משכילים און משכילישע ביכלעך

[מאראנצןזאפט]

באזירט אויף די ווערק פון אייזיק באשעוויץ איז אויך דא א מוזיקאלישע פילם מיט'ן נאמען יענטל
פרודעצירט דורך א אידישע אקטיארען
סיפור הדברים איז פון א בת תלמיד חכם וואס נפשה חשקה בתורה און האט זיך אריינגעזעצט אין ישיבה אריין פארשטעלטערהייט.
עס שטעלט פאר א טיפישער ישיבה פון דער אלטער היים, גאר אויטענטיש - דער גליקליכער אמאל, מלא חן.
דער שרייבער פון דער פילם איז קענענטיג געווען א שטיקל תלמיד חכם... ווייל דער ראש ישיבה דארט ווארפט צוזאם מראי מקומות ממסכתות הש"ס.

[לעמאן דזשוס]

חיים גראדע׳ס ביכער אויף אנגלית

[berlbalaguleh]

חיים גראדה האט אין דער יוגנט געלערנט בחבורתא מיט'ן חזון איש. ער רופט אים אן - אין פיקיציע ביכל צמח אטלס דער ישיבה מאן - אלס דער בעל מחזה אברהם, און מאלט אים אראפ מיט הערליכע פארבן שאין כדוגמתו, צווישן די שורות באטיטלט ער אים אפילו אלס בעל רוח הקודש אז דאס וואס ער האט איבערגעלאזט יוראפ איז ווייל ברוחב חכמתו האט ער געזען וואס ס'קומט.
תלמידים פון חזון איש זאגן אז ס'נישט דא קיינער וואס האט אים אזוי טיף און גרונטליך באשריבן ווי חיים
גאר אריגינאל איז ווי ער שילדערט דער דקדוק הלכה פון חזון איש ווי אינמיטן שמועסן מיט אים איז ער בודק די פינגער און נעגל פאר א חציצה ווייל ער גייט זיך באלד וואשן נטילת ידים
עס איז באמת א מייסטערווערק און כדאי אריינצוקוקן, און די ריינע פרקים פארשטייט זיך...
עס איז דא א ווארעמע בריוו מלא געגועי אהבה וואס דער חזון איש האט אים געשריבן א סורטש אויף גאגל וועט אייך פירן דערצו

אזוי קונסטלעריש זענען אלע מעשיות פון חיים גראדע וואס כ'האב געליינט. דער לייענער מיינט אז ער איז א טייל פון די מעשה און ער לעבט דאס מיט.ס'איז פונקט אזוי עכט ווי מ'זאל זעהן און מיטלעבן א סצענע אין א מואווי אדער אויף יו טוב.

[אוהב דעת]

here is the corespondence beetwen him and the chazon aish
http://www.otzar.org/forums/viewtopic.p ... 671#p43658

[מאראנצןזאפט]

ייש"כ אוהב.
איך האב עס געזען אויף דוד אסף'ס בלאג עונ"ש, יתכן אז ס'קומט פון דארט.
איז יאיר דארט דער זעלבער ווי דא? אויב יא ווערט ער געבעטן צו שרייבן די זעלבע דא אויף אידיש בתודה למפרע.

[ממרום שלח אש]

עס שטעלט פאר א טיפישער ישיבה פון דער אלטער היים, גאר אויטענטיש - דער גליקליכער אמאל, מלא חן.

די גאנצע פילם איז זייער דראמאטיזירט און ווייט נישט אויטענטיש, סקלונגט ווי די וועד הצניעות טריללערס, זי פלעגט פארמאכן די פורהאנג איידער עפענען א ספר...

אבער טעביעלע איז גאר עפעס אנדערש "ווי דער גוטער בוך זאגט, אז די שפייסט אין די לופט, וועט עס דיר לאנדן אין פרצוף"

[berlbalaguleh]

ודרך אגב ׳חיים גראדע׳ס׳ ביכער קען מען בשום אופן אין ערגעץ נישט געפונען ווירטואל אנליין....

׳דער שטומער מנין׳ האב איך אויפגעפיקט ביים ברוקלין פובליק לייברערי...איי אידאס צוקער זיס..סיסי בערעלע בעל עגלה

ווען איך ליין די מעשיות אין "שטומער מנין" אדער אין "לייבע לייזער'ס הויף" מיין איך אז איך שטיי דארט און די מעשה שפילט זיך אפ פאר מיינע אויגן.

[דעת תורה]

וואו איז דא די אידישע ווערסיע פון טובי' דער מילכיגער פילם?

[ידען]

וועלעכע ביכער קעמען יא לייענען אויף די אינטערנעט?

חיים גראדע נישט. אבער ווער איז יא אינטערעסאנט?

[ונבנתה העיר]

וועלעכע ביכער קעמען יא לייענען אויף די אינטערנעט?

חיים גראדע נישט. אבער ווער איז יא אינטערעסאנט?

זכרונות פון די שטאט קאמעניץ פון יחזקאל קאטיק, עס איז גאר גאר אינטערעסאנט, געשריבן אין א געשמאקע שפראך, שלום עליכם איז ארויס פון התפעלות פון חלק א'.

חלק א'

חלק ב'

חלק א' איבערגעזעצט אויף לשון קודש.

[מנשה לוסטיג]

היינט פעלט אויך נישט פון די נארישע סעקטעס וואס פראבירן אפלייקענען און שפעטן פון כל הקדוש. איינער רופט זיך מיטן שלייער תורה א צווייטער מיטן שלייער חכמה א דריטער מיטן שלייער מאמין בהשם סטרייט.. איינער שטריימל איינער פיאות איינער פיפיק, די עיקר עסן טשולענט און בלאזן אויף אלע ערליכע מיטן רויעך און שטינק.

[[NAMELESS]]

דאכצעך מ'האט פארפעלט צו דערמאנען דער עיקר.

ס'איז טאקע געווען נאוועלן און זיסע מעשה'לעך פארפאסט דורך משכילים. די באקאנטע זענען: שלום עליכם [זיין ריכטיגע נאמען: שלום פסח ראבינאוויטש], מענדלע מוכר ספרים [זיין ריכטיגע נאמען: שלום יעקב אבראמאוויטש], שלום אש, יודא לייב פרץ, ועוד. און אזוי אויך - און אין א געוויסע הינזיכט אסאך שטערקער - נאוועלן געשריבן אויף לשון הקודש, בעיקר דורך שאול טשערניחובסקי, יל"ג, און זאגאר דער גאר בארימטער שרייבער פון רוסלאנד אברהם מאפו, וואס זיינע כתבים ומליצות זענען פאראייביגטע מייסטער ווערק.

אבער ספרי השכלה האבן געווענדליך געמיינט סאך טיפערס פון דעם. אנגעהויבן דורך די צייטונגען א שטייגער ווי המאסף, ביכורי העתים, ביכורי השנה, כרם חמד, הצפירה, המגיד, המליץ, הכרמל, השילוח, און נאך. וואו שרייבערס און דענקערס, מדקדקים און היסטאריקער, לצים און ראדיקאלן, האבן געטראפן א פונדק אחד ארויסצוברענגען אלע זייערע געדאנקען און חידושים, וואס זענען בדרך כלל נישט געווען אין איינקלאנג מיטן מסורה, אדער גאר האבן זיי געהאקט שטיקער אויפן מסורה [געוואנדן לויטן צייטונג, און אין וועלכן תקופה].

ווי אויך זענען געווען די היסטאריקער, א שטייגער ווי צבי גרעץ מיטן דברי ימי ישראל, אייזיק הירש ווייס פון וויען מיטן דור דור ודורשיו, שמעון דובנוב מיטן דברי ימי עם עולם, און נאך, וואס האבן פארשריבן היסטאריע כאוות נפשם - פארשטייט זיך אראפלייגנדיג ראשונים אחרונים ואפילו חכמי התלמוד אין נישט אזא בא'טעמ'טן בליק.

דערנאך זענען געווען מחברי ספרים, א שטייגער יל"ג [יודא לייב גארדאן] וואס פלעגט טרייבן ליצנות דורך זיינע שירים און מעשיות, יוסף פרל מיט זיין מגלה טמירין האקנדיג שטיקער פון די מושג חסידות, נה"ו [נפתלי הירץ וויזל] מיט זיין דברי שלום ואמת פרובירענדיג אוועקצושטעלן א נייעם חינוך מאוומענט, יב"ל [יצחק בער לעווינסאן] מיט זיינע אויפקלערערישע חיבורים איבער חכמת התלמוד והמסתעף, אחד העם מיט זיין ציוניסטישע וויזיע, מאיר לעטטריס מיט זיין דקדוק, יו"ט ליפמן צונץ מיטן ביקורת המקרא, שי"ר [שלמה יודא ראפאפארט, איידעם ביים קצות] וואס איז א קאנטערווערסיעלע פיגור פאר זיך, יש"ר [יצחק שמואל רג'יו] מגוריציא שפייענדיג אויף גאט, שד"ל [שמואל דוד לוצאטו] מיט זיין צעמישטע אגענדע איבער אמיתת דברי הנביאים און גדולי הראשונים, ענד די ליסט קען גאו אן ענד אן.

דאס איז געווען די עיקר חורבן - דורך אויפקלערן און זאפטיגע ליצנות מכל היקר והקדוש, אדער אין בעסטן פאל מיט בלבול און צומישטקייט וואס זיי האבן אריינגעברענגט - און נישט די פשוטע מעשה ביכלעך.

[טאמבל סאס]

יעקב שמואל ביק
https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7 ... 7%99%D7%A7
ואולם בסביבות 1826 חל מהפך בעמדותיו והוא החל מתנגד לרעיונות ההשכלה ותומך בתנועת החסידות, אויבתה הגדולה. מהתכתבות שלו עם כמה מידידיו המשכילים, בעיקר שי"ר ושמשון בלוך, עולה כי כנגד השקפת המשכילים שלפיה בסדר העדיפויות יש להקדים את הערכים האוניברסליים של רציונליזם ונאורות על פני הערכים הלאומיים, סבר הוא באותו שלב כי "אהבת ישראל" קודמת ל"אהבת האדם", וכי בלתי אפשרי ליישם את רעיונות ההשכלה בתנאי התקופה, ועל כן "מכבים את הנר (=אור ההשכלה) מפני החולה שיישן (=היהודים ומצבם הקשה בפולין)".

[ליטוואק פון בודאפעסט]

איך האב געליינט א ביכל אויפ'ן קאמפיוטער פון די וועבסייט steven spielberg yiddish library וואס שילדערט די לעבען אין די ישיבה פון ר' ברוך בער אין סלאבאדקא (קאמעניץ איז נאר נאכ'ן ערשטע וועלט'ס קריג). דער בחור דארט לויפט נאך ר' ברוך בער'ס טאכטער וואס האט נישט פארשטאנען פונקט זיין כוונה.
איך האב געפרעגט די אייניקלאך פון ר' ברוך בער וועלכע טאכטער איז דאס, ווארשיינדליך איז עס די פרוי פון הרב משה בערנשטיין, אבער דעמאלס איז זי געווען גאנץ יונג, ווייל ס'איז נאך פאר'ן ערשטע וועלט'ס קריג, ווען פולין און ליטא זענען נישט געווען שרוי במחלוקת.
איך האב אנגעהויבען די בוך, מיט העכסט אינטרעסאנטער ידיעות איבער די לעבען אין קראקא פאר'ן ערשטע ועלט'ס קריג, מיט טיפישער מעשה'ס וואס ברענגט ארויס ווי מ'האט דעמאלס געטראכט. נישט יעדער איינער איז געווען א טיפש אזוי ווי די לצים ווילען פארשטעלען, דאס שטעטל איד האט מער עזיסטירט אין ליטעראטור ווי למעשה, פונקט ווי היינט, דוכט זיך.
סתם אזוי איז אינטרעסאנט צו זוכען ביכער מיט די ווארט 'זכרונות' אין די טיטל. ס'איז דא העכסט אינטרעסאנטער וויסענשאפטען און בליקען דארט. איך ווייס א סאך האבען א פראבלעם צו ליינען אויפ'ן קאמפיוטער. מ'קען דרוקען די ביכער אויף createspace.com און איך האב שוין אפאר געדרוקט פאר זיך.

[ליטוואק פון בודאפעסט]

ווי קען מען פארגעסען? איך האב געוואלט דערמאנען פרופ' פיש'ל שניאורסוהן. ער איז געווען א פסיכיאטער וואס שרייבט ביכער. אין חב"ד איז ער שטארק געהאסט (ער האט גוטע חברים אין דעם, שרעקט'ס זיך נישט), אבער ער באשרייבט דער מענטשהייט אין זיין 'חיים גראוויצער' עפעס מורא'דיג. ער האט דער ליובאוויטשער נטיה צו פלאפעלען, רעדען צען בלעטער אויף א זאך וואס דארף נעמען צוויי שורות.
אויך ביי יענער וועבסייט פעלט א דריטל פון די בוך. דארט אין יענער דריט'ל שילדערט ער וואלאזין און דער נצי"ב. איך האב ביי זיך קאפי"ס פון דער אידיש צייטונג ווי דער חלק איז געדרוקט געווארען אין פארזעצונג, געקראגען פון די גבאי'טע פון יענער וועבסייט. איך האב עס אויך געליינט אין עברית אמאל. אבער אויף אידיש האב איך עס נישט געליינט.
די מעשה דארט איז פון אן עובד אין חב"ד וואס האט געשטרעבט צו די גרעסטע עקסאז אין אין עוד מלבדו. זע'ענדיג אז די מוח'דיגע עבודה אין חב"ד האט איהם נישט געקענט העלפען אויסצוראטען די לעצטע שטיקל ישות, איז ער ארויס אין די וועלט זוכען א נייע גאנג אין עבודת ה'. ער וואלגערט פון טשערנאביל ביז רוזין, משכילים און גוים און דערנאך די מנגדים. ובכלהו אית בהו דופי. אפילו ווען ער האט געוואלט זינדיגען, האט זיין פרומע הארץ נישט געלאזט. ער האט איינגעזען דער 'ומפליא לעשות' מיט'ן פולסט'ן שיעור. ביי די מנגדים האט ער געזען תורה וחכמה, אבער אוועק צו געבען א יתומ'ל צום מיליטער האט מען נישט געקענט צוריקהאלטען.
אזוי איז ער צוריק געקראכען קיין ליובאוויטש מיט א נייע עניוות, וויסענדיג אז איבעראל איז דא פעלער'ס, קיינער האט נישט קיין מאנאפאל אויף אמת, און מ'טוט וואס מ'קען.
אין חב"ד איז דאס מינות וכפירה צו טראכטען א. אז חב"ד האט נישט אלע.תירוצים און ב. אז אין א צווייטע ארט געפונט זיך עפעס וואס זיי האבען נישט.
אבער אינטרעסאנט בלייבט עס, און גענצליך פרום.

[טאמבל סאס]

אן אינטרעסאנטער אפהאנדלונג אויף די משכילישע אויסגאבן און בוך שאפע וביניהם המאסף, בכורי העתים וכרם חמד.

[שבת אחים]

כהאב יעצט גענעדיגט צום צווייטען מאל שלום עליכם׳ס (שלום נ. ראבינאוויטש) בוך ״פונעם יריד״ ווי ער באשרייבט זיין לעבן און זיינע קינדערישע יאהרן. איך האב עס געליינט מיט בערך צוואנציג יאהר צוריק. לעצטענס האב איך מחליט געוועהן אז היות כהאב היינט א אנדערע פראספעקטיוו אויף געוויסע זאכן האב איך באקומען חשק עס צו נאכאמאל צוליינען. וואס זאל איך אייך זאגן? סאיז געוועהן מתוק מדבש. איין שטיק ליצנות און געלעכטער. א לץ וואס חוזקט אפ פון אלעס און אלעמען, לאזט קיינעם נישט אויס. (גראדע נישט פון אידשקייט און ערליכקייט) ער געט א לעבעדיגע בילד פון די כאראקטאר פון די אידישע לעבנסשטייגער אין די אלטערהיים. אזעלעכע ״גראבע לשונות״. אזא מין בעל דמיון!
וויאזוי שרייבט ער נאר: ״מהאט זיך צאמגעלאכט ביזן הימל״. צוקער זיס.

[מפוזרי]

יעקב שמואל ביק
https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%99%D7 ... 7%99%D7%A7
ואולם בסביבות 1826 חל מהפך בעמדותיו והוא החל מתנגד לרעיונות ההשכלה ותומך בתנועת החסידות, אויבתה הגדולה. מהתכתבות שלו עם כמה מידידיו המשכילים, בעיקר שי"ר ושמשון בלוך, עולה כי כנגד השקפת המשכילים שלפיה בסדר העדיפויות יש להקדים את הערכים האוניברסליים של רציונליזם ונאורות על פני הערכים הלאומיים, סבר הוא באותו שלב כי "אהבת ישראל" קודמת ל"אהבת האדם", וכי בלתי אפשרי ליישם את רעיונות ההשכלה בתנאי התקופה, ועל כן "מכבים את הנר (=אור ההשכלה) מפני החולה שיישן (=היהודים ומצבם הקשה בפולין)".

דערמאנט אינעם וועקער - דכרניא קאלום

דרוקט אויפן לינק פון טאמבל סאס, וועט איר זען אז יותר ממה שקריתי כתוב.

[רביה''ק זי''ע]

ווייסט אפשר איינער וואו מ'קען באקומען דאס ביכל 'ביעור טיט היון' פונעם בעל החלוץ? (אויף פאפיר, נישט קיין PDF וכדו')