טייטלען, טייטשען און זינגען חומש - אונזער היימישע מאדראססע"ס

[מפוזרי]

לדעתי איז דא א קליינע תיקון, וואס מ'קען גרינג איינפירן אן קיינעם אויפרעגן, און ס'וועט אסאך אויפטון.
אנשטאט צו טייטשן ווארט פאר ווארט זאל מען טייטשן גאנצע זאצן אויפאמאל.

למשל במקום:
ויקרא = און ער האט גערופן
ה'= השם יתברך
אל משה= צו משה.
קען זיין אזוי:
ויקרא ה' אל משה = דער אייבערשטער האט גערופן משה'ן.

דער אויפטו איז פילפאכיג, קודם כל, א זאץ אויפאמאל פארשטייט זיך בעסער, ס'איז נישט סתם א ליקוט פון ווערטער.
צווייטענס, אזוי מוז מען נישט איבערטייטשן מונדליך, נאר לפי המשמעות וואס דאס איז דער ריכטיגער וועג צו איבערזעצן.
דריטענס, אזוי וועט דער קינד האבן צום סוף א בעסערע פארשטאנד אין ביידע שפראכן, זייענדיג משים לב צו די פארשידענע באנוצונג פון די ווערטער.

[[NAMELESS]]

סתם להערה בעלמא, ס'נישט דא אין גאנץ תנ"ך אזא פסוק "ויקרא ה' אל משה".

לעצם הענין, מן הסתם דארף זיין גרינגער פארן קינד אויפצוכאפן טייטש פון ווערטער אז מען לערענט מיט אים לכתחילה די טייטש פון יעדעס ווארט באזונדער.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

און אפשר זאל מען ביידע טוהן. מ'זאל טייטשען ווארטליך, און דערנאך ערקלער'ן, אדער פארהערען אויף, די באדייט פונ'ם פסוק. אזוי וועט מען זיי אויסלערנען ווי מ'גייט פונ'ם פשוט'ן טייטש צום הבנת הנקרא. און אויף דעם הייבט מען אן אריין צו קלערען די סברות הענין, וואס האט יעקב געזאגט און וואס ההאט לבן גע'ענטפערט. וואס האט יהודה געוואלט אויפטוהן ביי יוספ'ן. וואס איז געווען פרעה'ס שאלות צו משה, און וויאזוי האט זיך אנטטיקעלט די גאנצע מעשה, ווען איז ער געווען גרייט איינצוברעכען פאר משה'ן און אויף וועלכע תנאים.
פון דעם קען מען ווייטער גיין און לערנען די פסוקים אזוי ווי חז"ל, ד.ה. איינצוזען וועלכע ווערטער זע'ען אויס איבעריג, און ווי מ'וואלט זיי געדרשנ'ט. וויאזוי די דרשות שטימען און וואס האט זיך גע'ענדערט אין די גאנצע פסוק. וואס איז די סיסטעם פון דרשות חז"ל, מופנה מצד אחד, היקש וכו'. די אלע זאכען וואס לערנען זיך פון די ווערטער פון פסוק.

אזוי קען ער צוגייען צו משניות און גמרא, וויסענדיג אז גארנישט איז נישט פלאטשיג, אלס פאדערט צולייגען קאפ אויפצודעקען דאס וואס ליגט אונטער די פשוט'ער ווערטער און איהר טייטש.

[שלום על ישראל]

כ'פארשטיי בכלל נישט די דין ודברים דא. אפשר האב'ך א שוואכע קאפ, אבער ווי ווייט כ'געדענק, האט מען אייביג אנגעהויבן יונגערהייט צו טייטשן ווארט ביי ווארט, און דערנאך, עס גענומען צו די קומענדיגע שטאפל.

[מפוזרי]

כבוד המגיד מחלם; איך האב געשריבן דריי תועלת'ן פון דעם מהלך, דער דריטער איז געווען אז מ'וועט בעסער קענען די שפראך, און איך האב באטאנט אז ס'וועט נאר זיין צום סוף.
ווארט פאר ווארט איז טאקע גרינגער, אבער גרינגער וואס? גרינגער צו האבן א ווערטער ליסטע, אן קענען די שפראך.
א שפראך לערנט מען זיך נישט אויס דורך זאמלען ווערטער נאר דורך הערן ווי מ'באנוצט איר.

וכאן התשובה להרב הליטוואק; לדעתי זאל מען נישט טייטשן ווארט פאר ווארט, נאר זאץ פאר זאץ. פארשטייט זיך אז דער קינד וועט פרעגן וועט זיין א הזדמנות מסביר צו זיין צו אן אוזן שומעת. וכמובן אז דער מלמד דארף גוט קענען לה"ק.
טייטשן ווארט פאר ווארט איז א דרך קצרה וארוכה שתועלתה מועטת; טייטשן זאצן איז ארוכה בתחילה אבער לבסוף קצרה ותועלתה מרובה.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

האסט א גוט'ן פאינט, אבער איך בין מחולק מיט דיר.

דאס לערנען א שפראך כדי צו קענען שמועס'ן, ליינען און שרייבען יענער שפראך, גייט טאקע מיט'ן נוען די שפראך, זאץ ביי זאץ. אבער לגבי תורה איז עס נישט גענוג. מיר ווילען נישט קענען די שפראך כדי צו קענען ליינען אור-אלטע ביכער אדער צו קענען שמועס'ן מיט אונזער זיידע'ס ווען זיי קומען צוריק בתחיית המתים. פאר דעם וואלט גוט געווען דיין עצות. מיר ווילען אבער לערנען תורה, און דער תורה גייט מיט א מדוקדק'דיגע שפראך, און דעריבער דארפען מיר זיך צוגעוואוינען דאס אנצוקוקען מיט א מדוקדקדיג'ער בליק.

טאמער איך 'על האבען צייט היינט נאכט, 'על איך מאכען א בילד פון די פאפירען פון דער קינד פון א חבר מיינער אין לעיקוואוד, ואוס לערנט אין א חדר וואס לערנט אזוי ווי די אור-אלטע מסורה. ד.ה. מ'טייטשט די חומש אין די שפראך וואס דער קינד רעדט נאטורליך. נישט ווי די אלע מאדערנע חדרים אין לעיקוואוד וואס טייטשען אין אידיש וואס איז נישט די מוטער שפראך פון די קינדער. די פאפירען האבען די ווארט ביי ווארט טייטש און די זאץ ביי זאץ.

[מפוזרי]

א' - מדקדק זיין אין שפראך קען נאר איינער וואס קען די שפראך.
ב' - דאס איבערטייטשן ווארט פאר ווארט איז נישט קיין שום חינוך לדקדק במילים, מבשרי אחזה, ביי מיר אין חדר האט געטייטשט ווערטערליך.
טון ביידע מיין איך איז צו פיל און ס'וועט נאר צעמישן די קינדער.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב יעצט געטראפען א ספר פון איינער פון ליטא וואס באשרייבט וויאזוי צו לערנען חומש מיט קינדער. ער האט א הסכמה פון הגר"ח מבריסק וואס ער לייגט צו זיין השקפות און יסודות אין חינוך, ווי מ'דארף לערנען תושב"כ אויף אן אופן אז מ'זאל קענען ארויסנעמען די תושבע"פ דערפון. איך האב עס נאכנישט גרונטליך דורכגעלערנט, אבער ס'זעט אויס אינטרעסאנט.

[מפוזרי]

בין איך אריבער דעם ספר. קיין גרויסע חידושים אין חינוך זענען נישט דא דארט, אבער אפאר אינטרעסאנטע ראזשינקעס קען מען ארויסנעמען.

זיין עיקר אויפטו איז אז מ'דארף זען אז דאס קינד זאל באקומען א חוש צו חומש, און אים מסביר זיין ווי די תורה לערנט אונז אמונה, מוסר, און מדות טובות.
דאס איז א זאך וואס אונזערע מלמדים פרובירן אויך אביסל צו טון, עכ"פ אין טעאריע.
ר' חיים בריסקער האלט נישט דערפון, מ'דארף לערנען חומש לשם לימוד התורה, אויף דעם אופן ווי תורה שבעל פה טייטשט עס אויס, אזוי אז מ'זאל זען ווי די דרשות חז"ל גייען אריין אין די פסוקים. און מדות טובות וועלן שוין ממילא נאכקומען פון זיך אליין.

נאך זעט מען פון דעם ספר אז מ'האט דעמאלטס געלערנט מיט די קינדער גאנץ תנ"ך, און ער גיבט אנווייזונגען ווי צו אויסלערנען די קינדער אז אלע סיפורים אין תנ"ך קומען צייגן השגחת השם ומדות ותוכחת מוסר.
נאך וויל ער אז מ'זאל לערנען מיט די בחורים חומש און ער איז משבח די חסידים שבמצוות רבותיהם מחזיקים בחומש.

די אינטרעסאנסטע חלק פון ספר איז ר' חיים'ס הסכמה, וואו ער איז בעצם חולק אויפן מחבר'ס שיטה, און שטעלט אוועק זיין אייגענער מהלך, אביסל דומה צום מהלך פון ליטוואק דנן.
אינטרעסאנט איז אויך ווי דער מחבר לאזט זיך נישט פון ר' חיימ'ן און האלט אז ער פארשטייט בעסער.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך בין צוגעקומען צו דער ספר נאכ'ן זע'ען דער שבת א ליקוט פון בריסק וואס מ'האט דארט אריינגעלייגט די הסכמה דארט. ס'דוכט זיך איך האב שוין געזען דער ר' חיים מיט יארען צוריק, און מעגליך איז עס מיר אריין אין קאפ אן א נאמען און דעריבער שרייב איך עס כאילו איך האב אליינס געטראכט דערפון אדער צוגעקומען דערצו פון הרב א.צ. מייזעלס.
ר' חיים גיבט אבער איבער א גדול'ס א בליק אויף די זאך, נישט סתם געזאגט.

[מפוזרי]

חלילה, ווער זאגט אז ר' חיים האט סתם געזאגט? איך האב נאר אנגעמערקט די אינטרעסאנטקייט ווי א פשוט'ע מלמד וואגט זיך קריגן מיט ר' חיים.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב געמיינט כלפי מיין זאגאכץ. אפילו אז איך זאג ווי איהם, דער זאך אליינס הערט זיך אנדעריש ווען ס'קומט פון ר חיים

Sent from my HTC Desire 510 using Tapatalk

[מפוזרי]

ויש להוסיף, שעל אף וואס ר' חיים האט געהאט א גדל'ישען בליק, מוז נישט זיין אז ס'איז פעדעגאגיש אויסגעצייכנט. ועיין ערך מהר"ל ווי דו האסט שוין געברענגט.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב נישט געמיינט זיך צו דינגען אויפ'ן מהר"ל אזויפיל ווי מסביר זיין די שיטה מרווחת. מסתמא האט דער מהר"ל אנערקענט מיין פראבלעם און געהאט א לעזונג דערצו. פראקטיש איז זיין גאנג נישט גוט ביז מיר ווייסען זיין עצה.

Sent from my HTC Desire 510 using Tapatalk