את שני מאורות הגדולים

[זוכער]

יעדעס יאר בראשית לערנענדיג די פסוקים קומט מיר אויף די קשיא אויף וועלכן איך האב דערווייל נישט קיין פשוט׳ן תירוץ - עפ@י קבלה רעדן מיר נישט.

רש״י הק׳ זאגט אויף שני מאורות הגדולים אז ביידע די זון און די לבנה זענען געווען די זעלבע גרויס, און וויבאלד די לבנה האט קאמפלעינט האט השי״ת געזאגט לכו והתמעטו עצמך. און השי״ת האט אוועקגעלייגט דעם אור פאר די צדיקים. ע״כ.

וויל איך פארשטיין עפ״י פשטות:

1) קען דען זיין 2 זונען איינס פאר בייטאג און איינס פאר ביינאכט? ס׳דאך נישטא קיין נאכט?
2) די לבנה דרייט זיך ארום יעדן חודש, די זון איינמאל א יאר. ווען וואלטן געווען די ימים טובים?
3) די לבנה איז למעשה נישט קיין קליינע זון. די לבנה שיינט בכלל נישט. עס שפיגלט נאר אפ די זון. וואס הייסט ווער קלענער?
4) היינט ווען מ׳ווייסט אז די זון איז בסך הכל א שטערן און ביליאנען אזעלכע געפונען זיך, ווידער לבנות זענען פאראן פאר מערערע פלאנעטן, פיל פלאנעטן האבן 2 לבנות, ווערט נאך שווערער צו פארשטייען פשטות המקראות.

מיין פראגע איז צי קען מען דאס לערנען עפ״י פשטות אדער נישט?

[ירא שמים]

איך האלט אז נישט פונקט ווי מקען נישט לערנען גאנץ מעשה בראשית מיטן פרשה פון חטא עץ הדעת ע״פ פשטות כמבואר בהקדמת הרמב״ן.

[מפוזרי]

ניין, מ'קען עס נישט לערנען עפ"י פשטות. וכמו"כ די גאנצע ערשטע פרשה פון בראשית. ס'קומט אונז נישט דערציילן גענוי וואס ס'האט זיך אפגעטון, ס'גיבט בלויז א קורצע טיילווייזע בליק פון הינטער די קוליסן. א שטייגער ווי מ'לאזט אמאל א קינד אריינבליקן אין אר'י סידור. סה"כ א צייכן פון קירוב.

[שמעקעדיג]

עקזעקטלי. די קשיות זענען זייער פיל בפשטות הכתובים. חוץ מזה וואס די מפרשים האבן אן א שיעור פשטים אויף יעדע שוועריגקייט אין פסוק (וואס איז שווער אנצונעמען אלס א מציאות, ווייל עס האט דאך נישט געקענט במציאות זיין אלע פשטים וואס זענען אין אלגעמיין מתנגד זה לזה), אלזא די זאכן בלייבן אומפארשטענדליך.
נאר וואס איך האב קיינמאל נישט פארשטאנען, אויב הקב"ה האט חרטה געהאט פארן הייסן די לבנה "לכי ומעטי את עצמך", קען ער דען איר נישט צוריק גרויס מאכן? אבער לאמיר שוין זאגן אז מאיזה סיבה איז עס נישט שייך, פארוואס וויל ער מיר זאלן אים ברענגען א כפרה? קען ער נישט אליין ברענגען א כפרה? אפשר מאכן מיר א בייט, ער וועט ברענגען א כפרה פאר מיינע עוולות? עס מאכט דאך נישט קיין סענס! עס איז א מדרש פליאה לענ"ד.

[מפוזרי]

נו, כאפט א בליק אין אר"י סידור, ס'וועט אלץ קלאר ווערן.

[קאווע טרינקער]

קושיא מעיקרא ליתא, אין כאן לא קשיא לא תימה ולא עיון, אבל יש כאן חסרון בפשט.
ביידע זענען געווען גרויס אין "סייז", אבער במהותו זענען זיי געווען אנדערשט מיט דעם אז דער זון האט ארויסגעגעבן ליכטיקייט, און די לבנה האט נישט! די לבנה'ס אור איז געקומען פון די זון.
ס'מיינט נישט אז ס'וואלט געווען ליכטיג ביינאכט, ס'וואלט געווען אביסל ווייניגער טונקעל ווי ס'איז יעצט ווען נישט די שטערן'ס וואס זענען משלים די חסרון.

[מפוזרי]

במחכ"ת, ווען די לבנה וואלט געווען אזוי גרויס ווי די זון וואלט עס נישט געקענט זיין קיין "לבנה" (=סעטעלייט) פונעם זון. די מדרש איז ריין קבלה און פארמאגט נישט קיין פשוט פשט.

[קאווע טרינקער]

במחכ"ת, ווען די לבנה וואלט געווען אזוי גרויס ווי די זון וואלט עס נישט געקענט זיין קיין "לבנה" (=סעטעלייט) פונעם זון. די מדרש איז ריין קבלה און פארמאגט נישט קיין פשוט פשט.

פארוואס נישט?

[פעטער מש]

די לבנה וואלט געווען די זעלבע קליין אבער זיין ליכטגקייט וואלט געווען פון אים אליינס נישט פון די זין, און דאס מיינט ''בכתר אחר'' אז יעדער איז ווי א מלך וואס איז משפיע פין זיך צו די מקבלים, און לכא' איז פשוט אזוי ווייל ווען נישט איז ווער האט דערציילט פאר די לבנה אז ס'דא דא בכלל שני מלכים, ווי קומט מלכות דא אריין, אפשר איז די זין מיט די לבנה ווי צוויי גרויסע פיש? אלא מאי כנ''ל.

[קאווע טרינקער]

לדברך איז די לבנה לקתה בכפליים...

[מפוזרי]

במחכ"ת, ווען די לבנה וואלט געווען אזוי גרויס ווי די זון וואלט עס נישט געקענט זיין קיין "לבנה" (=סעטעלייט) פונעם זון. די מדרש איז ריין קבלה און פארמאגט נישט קיין פשוט פשט.

פארוואס נישט?

ס'האט עפעס צו טון מיט די חוקים פון "גרעוויטי", פרעג אן ביי [tag]אבטולמוס[/tag]'ען.

[פעטער מש]

ניין זי איז געבוירן קליין אזוי ווי זי איז יעצט, נאר די כח האור איז געווען פון זיך זעלבסט נישט פון די זון, און לקתה באחת אז זי איז אויס 'גדול' 'מלך' זי קען שוין נישט משפיע זיין נאר דארף ווערן א מקבל און דאס איז די גרעסטע מיעוט וואס קען זיין למבין.

[moshav zekeinim]

לאמיר קודם וויסן די פשוט'ע סייענס:

ווי גרעסער אן אביעקט אין חלל איז, אלס הייסער און "לופטיגער" איז עס און אלס מער כח המושך האט עס.

א קלענערע שטערן ווערט צוגעצויגן צום נאנסטן גרעסערן שטערן, חוץ טאמער עס דרייט זיך הקפות ארום דעם גרויסן שטערן דאן מחמת מהירתו האט עס שאנסן נישט פארכאפט צו ווערן, דאס איז די סיבה פארוואס די לבנה וואס איז קלענער פון די וועלט דרייט זיך ארום די וועלט. אבער די וועלט איז אויך נישט קיין זעלבסשטענדיגער מלך, ער דארף ארום לויפן די זין כדי נישט פארכאפט צו ווערן אין די זין וואס איז הונטערט מאל גרעסער פון אים אין דיאמעטער (אין מאסע איז עס מיליאנען מאל גרעסער) און פארמאגט דעריבער א געוואלדיגער כח המושך, און דאס זעלבע מיט די חברים פון די וועלט, די נוגה מאדים כוכב שבתאי צדק אוראניוס, וועלעכע זענען ערדיש, אייזיג, אדער גאז'יג (וואס זענען אגב פיל גרעסער פון די ערדיגע), דרייען זיך ארום דעם זין וואס ראטעוועט זיי פון וטערן פארכאפט און פארמאגן צו די זעלבע צייט אייגענע מקיפים (לבנות) וואס דרייען זיך ארום זייערע פלייצעס.

[moshav zekeinim]

עס איז דא אזא מושג ביי די סייענטיסטן, אז א זין זאל נתטמצם און אפגעקילט ווערן און פארוואנדלט ווערן אין א קלענערע ערדישע פלאנעט, דאס דארף אבער צו נעמען מיליאנען יארן.

[מפוזרי]

לדברך איז די לבנה לקתה בכפליים...

נו, ס'דאך אויך געווען חטאה בכפליים. אבער דערפאר וועט טאקע זיין נחמתה בכפליים. [כידוע מיינט מען דאך מיט די לבנה אונז].

[ונבנתה העיר]

1) קען דען זיין 2 זונען איינס פאר בייטאג און איינס פאר ביינאכט? ס׳דאך נישטא קיין נאכט?

'נאכט' איז נישט 'חושך' מצד זיין עצם דעפענישען.

ווי די גמ' זאגט אין פסחים, ויקרא אלקים לאור יום ולחושך קרא לילה, "קרייה רחמנא לנהורא ופקדיה אמצותא דיממא וקרייה רחמנא לחשוכא ופקדיה אמצותא דלילה".

[ירח בן יומו]

די אור החיים שמעוסט אויס אז סיי די זון און סיי די לבנה האבן געדארפט צו לייכטן בייטאג. און טאקע דאס איז געווען די טענה פון די לבנה אז אין שני מלכים משמשין בכתר אחד.

[ירא שמים]

1) קען דען זיין 2 זונען איינס פאר בייטאג און איינס פאר ביינאכט? ס׳דאך נישטא קיין נאכט?

'נאכט' איז נישט 'חושך' מצד זיין עצם דעפענישען.

ווי די גמ' זאגט אין פסחים, ויקרא אלקים לאור יום ולחושך קרא לילה, "קרייה רחמנא לנהורא ופקדיה אמצותא דיממא וקרייה רחמנא לחשוכא ופקדיה אמצותא דלילה".

בכל אופן איז שוין ביום ראשון געווען ולחשך קרא לילה

[פעטער מש]

די אור החיים שמעוסט אויס אז סיי די זון און סיי די לבנה האבן געדארפט צו לייכטן בייטאג. און טאקע דאס איז געווען די טענה פון די לבנה אז אין שני מלכים משמשין בכתר אחד.

שטייט דאך קלאר ''ויאמר אלקים יהי מארות ברקיע השמים להבדיל בין היום ובין הלילה''

[ירא שמים]

נו, כאפט א בליק אין אר"י סידור, ס'וועט אלץ קלאר ווערן.

http://www.hebrewbooks.org/pdfpager.asp ... 87&hilite=

[שמערל]

במחכ"ת, ווען די לבנה וואלט געווען אזוי גרויס ווי די זון וואלט עס נישט געקענט זיין קיין "לבנה" (=סעטעלייט) פונעם זון. די מדרש איז ריין קבלה און פארמאגט נישט קיין פשוט פשט.

פארוואס נישט?

ס'האט עפעס צו טון מיט די חוקים פון "גרעוויטי", פרעג אן ביי [tag]אבטולמוס[/tag]'ען.

ווייל די גרעוויטי פון א גאר גרויסע מאסיווע אובייקט ווי דער זון איז אזוי שטארק אז די אטאמען ווערן צוזאמען געדריקט, נוקליאור פיוזשאן בלע"ז, דאס איז גורם אימפלאוזשן'ס וואס ריליסד ריזיגע עמאונטס פון ענערזשי און פארם פון היץ און ליכטיקייט, און דאס איז א שטערן.
נאך בילאנען יאר קען א שטערן ווערן קלענער און זיך אויס לעשן, רעד דווארף בלע"ז. אבער עס וועט קיינמאל נישט פארוואנדלט ווערן אין א פלאנעט.

נאכמער פון די מדרש באדערט מיר דער פשוטער לשון הפסוק, את המאור הגדול לממשלת היום, ואת המאור הקטן לממשלת הלילה, ואת הכוכבים. וואס אויף דעם דרש'נט דער אויבענדערמאנטער מדרש אז דער אייבערשטער האט צובאשאפען די שטערנ'ס צו פארגיטיגען די לבנה און איך באדינען. פון די דרך אגב'דיגע לשון ואת הכוכבים, קוקט עפעס אויס ווי די פאר ברעקעלע שטערנ'ס אין הימל זענען עפעס א קאמפאט וואס דער אייבערשטער האט צוגעגעבן צו באדינען די לבנה, ווען אין פאקט זענען דא בילאנען טריליאנען שטערנ'ס וואס פיל פון זיי זענען הינדערטער מאל גרעסער פון די 'גרויסע' זון, ווי אבסורד איז צו זאגן אז זיי באדינען גאר די לבנה, וואס זי אלייך איז נישט מער ווי א באדינערפון די וועלט, וואס איז א באדינער פון די זון.

[kliger]

פשוט איז שווער אז פאר אלעם שטייט יהי אור ויהי אור
און דערנאך שטייט את שני מאורות הגדולים את המאור הגדול וכו
משמע אז די ווייסע ליכטיקייט איז נישט די זוהן

[kliger]

פשוט איז שווער אז פאר אלעם שטייט יהי אור ויהי אור
און דערנאך שטייט את שני מאורות הגדולים את המאור הגדול וכו
משמע אז די ווייסע ליכטיקייט איז נישט די זוהן

דרך אגב. אין חגיגה איז משמע אזוי אז די ליכטיקייט איז א זייטיגע זאך פונעם זוהן
די גמרא זאגט דארט אז ביינאכט מאכט זיך צו א וילון אזוי ווערט טינקל