שנונות ומשונות - לבית בריסק

[[NAMELESS]]

א גוטן טייערע ידידים לבית הקפה.

ווי באקאנט זענען דא פארשידענע עדות, און מהלכים, אין [חרדי'שן] אידישקייט. ס'זענען דא חסידים, ליטאים, ספרדים, תימנים, ליובאוויטשע, חזון-איש'ניקעס, און 'בריסקע'...

נארט אייך נישט. 'בריסק', איז א בריה בפני עצמה. טאקע נענטער צום ליטווישן וועלט, אבער פארט אן אייגנארטיגער מהלך המחשבה, מהלך הלימוד, מהלך הפסק, און מהלך החיים.

דא אינעם 'שמייכל' אפטיילונג גיי איך מיך נישט אריינלאזן אדורכצואקערן די פילאזאפיע פון 'בריסק'. אבער דער וואס פארשטייט די יסודות פון זייער שפראך [און אפילו ווער נישט], וועט זיכער געפונען אינטערעסע אין דיזן אשכול.

שוין א לענגערע וויילע וואס איך בין מלקט ווערטלעך וואס האבן א שייכות מיט 'בריסק'. דאס נעמט אריין ווערטלעך וואס די בריסקע גדולים האבן געזאגט במשך הדורות, צו גאר ווערטלעך אויף זייער חשבון. ווערטלעך וואס ברענגען ארויס לשבח די בריסקע געדאנקנסגאנג, און ווערטלעך וואס מאכן ליצנות פונעם בריסקן קו. ווערטלעך וואס זענען באשטעטיגט אלס ריכטיגע בדיחות וואס זענען געזאגט געווארן, און ווערטלעך וואס זענען 'עממי' אן קיין מקור, אבער פאסן אריין אינעם בריסקן שניט. פשוט אז די נאמען 'שנונות ומשונות' איז אממערסטנס צוגעפאסט פארן בריסקן מהלך, והמבין יבין.

על כן אמרתי, אל תמנע טוב מאנ"ש, און וואו דען זאל מען דערציילן אזעלכע געהויבענע ענינים ווי דא אין קאווע שטיבל. אי"ה וועל איך ארויפלייגן כסדר פרישע ווערטלעך - בתנאי אז דער עולם וועט צייגן אינטערעסע, און ווילאנג דער עולם וועט הנאה האבן וועל איך אי"ה אנגיין. יעדע ווערטל וועט אי"ה באקומען א נומער פאר זיך.

אזוי אויך, ווער עס האט א גוטס פון 'בריסקע ווערטלעך', זאל עס אויך ארויפלייגן - מיטן פרישן נומער אינעם רייע.

[וואלווי]

הגאון ר' חיים פנחס שיינבערג האט אמאל געהערט איינע פין די בריסקע זיך מוטשענען ביי קריא"ש ששממעע ישרא-- שש-- ששמעע-ע-ע ישראל וגו' גייט ער צי צי איהם און זאגט די משנה אין ברכות קלערט צי קרא (קריאת שמע) ולא דקדק באותיותיה יצא אדער נישט, אבער דאס איז זיכער אז דקדק ולא קרא איז לכו"ע לא יצא

[[NAMELESS]]

[center]2.[/center]
ווי באקאנט, איז דער גרי"ז געווען א היבשער מתנגד [אנדערש ווי רבי חיים און די בית הלוי]. פארשידענע וויצן זענען געזאגט געווארן איבער דעם.

איינמאל איז איינער אריין צו אים פרעגן, פארוואס ביי די חסידים ארבעט עס אז די גדלות פון די אדמורי"ם מעסט זיך לויט די צאל חסידים זיי האבן. האט אים דער 'רב' געענטפערט: דו זעסט דא אויפן טיש אז לעבן מיר ליגט א בעכער, און אויף די אנדערע זייט טיש ליגן די לייכטער? זאגט אים יענער: יא, אודאי.

פרעגט אים דער רב: אויב ס'וועלן אריינקומען צען מענטשן און זאגן אז די בעכער ליגט לעבן די לייכטער, וועסטו זיי גלייבן? זאגט אים יענער: אודאי נישט! פרעגט דער רב ווייטער: און אויב 100 מענטשן וועלן דיר זאגן אז זיי ליגן איינס לעבן די אנדערע, וועסטו זיי גלייבן? ענטפערט אים יענער: ניין, אבער כ'וועל מיך וואונדערן וויאזוי ס'קען זיין אזויפיל מענטשן זאלן מאכן א טעות.

פרעגט אים דער רב: און אויב טויזנט, צו צען טויזנט מענטשן וועלן דיר אזוי זאגן, וואס וועסטו דעמאלס זאגן? זאגט אים יענער: כ'וועל חושש זיין אז אפשר האב איך אן אילוזיע און כ'זע נישט גוט. ווייל ס'נישט מסתבר אז טויזנט מענטשן מאכן א טעות.

זאגט אים דער רב: אט אזוי ארבעט עס. דו קענסט זען די פאקטן קלאר, אבער אז אפאר טויזנט מענטשן זאגן א שקר אין פנים אריין, וועסטו גלייבן די שקר ענדערש ווי דער אמת וואס דו זעסט מיט דיינע אייגענע אויגן...

[[NAMELESS]]

[center]3.[/center]
דער גרי"ז איז אמאל געגאנגען אין גאס אליינס, און לעבן אים איז אדורך אן אדמו"ר באגלייט מיט א גאנצע פמליא. פונקט איז אדורך א איד, האט ער א פרעג געטאן דער רב: פארוואס דער אדמו"ר דארף האבן א גאנצע סטאדע וואס באגלייט אים, און דער רב גייט אליינס אין גאס?

האט אים דער גרי"ז געענטפערט: דער זון וואס איז גרויס, איז אליינס. די לבנה, וויבאלד מ'האט איר קליין געמאכט, דארף זי האבן אסאך שטערנס אלס באגלייטער'ס...

[ונבנתה העיר]

אינעם היינטיגן דף האט מען געלערנט אז מען דארף מאריך זיין אינעם ד' פון אחד.

איז דאך עס פון די עבודות קשות שבמקדש מאריך צו זיין אין א ד', איז געווען א בריסקער וואס האט זיך נישט געקענט א עצה געבן האט ער מרוב כעסו אויסגעשריגן אחדדדדדדד עז אין דעוויד....

[ונבנתה העיר]

מען האט געפרעגט חיים דעם רב'ס פארוואס די סאלאווייציקס זענען נישט מחמיר זיך פודה צו זיין מספק אפשר זענען זיי נישט קיין לויים, האט ער גענטפערט: אויף יענעם צד זענען מיר אויך נישט קיין סאלאווייציקס...

----------

אלס קינד האט ער זיך אמאל געשלאגן מיט א ברודער, ווען דער טאטע איז געקומען זאגט ער איהם אז יענער האט קודם אנגעפאנגען, פרעגט איהם דער טאטע: פארוואס האט ער זיך נישט אנגעפאנגען מיט מיר? זאגט חיים: אלא מאי האב איך אנגעפאנגען? פארוואס האב 'איך' זיך נישט אנגעפאנגען מיט דיר?...

[קפה נמס]

6.
אויף חיים פארציילט מען אויך אז אמאל נאך א געשלעג איז ער געקומען וויינען צום טאטן: טאטע! מאיר'קע האט מיר געוואלט שלאגן. פון וואנעט ווייסטו -פרעגט אים דער רב- אז ער האט דיר געוואלט שלאגן. א ראי' האסטו -טענה'ט חיים'קע- ווייל ער האט מיר געשלאגן... -איז זאג'זשע אז ער האט דיר געשלאגן. אוי טאטע -ענטפערט חיים'קע- אויף דעם האב איך ניט קיין ראי' !!

[[NAMELESS]]

מ'האט אמאל געטראפן חיים ארומלויפן מיט א קינדער וויגאלע (קערידזש), און אינדערווייניג איז געווען א "קצות". ווען מ'האט עם געפרעגט וואס דאס מיינט האט ער געזאגט "וואס הייסט, ער רעדט דאך ווי א קינד"...

[[NAMELESS]]

חיים האט מען אמאל געזען ארייננעמען מיט זיך א "רמב"ם" אין בית הכסא. נא...! די הייליגע רמב"ם...? האט מען עם פארגעהאלטן. אבער חיים האט געטענה'ט: וואס מיינט איר, דער רמב"ם אליין איז נישט געגיינגען אין בית הכסא....?

[[NAMELESS]]

די מיינסט מסתמא לתפארת מליצה.
איך וועל דיר אבער דערציילן אן אמת'ער מעשה, געווען אן עלטערער בחור אין וויליאמסבורג דערשקוביץ איינער, ער איז געווען א אינטערעסאנטע בריה און א ת"ח עצום, איז ער אריין אמאל מיטן ספר חזון איש אין ביה"כ, אויפן פראגע מיט וואונדער מאי האי, האט ער געענטפערט: "איך בין נאך געווען מיטן מחבר הספר 'אלעינס' אין בית הכסא"...

[[NAMELESS]]

איינער פון די בריסקער סלאווייטשיק'ס רופט זיך אמאל אן צו זיין חבר: "עס קומט מיר א מזל טוב, איך האב געבוירן א קינד".
נו, זאגט אים דער חבר, האסטו שוין כהנים גרייט.
אבער מיר זענען ניט קיין כהנים מיר זענען לויים אייסערט זיך דער סלאווייטשיק.
אבער איר זענט נישט חושש אז איר זענט נישט קיין לויים, איר זענט דאך א בריסקער, ניין?
על צד אז איך בין ניט קיין לוי דאן בין איך קיין בריסקער אויך ניט.

[[NAMELESS]]

מען פארציילט אויף בריסקער רב'ס טאכטער ליפשא, זי פלעגט יעדער וואך ביים ליינען אריינשרייען פון די אנדערע זייט מחיצה צום בעל קורא מיט אירע דיוקים, דער בעל קורא האט געפילט אין א מצב פון 'עד כאן'! ביי פרשת וישב האט ער געליינט "שכבה עמו" זי גיט א קוויטשע: שכבה עמי!!!

פון דאן און ווייטער האט מען פון איר שוין נישט געהערט...

[[NAMELESS]]

דא קען מען נאשן א סך. די מעשה פון שש איז אות פב בשינוי קצת.

[berlbalaguleh]

11
מ'דערציילט אז א בריסקער האט זיך אראפגעווארפן פון אלע סטעפס פון זיין הויז. ווען מ'האט איהם געפרעגט פארוואס ער האט דאס געטון. האט ער געענטפערט (מיט זיינע לעצטע כוחות) ווייל ער איז חושש אפשר שטאמט ער פון המן'ס טאכטער, וואס זי איז דאך געווען מזרע עמלק...!

[[NAMELESS]]

איינער פון די בריסקער סלאווייטשיק'ס רופט זיך אמאל אן צו זיין חבר: "עס קומט מיר א מזל טוב, איך האב געבוירן א קינד".
נו, זאגט אים דער חבר, האסטו שוין כהנים גרייט.
אבער מיר זענען ניט קיין כהנים מיר זענען לויים אייסערט זיך דער סלאווייטשיק.
אבער איר זענט נישט חושש אז איר זענט נישט קיין לויים, איר זענט דאך א בריסקער, ניין?
על צד אז איך בין ניט קיין לוי דאן בין איך קיין בריסקער אויך ניט.

ונבנתה העיר האט עס שוין געברענגט אויבן:

מען האט געפרעגט חיים דעם רב'ס פארוואס די סאלאווייציקס זענען נישט מחמיר זיך פודה צו זיין מספק אפשר זענען זיי נישט קיין לויים, האט ער גענטפערט: אויף יענעם צד זענען מיר אויך נישט קיין סאלאווייציקס...

מען פארציילט אויף בריסקער רב'ס טאכטער ליפשא, זי פלעגט יעדער וואך ביים ליינען אריינשרייען פון די אנדערע זייט מחיצה צום בעל קורא מיט אירע דיוקים, דער בעל קורא האט געפילט אין א מצב פון 'עד כאן'! ביי פרשת וישב האט ער געליינט "שכבה עמו" זי גיט א קוויטשע: שכבה עמי!!!

פון דאן און ווייטער האט מען פון איר שוין נישט געהערט...

דאס האב איך שוין געזען אין אן אלט ביכל, דערציילט אויף אדל, די טאכטער פונעם בעש"ט [די ביכל איז זיכער עלטער ווי ליפשא].

[berlbalaguleh]

אדנירם: הגם איך וועיס נישט (סקווערע רעבע שליט"ע) אוואו ליפשא/ליפשע (כ'בין שוין אויך געווארן א שטיקל בריסקער) האט געוואוינט. אין ארץ ישראל אדער אין די ליטא. קלינגט/קלונגט דער וויץ/דזשאוק דאך בעסער ווען מ'פארציילט עס אויף א"י. ווייל אז זי האט ארויסגעשריגן פון ווייבער שול די ווערטער אין עברית, איז די דזשאוק א סאך שטערקער...והמכין יכין...
ניין. דו דארפסט נישט קיין נייע בריללן...!

[[NAMELESS]]

דא קען מען נאשן א סך. די מעשה פון שש איז אות פב בשינוי קצת.

כ'בין אדורך יענע קונטרס'ל. כ'ווייס נישט ווער דער מחבר איז, אבער ס'שמעקט פון אזא קנאי [ועוד...] ווי רבי אליקים שלעזינגער. במחילה מכבודו של הגרי"ז, אבער נאכן ליינען דעם קונטרס'ל באווייזט זיך נישט אזא ליבליכע גאון ווי מ'וויל אים פארקויפן אין די אפיציעלע מעשה ביכלעך אויף אים.

--------------
לעצם הענין, איז כמעט אלעס דברי השקפה וכדומה, חוץ פון די צוויי גוטע פאלגענדע מעשיות:

[center]10.[/center]
דער גרי"ז האט געזאגט, אז דער גרעסטער תלמיד חכם צווישן די אדמורי"ם, איז געווען דער אבני נזר פון סאכאטשאוו, און טאקע דערפאר האט ער קוים געהאט חסידים... איי דער שפת אמת פון גור האט געהאט א ריזן ציבור, כאטש ער איז געווען א ריזן תלמיד חכם, איז דער סיבה - ווייל זיינע חסידים האבן נישט געוואוסט אז ער קען לערנען...

[הערת אדנירם: ער איז טאקע געווען א פארביסענער, אבער קיין היסטאריקער אין חסידות איז ער נישט געווען. דער צאנזער רב, און אפילו דער שפ"א'ס פאטער - דער חידושי הרי"ם, זענען געווען ריזיגע ת"ח לכו"ע. חוץ מזה האבן נישט געפעלט אנדערע רבי'ס ת"ח. איך האב געמאכט א רשימה וואס האלט דערווייל ביי קרוב צו הונדערט רבי'ס, וואס איך האב געזען ספרים פון זיי עהש"ס וכדומה, אדער לפחות קטעים וואס זענען פארבליבן פון זיי].

[[NAMELESS]]

[center]11.[/center]
דער גרי"ז האט געוואוינט אין ווארשע אלס יונגערמאן, און ער האט געדאווענט אין א גערע שטיבל וואו אסאך חשוב'ע גערע חסידים האבן געדאווענט, און זיי פלעגן אים שטענדיג מוטשענען מסביר צו זיין וואס איז פשט פון די גרויסע התנגדות פון די ליטווישע גדולים צו חסידות, און דער גרי"ז פלעגט זיך ארויסדרייען פון ענטפערן.

איינמאל האבן אים די חשוב'ע חסידים ארומגערינגלט און געפרעגט דערוועגן, און ער האט זיך נישט געקענט ארויסדרייען. האט ער זיי געזאגט: זאגטס מיר וואס זענען די יסודות החסידות, און איך וועל ענק זאגן פשט אין די התנגדות...

האבן די חסידים זיך אפגעפעקלט פון דארטן אנעם זאגן א ווארט...

[[NAMELESS]]

האסט א גוטן חוש, דאס איז טאקע ר' אליקים. א צענזורירטע ווערסיע דערפון - צוזאמען מיט זכרונות פונעם חזון איש - האט ער אפיציעל געדרוקט אין א ספר'ל "הדור והתקופה".

[ירח בן יומו]

[הערת אדנירם: ער איז טאקע געווען א פארביסענער, אבער קיין היסטאריקער אין חסידות איז ער נישט געווען. דער צאנזער רב, און אפילו דער שפ"א'ס פאטער - דער חידושי הרי"ם, [שש, עס פאסט נישט פאר דיר] זענען געווען ריזיגע ת"ח לכו"ע. חוץ מזה האבן נישט געפעלט אנדערע רבי'ס ת"ח. איך האב געמאכט א רשימה וואס האלט דערווייל ביי קרוב צו הונדערט רבי'ס, וואס איך האב געזען ספרים פון זיי עהש"ס וכדומה, אדער לפחות קטעים וואס זענען פארבליבן פון זיי].

[quote="אדנירם"]

[לית דין בר נש]

12
כידוע האבן זיך די בריסקע אייביג געדרייט מיט שירעמעס ווי אלע בילדער פונעם גרי"ז אין שווייץ וכו'
האט איינער אמאל גיזעהן חיים שפאצירן מיט א שירעם אין די האנט אין א שיינעם טאג
פרעגט אים יענע חיים פארוואס גייט איר מיט א שירעם?
זאגט ער ווייל אין בריסק רעגנט
פרעגט ער אים אויב אזוי פארוואס מאכט איר עס נישט אויף?
זאגט אים חיים ווייל איך ווער ניט נאס!

[ליטוואק פון בודאפעסט]

דער סבה פאר'ן אויסלאזען דער חידושי הרי"ם איז בדייקא. זיי האלטען איהם פאר א קרומע. מ'האט געזאגט פאר דער גרי"ז אז אלע שטיקלעך ר' חיים שטייט שוין אין חידושי הרי"ם. האט ער גע'ענטפערט "יא, אבער דארט שטייען אנדערע זאכען אויך!"
וועגען דער דברי חיים האב איך געהערט אז זיי זאגען ער איז גארנישט חסידיש געווען. אזא מעשה האב איך געהערט. ווען מ'האט זיך געשלאגען מיט רוזין, האבען די סאדגערער חסידים געזאגט אז דער דברי חיים ווייסט נישט פון חסידות בכלל, "ווי האט ער געלערנט? ביי וועמען?"
די צאנזער קינדער האבען גע'ענטפערט אז בעיקר האט ער געלערנט פון די ספר וואס מ'האט מייחס געווען צו ר' מענדעלע וויטעבסקער.
למעשה איז דער ספר פון ר' מענדעלע שקלאווער מתלמידי הגר"א. דעריבער איז ער גארנישט חסידי'ש געווען.
עכ"פ כך שמעתי ברחוב הבריסקאי

[לית דין בר נש]

ליטוואק איך האב זייער הנאה אז האסט געלייגט דער תגובה אין די שמייכל אפטיילונג