אבער צו זייער אנטוישונג איז דער וואונדערליכער מהלך צוריקגעוויזן געווארן פון צו קענען אריינגיין בהיכלי התורה. און די סיבה פארוואס עס איז צוריקגעוויזן געווארן, קען יעדער בר-בי-רב-דחד-יומא ערקלערן, מיט זייער א פשוטע לאגישע טענה. פון דעם וואס מען זעהט אז די גמרא פרעגט א קשיא, און זי ענטפערט נישט אט דעם תירוץ, איז דאך מוכח אז די גמרא האט נישט געהאלטן פון דעם פשט.
דער פראפעסער האט פארשעמטערהייט געמוזט אנפאנגען צו חקר׳נען אויב מען קען טאקע נישט זאגן דא אן אייגענע פשט, און צו עס איז טאקע אנטקעגן די גמרא, און ער האט געשריבן דערויף עטליכע זייטן. אבער שוין, וואס פארשטייט א פראפעסער צו א שטיקל גמרא? נו, גיי לערן מיט א גוי ברטנורה.
במה דברים אמורים? מען רעדט דא איבער א משנה אין מסכת כתובות (פ״י מ״ד), וואס דארטן שטייט אזוי:
"מי שהיה נשוי שלש נשים ומת, כתובתה של זו מנה ושל זו מאתים ושל זו שלש מאות ואין שם אלא מנה – חולקין בשוה; היו שם מאתים – של מנה נוטלת חמשים, של מאתים ושל שלש מאות שלשה שלשה של זהב; היו שם שלש מאות – של מנה נוטלת חמשים ושל מאתים מנה ושל שלש מאות ששה של זהב. וכן שלושה שהטילו לכיס – הותירו או פחתו, כך הן חולקין"
די משנה רעדט איבער צוטיילן א ירושה צווישן דריי אלמנות פון איין מאן, אבער די משנה צייכענט צו אז די זעלבע כלל איז אין עפעקט ווען מ׳רעדט פון צוטיילן א שותפות.
לאמיר עס צונעמען - אונז האבן מיר דריי תובעים, איינער פאדערט $100 , איינער $200 און איינער $300, די פראבלעם איז אז עס איז נישטא גענוג געלט צו באצאלן אלע דריי. די משנה באהאנדלט דריי באזונדערע פעלער.
די ערשטע פאל איז, ווען עס איז דא נאר $100, דעמאלטס צוטיילט מען גלייך, שוה בשוה, יעדער איינער פון די דריי, אפגעזעהן ווי גרויס איז זיין חוב, באקומט 33 מיט א דריטל.
די צווייטע פאל, ווען עס איז דא 200, דעמאלטס געבט מען 50 פאר דער וואס בעט 100, און 75 פאר די אנדערע צוויי.
די דריטע פאל, ווען עס איז דא 300, געבט מען פאר דער וואס פאדערט הונדערט - 50, פאר דער וואס בעט 200 געבט מען - 100, און פאר דער וואס וויל 300 - 150.
די פראבלעם מיט די משנה איז, קודם כל וואס איז די לאגיק וואס ליגט אונטער דעם צווייטן פאל. בשלמא די ערשטע פאל איז א חלוקה שוה בשוה, דהיינו, מען רעכנט זיך נישט מיטן פאקט וויפיל יעדער איינער פאדערט. די לעצטע פאל, באקומט יעדער איינער לפי ערך פון זיין חוב, (דהיינו האלב), וואס דאס הערט זיך די בעסטע. אבער די מיטעלסטע פאל איז ממש אומ-פארשטענדליך. וואס עפעס באקומט דער בעל ה-100 האלב בשעת וואס די אנדערע צוטיילן זיך? וואס איז דער לאגיק אונטער דעם?
און נאכמער, די משנה רעדט נאר פון דריי פעלער. איז וואס וועט זיין אויב עס וועט זיין עפעס א פערטע סכום? וואס וועט מען דעמאלטס טוהן? איז דא עפעס א כלל וואס שטייט אונטער אלע דריי פסקים, וואס קען ווערן גענוצט אין יעדנס פאל? איז דא א כלל אפילו פאר איינער וואס האט זיך פארשמעקט צו האבן 4 פרויען?
די גמרא אויף די משנה (דף צג עמוד א) רעדט נישט צו סאך איבער דעם, זי ברענגט צוויי מהלכים וואס זעצן איין די משנה אין זעלטענע אוקימתות, און דערנאך ברענגט זי א ברייתא "תניא: זו משנת רבי נתן. רבי אומר: אין אני רואה דבריו של רבי נתן באלו, אלא חולקות בשוה". אין אנדערע ווערטער, עס איז נישט אנגענומען להלכה, און שוין.
דער רי״ף איז מקדיש פאר די סוגיא גאנצע דריי עמודים, (א זעלטענע זאך), און ער פאנגט אן מיט די ווערטער: "הא מתניתין וגמרא דילה שקלי וטרו בה קמאי ז"ל, ולא סלקא להון כל עיקר" ("די משנה און איהר גמרא האבן באהאנדלט די פריערדיגע און נישט אויפגעקומען מיט עפעס").
און אזוי איז די משנה (צווישן אנדערע) געבליבן אהן א צופרידנשטלנדיגע ערקלערונג ביזן יאהר תשמ״ה (1985), ווען איינער א אידישער פראפעסער מיטן נאמען ישראל אומאן, האט געהערט איבער די משנה פון זיין זוהן שלמה הי״ד, האט ער עס מיטגעטיילט מיט זיין פריינד מיכאל מאשלער. און זיי האבן אנגעפאנגען צו טראכטן עפעס אן אויסגעהאלטענע מהלך וואס זאל מאכן שטימען די משנה.
זיי האבן זיך באנוצט מיט זייערע קענטעניסן אינעם געים טיארעי, (א צווייג אין מאטעמאטיק וואס געבט זיך אפ צווישן אנדערע מיט אויסטרעפן מהלכים ווי אזוי צוטיילן רווחים צווישן שפילער), און גענישטערט איבער א אלגעמיינע כלל וואס זאל ארומנעמען אלע פעלער, לויט די משנה, און אין איינוועגס פאראייניגן אלע דריי פעלער פון די משנה, אז עס זאל שטימען אונטער איין כלל.
יגעת ומצאת תאמן. זיי זענען אויפגעקומען מיט א גאלדענע געדאנק, וואס ערקלערט אזוי זיס די משנה, אז עס איז נישט מעגליך צו בלייבן קאלטבלוטיג נאכן עס דערהערן און פארשטיין.
זיי האבן עס פאבליצירט אינעם סייענטיפישן צייט שריפט מיטן נאמען Journal of Economic Theory, נוצנדיג עטליכע טולס פונעם געים טעארי, כאטש וואס די געדאנקען איז נאכנישט געווען באקאנט אין די צייטן פון די תנאים, איז אבער מעגליך צו ארויפקומען אויף די לאגיק וואס האט זיי געפיהרט צו די מהלך.
צום ערשטנס האבן זיי אנאליזירט אן אנדער באקאנטע משנה(בבא מציעא פ״א מ״א):
"שנים אוחזין בטלית… זה אומר: כולה שלי. וזה אומר: חציה שלי… זה נוטל שלשה חלקים, וזה נוטל רביע"
וואס איז די געדאנק פון די דאזיגע משנה? איינער פאדערט 50% און דער אנדערער פאדערט 100%, דער וואס פאדערט 100% באקומט 75%, און דער וואס פאדערט 50%, באקומט 25%. פארוואס? גאנץ פשוט. וויבאלד ביידע זענען מסכים אז 50% געהערט פאר דער וואס בעט 100%, און די גאנצע מחלוקת איז נאר איבער די איבעריגע 50%, צוטיילט מען זיך דאס שוה בשוה.
דעמאלטס קומט אויס אז דער וואס בעט הונדערט פראצענט באקומט קודם 50% אלסן פאקט אז קיינער פאדערט עס נישט פון איהם, +25% וואס מען האט זיך צוטיילט שוה בשוה, צוזאמען איז עס 75%.
אין קורצן: חלוקת שנים אוחזין איז, אז נאכן אוועק נעמען דעם חלק וואס איז נישט אין מחלוקת, צוטיילט מען שוה בשוה.
לאמיר נעמען אין באטראכט אז דא רעדט מען אין א פאל וואס עס איז דא נאר צוויי תובעים, אנדערש ווי אין די אויבנדערמאנטע משנה וואס מ׳רעדט אין א פאל פון 3 תובעים.
יעצט קומען אונזערע פראפעסארן און אומ-ערווארטעט זאגן זיי, אז בעצם די משנה אין כתובות גייט לויט די זעלבע כלל פון שנים אוחזין, נאר מיט איין שטאפל ווייטער.
כדי זאס צו זעהן לייגן זיי אראפ א נייע דעפינאציע, זיי געבן עס א נאמען ״חלוקה תש״א״ (תש״א=תואמת שנים אוחזין).
ווארענונג: עס איז שווער צו פארשטיין די קומענדיגע ווערטער, אהן קוקן די דוגמא דערויף, דעריבער איז ראטזאם, קודם צו איבער לייענען די דוגמא, און צוריק קומען צו די דעפינאציע.
[justify]חלוקה תש״א = איז אזא מין חלוקה, וואס נאכן רעזולטאט פונעם חלוקה וועט אויסקומען, אז פאר יעדע פאר פון צוויי תובעים, נאך וואס מען וועט געבן פאר אלע איבעריגע תובעים די סכום פון די ארגינעלע חלוקה, און מען וועט צוטיילן די איבעריגע סכום צווישן די פאר, וועט עס אויסקומען די זעלבע סכום ווי די ארגינעלע חלוקה.[/justify]
קאמפליצירט? אייער קאפ שווינדלט? נישט געזארגט! לאמיר פראבירן זעהן איין דוגמא, און אלעס וועט האפנטליך ווערן פארשטענדליך.
לאמיר טאקע נעמען די אומ-פארשטענדליכע פאל, די צווייטע פאל פון די אויבנדערמאנטע משנה אין כתובות, ווי עס איז דא נאר 200. אין דאס פאל איז דא 3 תובעים, דאן לאמיר טשעקן אויב די חלוקה וואס די משנה שלאגט פאר, קומט נאך די פארלאנגטע תנאי.
לאמיר זיך דערמאנען, די חלוקה פון די משנה איז, אז דער בעל המאה באקומט 50, דער בעל המאתיים באקומט 75, און אזוי אויך דער בעל ה-300.
יעצט לאמיר קוקן אלע דריי פעלער, דורכן פראבירן יעדן מאל ארויסנעמען פונעם שפיל איינע פון די דריי.
קודם לאמיר ארויסנעמען דעם בעל ה-300, און איהם געבן 75. וועלן מיר בלייבן מיט 125, יעצט לאמיר אפעלירן פאר די איבעריגע צוויי (דער בעל ה-100 און דער בעל ה-200) חלוקת שנים אוחזין, דאס הייסט, אז מיר געבן מלכתחילה 25 פארן בעל ה-200, וויבאלד דער בעל ה-100 פאדערט עס נישט. און די איבעריגע 100 צוטיילט מען שוה בשוה צווישן זיי. קומט אויס טאקע אז עס שטימט מיט די ארגינעלע חלוקה וואס די משנה איז מציע, דער בעל ה-200 באקומט 75 (25+50), און דער בעל המאה באקומט נאר 50.
יעצט לאמיר פראבירן ארויסנעמען דעם בעל ה-200 פונעם שפיל, קענט איהר אליינס זיך שנעל איבערצייגן אז עס געשעהט די זעלבע ווי פריער.
און צום לעצט, לאמיר ארויסנעמען דעם בעל ה-100 פונעם שפיל, און איהם געבן 50, וועלן מיר בלייבן מיט 150, דאן אויב מיר וועלן אפעלירן דעם חלוקת שנים אוחזין, וועט יעדער פון די צוויי איבעריגע באקומען 75 (וויבאלד ביידע פאדערן עס).
נאכן איבערקוקן אלע דריי שלבים, ווייסן מיר פאר זיכער, אז די ארגינעלע חלוקה איז טאקע חלוקת תש״א.
און אזוי איז מיט די אנדערע צוויי פעלער אין די משנה. (קוקט עס אליינס איבער).
און צודעם האבן זיי צוגעלייגט נאך עטליכע סוגיות הש״ס, וואס ווערן ערקלערט מיט אט דעם מהלך.
איך האף אז איהר באמערקט, אז ביז יעצט האבן מיר נאר באקומען א וועג ווי אזוי צו טשעקן א געוויסע חלוקה, אויב ער פאלגט נאך די פארלאנגטע תנאי אדער נישט. כלומר, נאך וואס מיר הערן א געוויסע חלוקה, קענען מיר טשעקן אויב ער איז חלוקה תש״א אדער נישט. אבער מיר האבן נישט באקומען קיין וועג ווי אזוי צו טרעפן פאר יעדע פאל, א חלוקה וואס זאל טאקע נאכקומען אט די תנאי. און מיר זענען בכלל נישט פארזיכערט - ביזדערווייל - אז עס איז טאקע פארהאן א חלוקה און אן איינציגע מעטאד פאר יעדע פאל.
קומען דערויף אומאן און מאשלער, און זיי טרעפן א הוכחה אז אין יעדנס פאל איז פארהאן א שיטת חלוקה וואס איז תש״א, און זיי שטעלן אויך צו אן אלגאריטאם ווי אזוי צו געפונען אזוינס. (וואס כדי דאס צו פארשטיין דארף מען זיין באקאנט מיט הויכע-לעוול פון מאטעמאטיק, וואס צו מיין באדויער קען איך עס נישט as of now).
די גאנצע נושא ווערט נאך מער אינטרעסאנט מיט די וואונדערליכע אילוסטראציע וואס איינער פון אומאן׳ס סטודענטן האט איהם אהער געבראכט. די אילוסטראציע איז געבעיסט אויף א פשוטע פיזיקאלישע געזעץ, באקאנט אלס ״Communicating vessels״:
דער געזעץ זאגט אז ווען מיר גיסן אריין א פליסיגקייט אין צוויי כלים וואס זענען קאנעקטעד מיט א פייפ פון אונטן, וועט אייביג אויסקומען אז די פליסיגקייט וועט זיך אויסגראדן צווישן די צוויי כלים (מער ווייניגער), און אין ביידע כלים וועט זיין די זעלבע הויך פון די פליסיגקייט.
לענייננו, דער געדאנק איז צו פרעזענטירן די חוב פון יעדער תובע אלס א כלי וואס זיין נפח איז גענוי ווי די גרויס פונעם תביעה, (און איז געבויעט אויף א ספעציעלע קלוגע וועג, ווי איך גיי שוין ערקלערן), און פרעזענטירן די ירושה וואס איז געבליבן אלס די פליסיגקייט, צוזאמשטעלן די כלים פון אלע תובעים צוזאמען, אריינגיסן די פליסיגקייט אין די כלים, דער אויבנדערמאנטע געזעץ וועט טוהן זיינס, און דערנאך וואס די פליסיגקייט ווערט אריינגעגאסן, קען מען שוין אפטיילן די כלים, און לויט דער מאס פון די פליסיגקייט פון יעדע כלי, וועט מען געבן פאר יעדן תובע.
לאמיר עס זעהן אינעם בילד:
אין דעם בילד האבן מיר צוויי תובעים, און מען קען זעהן די מאדנע געבוי פון די כלים. יעדע כלי איז צאמגעשטעלט פון צוויי טיילן וואס פארמאגן די זעלבע נפח, אויף א וועג וואס די צוויי אונטערשטע חלקים פאנגען זיך אן פונעם זעלבן הויך, און די צוויי אויבערשטע חלקים ענדיגן זיך אויך אינעם זעלבן הויך. און פארשטייטס זיך אז די ברייטקייט פון ביידע כלים דארף זיין די זעלבע, אזוי אז דער חילוק צווישן די כלים איז נאר די לענג פון די צוויי טיילן פון יעדע כלי. צווישן די אויבערשטע און אונטער חלק פארט אריבער א דינע פייפ וואס לאזט די פליסיגקייט רוהיג אריבער גיין, אבער זיין נפח איז כמעט גארנישט.
אויב אזוי, די אונטערשטע חלק פונעם כלי סימבאליזירט א האלבע סכום פון די תביעה, און די אויבערשטע חלק סימבאליזירט די אנדער האלבע. יעצט אויב ארבעט ריכטיג די געשעפט, ווען מיר וועלן אריינגיסן דעם חוב אין די כלים, וועט זיך עס צוטיילן א חלוקת תש״א.
אומאן טיילט אפ צווישן דיי פעלער. ערשטנס, קען זיין אז עס איז דא אזוי ווייניג פון די פליסיגקייט, אז אפילו די אונטערשטע חלק פון קיין איינס פון די כלים פילט זיך נישט אן, אין אזא פאל ווערט עס צוטיילט שווה בשווה. דאס איז אלעס נאר בתנאי אז די פליסיגקייט גייט נישט איבער די אונטערשטע חלק פון די קלענסטע כלי, דאס הייסט אז די גרויס פון די ירושה איז אזוי קליין אז עס עספייעט נישט אפילו די תביעה פונעם קלענסטן תובע, אין אנדערע ווערטער אז די גאנצע סכום איז אין מחלוקת.
און וואס געשעהט ווען מען גיסט אריין אזוי פיל אז די אונטערשטע חלק פילט זיך יא אן? דא איז פארהאן צוויי מעגליכקייטן, אדער אז עס פילט זיך אויך אן די אונטערשטע חלק פון דער גרעסטער תובע אדער נישט.
אט זענען די צוויי מעגליכקייטן:
אין יעדע איינס פון די צוויי געשעהנישן געשעהט די זעלבע זאך - דער וואס האט די גרעסערע כלי באקומט דאס איבעריגע פונעם פליסיגקייט, ווייל דער גאנצער סכום וואס איז אין די מחלוקת איז שוין געווארן צוטיילט ביז ווען עס האט זיך אנגעפילט די אונטערשטע חלק פונעם קלענערן תובע, און פון דעמאלטס און ווייטער איז נאר דא די איבעריגע וואס דער קלענערער פאדערט אפילו נישט, דערפאר באקומט עס דער גרעסערער תובע, ווי אויבן גערופן: ״חלוקת שנים אוחזין״.
און וואס איז די דריטע פאל? ווען די פליסיגקייט איז אזוי סאך, אז אויך די אויבערשטע חלק פונעם קלענערן כלי פאנגט אן זיך אנצופילן:
וואס איז דאס? פארוואס זאל דער קלענערער באקומען נאך געלט? מיר האבן איהם דאך שוין געגעבן וואס ער פאדערט?
לאמיר טראכטן א מינוט וואס געשעהט ווען די הויך פונעם פליסיגקייט איז אזוי אז די אויבערשטע חלק אינעם קליינעם כלי האט זיך נאכנישט אנגעפילט, אבער נאך איין טראפ גייט זיך עס אנפילן. די אנדער כלי איז שוין כמעט אינגאנצן אנגעפילט, וויפיל איז נאכנישט אנגעפילט? נאר די אויבערשטע חלק וואס איז די זעלבע נפח ווי די אויבערשטע פונעם קליינע כלי. אויב אזוי, קומט אויס אז עס איז שוין אריינגעגאסן דא א סך-הכל פון די נפח פונעם גרויסן כלי, (ווייל נעם אין באטראכט אז די נפח פונעם אונטערשטן חלק איז די זעלבע גרויס פונעם אויבערשטן חלק). אין אנדערע ווערטער, עס איז א סיטואציע וואס עס איז דא מער געלט פון וואס דער גרעסטער תובע פאדערט, אבער נאך אלס נישט גענוג צו צופרידן שטעלן יעדן איינעם. (א סיטואציע וואס מיר האבן נאך בכלל נישט אדרעסירט ביז יעצט, און די משנה רעדט נישט פון אזא פאל). נו, איז ווי אזוי באהאנדלט מען אזא סיטואציע?
דער געדאנק איז, אז יעדער איינער זאל מוותר זיין אביסל פארן צווייטן. לאמיר זאגן מיר האבן צוויי תובעים, איינער פאדערט $100 און דער אנדערער $150, און עס איז דא $200 צו צוטיילן צווישן זיי. דעמאלטס דער ערשטער איז מוותר פארן צווייטן 100, און דער צווייטער איז מוותר 50, בלייבט די קריג נאר איבער די איבעריגע 50, וואס זיי וועלן זיך צוטיילן שווה בשווה. סך הכל וועט דער בעל ה-150 באקומען 125, און דער אנדערער וועט באקומען 75.
איין בילד רעדט מער ווי טויזנט ווערטער:
די רויטע ליין פרעזענטירט די $100 פונעם ערשטן תובע, און די בלויע די $150 פונעם צווייטן, די מיטעלסטע חלק איז אין מחלוקת. די חלק וואס איז אין מחלוקת ווערט צוטיילט שוה בשוה. און דעריבער דער דיפרענץ צווישן וואס די סכום וואס דער ערשטער תובע האט באקומען און די סכום וואס דער צווייטער האט באקומען, איז די זעלבע ווי די דיפרענץ צווישן די סכום וואס דער ערשטער האט מוותר געווען און דע סכום וואס דער צווייטער האט מוותר געווען.
שוין ביז אהער האבן מיר באהאנדלט נאר שניים אוחזין, און וואס טוהט זיך ווען עס זענען דא מער? דאן קומט אריין די שענסטע פארט פון די מעשה. לאמיר רעדן פון א דוגמא פון פיהר תובעים:
די פליסיגקייט איז אריינגעגאסן געווארן און זיך אויסגעלעוולט לויט שנים אוחזין, יעצט ווי אזוי זענען מיר פארזיכערט אז די אלגעמיינע חלוקה איז תש״א? זייער פשוט. ווייל אויב מיר וועלן אוועקנעמען אלע כלים חוץ פון צוויי, וועט אלעמאל בלייבן די הויך פון די פליסיגקייט די זעלבע - און אונז האבן מיר שוין געזעהן אז פאר יעדע פאר באזונדער לעוולט זיך עס אויס לויט שנים אוחזין.
די אילוסטראציע פון די כלים באווייזט אונז אז מיר קענען זיין זיכער אז אייביג איז דא אן איינציגע מעטאד ווי אזוי צו צוטיילן א חלוקת תש״א.
מיט דעם זעלבן מהלך האבן זיי מסביר געווען נאך עטליכע סוגיות אין ש״ס. (ווי למשל אין יבמות ל״ח, ספק ובני יבם).
אפגעזעהן צו דער מחבר פון די משנה האט מכוון געווען צו אט דעם קאמפליצירטן מהלך אדער נישט, מוז יעדער איינער מודה זיין, אז עס איז העכט אינטרעסאנט און וואונדערבאר.
ישראל אומאן האט אויך געשריבן אן עקסטערע ארטיקל געווידמעט פאר די בני תורה וואס זענען נישט באקאנט מיט די מאטעמאטישע מושגים, און קענען זיך דערשרעקן דערפון, (און אפשר עס גאר אפלאכן), דארטן האט ער פראבירט עס צו שרייבן אלס א טיפיקל תורה׳דיגע מאמר.
און נאך מער, 11 יאהר נאכן שרייבן זיין ארגינעלע מאמר, האט ער גענומען די מיה צו צוריקשרייבן א מאמר וואס ענטפער אפ די אלע טענות וואס צוויי רבנים האבן געהאט געשריבן דערויף אין קובץ בית אהרן וישראל.
______
ביז אהער איז די טרוקענע פאקטן איבער אט די סוגיא, (און ווער עס האט נישט געקענט מיט-האלטן ביז דא, איז געלאדנט צו לייענען פון דא און ווייטער), פון דא און ווייטער, וויל איך אראפשרייבן עטליכע נקודות פון מיין אייגענע קוק-ווינקל, זעהנדיג ווי אזוי א פארמאלע מאטעמאטישע געדאנק האט זיך אנגעשטויסן אין א העכט ישיבי׳שע סוגיא, וואס כ׳מיין יעדער איינער וועט מודה זיין אז לאו בכל יומא מיתרחיש.
די ערשטע זאך איז אינטרעסאנט צו זעהן, ווי בשעת די פראגע פון יעדער איינער פון די דרויסנדיגע וועלט - הערנדיג אט דעם אינטרעסאנטן מהלך - איז, אויב ס׳איז אנגענומען געווארן די פשט אין די ישיבות, אבער דער ישיבה-בחור/כולל-יונגערמאן פארשטייט ניטאמאל וואס פאלט זיי ביי אז עס קען אנגענומען געווארן אלס א אפציעלע פשט אין די משנה.
צווייטנס, בשעת דער טרוקענער מאטעמאטיקער איז פארנומען צו עס שטימט אלע סוגיות מיט אט דעם כלל, אהן פראבירן אריינגיין בכלל אין די סברא דערפון, איז דער ישיבה-מאן נאר פארנומען צו דרייען מיטן פינגער און פראבירן פארשטיין די עומק הסברא.
דריטנס, ווען עס איז נוגע להלכה למעשה, לאזט מען אפ אלע סברות און לאגיק, און מען גייט לויט די כללי הפסק, אז די פראפעסארנ׳ס מאמרים זענען נישט ווערד מער לצור על-פי צלוחית.
פערטנס, די שרייענדע אונטערשייד צווישן די חרדי׳שע און די איבעריגע רעליגיעזע ישיבות, ווי אזוי זיך צו מתייחס זיין צו אזא פאל.
און צום לעצטנס, האב איך ספעציעל הנאה געהאט פון אליהו52׳ס תגובה אויפן נושא, ווי ער פיהלט פאר זייער וויכטיג צו באטאנען: ולא בגלל סלידה ממדע…
נ. ב. די בילדער זענען גענומען געווארן פונעם בלאג "לא מדויק" מיטן ברייט-הארציגן רשות פונעם שרייבער.
