הברת בני פולני׳ ואונגרי׳

[[NAMELESS]]

ס'איז דא א ספר 'הברת החסידים' פון איינעם דעמביצער ווי צולייגט דעם גאנצן ענין באריכות. ס'לייענט זיך זייער געשמאק און ס'איז זייער הומאריסטיש.

[פישערער רבי]

ע"ד הצחות האב איך געזעהן אמאל איינער האט געשריבן צו אפפרעגן די פוילישע הברה פון דעם וואס ס'שטייט אין גמרא (מקור.........) וועגן בלאזן שופר אז תרועה הערט זיך אן טו טו טו (- אזוי שטייט אין גמרא מיט א ו') און לויט די פולישע הברה האט די גמרא געדארפט שרייבן טא מיט א און נישט טו ווייל טו ליינען זיי טי מיט א חיריק.

[ירח בן יומו]

איך האב באמרעקט א נקודה למחשבה:
ביי אסאך חסידים נוצט מען צוויי סארט קמץ אסאך מאל זאגט מען as in tool, למשל בַרוך
און אסאך מאל זאגט מעןas in book ,למשל בָּחור, אָמן

דאס איז חוץ פון די קמץ בסוף התיבה as in much

למעשה איז אין ענגליש די זעלבע פלא, וואס איז די רעכטיגע הברה פון 00 tool or book?

[שמערל]

דער דעמביצער האט געהאט געשריבן א פאר מאמרים אין קובץ אור ישראל, מסתם האט ער פון דעם שפעטער צאמגענומען א קונטרס.
לגבי ווען צו זאגן א קמץ קטן,געדענק איך איז ער למעשה אויפגעקומען מיט גאנץ שטארקע כללים.
אבער דער סגול מיין איך הערשט דערביי א תוהו ובוהו.
דער פוילישער צירי איז סתם אזוי א פוילישער דיאלעקט וואס די פוילישע האבן אריינגעווארפן ווי זיי האבן נאר געקענט, למשל דער נאמען מיילעך וואס קומט דארט א סגול. ווי אויך פארגרייזן זיי אסאך שוא'ס צו א צירי. און עס איז נישטא קיין שום אידישע הברה חוץ די פוילישע וואס נוצן עס פאר א צירי.
דער דעמביצער האט אויך א הסבר פארוואס די חסידים זאגן א קמץ מיט א יוד א חולם, ווי ביים שם השם, און א פתח מיט א יוד א צירי ווי למשל ביי מצרים.

[[NAMELESS]]

דער דעמביצער האט געהאט געשריבן א פאר מאמרים אין קובץ אור ישראל, מסתם האט ער פון דעם שפעטער צאמגענומען א קונטרס.
לגבי ווען צו זאגן א קמץ קטן,געדענק איך איז ער למעשה אויפגעקומען מיט גאנץ שטארקע כללים.
אבער דער סגול מיין איך הערשט דערביי א תוהו ובוהו.
דער פוילישער צירי איז סתם אזוי א פוילישער דיאלעקט וואס די פוילישע האבן אריינגעווארפן ווי זיי האבן נאר געקענט, למשל דער נאמען מיילעך וואס קומט דארט א סגול. ווי אויך פארגרייזן זיי אסאך שוא'ס צו א צירי. און עס איז נישטא קיין שום אידישע הברה חוץ די פוילישע וואס נוצן עס פאר א צירי.
דער דעמביצער האט אויך א הסבר פארוואס די חסידים זאגן א קמץ מיט א יוד א חולם, ווי ביים שם השם, און א פתח מיט א יוד א צירי ווי למשל ביי מצרים.

ער האט אויך געשריבן אין קובץ נזר התורה, אבער דער הברת החסידים איז נישט קיין קונטרס נאר א דיקער ספר ווי ער גייט דורך נקודה נאך נקודה מיט אלע סארט חילוקים (ער האט דאכצעך פינף מיני קמץ), דערנאך האט ער א גאנצע חלק וואס ער רופט הילכתא למשיחא מסביר צו זיין וויאזוי די אמת'ע הברה איז אריגינעל געווען לפי דעתו.

[ירא שמים]

דער קאמארנער שרייבט אז די חילוק צווישען א חיריק און מלאפום איז אז איינער איז ווי מען זאגט זין-שמש און דער אנדערער איז ווי מזאגט זון-בן כגעדענק שוין נישט וועלכע איז וואס ,
אבער למעשה איז נישט דא ביי אונז קיין אזא חילוק, סאיז נאר דא די צוויי הברות סיי ביי חיריק און סיי ביי מלאפום ,למשל ובשכבך קעגן הוא , כי קעגן ויתן , מקען דאס אויך צולייגען צו די שוועריקייטן אין אונזער הברה.

[ירא שמים]

די חילוק פון קמץ קטן און קמץ גדול ווי כגעדענק פון מכלל איז נאר אז קמץ גדול ציעט מען אויס לענגער דעם הברה ווי ביים קטן פונקט ווי די חילוק צווישען חיריק גדול און חיריק קטן , ממילא פארשטיי איך נישט וואס מ׳זאגט אז די חילוק צווישען אונזערע צוויי קמוצים איז קמץ גדול און קמץ קטן .

[ירח בן יומו]

ביי חירוק זעה איך אז מיר האבן אויך צוויי:
אתה ובנך ובתך ביי די "ב" פון בנך זאגט מען א קארצע חיריק (ממש ווי א שוא) און ביי די "ב" בתך זאגט מען א קלארער חיריק.

[ירא שמים]

ביים מלאפום אויך אזוי ווי כהאב פריער געשריבען .

[ירא שמים]

חולם : די חולם אונזערע כמדומה שראיתי בספרו של באמבוגער אז ספלעגט אמאל זיין ווי א o ווידער ביי די יעקישע איז דא וואס זאגן עס ווי א o און סדא וואס זאגן עס ווי מזאגט אויף ענגליש how ווידער די ליטאים פלעגן אלעמאל זאגן דעם חולם ווי די ליובאוויטשע זאגן נאך היינט ווי א צירי און לעצטנס משום איזה סיבה זענען זיי אריבער צו אונזער חולם .
דאס שרייב איך פון זכרון נישט וואס כהאב זיך אריינגעלייגט און דורכגעטוען און כוועל זיך פרייען אז מוועט מיר פאררעכטן .

[גאלד]

[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=dON0-JJzCBU[/youtube]

[אויבערלענדער חכם]

עס איז זייער שיין פון מרן הרב עובדיה יוסף צו וועלען מחזק זיין אחינו בני ישראל הספרדים וואס פילען זיך אלעמאל שוואכער פון אונז אשכנזים, אבער איך בין זיכער אז לא שכח השר את דברי רבינו בחיי (בראשית פרק יח): ומטעם זה בנקוד זה השם לא תמצא פת"ח אלא קמ"ץ, כי המעלה העליונה הגדולה המורה עליונות ושהוא בלתי נסמך לאחר כדבר הנברא, ומפני זה נכתב באל"ף דל"ת כשהוא קדש בקמ"ץ, וכשהוא חול בפת"ח. ומה שכתוב בלוט: (בראשית יט, יח) "אל נא אדני", בקמ"ץ, והוא חול, לפי שהוא סוף פסוק. וזהו ההפרש הגדול שיש בתורתנו בין קמ"ץ לפת"ח, כהפרש שיש בין אור לחשך ובין קדש לחול. וכן מצינו שהמחליף פת"ח בקמ"ץ לא ימלט מאחת משתים: או יהרוס הכונה, או יבא לידי כפירה, כי אות ה"א של: (בראשית יח, כג) "האף תספה", אילו קמצתו היית מהפך כוונתו של אברהם והורס מחשבתו, ואות ה"א של: (איוב ח, ג) "האל יעות משפט", אילו קמצתו יהיה כפירה. מלבד שאמרו עוד חכמי הדקדוק, כי הקמ"ץ הוא נאמר על ענין אמתי ולא כן הפת"ח. ומזה אמר הכתוב: (שמואל - ב א, י) "ואעמד עליו ואמתתהו", וי"ו של ואעמד תמצאנה בקמ"ץ, אבל וי"ו של ואמתתהו בפת"ח, כי מה שאמר "ואעמד עליו" אמת היה ולא כן "ואמתתהו", כי שאול הרג את עצמו. והנה כל זה מחכמת תורתנו האלהית ולשוננו הקדושה, ומטעם זה נמשלו האותיות לגוף והנקודה לנשמה, כי הנקודות מניעות האותיות כמו שהנשמה מניעה את הגוף, כמו שדרשו רבותינו ז"ל בספר הבהיר: דמיין נקודתא באתוותא דאורייתא דמשה כנשמתא דחיי בגופא דאינש. וכן אמרו במסכת מגלה: (מגילה ג א) ושום שכל זה הנקוד, עכ"ל.

[ירא שמים]

די ספרדים זענען נישט געווען אלעמאל אין מזרח התיכון עטליכע הונדערט יאר זענען זיי געווען אין אייראפע.

[ירא שמים]

ז״ל הרד״ק במכלול שער דוקדוק השמות שער הניקוד ״ אה ושמה פתח גדול והיא כתנועת הקמץ אלא שהיא שפלה ממנה ״ ועי׳ במכלול בקונטרס אחרון פרק א מש״כ שם המו״ל.

[ירא שמים]

חולם : די חולם אונזערע כמדומה שראיתי בספרו של באמבוגער אז ספלעגט אמאל זיין ווי א o ווידער ביי די יעקישע איז דא וואס זאגן עס ווי א o און סדא וואס זאגן עס ווי מזאגט אויף ענגליש how ווידער די ליטאים פלעגן אלעמאל זאגן דעם חולם ווי די ליובאוויטשע זאגן נאך היינט ווי א צירי און לעצטנס משום איזה סיבה זענען זיי אריבער צו אונזער חולם .
דאס שרייב איך פון זכרון נישט וואס כהאב זיך אריינגעלייגט און דורכגעטוען און כוועל זיך פרייען אז מוועט מיר פאררעכטן .

אינטערעסאנט אז ביים רעדן אידיש זאגט מען אסאך מאל אלס חולם ׳o׳ וואו למשל דאס ווארט אויך , אויך די ווארט יוסף זאגט מען אביסל אנדערש .

[טשוכעפאכע]

עס איז דא א קלארע ראיה פון מסכת שבת דף ק"מ ע"ב אז א מלאפום ליינט זיך אנדערש ווי א חיריק: "אמר להו רב חסדא לבנתיה... וכי קא קארי אבבא איניש, לא תימרון מנו אלא מני".
רב חסדא זאגט אן זיינע טעכטער, אז ווען עמיצער קלאפט אן אין טיר, זאלן זיי פרעגן: "מני" (= מאן היא) בלשון נקבה, און נישט 'מנו' (= מאן הוא), בלשון זכר.
טא אויב עס איז נישטא קיין חילוק צווישן א מלאפום מיט א חיריק, ווי הערט זיך דער אנדערש מני (מאן היא בלשון נקבה) פון מנו (מאן הוא בלשון זכר)?
מכאן ראיה אז די ליטווישע און ספרד'ישע הברות וועלכע מאכן א חילוק צווישן א מלאפום מיט א חיריק - זענען ריכטיגער ווי די חסיד'ישע הברה וואס ליינען 'מנו' און 'מני' דאס זעליביגע: MANI

[berlbalaguleh]

ווילסט כזאל זיי שיקען צו די ליטוואקעס רח״ל ?

ווילסט איך זאל דיך אויסרעכענען אלע טעותים פון די ליטווישע הבהרה? זייער איז אויך גאנץ א פארדרייטע.

הער מבקר: אויב דו לעבסט נאך אויף קאווע שטיבל...אזא פונקטליכער און אינטעליגענטער מענטש ווי דו דארף דאך צו וויסן דעם חילוק פון...הבהרה. ביז הברה....! די ערשטע מיינט...ערקלערונג/אויסקלארונג...די צווייטע מיינט...אויסשפראך...!
נ.ב.: דער באלאגאלע ווייסט נאך אויך עפעס. א סאך מאל מער ווי דער אזוי-גערופענער תלמיד חכם...

[[NAMELESS]]

במחכ"ת פון מהר"א איז די יעקישע הברה נישט "מבטא של עכו"ם" רח"ל, און דער חתם סופר האט מעגליך אליין אזוי גערעדט:

[טמיר]

זיי דיך בעסער מסביר. וועלכע הברה זאגט א חולם אלס אן o? ועוד, זיי אליין ווען מען ליינט אין די תורה זאגן זיי די חולם אזוי ווי אונז

[שמערל]

די יעקישע זאגן אזוי א חולם. לכאורה די סיבה פארוואס אזויפיל אמעריקאנע וואס זענען נישט קיין יעקישע זאגן אזוי איז מער צוליב די גויאישע השפעה, אבער עס מאכט עס נאכנישט נישט גערעכט, בפרט אז ס'איז פארהאן פארשידענע ראיות אז דאס איז די ריכטיגע וועג וויאזוי ארויסצוזאגן א חולם, וכידוע האט ר' יעקב קאמענצקי שטארק מקפיד געווען אזוי צו זאגן א חולם ביים דאווענען און ליינען.

אויב עפעס איז דער פוילישער חסידישער צייריי, א פיל גרעסערער פראבלעם. ווייל עס איז ברור אז דאס איז נישט די ריכטיגע הברה, און קומט בלויז פון די השפעה פון די פוילישע שפראך.

ציי ולמד אז די ריכטיגע פוילישע און גאליציאנע רעבעס, האבן אריינגעווארפן א צייריי ווי ס'האט זיך נאר געלאזט. ווי דאס זאגן מיילעך אנשטאט מלך מיט א סגול, ווי אויך יעדע צווייטע שוא איז פארוואנדעלט געווארן אין א צייריי. הער אויס א טעיפ פון ר' איציקל סטוטשינער ווי ער מאכט ברכות זאגענדיג ווייצונו, און אזוי האבן אלע פוילישע געטוהן.
און דאס קומט נאר פון די השפעה פון די פוילישע גויאישע דיאלקט.

[[NAMELESS]]

מענין לענין באותו ענין האב איך אמאל געזען א מעשה אז די שר שלום פון בעלז האט געהאט א ניס (פלימענטקע/ניכטע?) אין אוקריינא, און אמאל איז זי געקומען צום שר שלום מיט איר משפחה און דער שר שלום האט איר געפרעגט וויאזוי הייסטו ? האט זי געענטפערט' רעיזל' (רייזל). האט די בעלזער רב איר געזאגט, ניין. יעצט הייסטו 'רייזל' אבער ווען משיח וועט קומען וועסטו הייסן 'רעיזל'... און ער האט באפוילן אז פון היינט און ווייטער זאל מען איר נאר רופן 'רייזל'.

[[NAMELESS]]

זיי דיך בעסער מסביר. וועלכע הברה זאגט א חולם אלס אן o? ועוד, זיי אליין ווען מען ליינט אין די תורה זאגן זיי די חולם אזוי ווי אונז

די יעקישע כמו שענה שמערל, און זיי זאגן אויך אזוי ביים דאווענען און ביים לייענען.

שמערל, איך כאפ נישט פארוואס o איז מער א גוישע השפעה ווי oi.

בן אדם, איך האב געזעהן די מעשה אויף מהרי"ד מיט שעינדל.

[שמערל]

שמערל, איך כאפ נישט פארוואס o איז מער א גוישע השפעה ווי oi.

געמיינט צו זאגן די אמעריקאנע השפעה.
עס איז גאנץ קלאר אז די וואס זענען געוואוינט צו די אמעריקאנע ענגלישע עקסענט, וועלן זאגן א חולם ווי א אוי, אזוי וועט א אמעריקן בעל תשובה זאגן נאטורליך, נישט קיין חילוק צו ער איז יעקישער צו נישט. און דאס האט ר' אהרן געמיינט צו זאגן, אבער ווי געזאגט איז ער נישט גערעכט.

מענין לענין באותו ענין האב איך אמאל געזען א מעשה אז די שר שלום פון בעלז האט געהאט א ניס (פלימענטקע/ניכטע?) אין אוקריינא, און אמאל איז זי געקומען צום שר שלום מיט איר משפחה און דער שר שלום האט איר געפרעגט וויאזוי הייסטו ? האט זי געענטפערט' רעיזל' (רייזל). האט די בעלזער רב איר געזאגט, ניין. יעצט הייסטו 'רייזל' אבער ווען משיח וועט קומען וועסטו הייסן 'רעיזל'... און ער האט באפוילן אז פון היינט און ווייטער זאל מען איר נאר רופן 'רייזל'.

וואס לערנט מען זיך אפ פון די מעשה?