היסטאריע און מהות פון מאדערנע ארטאדאקסיע

[זר זהב]

איך וויל וויסן די היסטאריע און חילוקים פון די אלע מינע סארטן אידן. וואס מיינט א מאדערענע איד ? און פארוואס איז ער מאדערן געווארן ? איז זיין זיידע אויך געווען אזוי אדער איז ער געפאלן אין אידישקייט ? (פארוואס זאג איך "געפאלן" ? ווייל אזא חינוך האט מען מיר געגעבן, אז איך - דער חסיד- בין בעסער פון זיי)

אלץ קינד ווען מ'זעט איינעם אן א בארד זאגט מען ,ער איז א "מאדערנער", פארוואס איז עס אזוי ? איז א לעיקוואדער אינגערמאן 'מאדערן' און ווען ער ווערט עלטער און לאזט זיך וואקסן א בארד ווערט ער אויס מאדערן ? פארוואס רעדט מען אין לעיקוואוד ענגליש וואס האט ענגליש מיט די ליטא ? און פון וואו קומען די פלעטבושע אידן ?

איי געס איך בין זייער צומישט וואס פשט אין די אלע מהלכים, אפשר זאל איינער עפענען אן אשכול און פונקטליך פארשטייין געבן פון א נישט בייעסד פוינט אוו וויו, איך וויל פארשטיין אלע "וואס'ס" און אלע "פארוואס'ן" וואס שייך דעי טאפיק.

איך וועל זייער "לייק'ן פאר ווער עס צולייגט עס אביסל... א דאנק.

[לאדיך אפ]

איך וויל וויסן די היסטאריע און חילוקים פון די אלע מינע סארטן אידן.

איר הייבט אן אייער פראגע מיט "אלע מיני סארטן אידן" אבער איר פרעגט דירעקט נאר אויף איין מיני איד - דער מאדערנער. היות איך קען מיך אביסל אויס וועל איך פרובירן ענטפערן און איינער וואס זעט א טעות אדער ווייסט בעסער איז געלאדענט מיך אויסצובעסערן.

וואס מיינט א מאדערענע איד ? און פארוואס איז ער מאדערן געווארן ? איז זיין זיידע אויך געווען אזוי אדער איז ער געפאלן אין אידישקייט ? (פארוואס זאג איך "געפאלן" ? ווייל אזא חינוך האט מען מיר געגעבן, אז איך - דער חסיד- בין בעסער פון זיי)

אקעי, קודם כל - מאדערן מיינט לאו דוקא געפאלן אין אידישקייט. עס זענען דא מאדערנע אידן וואס זענען גרויס יראי שמים, ת"ח, מדקדקין בקלה כבחמורה און עס זענען דא חסידישע אידן קלים וריקים, האלטן נישט ביי גארנישט, אמערעצעס איז מושל בכיפה ביי זיי וכו'. פאר איך גיי ווייטער דארף איך אייך אויך אויפמערזאם מאכן אויף נאך א פונקט. איר פארשטייט אודאי אז עס איז דא א שיטה און מהלך פון חסידישע אידנטום, און חסידים בפראקטיק. אסאך מאל מאכן זיך חסידים וועלכע האלטן בכלל נישט פונעם חסידישן מהלך אין אידישקייט, אבער אין פראקטישן טעגליכן הנהגה פירן זיי זיך פונקט ווי חסידים. די זעלבע דא אויך: עס איז דא א שיטה פון מאדערנקייט און עס זענען דא מאדערנע אידן אין פראקטיק. לאו דוקא דער מאדערנער האלט פונעם מאדערן אידישקייט והבן.

איצטער צום ענין. וואס איז דאס "מאדערן" אדער ווי זיי רופן דאס "Modern Orthodox"? בשיטה איז דאס ווי פאלגנד: דער אידישער רעליגיע האט נישט מורא פונעם מאדערנעם קולטור, פון גויאישע חכמה. דער אידישער רעליגיע הייסט נישט א מענטש אנטלויפן פון די וועלט און זיך איינשפארן אין א פארמאכטן פלאץ ווי קיין שום דרויסענדער איינפלוס האט צוטריט (ליין: ווליאמסבורג), דער אידישער רעליגיע איז א אפענע רעליגיע, גרייט אנצונעמען די חכמה און קולטור פון די גויים (ווילאנג עס איז נישט קיין סתירה מיט הלכה), און זוכן צו זיין אן אור לגויים. גויאישע ליטעראטור איז א זאך אויף וועלכע מ'קוקט ארויף, גויאישע קולטור איז עפעס וועלכע משטייט איבערהויפט נישט אוועק דערפון. אין א נאטשעל איז די מחלוקת צווישן מאדערן ארטאדאקסיע און חרדישע ארטאדאקסיע די זעלבע אוראלטע מחלוקת צווישן ר' ישמעאל און ר' שמעון בר יוחי, צו א מענטש זאל עוסק זיין בישובו של עולם אדער עוסק זיין אין געטליכקייט. (א דוגמא פון א מאדערנער איד בשיטה דא אויפן פארום - און איך מיין נישט אויף א דעראגענדירער אופן - איז קול גדול).
אין פראקטיק, גייען זיי צו מואוויס (ווי לאנג עס איז נישט קיין דירעקט שמוציגע מואווי), זיי האבן א טעלעוויזע, האלטן מיט ספארטס, גייען אין קאלעדזש צו באקומען העכערע ערציאונג, ליעענען גואישע צייטונגען אין ליטעראטור ועוד. איך וויל נאכאמאל באטאנען: עס זענען דא אזוינע וואס טוען די אלע זאכן אבער זיי זענען נישט קיין מאגערנע בשיטה - ד.ה. זיי הלאטן נישט אז אזוי דארף אידישקייט אויסקוקן, זיי טוען דאס פשוט ווייל זיי זענען אזוי אויפגעצויגן אדער ווייל זיי קענען נישט פארטראגן די אנגעשטרענקייט פון חרידשען לעבן.
גדולים וועלכע האבן אנגענומען די 'מאדערנע שיטה' רעכענען אריין ראשונים: רמב"ם, אבן עזרא און נאך פיל ראשונים פון ספרד. (די אשכנז ראשונים זענען בדרך כלל געווען מער גענויגט צו א 'חרדישען' לעבנסשטייגער), און אחרונים: ר' שמשון רפאל הירש, ר' עזראיל הילדעסהיימער, און נאך פיל דייטשע און מערב-אייראפעאישע גדולים. (די מזרח אייראפעאישע אידן זענען געווען מער גענויגט צו א 'חרדישען' לעבנסשטייגער).
די היינטיגע מאדערנע זענען על פי רוב אמעריקאנע אידן וועלכע זייערע זיידעס זענען געווען שוואכע אידן, אדער אידן פון מערב אייראפע. געציילטע זענען ישיבישע וועלכע האבן נישט ליב געהאט די פארפרומקייט פון די היינטיגע ישיבישע וועלט.

אלץ קינד ווען מ'זעט איינעם אן א בארד זאגט מען ,ער איז א "מאדערנער", פארוואס איז עס אזוי ? איז א לעיקוואדער אינגערמאן 'מאדערן' און ווען ער ווערט עלטער און לאזט זיך וואקסן א בארד ווערט ער אויס מאדערן ? פארוואס רעדט מען אין לעיקוואוד ענגליש וואס האט ענגליש מיט די ליטא ?

די ישיבישע זענען נישט קיין מאדערנע. די בארד איז א קולא וואס מ'האט שוין איינגעפירט נאך אין ליטע באלד צוויי הונדערט יאר צוריק. דאס וואס מ'זעט ישיבישע זיך לאזן וואקסן די בארד איז א לעצטיגע טענדענסי פון די ליטוויש/ישיבישע וועלט צו ווערן וואס מער פרומער. נאך א ביישפיל איז דאס גיין אין קאלעדזש. ליטווישע פלעגן אלץ גיין אין קאלעדזש לצורכי פרנבה (לאפוקי פון די מאדערנע וולעכע גייען לצורך זיך בילדען), אבער לעצטנס ווערט דאס מער און מער פארבאטען.

און פון וואו קומען די פלעטבושע אידן ?

אסאך פון זיי זענען ספרד'ישע וואס איז גאר א צווייטער פרשה, אבער פיל זענען טאקע מאדערנע אידן און א קליינע מינאריטי זענען ישיביש-לייט.

איך וועל זייער "לייק'ן פאר ווער עס צולייגט עס אביסל... א דאנק.

נו זיי'זשע מקיים פסק.

[זר זהב]

איך האב מקיים פסק געווען נאך פאר איך האב אפילו אפגעלייענט דיין ענטפער... -- איך האב געשריבן "אלע מיני סארטן אידן" ווייל לא הרי פלעטבוש כהרי לעיקוואוד! אפילו אין א קינדס אויגן זענען זיי ביידע די זעלבע 'מאדערענע' מענטשען... -- יעצט גיימיר לייענן.

[זר זהב]

הייסט דאס אז ווען די רמב"ם וואלט היינט דא געווען וואלט ער געקוקט (אדער געלאזט קוקן) מאוויס און ער וואלט מיטגעהאלטן ספארטס ??

און וועלכע מהלך איז למעשה גערעכט ? דאס אז איך קוק אראפ איינער וואס קוקט מאוויס אלץ א גויעשער אקט איז בלויז וויל איך האב באקומען אזא חינוך אבער אין אמת'ן איז עס נישט אזוי ? מיינט דאס אין אנדערע ווערטער אז מיין חינוך געט מיך אומריכטיגע גילטי פילינגס פאר זאכן וואס זענען באמת אויסגעהאלטן ?

[לאדיך אפ]

הייסט דאס אז ווען די רמב"ם וואלט היינט דא געווען וואלט ער געקוקט (אדער געלאזט קוקן) מאוויס און ער וואלט מיטגעהאלטן ספארטס ??

ווענד זיך אודאי וועם דו פרעגסט. איך פערזענליך האלט אז נישט. פון די מאדערנע זענען זיכער דא אזוינע וואס האלטן אז יא. די נקודה איז אבער נישט דאס אדער יענץ. די נקודה איז אז דער רמב"ם האט מעריך געווען גויאישע חכמה און קולטור, און האט שטודירט זייער חכמה, און געשריבן אז אריסטו איז כמעט געווען א נביא. ווי ווייט דער רמב"ם האט זיי מעריך געווען איז שוין א צווייטער שמועס.

און וועלכע מהלך איז למעשה גערעכט ? דאס אז איך קוק אראפ איינער וואס קוקט מאוויס אלץ א גויעשער אקט איז בלויז וויל איך האב באקומען אזא חינוך אבער אין אמת'ן איז עס נישט אזוי ? מיינט דאס אין אנדערע ווערטער אז מיין חינוך געט מיך אומריכטיגע גילטי פילינגס פאר זאכן וואס זענען באמת אויסגעהאלטן ?

בכלל נישט. איך קען נישט פסק'נען פאר דיר וועלכע מהלך איז גערעכט. גיב א קוק. דאס איז זיכער אז ווי לאנג דו טוסט עס נישט דורך, טארסטו זיך נישט אוועק רוקן פונעם חינוך אין וועלכע דו ביזט ערצויגן געווארן און דאס אינקלודס גילטי פילינגס ווען די וואטשסט א מואווי. די שאלה איז צו דו מעגסט בכלל גיין דורכטון זייער מהלך און אונזער, און באשליעסן פאר דיר. די מאדערנע תירוץ פאר דעם איז: אודאי מעגסטו און זאלסטו גיין און נאכפארשן און אויסוועלן דיין מהלך וואס זעט דיר אויס ריכטיג. די חרדישער מהלך איז מער אז מ'דארף טראסטן די גדולי ישראל און דיינע עלטערן און נישט זיך פארלאזן אויף קליינעם שכל וועלכער איז סיי ווי מלא נגיעות (גענויגט צו די תאוות...). די דארפסט אבער נישט ארפאקוקן דעם מאדערנער, ווייל ער פירט זיך אויך אויף וויאזוי מען האט אים געלערנט איז ריכטיג.

[לאדיך אפ]

לאדיך. מיינסט Modern, נישט Mothern.

שכויח יאנקל. כ'געפיקסט.

[יידל]

קארל, ביזט טאקע גערעכט, אבער דאס גייט שוין מער אריין אין דקות. דאס איז ווי כ'זאל מסביר זיין פאר א ליטוואק וואס איז דאס חסידות און דו וועסט האבן טענות הלמאי איך בין אים נישט מסביר די חילוק פון איזשביצא צו קאצק... איינמאל זר זהב וועט זאגן "אה, כ'האב שוין אביסל ארויס דעם בילד", קען לאדיך אפ (אדער קארל, אדער איך, אדער ווער אימער...) גיין צו די נעקסטע סטעפ.

[זר זהב]

אה, כ'האב שוין אביסל ארויס דעם בילד

[[NAMELESS]]

וויאזוי יידל איז יורד מן ההר אל העם איז ממש א מחזה הוד פון קידוש ה', עס דערמאנט מיר ממש פון סקולענער רבי אין די ארציות'דיגע סיטי-פיעלד

[פשוט-קאמפליצירט]

לאדיך אפ,

זייער שיין. דו ביזט געבענטשט מיט א געזונטער באלאנץ אין דיין טראכטן. ירבו כמותך בישראל.

[קרעמער1]

וויאזוי יידל איז יורד מן ההר אל העם איז ממש א מחזה הוד פון קידוש ה', עס דערמאנט מיר ממש פון סקולענער רבי אין די ארציות'דיגע סיטי-פיעלד

על או על

[בענבען]

וואס זענען די הלכות פון קליידונג און נגיעה ביי די מאדערן ארטאדאקס?
מען דעקט זיך צו די האר?
מען דארף טראגן טייטס זאקן וכדומה?
מען קען גיין אויסגעשניטען און שארט סליווס?
געט מען די הענט פון פרעמדע מענער אדער פרויען?
ווער עס קען ארויסהעלפען איך בין פשוט נייגעריג ייש"כ

[קהל'ס נער]

וואס זענען די הלכות פון קליידונג און נגיעה ביי די מאדערן ארטאדאקס?
זיי האבן נישט קיין OCD פון מעסטן און בודק זיין פינקטליך ווי לאנג אלעס איז, אבער בכללי סקירט ביז ערגעץ ביי די קני, זעלבע ביי ערמעל ערגעץ ארום די מקום התפילין, און די העמד ערגעץ צווישן די דדים און די האלדז.
נגיעה אסור, ועי' עוד להלן
מען דעקט זיך צו די האר? ברעיון יא,again מען האט אבער נישט קיין OCD אז קיין איין האר טאר זיך נישט ארויסשטעקן
מען דארף טראגן טייטס זאקן וכדומה? ניין
מען קען גיין אויסגעשניטען און שארט סליווס? עיין מה שכתבתי לעיל
געט מען די הענט פון פרעמדע מענער אדער פרויען? שלא לשם חיבה, לאמיר זאגן פאר מענטשליכקייט אין ביזנעס מעיג מען, אבער סתם אזוי אפילו שלא לשם חיבה טאר מען נישט
ווער עס קען ארויסהעלפען איך בין פשוט נייגעריג ייש"כ

[לעקיש בעער]

וואס זענען די הלכות פון קליידונג און נגיעה ביי די מאדערן ארטאדאקס?
זיי האבן נישט קיין OCD פון מעסטן און בודק זיין פינקטליך ווי לאנג אלעס איז, אבער בכללי סקירט ביז ערגעץ ביי די קני, זעלבע ביי ערמעל ערגעץ ארום די עלבויגן, און די העמד ערגעץ צווישן די דדים און די האלדז.
נגיעה אסור, ועי' עוד להלן
מען דעקט זיך צו די האר? ברעיון יא,again מען האט אבער נישט קיין OCD אז קיין איין האר טאר זיך נישט ארויסשטעקן
מען דארף טראגן טייטס זאקן וכדומה? ניין
מען קען גיין אויסגעשניטען און שארט סליווס? עיין מה שכתבתי לעיל
געט מען די הענט פון פרעמדע מענער אדער פרויען? שלא לשם חיבה, לאמיר זאגן פאר מענטשליכקייט אין ביזנעס מעיג מען, אבער סתם אזוי אפילו שלא לשם חיבה טאר מען נישט
ווער עס קען ארויסהעלפען איך בין פשוט נייגעריג ייש"כ

לא פשוט סדא א בוך פון מרת מנדלסון פון YU עיין שם

[קהל'ס נער]

וואס זענען די הלכות פון קליידונג און נגיעה ביי די מאדערן ארטאדאקס?
זיי האבן נישט קיין OCD פון מעסטן און בודק זיין פינקטליך ווי לאנג אלעס איז, אבער בכללי סקירט ביז ערגעץ ביי די קני, זעלבע ביי ערמעל ערגעץ ארום די עלבויגן, און די העמד ערגעץ צווישן די דדים און די האלדז.
נגיעה אסור, ועי' עוד להלן
מען דעקט זיך צו די האר? ברעיון יא,again מען האט אבער נישט קיין OCD אז קיין איין האר טאר זיך נישט ארויסשטעקן
מען דארף טראגן טייטס זאקן וכדומה? ניין
מען קען גיין אויסגעשניטען און שארט סליווס? עיין מה שכתבתי לעיל
געט מען די הענט פון פרעמדע מענער אדער פרויען? שלא לשם חיבה, לאמיר זאגן פאר מענטשליכקייט אין ביזנעס מעיג מען, אבער סתם אזוי אפילו שלא לשם חיבה טאר מען נישט
ווער עס קען ארויסהעלפען איך בין פשוט נייגעריג ייש"כ

לא פשוט סדא א בוך פון מרת מנדלסון פון YU עיין שם

קים אריין מיט דיטעילס
איך האב נישט קיין ביכער, אמער ביכל איז דאך ר"ת כ'ל ב'איה ל'א י'שובון

[berlbalaguleh]

קהל'ס נער: אבער לעצטנס צוליעב קאוויד געט מען זיך נישט די הענט. מיט מענער אויך. מסתמא באמפן די עלבאוס פון פרויען איז גרינגער עפ"י הלכה וחסידות ופרישות...!