דערווייל האב איך נאר געדענדיגט חלק א' און איך האף גאר בקרוב ארויפצולייגן חלק ב' אי"ה.
אויב איינער קען מיר העלפן טראנספארמירן די ארטיקל און עס ארויפלייגן אויף אידישע וויקעפידיע זאל זיך ביטע פארבינדען מיט מיר אין אישי, ווי אויך אויב האלט איר אז סאיז דא א טעות אין די ארטיקל און סאיז נישט הונדרעט פראצענט אקאראט ביטע לאזט מיך וויסן אין אישי און איך וועל עס פראבירן נאכפארשן און מתקן זיין, א דאנק פון פארויס.
[center]בערני סענדארס ערשטע ביאגראפיע אין אידיש![/center]
זיין יוגענט, בילדונג, און משפחה
בערנארד "בערני" סענדארס (74) איז געבוירן סעפטעמבער 8 1941 אין ברוקלין ניו יארק צו אלי און דאראטי (דורותי) סענדארס. זיין טאטע איז געוועהן א אידישע אימיגראנט פון א קליינע שטעטעל אין דרום פולין און איז געבוירן אין 1904 ער האט אימיגרירט קיין אמעריקע אין 1921 איבערלאזענדיג זיין גאנצע משפחה אין פוילין ווי זיי זענען נעבעך שפעטער אומגעקומען עקה"ש אין די האליקאוסט, הי"ד. זיין מאמע איז געבוירן געווארן October 2, 1912 אין ניו יארק צו אידישע אימגראנטן לבית גלאסבערג. בערני איז אויפגעוואקסן אין מידוואד ברוקלין זיי האבן געוואוינט אין א אפארטמענט בילדונג אויף 1525 E 26th St און ער איז געגעאנגען אין פובליק סקול אין The Kings Highway Academy) P.S. 197) און די נאכמיטאג שעה'ן האט ער געלערנט אידישע שטודיעס אין היבראו סקול.
בערני האט איין עלטערע סיבליניג אין ענגלאנד זיין ברודער לוי (לעררי) סאנדערס (81) איז געבוירן אין 1935 און איז אויפגעוואקסן צוזאמען מיט בערני אין ברוקלין און האט אימגירירט קיין ענגלאנד אין 1968 ווי ער איז שפעטער געווארן א פאליטישאן און א אקטיוויסט אין די ענגלישע "גרין פארטי". בערני רומט גאר שטארק זיין עלטערע ברודער און זאגט אז ער האט זיך אסאך געלערנט פון אים און אסאך פון זיינע איידיעס איז אים צו פארדאנקען.
בערני'ס אינטערעסע אין פאליטיקס האט זיך אנגעהויבן גאר יונג,ער זאגט אז פון גאר א יונגע עידזש האב איך פארשטאנען די וויכטיגקייט פון פאליטיקס "א אומבאוואוסטע מאן וואס האט געהייסן אדאלף היטלער ימ"ש האט געוואונען די וואלן אין דייטשלאנד אין 1932 און אלץ די רעזולטאט זענען ליידער מעהר ווי 50 מיליאן מענטשן אומגעברענגט געווארן כולל 6,000,000 אידן הי"ד און עס האט אויסגברוכן א צווייטער וועלט מלחמה וואס איז געוועהן פון די ערגסטע מלחמות אין היסטאריע, פונדעם האב איך מיך געלערנט אלץ גאר א קליין קינד אז פאליטיק איז אין פאקט זייער וויכטיג!"
זיין טאטע האט געארבעט שווער אלץ א פּעינט (פארב) סעילסמאן און איז געוועהן טייל פון א סטראוגלינג ארבעטס-קלאס משפחה, סאנדערס האט אנערקענט אין גאר א פרי יוגענט די אמעריקענע עקאנאמישע דיספּעראטי און איקוואליטי אויפוואקסענדיג צו ארימע עלטערן אין ברוקלין. ווי ער האט אמאל גזאגט אין א אינטערוויו מיט די גארדיאן צייטונג, "איך האב געזען און געפילט די אומרעכט און אומ-יושר אין די אמעריקאנע סיסטעם וואס דאס איז טאקע געווען די הויפט אינספיראציע אין מיין פאליטישע קאריער". סאנדערס פארעכנט אמעריקאנער סאציאליסט פירער Eugene V. Debs אלץ א וויכטיגע השפעה אויף זיין גאנג אין פאליטיקס. סאנדערס פארציילט אז אלץ קינד פלעגן זיינע עלטערין זיך אסאך ארומקריגן און די געווענטליכע סיבה דערפאר איז געוועהן ווייל זיין מאמע פלעגט פארלאנגן געלט און זיין טאטע האט נישט געהאט פון ווי צונעמען און די רעזולט האט געברענגט צו טענהרייען און קריגעריי וואס האט געהאט א שטארקע השפעה און אימפקעט אויף דעם יונגען בערני. זיין ברודער לעררי זאגט אז זיי זענען טאקע נישט אויפגעוואקסן הונגעריג ווייל למעשה האבן זיי געהאט צו עסען און די מינאמאלע געברויכן אבער אלעס איז געוועהן גאר שטארק אויף א מצומצמ'דיגע אופן און ווען ס'האט זיך פארלאנגט צו קויפן נייע שטוב געברויכן ווי קליידער געשיר און טעפיכער איז נישט געוועהן פון ווי צונעמען קיין געלט דערפאר.
בערני האט שטארק ליעב געהאט ספארטס און איז געוועהן שטארק אריינגעטוהן אין די אמעריקאנע בעיסבאל קולטור פון די 50' יאהרן, ער פלעגט נאכפאלגן די דעמאלסטיגע "ברוקלין דאוטשערס", ער האט לעצטענס געזאגט אז ער קען נאך היינט אויסרעכענן די ליין-אפ פון די "ברוקלין דאוטשערס" מיט די פונקטליכע נעמען פון די שפילערס פון די 1955 יאהרן. ער איז געוועהן איינע פון די בעסטע שפילער אין די סקולס Basketball טיעמס און געדינט אלץ קעפיטאן פון די ספורטס טיעם ווי ער האט טאקע שפעטער געווינען א טשאמפּיאנשיפּ פון די סטעיטס בעיסקעטבאול טיעמס.
אין 1954 האט בערני סעלעבערירט זיין בר מצוה.
אין הויך שולע איז סאנדערס געגאנגען לערנען אין James Madison High School אין ברוקלין אויף 3787 Bedford Avenue און איז שפעטער געגאנגען לערנען אין ברוקלין קאלעדזש פאר איין יאהר פון 1959 ביז 1960. דערנאך האט ער געטוישט שולע און געאנגען שטודירן אין The University of Chicago, זייענדיג דארט אין די אוניווערסיטעט אין שיקאגוי איז זיין אינטערעס אין פאליטיק שטארק געוואקסן און ער געווארן אינוואלוועט און אריינגעטוהן אין די "סיוויל רייטס באוועגונג" און געדינט ווי אן ארגאניזירער פאר די Student Nonviolent Coordinating Committee זייענדיג אין קאלעדזש האט סאנדערס אנגעפירט און ארגענייזט פראטעסטן און איז געווארן א מיטגלידער פון די Young People's Socialist League, ווי אויך איז ער געוועהן שטארק אריינגעטוהן אין ארגענייזן פראטעסטען פאר די Congress of Racial Equality וואס האט באקעמפט ציווילע רעכטן פאר די שווארצע באפעלקערונג און די דעמאלסטדיגע סעגרעגאציע. אין 1963 האט ער אנטייל גענומען אין די מארש אין וואשינגטאן פאר דשאבס און פרידאם ווי ד"ר מארטין לוטער קינד דזושניאר האט געהאלטן די באוואוסטע "איך האב א טרוים" רעדע.
אין יאנואר 1962 האט סאנדערס מאביליזירט און אנגעפירט א ראלי אין דער אוניווערסיטעט פון שיקאגא אדמיניסטראציע בנין צו פראטעסטירן אקעגן די אוניווערסיטעט פרעזידענט דזשארזש וועלז בידעאל סעגרעגטעד קאלעדזש-קאמפּאסעס פאליסיס
"מיר פילן עס איז ווייט פון יושר די סיטואציע ווען ניגראָו און ווייסע סטודענטן פון די אוניווערסיטעט קענען נישט לעבן צוזאמען אין די אייגענע אוניווערסיטעט-אפארטמאנטס!" האט סאנדערס אויסגערופן אין פראטעסט. די פראטעסט איז למעשה געוועהן די ערשטע פראטעסט אין די היסטאריע פון די שיקאגא אוניווערסיטעט בנוגע קאלעזש-קאמפאסעס סעגרעגאציע און די איניציאטיוו האט נאכגעפאלגט ווייטערדיגע פראטעסטען וואס האט געברענגט צו א ענדע פון סעגרעגאציע אין קאלעדזשעס. און זומער פון 1963 איז ער געפונען געווארן שולדג פון ריזיסטינג ארעסט בשעת א דעמאנסטרעישאן קעגן סעגרעגאציע אין שיקאגא פובליק סקולס און ער האט באקומען א קנס פון $25.
א באוואוסטע בילד ווי א צוואנציג יאהר אלט בערני העלפט ארגאניזירן א סיוויל רייטס פראטעסט פאר האוזינג סעגרעגאציע פון דעם שיקאגא אוניווערסיטעט פראפערטיעס
א לעצטע אנטדעקטע בילד ווי בערני סענדארס מארשירט אינטער מארטין לוטער קינג אין סעלמא אלבאמא פאר ציווילע רעכטן פאר די שווראצע באפעלקערונג
בערני אין סאלאמא פראטעסטירט פאר ציווילע רעכטן פאר די שוורצע באפעלקערונג אין א געפעכט מיט די לאקאלע פאליציי
סאַנדערס מוטער איז נפטר געווארן אין יוני 1959 אין דער בלויזן עלטער פון 46 יאר אלט גלייך נאך בערני האט גראדאירט פון הויך שולע. סאנדערס טאטע איז שפעטער נפטר געווארן אין אויגוסט 4 1962, אין דער בלויזן עלטער פון 57, א חודש בעפאר זיין 58'סטע געבורסטאג, תנצבה"ח.
בערני זאגט אז זיין טאטע וואס איז געקומען פון פוילן ביי די זיבעצן יאהר אלט אן א ניקל אין זיין טאש און זיך שטארק געמוטשעט א גאנץ לעבן פאר פרנסה וואלט קיינמאל נישט געגלייבט אז זיין זוהן וועט נאך אמאל זיין א סענעטאר און א קאנדידאדט פאר פרעזידענט. און ער גלייבט אז ביידע פון זיינע עלטערן וואלטן געוועהן זייער שטאלץ מיט אים און זיין ברודער לעררי.
לויט לעררי סענדארס זענען ביידע ברודער געוועהן פּאָסט-וואורלד וואר יונגע אידישע ראדיקאלען אין זייער מיינד און מחשבה-גאנג וואס האבן זיך אויסגעמישט מיט די אלגעמיינע גאס און באפעלקערונג.
סאנדערס האט עטליכע מאל זיך אויסגעדרוקט אז ער איז "שטאָלץ צו זיין א איד" הגם ער איז נישט רעליגיעז אויפוואקסענדיג אין א סעקולאר אידישע שטוב. זיין איציטיגע ווייב איז א קאטהאליק, בערני האט אפט אויסגעדריקט אדמערעישאן פאר די היינטיגע פויפסט פרענסיס און געזאגט אַז "די פירער פון די קאטהאליק טשורטש ברענגט ארויף גאר וויכטיגע אישוס און עס איז שטארק נייטיג אז מיר זאלן צוהערן וואס ער זאגט". סאנדערס שעירט אסאך פון די היינטיגע פויפסט פרינציפאלס איבער עקאנאמישע איקוואלאטי און גלאובל ווארמינג, סאנדערס דיסקרייבד אים אלץ א אויסערגעווענטליכע חכם און א העלד.
אין 1964 האט סאנדערס גראדירט פון די אוניווערסיטעט פון שיקאגא מיט א Bachelor's degree אין פאליטקעל סייענס ער האט חתונה געהאט מיט דעברא שילינג און געקויפט א קליינע זומער הויז אין ווערמאנט, זיי האבן נישט געהאט קיין קינדער און זיך גע'גט נאכן זיין חתונה געהאט פאר בלויז אכצען חדשים.
די נעקסטע פאר יאהר האט בערני פראבירט פארשידנע ארבעט און שטעלעס אריינגערעכענט שרייבער, פילימעיקער, מוזישאן, סיי אין ווערמאנט אין סיי אין ניו יארק ווי אויך האט ער פארוויילט אין א קיבוץ אין מדינת ישראל פאר אפאר חדשים.
דערנאך איז בערני ארויסגעגאנגען און גע'דעיט סוזאן מאט (Susan Mott) מיט וועם ער האט געהאט זיין איינציגסטע ביאלאגיקעל קינד, זיין זוהן לוי איז געבוירן געווארן אין Mar. 21, 1969, קורץ דערנאך האבן זיי זיך אפגעטיילט און זיי האבן למעשה קיינמאל נישט חתונה געהאט אינאיינעם.
לוי איז כמעט נישט אריינגעמישט אין פאליטיקס און פירט א שטילע לעבן, ער האט גראדואירט פון די אוניווערסיטעט פון ארעגאן און האט א דעגרי אין היסטאריע. ער ארבעט אין א אינשארינס פירמע האנדלינג און אנאלייזינג דיסעביליטי קלעימס. לוי האט אויך געארבעט ווי א קאנסולטאנט פאר זיין פאטערס 2006 סענאט קאמפיין. לוי האט געשטיצט פרעזידענט אבאמא ביי די עלעקשאנס און ער האט געהאט א 15 מינוטיגע מיטינג מיט אים אין 2012. אבאמא האט אויך געהאלפן בערני'ס קאמפיינען אין 2006 פאר די סענאט זיץ פון ווערמאנט.
לוי סענדארס מיט פרעזידענט באראק אבאמא אין 2012
אין 1988 האט סאנדערס חתונה מיט זיין איציטיגע ווייב דזשעין אָ'מעאַראַ דריסקאָלל Jane O’Meara Driscol) ,65) וואס איז (פונקט ווי אים) אויפגעוואקסן אין ברוקלין, זי קומט פון א קאטוילישע שטוב פון פינף קינדער ווי זי איז געגאנגען אין א קאטוילישע שולע און שפעטער געלערנט אין אפאר קאלעדזשעס, ווי זי האט צום סוף באקומען איר קאלעדזש דעגרי אין סאושעל וואורק פון Goddard College און אין 1966 האט זי באקומען א דאקטראט פון Union Institute & University. זי איז די געוועזענע פרעזידענט פון בורלינגטאן קאלעדזש. בערני האט זיך צום ערשט באקענט געמאכט מיט זיין ווייב אין די נאכט פון זיין ערשטער קאמפיין וויקטארי אלץ מעיאר פון בורלינגטאן אין 1988 און פון דארט און ווייטער זענען זיי געווארן גאר נאנט און זיך זייער גיט פארשטאנען און אויסגעקומען איינער מיטן צווייטען און ביזן היינטיגן טאג איז זי זיין רעכטע האנט און זיין אדווייזער און באגלייט אים ווי ער גייט נאר און פארט ארום קאמפיינען מיט אים. זי רומט שטארק בערני און זאגט אז ער איז א אויסערגעווענטליכע געטרייע מאן און א גוטע טאטע/זיידע פאר די קינדער/אייניקלעך ווי אויך א גוטע הארץ וואס פירט זיך בפשטות ווי א פשוטע מענטש מיט ענוה און האט נישט ליב ווען מ'רימט אים. בערני העלפט ארויס אסאך אין שטוב און ביז היינטיגן טאג אפילו זייענדיג א סענעטאר פון ווערמאנט מאכט ער אליינס זיין לאנדרי און גראסערי שאפינג פאר זיין שטוב. זי האט מיטגעברענגט דריי קינדער פון איר ערשטע מערידזש און בערני פארעכענט זיי פונקט ווי זיין אייגענע. ער האט זיבן אייניקלעך וואס ער האט זייער ליעב און רעדט פון זיי כסדר און ער געט אפ אסאך פון זיין טייערע צייט צו פארברענגען מיט זיי.
בערני האט געקויפט 75 אקער לאנד אין ווערמאנט פאר די נישטיגע סכום פון $2500. ער וואוינט אין א עווערידזש פשוטע הויז אין בורלינגטאן ווערמאנט. ער זאגט אז די סיבה פארוואס ער האט זיך לכתחילה אוועקגעצויגן פון די שטאט און געקומען וואוינען קיין ווערמאנט איז ווייל ער האט שטארק ליב צו וואוינען אינדרויסן פון שטאט. און פון אלץ קליין קינד ווען ער איז געגאנגען אין זומער קעמפ אין אפסטעיט ניו יארק האט ער זיך שטארק פארליבט אין די מאונטעינס און אין די דארפיש לייף סטייל און אירע הערליכע נאטור. בערני האט ליעב צו הייקן און שפאצירן אין די וועלדער און ער זאגט אז ער האט געפילט ווי ווערמאנט פיט אים פּערפעקט פונקט ווי א הענטשקע.
בערני מיט זייו ווייב דזשעין אין 1984
בערני מיט זיין פאמילע פארנט פון זייער הויז אין בורלינגטאן אין 1988. פון לינקס, דעיוו, העידער, לוי, און קארינא.
בערני מיט דזשעין קאמפיינען אין ווערמאנט אין 2005
חלק ב'
פאליטישע קאריערע-אנהייב - המשך יבא אי"ה
