נישט קיין שום סודות וואס ס'ליגט דערין. די אלע תפלות וואס זענען שפעטער געשריבען געווארען, למשל די תפלת השל"ה פון ער"ח סיון, האבען נישט די מועט המחזיק את המרובה.

[רוסישער]

א שיינער הרגשה.
אה"נ אז די הוספות זכרנו לחיים ובספר חיים..פרנסה טובה זיינען שפעטערדיקע און ניט פון אנשכנה"ג, וואס דערפאר אויב ער האט פארגעסן איז ער ניט חוזר, אבער פארט זאגט מען דאס אין שמונ"ע?

[ליטוואק פון בודאפעסט]

אין אנהייב האב איך דערמאנט דער ספר בית תפלה פון הררב יהושע העליר ווי ער רעדט ארום אלע י"ח ברכות פון שמו"ע און ער איז מסביר וויאזוי זיי זענען מכוון כנגד די טמא'נעם פייגלעך אינ'ם חומש. מ'קען טרעפען די ספר דא, אבער די ערשטע פאר דפים זענען פארשמירט און מ'קען עס נישט ליינען געהעריג. אלס בחור האט יעדער ישיבה דאס געהאט אויפ'ן מוסר פאליצע צוזאמען מיט'ן חוסן יהושע, איך ווייס נישט פון היינטיגע ישיבות, ווי אויך נישט פון חסידיש'ע ישיבות. דארט רעדט ער פון די ערשט דריי ברכות וואס זענן מכוון כנגד די אבות, וכמבואר אין די יוצרות פון ר"ה יוכ"פ אז אין די פיוטים פאר די ברכות, אין אבות דערמאנט מען אברהם און אין גבורות רעדט מען פון יצחק וכו'.
איך באמערק יעצט אז אין די ערשטע טאג פון ר"ה ביי מוסף אין די פיוט נאך מחיה המתים, וואס דאס איז געווידמעט אויף יעקב אבינו, איז למעשה רעדט מען מער פון יוסף הצדיק. ווארשיינדליך איז דער פשט ווייל 'זיו איקוניוי דומין לשל אביו' וכל שאירע ליעקב אירע ליוסף, און דעריבער איז יוסף באמת פונקט ווי יעקב אבינו.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

א שיינער הרגשה.
אה"נ אז די הוספות זכרנו לחיים ובספר חיים..פרנסה טובה זיינען שפעטערדיקע און ניט פון אנשכנה"ג, וואס דערפאר אויב ער האט פארגעסן איז ער ניט חוזר, אבער פארט זאגט מען דאס אין שמונ"ע?

ווען די פוסקים, ובראשם דער שיבלי הלקט, רעדען פון די היתר צו זאגען יוצרות, איי אין שואלים בג' ברכות הראשונות? ענטפערען זיי מיט א ראיה פון זכרנו לחיים. איז עס א ראיה אז ס'ענדעלט אין יוצרות נישט אין תפלה.
קען זיין.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

וועגען דער נו''ן און סמ''ך ביי סליחות היינט נאכט. איך האב געזען פון ר' פנחס קוריצ'ער א ווערטעל אז מ'האט דערנענטערט דער סמ''ך צום נו''ן אויסצובעטען נסים.

[ונבנתה העיר]

אין מיין סליחות איז געשטאנען סגבם מיט א סמך.

[ירא שמים]

די ספרדים זאגן אויך פיוטים ביים דאווענען ? סדא פיוטים פון ספרדישע פייטנים על סדר התפילה ?

סליחות האבן זיי כמעט נישט , ושמעתי אז פון די חכמי אשכנז איז דא אסאך סליחות ווארום זיי זענען פארפאסט געווארן ביי די פילע צרות וואס זיי זענען אויסגעשטאנען .

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב נעכטען געזען אין ספרים געשעפט דער ספר וואס איז געשריבען געווארען מסביר צו זיין די פיוטים און יוצרות וואס ווערען געעוענדליך נישט געזאגט אין רוב בתי מדרשים, נאר אין די יעקיש\אונגארישער, און דער מחבר וויל מחזיר זיין עטרה ליושנה. איך האף אביסל אריינצוקוקען אין די נעקסטע טעג און ברענגען פון זיין חידושים און יסודות.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

(אינטרעסאנט וואס ס'שטייט אין מחזור לר"ה פאר עזרת – אין אומרים זולת בר"ה ולא ביוהכ"פ לפי שאמת ויציב מתוקן כנגד י"ו כפרות שבפרשת י"ה באחרי מות ועתה אנו צריכין כפרה מוטב שנאמר אמת ויציב כהלכתו שהוא כנגגד הכפרות, וואס מיינט עס 'כהלכתו', הייסט באמת ס'איז אזא קולא אז מ'זאגט בכלל פיוטים?!)

איך האב געטראפען אין די ספר דער יישוב דערצו. דער מקור פון די גאנצע זאך איז א לשון פון די ספר חסידים וז"ל

ספר חסידים (מרגליות) סימן רנח

מה שאין אומרים זולת בראש השנה וביוה"כ לפי שאנו צריכים לומר אמת ויציב כהלכתו ויש בו ששה פעמים אמת כנגד ששה פעמים אמת שבבראשית בסוף התיבות כגון ברא אלהים לעשות ברא אלהים את וכיוצא בזה תמצא ששה פעמים אמת רמוז. ובר"ה אומר זה היום תחילת מעשיך הואיל ותחילת מעשיו הוא צריכים אנו לומר ששה פעמים אמת שכתוב בתחילת מעשיו. ואלו היינו אומרים זולת היינו מחסרים פעמים אמת. ואם תאמר יוה"כ אינו תחילת מעשיו, מ"מ תשלומין הוא לר"ה לפי שבינונים תלוים ועומדים עד יוה"כ.

דער נוסח פון זולת וואס ס'טוישט זיך איז אזוי
[img]C:\Users\Admin\Desktop\untitled.jpg[/img]