פרי עט הדר - מ'החג' ועד 'חג הסוכות'

[moshav zekeinim]

בימי אברהם קוקט אויס מען האט געוואוינט א גאנץ יאר אין אן אוהל

אברהם איז דאך געווען א נודד קען מען פון אים נישט נעמען קיין ראיה. לוט וואס האט געוואוינט בקבועות אין סדום האט יא געהאט א בית, אזוי ווי עס ווערט דערמאנט בפירוש אין פסוק.

[דעת תורה]

איך רעד פון הערה 13.

מושב, לכאורה האסטו א טענה פון בלעם'ס מה טובו אוהליך יעקב. אבער וועט מען מוזן זאגן אז דאס וואס עס שטייט בסוכות הושבתי איז אפשר טאקע נאר געווען פאר א קורצע תקופה, עפעס דוכט זיך מיר רעדט מען אזוי אז דאס גייט ארויף נאר ביים אנפאנג. אדער וועט מען מוזן זאגן אזוי ווי דיין פריערדיגע תגובה אז אוהל און סוכות איז היינו הך.

[אויבערלענדער חכם]

אזוי ווי בית וואס איז א הויז קען געניצט ווערן אויף א משפחה וכדו'.

הגאון רבי יעקב קמנצקי זצ"ל שרייבט אין אמת ליעקב פרשת ויגש (בראשית מה, טז) אויפ'ן פסוק "והקל נשמע בית פרעה לאמר" - רש"י שטעלט זיך אז עס וואלט געדארפט שטיין "בבית פרעה". זאגט רבי יעקב: והנה מצינו הרבה במקרא כאלו, וביחוד בשם "בית" שנעלם הבי"ת. ואולי משום דשם 'בית' עצמו הוא כינוי, כמו (שמות כה, יא) "מבית ומחוץ תצפנו" [אין די הערה לייגט צו דער מהדיר "וכן את הבית יקציע מבית סביב (ויקרא יד, מא), החרב בחוץ והדבר והרעב מבית (יחזקאל ז, טו)"], נמצא דשם "בית" הוא כמו "בי"ת" עצמו, ודו"ק, עכ"ל. דער מהדיר איז מסביר זיינע רייד: פירוש, דתיבת "בבית" פירושה "בפנים הבית", אבל מכיון שתיבת "בית" בעצמה פירושה "בפנים" וכהא דמבית ומבחוץ תצפנו, אם כן אם נכתוב "בבית" יהיה פירושו "בפנים הבפנים" ולכן הושמטה הבי"ת.
עס קומט אויס פון רבי יעקב אז דער טייטש פון "בית" איז דאס וואס איז "אין דער בית" - ממילא פאשטייט זיך אליין אז דער משפחה הייסט "בית" ווייל זיי זענען די פנים פונעם בית. בקיצור דער "בית" איז נישט על שם די structure, נאר על שם די inhabitants אדער די זאכען וואס זענען אין דער בית.

[moshav zekeinim]

דעת תורה, איז פרשת בלעם דער איינציגסטער מאל וואס אוהלים אין מדבר ווערט דערמאנט? מיר געפונען דאס עטליכע מאל, אל יצאו איש מאהלו איז איין דוגמא.

[אויבערלענדער חכם]

בימי אברהם קוקט אויס מען האט געוואוינט א גאנץ יאר אין אן אוהל

אברהם איז דאך געווען א נודד קען מען פון אים נישט נעמען קיין ראיה. לוט וואס האט געוואוינט בקבועות אין סדום האט יא געהאט א בית, אזוי ווי עס ווערט דערמאנט בפירוש אין פסוק.

הרב אביגדור מילר פלעגט זאגען אז מיר זעען ווי שנעל לוט האט זיך געביטן. גלייך קומענדיג קיין סדום שטייט "ויאהל עד סדום", דאס מיינט ער איז נאך געגאנגען אין די דרכים פון אברהם אבינו און געוואוינט דווקא אין א צייטווייליגע אהל. א ביסל שפעטער שטייט שוין די לשון "בית" ביי לוט.

[אויבערלענדער חכם]

בפרט עס ווייזט אויס אז די 'אוהל' - דער געצעלט פון אברהם'ס תקופה איז שוין נישט געווען אין סטייל, מ'האט זיך געבויט געהעריגע הייזער, און פאר פארטעבל, אונטערוועגנס, פאר בהמות וכדו' האט מען געמאכט א 'סוכה'.

מבין כותלי דבריו פארשטיי איך [tag]דעת תורה[/tag] וויל זאגען אז אין אברהם'ס צייטן איז נאך נישט געווען קיין "בית" און צוליב דעם האבען זיי געוואוינט אין "אהלים" - דוגמת די American Indians וואס האבען געוואוינט אין teepees. איך האב אמאל געוואלט אזוי זאגען, אבער למעשה עס שטייט שוין אין פרשת לך לך (בראשית יב טו) "ותקח האשה בית פרעה" - אבער אפשר איז א קעניג אנדרעש.

[moshav zekeinim]

אזוי ווי בית וואס איז א הויז קען געניצט ווערן אויף א משפחה וכדו'.

הגאון רבי יעקב קמנצקי זצ"ל שרייבט אין אמת ליעקב פרשת ויגש (בראשית מה, טז) אויפ'ן פסוק "והקל נשמע בית פרעה לאמר" - רש"י שטעלט זיך אז עס וואלט געדארפט שטיין "בבית פרעה". זאגט רבי יעקב: והנה מצינו הרבה במקרא כאלו, וביחוד בשם "בית" שנעלם הבי"ת. ואולי משום דשם 'בית' עצמו הוא כינוי, כמו (שמות כה, יא) "מבית ומחוץ תצפנו" [אין די הערה לייגט צו דער מהדיר "וכן את הבית יקציע מבית סביב (ויקרא יד, מא), החרב בחוץ והדבר והרעב מבית (יחזקאל ז, טו)"], נמצא דשם "בית" הוא כמו "בי"ת" עצמו, ודו"ק, עכ"ל. דער מהדיר איז מסביר זיינע רייד: פירוש, דתיבת "בבית" פירושה "בפנים הבית", אבל מכיון שתיבת "בית" בעצמה פירושה "בפנים" וכהא דמבית ומבחוץ תצפנו, אם כן אם נכתוב "בבית" יהיה פירושו "בפנים הבפנים" ולכן הושמטה הבי"ת.
עס קומט אויס פון רבי יעקב אז דער טייטש פון "בית" איז דאס וואס איז "אין דער בית" - ממילא פאשטייט זיך אליין אז דער משפחה הייסט "בית" ווייל זיי זענען די פנים פונעם בית. בקיצור דער "בית" איז נישט על שם די structure, נאר על שם די inhabitants אדער די זאכען וואס זענען אין דער בית.

עס איז זייער שווער צו זאגן וואס עס איז גענומען געווארן פון וואס, און באמת אריין גייענדיג אינעם שורש פונעם ווארט וועט עס נישט מיינען א הויז און נישט אינווייניג און זיכער נישט א פאמיליע, אבער די סברא הפשוטה זאגט אז בית אלץ משפחה נעמט זיך דערפון וואס אין א שטוב ווואוינען א משפחה און נישט די פארקערטע, און אויך נישט ע"ש די "אינעווייניג".

[דעת תורה]

מושב האט שוין אנגעמערקט פון לוט, נישט קיין קעניג.

[מבקר]

מושב האט שוין אנגעמערקט פון לוט, נישט קיין קעניג.

ביי אברהם שטייט שוין לך לך מארצך וממולדתך ומבית אביך

[דעת תורה]

דארט מיינט עס זיכער די משפחה, נישט די פאקטישע לאקאציע פון זיין טאטן'ס בעדרום.

[אויבערלענדער חכם]

מושב האט שוין אנגעמערקט פון לוט, נישט קיין קעניג.

מיין מחשבה איז געווען כלפי דער דיוק צווישען אהל וואס שטייט ביי אברהם און בית ביי לוט. איך האב געקלערט אז פונקט דעמאלס איז מען אריבער פון געצעלטען צו שטיבער. אבער למעשה שטייט איין מאל דער ווארט ״בית״ פאר דעם אין די תורה (עס שטייט מער מאל אבער נאר איין מאל ווען עס מיינט ״שטוב״) און דאס איז ביי פרעה.

[אויבערלענדער חכם]

צו דאס וואס דו ברענגסט בשם דער רמב"ן און דער ר"ן, וויל איך צולייגן אז אכן כך מצאתי גם בדברי הרשב"א במאמרי אמונה שלו שכתב שם וז"ל

גם כתוב שם וימצאו כתוב בתורה אשר ציוה ה' ביד משה אשר ישבו בני ישראל בסוכות בחג בחודש השביעי וכו' הגם שפשוטי הכתובים האלה מורים שלא ידעו מצות הסוכה וכו' ואין הדבר כן וכו' וכן בעשיית הסוכה ואף בימי הנביאים לא היו כולם עושים סוכות או שלא היה להם (הכנה) [הבנה] או שעברו מקצתם, ועתה עשו כולם לא יצא מן הגדר הזה אחד מהם

אינטרעסאנט צו אנמערקן אז דער פסוק אליין איז משמע אז זיי האבן געוואוסט פונעם יו"ט נאר נישט פון מצות סוכה ווי דער לשון הפסוק איז "אשר ישבו בני ישראל בסוכות בחג בחודש השביעי" אז זיי האבן געטראפן אינעם פסוק אז אין די יו"ט פון די זיבעטע חודש דארף מען אויך זיצן אין סוכה, זעהט אויס אז די עצם יו"ט פון די זיבעטע חודש האט מען געוואוסט נאר נישט די זיצן אין סוכה.

הר״ר [tag]געוואלדיג[/tag],
גאר א שיינע מראה מקום דער תשובת הרשב״א. ייש״כ!
שאלה: פון וואו נעמט איר מגיה צו זיין (הכנה) [הבנה]? איך האב געקוקט סיי אין מהדורת מכון ירושלים און סיי אין מהדורת הרב קוק און דאס נישט געטראפען.
לגבי דיוק הלשון פונעם פסוק - איך האב דאס אין זין געהאט.

[געוואלדיג]

עס איז דא א נייע דרוק בשם מאמרי אמונה פון איינעם וואס איך קען נישט יעצט נאכקוקן זיין נאמען, און ער האט דאס איבערגעדרוקט לויט דער ערשטער מדפיס פערעלס, און ער ברענגט א אפשרות פון אזא הגהה צו קלארער מאכן די הבנה, די כת"י איז דאך נישט בנמצא כהיום.

[דעת תורה]

הרב אויבערלענדער, למעשה טרעפט מען דאך שפעטער ביי יצחק 'האהלה שרה אמו'. קען זיין ס'איז געווען א לענדמארק אזא.

לגבי דעם רשב"א זע איך נישט די גרויסע מציאה, אדרבה עס זעהט אויס ער איז נישט מסכים צו זאגן אזוי ווי דער חבר און דער רמב"ן, ער קוועטשט אריין א מהלך וואס איז ווי ער שרייבט נישט די פשטות הכתובים, אז נאר א קליין טייל האט עס פארגעסן אדער האט מען בזדון עובר געווען - און כלל נישט פארגעסן - און יעצט האט יעדער אזוי געטון.

[אויבערלענדער חכם]

הרב אויבערלענדער, למעשה טרעפט מען דאך שפעטער ביי יצחק 'האהלה שרה אמו'. קען זיין ס'איז געווען א לענדמארק אזא.

לגבי דעם רשב"א זע איך נישט די גרויסע מציאה, אדרבה עס זעהט אויס ער איז נישט מסכים צו זאגן אזוי ווי דער חבר און דער רמב"ן, ער קוועטשט אריין א מהלך וואס איז ווי ער שרייבט נישט די פשטות הכתובים, אז נאר א קליין טייל האט עס פארגעסן אדער האט מען בזדון עובר געווען - און כלל נישט פארגעסן - און יעצט האט יעדער אזוי געטון.

א מציאה מוז נישט זיין א ראיה, נאר א מראה מקום פון איינער פון די ראשונים.

[געוואלדיג]

[tag]אויבערלענדער חכם[/tag] דא האסטו דעם ספר און דער מוציא לאור

[יואב]

אויבערלענדער, כ'האב דורכגעלייענט בעיון דעם שבת דיין גאנצן מאמר, כ'האב גאר שטארק הנאה געהאט. הערליך, קאמפריהענסיוו און עלעקוואנט. שכח פאר'ן בארייכערן מיינע ידיעות.

כ'קען קוים ווארטן אויף די שמיני-עצרת און שבועות אנאליזן.

עטליכע מאל האב איך געשפירט ווי איך גיי אריין אין א לאוו אטאקע — דער שבת דאס אפגעהאלטן.

Sent from my SM-G900T using Tapatalk

[סודני]

א גרויסן גרויסן יש"כ אויבערלענדער, הערליך שיין!!

א פלא איר ברענגט נישט אראפ די גמרא אין ערכין דף לב: ווי די גמ' לערנט די פסוקים נישט ע"פ פשטות, און אסאך ראשונים אויפ'ן פלאץ - א שטייגער ווי די רלב"ג מצודות - לערנען אויך נישט די פסוקים אז מ'האט נישט געמאכט קיין סוכות ביז עזרא, מ'רעדט נאר אויף אזא גרויסן פארנעם איז נישט געווען מימות יהושע.

דא האט איר די לשון הגמ': מאי טעמא דמ"ד קדושה ראשונה קידשה לשעתה ולא קידשה לעתיד לבא דכתיב (נחמיה ח, יז): "ויעשו בני הגולה השבים מן השבי סוכות וישבו בסוכות כי לא עשו מימי יהושע בן נון כן בני ישראל... ותהי שמחה גדולה מאד" - "אפשר בא דוד ולא עשו סוכות עד שבא עזרא", אלא מקיש ביאתם בימי עזרא לביאתם בימי יהושע, מה ביאתם בימי יהושע מנו שמיטין ויובלות וקדשו ערי חומה אף ביאתן בימי עזרא מנו שמיטין ויובלות וקדשו ערי חומה, ואומר (דברים ל, ה) והביאך ה' אלקיך אל הארץ אשר ירשו אבותיך וירשתה, מקיש ירושתך לירושת אבותיך מה ירושת אבותיך בחידוש כל דברים הללו אף ירושתך בחידוש כל דברים הללו.
ואידך דבעי רחמי על יצר דעבודה זרה ובטליה ואגין זכותא עלייהו כי סוכה והיינו דקא קפיד קרא עילויה דיהושע דבכל דוכתא כתיב יהושע והכא כתיב {נחמיה ח} ישוע, בשלמא משה לא בעא רחמי דלא הוה זכותא דארץ ישראל אלא יהושע דהוה ליה זכותא דארץ ישראל אמאי לא ליבעי רחמי והא

דער מלבי"ם לערנט פשט אין די גמ' תירוץ, אז אין ירושלים האט מען נישט געקענט מאכן קיין סוכות וויבאלד ירושלים איז נישט נתחלק לשבטים, איז עס געבליבן א רה"ר, אויף יענעמס שטח קען מען נישט מאכן קיין סוכה, ביז עזרא איז געקומען ער האט פריש מתנה געווען

[אויבערלענדער חכם]

איך האב אויך געשריבן דער מאמר אין לשון הקודש, און דארט האב איך געשריבן:
הערה: לא עסקנו כאן בפירוש הפסוק (נחמיה ח, יז) וַיַּֽעֲשׂ֣וּ כָֽל־הַ֠קָּהָל הַשָּׁבִ֨ים מִן־הַשְּׁבִ֥י׀ סֻכּוֹת֘ וַיֵּשְׁב֣וּ בַסֻּכּוֹת֒ כִּ֣י לֹֽא־עָשׂ֡וּ מִימֵי֩ יֵשׁ֨וּעַ בִּן־נ֥וּן כֵּן֙ בְּנֵ֣י יִשְׂרָאֵ֔ל עַ֖ד הַיּ֣וֹם הַה֑וּא וַתְּהִ֥י שִׂמְחָ֖ה גְּדוֹלָ֥ה מְאֹֽד, שהרי הגמרא דנה עליו במסכת ערכין (לב, ב), וראה מש"כ המלבי"ם (נחמיה שם).
אני מבקש סליחה שלא הכנסתי הערה נחוצה זו בתוך הגירסא באידיש.

[געוואלדיג]

איך האב אויך געשריבען דער מאמר אין לשון הקודש,

וואו?

[אויבערלענדער חכם]

אויף מיין קאמפיוטער

[דעת תורה]

(אגב ביי פסח שטייט אויך א ענליכע זאך, אז מ'האט געמאכט בימי יאשיה א פסח וואס מ'האט שוין נישט געמאכט זינט שמואל הנביא וימי השופטים).

די גמ' וואונדערט זיך בעיקר אויף די החלטיות, אויף די משמעות אז פון נאך יושע בן נון האט מען נישט געמאכט מער קיין סוכות. אבער די אנדערע פסוקים (וימצא כתוב וכו') איז א קלארע אנדייטונג אז פאר א צייט איז נשתכח געווארן די מצוה בפועל ממש.

(דער מלבי"ם שטימט זייער גוט מיט מיין השערה אז אין ירושלים איז נישט עכט שייך געווען צו מאכן קיין סוכה, הלכה'דיג צי פראקטיש).

[סאו וואט]

הערליכע מאמר. אין מילין. זייער שטאק הנאה געהאט, תקצר היריעה מלהכיל.

ביי מיר איז מיט דעם מאמר פאר'ענט'פערט געווארן א באקאנטע מדרש, וואס איך זוך נאך צו דערגיין מקורו הנכון.
כי חג ה' לנו זה חג הסוכות. פשוט כהנ"ל, אז דער באקאנטער חג, וואס מ'רופט חג סתם, מיינט מען חג הסוכות, און דער מדרש איז גארנישט קיין פליאה, נאר א ביאור, והבן היטב.