יב הלוי סאלאווייטשיק האט געשריבן:בנוגע די דברים ידועים פינעם איזשבצן די וואך , דעתו אם אותם גדולי ישראל שדבריו (בזה) ציריכים גנוזה, וטעה בדבר משנה הותה..
?Would you care to elaborate
אין אלגעמיין, וואלט איך נישט געהאלטן אז אויב האט מען חילוקי דעות מיט איינעם דארף מען גונז זיין יענעמ'ס ווערטער. קען מען נישט חולק זיין אויף יענעם און לאזן יענעם זאגן זיין ווארט? ווען מ'מוז יענעמ'ס ווערטער גונז זיין, געווענליך איז די אייגענע דעה נישט באזירט אויף גרונטליכע יסודות, אז די איינציגסטע וועג צו אפפרעגן דעם קעגנערס מהלך איז מיטן עס גונז זיין.
ס'איז אן אויסדרוק. דער פשוט'ער טייטש איז אז ס'גייט נישט אריין אינ'ם ע' פנים לתורה, נאר ס'איז אינגאנצען ארויס פון ביהמ"ד.
לדעתי, זאל מען עס ענדעריש נישט גונז זיין. מ'זאל מאכען קלאר דער יסוד, כדי מ'זאל מאכען וויסען אז א חלק פון די גלויבונגען פון די חדר איז פראבלעמאטיש און מ'קען נישט אלס פארענטפערען.
בד"וו, א חלק פון די פראבלעם פון זיין ווערטער איז אז ס'איז נישט אינגאנצען אומבאזירט. ער ברענגט נישט קיין ראיה, קיין מקור, גארנישט! אזוי אונטערצוברענגען אן עיקר הדת אן קיין שום ראיה!?
The greatest obstacle to discovery is not ignorance--it is the illusion of knowledge.
(Daniel J. Boorstin) דא
" אבער אונזער תורה איז א תורת חיים, עס איז נישט קיין לאגיק בוק וואס קומט אונז מאכן סדר אין אונזערע פילאסאפישע פראבלעמען, עס איז א א ספר וואס איז געקומען אונז לערנען הוראות בחיים, אינסטראקשנס ווי אזוי צו אדורכלעבן אונזער לעבן אויף די ריכטיגע וועג.
דיבורים קילורין לעיניים....!!!
בנוגע די דברים ידועים פינעם איזשבצן די וואך , דעתו אם אותם גדולי ישראל שדבריו (בזה) ציריכים גנוזה, וטעה בדבר משנה הותה..
איך האלט אז פרשת פנחס גופא איז טעון גניזה.
א מין גערעדאכס, ער איז נישט משיג, לייגט ער עס אין גניזה. גיי דו אין גניזה.
אגב, איינער וואס קען זאגען אויף דעם שטיקל טעה בדבר וכו', איז נישט משיג די פודאמענטאלע יסודות פון איזשביצע און רבי צדוק, און איך וואלט אפילו מוסיף געווען אז ער איז נישט משיג ס'גאנצע עמקות פון קאצק.
(שוין כ'האב אינזינען געהאט צו מעקן תיכף מוצ"ש אבער 'סאיז לאחר המעשה..)
טעון גניזה... ווייל סאיז נישט דא וואס צו ענטפערן, ניין נישט ממש.. לענ"ד קען מען כמעט פון יעדע פרשה חומש און צענדליגע מאמרי חז"ל שרייען כנגד זה, ואכמ"ל בזה.
די סבה פאר גניזה איז פאר די זייער פארשטענדליכע תוצאות פון אזעלכע דיבורים..
בלי ספק אז איינע פון די הויכע כוונת פון אותו האדמו"ר - וואס מ'האט לעצטנס אהיים געברענגט קיין א"י פאר א אינדייטמענט - איינע פון די רזי דרזין זיינע כשהלך לעשות מלאכתו, איז געווען יענעם מי השלוח... (תורת ברסלב איז אים נישט גענוג געווען, ווייל ברסלב איז למעשה נישט געגאנגען אזוי ווייט, על אף זיי האבן אויך געטעמפערט מיט ידיעה ובחירה..) ועל כגון דא אמרו חז"ל חכמים הזהרו בדבריכם, שוין אפגערעדט אז מ'איז נישט גערעכט אויכעט..
מיינע רבי'ס האבן זיך אמאל אויסגעדריקט, אז צו מזל האט יוסף הצדיק נישט געדענקט דעם מי השילוח, ווען יא וואלטן זאכן זיך אנדערש געענדיגט.. און דוד המלך קוקט אויך נישט אויס אז ער האט געוואוסט פון דעם איז'ביצען, ווען יא וואלט ער זיך בעסער געשפירט לאחר המעשה.. (נו וואס ווילסטו, ס'איז נאך געווען פארן התגלות אורו של בעל שם... אויך מיר א קשיא..)
דער "איינער" וואס טענה'ט אז מ'האמיר נישט זוכה געווען להשיג תורת איז'ביץ וכו', גראדע האמיר פונקט לעצטן שבועות גע'דרש'נט ברוב עם בתורת איז'ביץ בענין הלוחות והשברי הלוחת והמסתעף, און מ'האמיר שוין אפאר מאל פארברענגט ביי "קרלבך-איז'ביץ" קומזיצן, ודי בזה.
און פאר דער וואס האט ליב צו זינקען אין די תאוה פון 'ספיקות און צומישקייט' כל ימי חייו, און נוצט תורת קאצק אנצוהאלטן "איין פוס אין די בלאטע", פארשטיי איך זייער פיין פארוואס אביסל אבסעלוטיזם רעגט אים אויף..!!
ולבי אומר לי אז די יעניגע וואלטן טאקע שנעלער אהיים געשיקט "פרשת פנחס" פאר א(זא) שטיקל מי השילוח.
אז דו רעדסט פון אבסעלוטיזם וואלטסטו געדארפט זיין דער ערשטער צו זאגן אז ווען עפעס איז מסוכן מאכט עס נאכנישט אומריכטיג.
עס שיינט אז דו האסט נישט ארויס דו עומק פון דעם איז'ביצער מהלך. אותו האדמו"ר וואלט געטוהן וואס ער האט געטוהן (אדער נישט) מיטן איז'ביצער צו אן דער איז'ביצער, קום מיט מיר א שפאציר אין ג'עיל, וועל איך דיר טרעפן עטליכע קרימינאלן וואס ווייסן נישט פון דער איז'ביצער צו זאגן. זמרי אליינס האט נאכנישט געוואוסט וואס דער איז'ביצער וועט שרייבן אויף אים.
למעשה, דער מהלך נעמט נאכאלס נישט אוועק דעם מושג פון אחריות, דער אנגענומענע געדאנק אז א מענטש דארף טראגן רעספאנסעביליטי אויף די תוצאות פון זיינע מעשים. און כדי עס צו ערקלערן וועל איך דערציילן א מעשה:
געווען אמאל א קרימינאל וואס איז געברענגט געווארן פאר גערעכטיגקייט אין פראנט פון א ריכטער און געריכט הויז, דער ריכטער האט אים פארגעהאלטן הלמאי ער האט באגאגאנען די קריים, האט ער געענטפערט אז ער איז א דעטערמעניסט, און ער גלויבט אז ער האט נישט געהאט קיין בחירה נישט צו באגיין דעם קריים. דער ריכטער האט געהערט די דברים של טעם פון דעם קרימינאל, האט ער אים געזאגט: "ווארט נאר איין מינוט!", ער האט ארויסגעגעבן אן אורטייל מיט זיין פארדינטע שטראף, און דערנאך האט ער ערקלערט פארן קרימינאל, אז ער איז אויך א דעטערמעניסט, און ער גלויבט אז ער האט נישט געהאט קיין בחירה אים צו שטראפן מיט א גרינגערע אורטייל.
וואס איך מיין צו ארויסברענגען איז, אז פארשטענדליך די וועלט שטעלט זיך נישט אפ מיט דעם איז'ביצער'ס מהלך, עס גייט ווייטער אן דער מושג פון אחריות און תוצאות.
בדרך אגב, עס איז משמע פון [tag]יב הלוי סאלאווייטשיק[/tag]'ס שפראך, און אזוי אויך פון [tag]ליטוואק פון בודאפעסט[/tag], אז איר האט א בעסערע מהלך ווי אזוי זיך צו באגיין מיט די סתירה פון בחירה און ידיעה. אדרבה, לאמיר עס הערן. פתחו פיכם ויאירו דבריכם.
ס'טאקע באקאנטן אין איזשביץ דעם ענין, אז צום סוף וועט נתברר ווערן אז אלץ וואס אידן האבן געטון, איז עס געווען צוליב רצונו ית׳, ואם יהיו חטאיכם כשנים הסדורות מששת ימי בראשית וכו', אבער ס'האט נישט אהער.
דא רעדט מען אויפן צד פון בחירה. לעתיד, ווען ס'וועט נתגלה ווערן דער עומק האמיתי, וועט מען זען אז אלע צען מדרגות זענען געווען רצון השם. אבער לעת עתה הייסן די ערשטע ניין מדרגות יא חטאים. נאר וואס דען, דאס איז פשוט אז אפילו בעולם הבחירה איז שייך א מושג פון אונס. קיינער וועט נישט זאגן אז ווייל איך האב בחירה קען איך נישט באצווינגען ווערן דורך א ליסטים מזויין. און דאס אז דער יצר הרע זעלבסט איז צומאל דער ליסטים מזויין, איז אויך נישט קיין גרויסע חידוש.
מי אנכי להכניס ראשי בין ההרים הגדולים, און אוודאי האב איך נישט דאס מינדנסטע הבנה אין די הייליגע ווערטער פון הרה"ק מאיזביצא זי"ע וואס זענען קדשי קדשים און קילורין לעינים. במחילת כבוד תורתכם פון די אלע וואס זעען אין דעם 'פראבלעמאטישע רייד' אדער 'טעונים גניזה' ח"ו, איני יודע על מה ולמה יצא הקצף, לויט מיין קליינע פארשטאנד איז דאס דברים פשוטים, אז אין דעם גאנצן ענין פון זמרי איז נישט געווען קיין 'יא און ניין' סיטואציע ווי ביי רוב אנדערע זאכן פון די תורה. ס'האט גארנישט מיט הוכח תוכיח ווען א פשוט'ער יוד איז עובר אן עבירה וואס דענסמאל מוז מען עם מוכיח זיין און אויסבעסערן, און על אחת כמה וכמה אז ס'האט גארנישט צו טון מיט פרשיות פון מענטשן בני דורנו וואס זענען (אולי, ואינו מסתבר) נכשל געווארן מיט ניאוף רח"ל.
די נקודה איז איין ווארט: אז סא'יז אמאל דא ווען דער רצון ה' איז אז ס'זאל דווקא יא געשען א געוויסע זאך, און ווי ס'איז באמת געווען ביי זמרי ווען ער איז צוגעקומען צו א מצב וואס מהאט עם 'באמת' מן השמים געפירט צו כזבי און עם נישט געלאזט זיך מנתק זיין פון איר ווייל ס'איז איהי בת זוגיה אין די עולמות עליונים.
ווייטער פנחס האט צוליב זיינע סיבות - מחמת וואס ער שטאמט פון יוסף הצדיק, געטון דאס זייניגע און מקיים געווען דעם קנאין פוגעין בו, ווייל אזוי איז עם אויסגעקומען מיט זיין בירור 'על פי תורה' אז דאס דארף מען יעצט טון כדי צו מקיים זיין רצון השי"ת. איי מ'קען זיך דינגען און זאגן אז ס'האט שייכות מיט כעס און אנדערע הרגשים וואס קענען שפילן א ראלע אין קנאות, אויף דעם איז דא א 'שודא דדיינא' און מחמת זיין קירבה צו משה רבינו ע"ה, דהיינו אז אלעס וואס ער האט געטון, און בפרט ביי די מעשה, האט ער געהאט די ריכטיגע מסורה און קבלה פון זיין רבי'ן משה, האט מען אנגענומען מיט א פשטות אז דעתו איז דעת תורה און ער האט גוט געטון דערמיט.
ווייטער דער אויבערשטער האט עם געגעבן שכר אויף זיין אקט, ווייל ס'קומט עם באמת שכר, ווי געזאגט איז דא נישט געווען קיין 'יא און ניין' סיטואציע ווי ס'איז דא נאר איין וועג צו טון, נאר א בחינה פון 'אלו ואלו דברי אלקים חיים' און הגם זמרי האט געטון וואס קודשא בריך הוא האט עם צוגעפירט צו טון מחמת די סודות אין די עולמות העליונים וואס האבן צו טון מיט נשמות און בת זוג, האט אבער פנחס נאך אלס ריכטיג געטון מיט זיין קנאות, ווייל לויט זיין בירור הלכה איז דאס געווען the right thing to do, און ס'ווערט נישט באטראכט ווי א בטעות'דיגע הנהגה פון בדיעבד און פון תמימות, נאר אין זיין וועלטל האט ער ריכטיג באהאנדלט די סיטואציע לפי ראות עיניו הטהורות, ולכן זכה למה שזכה ובדין הוא שיטול שכרו.
איך פארשטיי בכלל נישט די בלבול המוחין וואס ס'כאפט אָן פאר געוויסע מענטשן ווען זיי לערנען דאס. אוודאי איז עס נישט קיין וויזניצע גימטריאות, אדער בריסקע שפאלטן און חילוקים, אדער אונגארישע דרוש-סטייל תורות וואס מיר גלייכן צו הערן. ס'איז אביסל העכער און שארף, און נישט אין אונזער תפיסה-ראנג צו דערהייבן מיט די פארשטאפטע קעפעלעך, ווייל מ'הייבט אן צו פרעגן קשיות פארוואס דוד המלך האט נישט אזוי געפילט אדער יוסף הצדיק... אבער די תירוץ איז הא גופא, אז אין די הימל זאכן פארשטייען מיר סייווי גארנישט, און דארט איז געווען די רצון העליון אנדערש ווי ביי זמרי. און בפרט ביי יוסף הצדיק אויב למעשה האט ער זיך געקענט מנתק זיין פון אשת פוטיפר - וואס ער האט טאקע געטון בפועל, נמצא אז ס'איז בכלל נישט געווען די זעלבע ווי ביי זמרי, ווייל זמרי איז דורכגעגאנגען אלע צען מדריגות פון תאוה און ער האט זיך נישט געקענט אפרייסן (און דאס איז געווען א אמת, נישט קיין געפיל אדער דמיון ח"ו) מוז זיין אז ביי יוסף איז נאך יא געווען א מבוא וואס מ'האט עם איבערגעלאזט פון הימל, והא ראי' אז ער האט זיך טאקע אוועקגעריסן.
און ניין, קנאות און הוכח תוכיח איז נישט קיין סתירה צום master plan פונעם בורא ברוך הוא, ווייל אז ער האט צוגעלאזט אז פנחס זאל דאס קענען טון איז פשט אז דער רצון העליון איז אז ווען איינער טוט א זאך וואס איז נישט אויסגעהאלטן אויף 'דער וועלט' עפ"י תורה, אפילו ער באהעפט זיך מיט זיין בת זוג פון די עולמות עליונים, מעג ער (און אפשר אמאל 'מוז ער') ווערן גע'הרג'עט דורך קנאים פוגעים בו, און דאס אלעס איז געווען א חלק פון די פלאן אפילו סאיז געווען בהיתר ובהכרח מן השמים.
מ'קען אין דעם מאריך זיין נאך און נאך, אבער דער עיקר איז אז מ'דארף קודם פרובירן צו פארשטיין, און נאר נאכדעם ווערן זאכן לעכטיג פאר די אויגן.
בכל אדם יש דבר יקר שאינו נמצא בשום אדם אחר! (רבי פנחס מקוריץ זי"ע)
הוכח תוכיח, איז א חיוב. אין אזא פאל קען מען נישט דן זיין, נאר לויט ווי די אייגענע אויגן זעען. טאמער איז דער בעל עבירה פאר זיך אן אונס, איז דער מוכיח פאר זיך אויך אן אונס. ווי דו און זבולון האבן אזוי שיין מסביר געווען. אזוי אויך, ווען איינער איז עובר אויף אן עבירה בפני עדים ובהתראה, און מ'ברענגט אים צו בי"ד אז מ'זאל אים דן זיין לפי משפטי התורה, מוז ב"ד דן זיין לפי ראות עיני הדיין.
אבער דא רעדט מען נישט פון אזא פאל. 'קנאות' איז נישט קיין חיוב, ס'איז מאקסימום א רשות, און אפשר אפילו א שלא ברשות. דא העלפט נישט דעם "אין לדיין אלא מה שעיניו רואות". ווער האט דיר געבעטן ווערן א דיין? און טאקע דערפאר אילו היה בא לבי"ד לימלך לא היו נותנים לו רשות, ואילו הרגו זמרי לפנחס היה פטור.
איז פארוואָס'זשע קומט אים שכר? דא קומט דער אויפרייס פונעם איזשביצער; אז מ'קען אמאל טון עפעס אומריכטיג און פארט באקומען שכר דערויף, נאר צוליב דעם וואס המלך חפץ ביקרו, כי נער ישראל ואוהבהו. והוא ע"ד עבירה לשמה. און דאס הייסט שודא דדיינא, אז אמאל גיבט מען פאר דעם וואס מ'האט ליב, לאוו דווקא פארן גערעכטן.
בכלל דארף מען געדענקן, אויף ריין צו וואשן זמרי, דארף מען נישט דעם איזשביצער, דאס טוט שוין דער אריז"ל. און בכלל, מיט וואס איז ער א קלענערער יחסן פון קרח, וואס אלע ספרים פארהייליגן? וועם דער איזשביצער וויל דא ריינוואשן, איז פנחס. שהיו ישראל מבזין אותו, וכידוע האבן אידן א גוטע שמעק. און אין איין וועגס ערקלערן דעם מאדנע הלכה ואין מורין כן פון קנאות, וואס אויב מיינט מען נישט ריין לשמה איז עס די גרעסטע עבירה, און ווען ס'איז יא ריין לשמה קען מען קריגן אזא גרויסע שכר.
דברי אדוננו המלך בעיני, נגידים ומעולים ונכבדים... אבל לא אשבח אותם שהם אמת! - הרמב״ן ליעקב הראשון.
אבער לאמיר נישט פארגעסן, מ'קעממער פארדייען אויך אזא הפלא'דיגע חידוש פונעם איזביצער אפילו לגבי 'קנאות' וואס איז א הלכה ואין מורין כן. ווייל ווען עס פלאקערט אינעם הארץ א קנאת השם צבקות אזש ביז דער מענטש רייסט זיך אויף און שטעלט איין דאס לעבן למען שמו יתברך באהבה, איז דאס די זעלבע ווי "אין לו לדיין אלא מה שעיניו רואות". גערעכט טאקע אז קיינער האט עם נישט געשטעלט אלץ דיין און די הלכה האט דאס נישט 'פארלאנגט' פון עם. דא קומט אבער אריין אין בילד דאס פינטעלע איד און אהבת הבורא וואס דארף פלאקערן אין א אידיש הארץ, און איבערהויפט ביי פנחס וואס שטאמט מזרעיה דיוסף און ער האט געטון דאס וואס ער האט געפילט געטריבן דערצו מנהמת לבו. און פארדעם האט ער זוכה געווען צו שכר, נישט אויף די 'תכלית' פון הארגענען זמרי'ן (וואס האט טאקע נישט אויסגעפעלט לויטן איזביצער) נאר בלויז פארן אקט און פאר די פנימיות פון זיין לויטערע הארץ. וואס אגב, איז אין דעם נישט שייך צו מאכן א חילוק יא טעות נישט טעות, וויפיל מ'גייט נאכעס הארררררץ (ווי רב בידערמאן גלייכט מדגיש צו זיין דער רי"ש) פאר הקב"ה איז שוין נישט קיין נפקא מינה אויב מ'האט עס יא געדארפט טון צו נישט. און לכאורה הן הן כוונת דברי מי השילוח. יישר כוח פארן אויסשמועסן...
ועוד, אין קאצק איז געווען עפעס א נוסח "אז דער אויבערשטער האט געזען אז סדרייט זיך ארום א שארפער אינגערמאן פנחס, האט ער געזאגט לאזט עם גריסן - לכן אמור הנני נותן לי את בריתי שלום" (כווייס נישט די פונקטליכע מקור אבער עפעס אזוי זאגט מען. אין שם משמואל שטייט נאר די ערשטע האלב "אז דער אינגערמאן גיראהט"). הכלל די כוונה איז דאס זעלביגע, פאר הקב"ה איז געפעלן כביכול די פנימיות און דאס האררררררץ וואס פנחס האט אהערגעשטעלט, דאס רעשטע איז שוין ניטאמאל משנה צו עס איז געווען א מצוה אדער אן עבירה. ודו"ק והבן היטב כי זהו עומק המכוון פון קאצק איזביצא ופרשיסחא...
בכל אדם יש דבר יקר שאינו נמצא בשום אדם אחר! (רבי פנחס מקוריץ זי"ע)
ב"ה די נושא איז גוט אויסגעשמועסט געווארן בטוטו"ד, וייש"כ ל[tag]זבולון[/tag] וואס לאזט אונז אייביג איבער מיט א גוט שטיקל מחשבה. סימן הוא לכל באי ק"ש, אז יש תקוה לישראל. אסאך לייבן קענען נאך אריינווארפן זייערע ידיעות אין די טיפע פוילישע ספרי חסידות.
רק אעיר"ה שחר באחת, ולפלא שאף אחד לא העיר מזה. אז דער איזשביצער איז בעצם נישט דער מחדש הנקודה אז זמרי לש"ש נתכוין, נאר אסאך גדולים וטובים [חוץ פון זיין תלמיד רבי צדוק הכהן] האבן אויך אזוי געזאגט, וביניהם האריז"ל (ועי' רשימה ארוכה מגדולי התורה שפירשו כן, בספר מי השילוח - שם - הנדפס מחדש).
דער חידוש פונעם איזשביצער איז, אז ער איז געגאנגען א שטאפל ווייטער. לא די אז זמרי בן סלוא האט געמיינט לש"ש, נאר פינחס האט גאר געטון א מעשה נערות ובא לכלל כעס ונתעלם ממנו עומק כוונת זמרי בן סלוא. דאס איז שוין א שטאפל צו ווייט, אדער בעסער געזאגט - טיפישע פוילישע חסידות, און ע"ז יצא הקצף [ומפי השמועה, שכאשר הגיע להדברי חיים מצאנז, וראה קטע זה, זרק להספר ארצה].
וכבר ידועים דברי הגה"ק רא"י מבריסק שליט"א בזה, כמו שכתבתי כאן.
איך זעה נישט די גרויסע עמקות פון הגרא"י מבריסק'ס תשובה. יעדער איינער וואס לערנט דעם איז'ביצער קען פרעגן די "גאונישע" קשיא. דו פרעגסט ווער זאגט? דער תירוץ דערויף איז, אז דער איז'ביצער זאגט עס.
אין אלגעמיין, ווען איינער מכח זיין אי-בחירה האט געטוהן עפעס אן עוולה כלפי דעם באשעפער, דאן האט ער א חשבון בינו לבין קונו, און ער קען זיך גרינג אויסקומען מיטן קל רחום וחנון. אבער ווען איינער וועט טוהן אן עוולה כלפי א צווייטער מענטש, אפילו אויב ער האט נישט געקענט באהערשן זיין כעס, האבן מיר נאך אלס א כלל "אדם מועד לעולם", כלפי בין אדם לחבירו, העלפט נישט דעם תירוץ. (דאס האט גארנישט מיטן איז'ביצערס ווארט, דאס איז דברים פשוטים).
